Atmosfera havosi quyosh radiatsiyasi va ishlab chiqarish mikroiklimini gigienik ahamiyati - Химия - Рефераты

Atmosfera havosi quyosh radiatsiyasi va ishlab chiqarish mikroiklimini gigienik ahamiyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59.5 KB

Atmosfera havosi quyosh radiatsiyasi va ishlab chiqarish mikroiklimini gigienik ahamiyati Reja: 1. Atmosfera bosimi 2. Kimyo–farmatsevtika korxonalarida mikroiqlimga qo’yilgan gigiyenik talablar. 3. Kimyo–farmatsevtika korxonalarida salbiy omillar: shovqin, tebranish, ultratovush.

Atmosfera bosimi Atmosfera bosimi. Yer yuzasi ustidagi havo qatlami 1000 km balandlikkacha ko’tariladi. Ushbu havo yer satxida yer tortishish kuchi bilan ushlab turiladi, ya’ni muayyan vaznga ega. yer yuzasiga va undagi barcha buyumlarga ushbu havo 1033 g/sm ga teng bosim beradi. Tegishlicha, odam tanasining butun yuzasiga (1,6-1,8 kv m. maydon) 16-18 tonnaga teng bosim tushadi. Odatda biz uni sezmaymiz, chunki gazlar organizmdagi suyuqlik va to’qimalarda xuddi shu bosimda erigan bo’ladi va ichkaridan tana yuzasiga beriladigan tashqi bosimni muvozanatlaydi. Ammo tashqi atmosfera bosimi iqlim sharoitlari tufayli o’zgarganda uni ichkaridan muvozanatlash uchun organizmda erigan gazlar miqdorini oshirish yoki kamaytirish uchun qanchadir vaqt kerak bo’ladi. Bu vaqt ichida odam o’zini biroz noqulay sezishi mumkin, chunki atmosfera bosimi bir necha mm simob ustuniga o’zgarganda ham, tana yuzasiga ko’rsatiladigan umumiy bosim o’nlab kilogrammlarda o’lchanadi. Buni ayniqcha surunkali suyak-mushak apparati kasalliklariga, yurak-tomir tizimi kasalliklariga chalingan odamlar sezadi. Bundan tashqari, barometrik bosimning o’zgarishini odam o’z faoliyatida balandlikka ko’tarilganda, suv osti ishlarida, kesson ishlarida his qiladi. Past bosimning ta’siri Bosimning pasayishi insonda balandlikka ko’tarilganda kuzatiladi.bunga odamga ta’sir qiladigan asosiy omil kislorod yetishmasligidir. Balandlik oshgan sari atmosfera bosimi astasekin pasayadi. 6 km balandlikda atmosfera bosimi dengiz sathidagidan ko’ra ikki baravar, 16 km balandlikda – 10 baravar past. Atmosfera havosida kislorodning foiz miqdori balandlikka ko’tarilgan sari deyarli o’zgarmasa-da, biroq umumiy bosimning pasayishi munosabati bilan undagi kislorodning partsial bosimi, ya’ni umumiy bosimda kislorod tomonidan ta’minlanadigan bosim ulushi kamayadi. Aynan shu kislorodning partsial bosimi uislorodning alveolalardagi havodan venoz qonga o’tishini (diffuziyasini) ta’minlar ekan. Aniqrog’i, bunday o’tish kislorodning venoz qondagi va alveolyar havodagi partsial bosimi farqi hisobiga yuz beradi. Ushbu farq diffuz bosim deb ataladi. Diffuz bosim kam bo’lganda qonning o’pkada qilorod bilan to’yinishi qiyinlashadi,

gipoksemiya yuz beradi, balandlik va tog’ kasalliklarining asosiy omili ham mana shu holat bilan bog’liq. Bunday kasalliklarning umumiy belgilari: nafas olishning qiyinlashishi, yurakning tez-tez urishi, teri qoplamalarining oqarib ketishi va akrotsianoz, bosh aylanishi, kamquvvatlik, tez charchash, ko’ngil aynishi, qayd qilish, xushdan ketish. Bunday kasalliklarning dastlabki alomatlari 3-4 km balandlikda paydo bo’la boshlaydi. Kislorodning havodagi partsial bosimiga bog’liq holda turli balandliklarda quyidagi zonalar ajratiladi (odam organizmiga ta’siriga ko’ra): 1. Indefferent zona 2 km gacha 2. To’liq Kompensatsiya zonasi 2-4 km 3. To’liq bo’lmagan kompensatsiya zonasi 4-6 km 4. Kritik zona 6-8 km 5. O’lim zonasi 8 km dan yuqori. Bunday ajratilish, albatta, shartli olingan, chunki turli odamlar kislorod yetishmasligini turlicha ko’taradi. Bunda organizmning chiniqqanlik darajasi muhim rol o’ynaydi. Kislorod yetishmasligidan tashqari, balandlikka ko’tarilganda barometrik bosimning pasayishi organizm holatidagi boshqa buzilishlarga ham olib keladi. Avvalambor bu dekompression buzilishlar bo’lib, organizmning tabiiy bo’shliklarida (burun, o’rta quloq, yaxshi plombalanmagan tishlar, ichakdagi gazlar)gi gazlarning kengayishi bilan ifodalanadi. Bunda yuzaga keladigan og’riqlar ba’zan juda kuchli bo’ladi. Ayniqsa bunday holatlar bosimning keskin pasayishida xavfli oqibatlarga olib kelishi mumkin (masalan, samolyotlar kabinalari germetizatsiyasi buzilganda). Bunday hollarda o’pka, ichaklar jarohatlanadi, burundan qon ketadi va h.k. bosimning 47 mm simob ustuniga va undan ham pasayib ketishi (19 km balandlikda) shunga olib keladiki, organizmdagi suyuqliklar tana haroratidayoq qaynab ketadi, chunki bu haroratda bosim suv bug’lari bosimidan past bo’lib qoladi. Bu teri osti esfizemasi ko’rinishida o’z ifodasini topadi.

Yuqori bosim ta’siri Suv ostidagi ishlarni va kesson ishlarini odam yuqori bosimda bajarishga majbur. Sog’lom odamlar baland bosimni og’riqsiz ko’tarishi mumkin. ayrim hollardagina qisqa muddatli noxush hissiyotlar kuzatilishi mumkin. Bunda organizmning barcha ichki bo’shliqlaridagi bosimning tashqi bosim bilan muvozanatlashuvi, shuningdek organizmdagi suyuqliklar va to’qimalarda azotning nafas olingan havodagi partsial bosimiga muvofiq erishi yuz beradi. Har bir qo’shimcha atmosfera bosimiga organizmda qo’shimcha tarzda 1 litr azot eriydi. Yuqori bosimdan normal bosimga o’tish (dekompressiyada) ancha jiddiyroq kechishi mumkin. bunda organizmdagi to’qima suyuqliklarida va qonda erigan azot tashqi muhitga ajralishga intiladi. Dekompressiya sekin borsa, azot asta-sekin o’pka orqali diffuziyalanadi va desaturatsiya normal kechadi. Biroq dekospressiya tezlashganda azot o’pka alveolalari orqali diffuziyalanishga ulgurmaydi va to’qima suyuqliklaridan qonga gazsimon ko’rinishda o’tadi. Bunda kesson kasalligi nomini olgan kasallik alomatlari kuzatiladi. Azot dastlab to’qima suyuqliklaridan ajraladi, chunki azotning to’yinish koeffitsienti u yerda eng past, keyin jarayon qon oqimiga o’tadi. Physical factors Many health and safety problems in the workplace are caused by inadequate attention to the complex relationships among people, machines, job the workplace 81 82 environmental health. If such relationships are properly addressed, the performance and health of the involved workers will not be jeopardized. Otherwise, there can be a range of undesirable outcomes. These include an increase in the rates of errors, accidents, and injuries as well as serious impacts on health, the most common of which are musculoskeletal disorders (Keyserling and Armstrong, 1998). For the United States, the lack of attention to ergonomics causes an estimated 250,000 new cases of repeated trauma associated disorders each year (NSC, 2001). Although discussions during the past decade would imply that the recognition of such problems is new, in reality it is not. In the previously cited De morbis artificum diatriba, Ramazzini noted that a variety of common occupational

diseases were caused by prolonged, violent, and irregular motions and prolonged postures (Franco, 2001). Data show that nearly two-thirds of the illness cases reported among U.S. workers are associated with factors that involve problems of the human-machine interface. Overall, it is estimated that approximatelyRepetitive About 25 percent of all injuries in the workplace occur in the process of lifting and moving objects. Another 15–20 percent are caused by slips and falls. Inadequate lighting is often a contributing factor in the case of the latter events. Overall, these two categories represent almost half of all such injuries. Furthermore, data indicate that if a worker who has suffered a low-back injury has not returned to work within six months, he or she will probably never return (Snook, 1989). Another major source of physical stress is noise, one of the most common of all occupational problems. Because noise-induced hearing loss occurs gradually, invisibly, and often painlessly, many employers and employees do not recognize the problem early enough to provide protection; indeed, for years hearing loss was considered a “normal” hazard of employment. Today most people recognize that noise can interfere with communication, can disturb concentration, and can cause stress. In fact, people subjected to excessive noise have elevated blood pressure, an increased pulse rate, and a higher respiratory rate. By-products of these effects are increased levels of fatigue and higher rates of injuries. Another pervasive problem is heat stress, especially among workers who wear protective clothing. As body temperature increases, the circulatory system seeks to cool the body by increasing the heart’s pumping rate, dilating the blood vessels, and increasing blood flow to the skin. If these mechanisms do not provide sufficient cooling, the body perspires; the evaporation of sweat will cool the skin and the blood and reduce body temperature. Because sweating causes a loss of both water and electrolytes, some form of heat stress, including heatstroke, may develop if the body temperature is not reduced. The degree to which a given worker is affected depends on his/her level of physical activity, the velocity of air movement, the dry-bulb air temperature, and the relative humidity (which influences the effectiveness of

perspiration as a mechanism for cooling the body). Overall, an estimated 5 million or more U.S. workers are affected by heat stress each year. (1) Kimyo – farmatsevtika korxonalarida mikroiqlimga qo’yilgan gigiyenik talablar Havoning harakati. Yer yuzasining notekis isishi natijasida atmosfera bosimi past va baland joylar payfdo bo’ladi, bu esa havo massalarining harakatini yuzaga keltiradi. Havoning harakatlanishi havo muhitining barqarorligini va nisbiy bir tekisligini saqlashga imkon beradi, shuningdek organizmdan issiqlik ajralishiga sabab bo’ladi. Havoning atmosferadagi harakati tezligi to’liq shtildan bo’ronlargacha (39 m/s dan yuqori) diapazonda yotadi. Turarjoy va jamoat joylarida havo harakati tezligi 0,2-0,4 m/s atrofida saqlanadi. Havo harakatining xaddan tashqari past tezligi xonaning yomon ventilyatsiyasidan dalolat bersa, nihoyatda yuqori tezligi – yelvizakni keltirib chiqaradi. 3. Havo namligi. Troposfera havosida ancha yuqori miqdorda suv bug’lari mavjud bo’lib, ular suv, tuproq, o’simliklar va h.k. yuzasining bug’lanishi natijasida hosil bo’ladi. Bu bug’lar bir agregat holatdan boshqa agregat holatga o’tib, atmosferaning umumiy namlik dinamikasiga ta’sir ko’rsatadi. Balandlikka ko’tarilgan sari havodagi namlik miqdori tez kamayadi. Chunonchi, 8 km balandlikda havo namligi yer yuzasidagi namlik miqdorining 1 fozini tashkil qiladi. Inson uchun havoning nisbiy namligi muhim ahamiyatga ega, u havoning suv bug’lari bilan to’yinganlik darajasini ko’rsatadi va organizmning termoregulyatsiyasini amalga oshirishda katta rol o’ynaydi. Havoning nisbiy namligining optimal qiymati 40-60%, yo’l qo’yiladigani esa – 30-70%ga teng. Havoning namligi past bo’lganda (15-10%) organizmning suvsizlanishi ancha jadallashadi. Bunda chanqoqlik, nafas olish yo’llarining shilimshiq qavatlarining qurishi, ularda yoriqlar paydo bo’lishi va yallig’lanib ketishi kuzatiladi. Yuqori namlik ham organizm termoregulyatsiyasiga salbiy ta’sir ko’rsatadi, havo haroratiga qarab issiqlik ajralishini qiyinlashtiradi yoki kuchaytiradi.

4. Havo harorati. Inson muayyan haroratda yashashga o’rgangan. Yer yuzasida havo harorati joy kengligi va yil mavsumiga qarab 100S atrofida o’zgaradi. Balandlikka ko’tarilganda asta-sekin pasayadi. (taxminan har 100 m da 0,56Sga). Bu kattalik normal harorat gradienti deb ataladi. Biroq alohida meteorologik sharoitlarda (past bulutlilik, tuman) ushbu harorat gradienti ba’zan buziladi va harorat inversiyasi yuzaga keladi, ya’ni havoning yuqori qatlamlari quyi qatlamlariga qaraganda issiqroq bo’ladi. Bu hol atmosfera havosining ifloslanishi bilan bog’liq muammolarni hal qilishda alohida ahamiyatga ega. Havo haroratining odam organizmiga ta’sirini ko’rib chiqish uchun termoregulyatsiyaning asosiy mexanizmlarini eslash kerak. Termoregulyatsiya (issiqlik regulyatsiyasi). Odam organizmining normal faoliyati uchun tana haroratini barqaror ushlab turish muhim shart hisoblanadi. Odatiy sharoitlarda odam bir kunda 2400-2700 kkal issiqlik yo’qotadi. Ushbu issiqlikning 90 foizga yaqini tashqi muhitga teri qoplamasi orqali ajraladi, qolgan 10-15 foizi ovqatni, suvni, organizmga kirgan havoni isitishga, shuningdek, nafas yo’llari shilliq qavati yuzasidan parlanishga sarflanadi. Tegishlicha, issiqlik ajralishining eng asosiy yo’li – tana yuzasi. Tana yuzasidan issiqlik nurlanish (infraqizil radiatsiya), uzatish (atrofdagi buyumlar va tanaga tutash havo qatlami bilan bevosita teginish) va bug’lanish orqali ajraladi. Maqbul sharoitlarda (havo haroratida va yengil kiyim kiyganda) ushbu usullarda issiqlik ajralishi nisbati quyidagicha: Nurlanish – 45% O’tkazish – 30% Bug’lanish – 25%. Ushbu issiqlik ajratish mexanizmlaridan foydalanib odam o’zini yuqori harorat ta’siridan saqlaydi. Bu termoregulyatsiya mexanizmlari fizik mexanizmlar deb ataladi. Ulardan tashqari kimyoviy mexanizmlar ham mavjud bo’lib, past va yuqori haroratlar ta’sirida organizmda moddalar almashinuvi jarayonlari o’zgaradi va natijada issiqlik ajralishi ortadi yoki kamayadi.

Meteorologik omillarning organizmga kompleks ta’siri. Organizmning qizib ketishi odatda atrofmuhit harorati va namlik yuqori bo’lganda yuz beradi. Havo quruq bo’lganda yuqori haroratni ancha yengil ko’tarish mumkin, chunki issiqlikning katta qismi terlash orqali ajraladi. 1 g ter ajratilganda 0,6 kkal sarflanadi. Havo harakati yuqoriroq bo’lganda issiqlik ajralishi ancha jadal kechadi. Ammo agar yuqori harorat yuqori namlik bilan birga ta’sir qilsa, tana yuzasidan bug’lanish jadalligi pasayadi yoki umuman to’xtaydi (havo namlik bilan to’yingan bo’ladi). Bunda issiqlik ajralmasdan, organizmda to’plana boshlaydi – qizish yuz beradi. Qizishning ikki xil ifodasi mavjud: gipertermiya va titrash kasalligi. Gipertermiyaning uchta darajasi mavjud: 1) yengil; b) o’rtacha; v) og’ir (issiqlik urishi). Titrash kasalligi qonda va to’qimalarda xloridlarning keskin kamayib ketishi bilan bog’liq, xloridlar intensiv terlash oqibatida yo’qotiladi. Ortiqsa sovib ketish. Past haroratni past nisbiy namlik va past havo tezligi bilan birga odam yengil ko’taradi. Ammo past harorat yuqori namlik va yuqori havo tezligi bilan birga kelganda, organizmning sovib ketishi uchun qulay shart- sharoitlar yaratiladi. Nam havoda suvning issiqlik o’tkazuvchanligi va issiqlik sig’imi yuqori bo’lgani bois, issiqlikning issiqlik o’tkazuvchanligi hisobiga yo’qotilishi kuchayadi. Bunga havoning yuqori tezligi ham yordam beradi. Sovib ketish umumiy va lokal bo’lishi mumkin. umumiy sovish organizmning umumiy rezistentligi pasayib ketishi oqibatida shamollash va infektsion kasalliklarga sabab bo’ladi. Lokal soviganda titrash va sovuq urishi (birinchi navbatda oyoq va qo’llar) kuzatiladi. Demak, havoning yuqori namligi yuqori haroratda ham, past haroratda ham issiqlik regulyatsiyasi masalalarida salbiy rol o’ynaydi, havo harakati tezligining ortishi esa, odatda, issiqlik ajralishini oshiradi. Havo harorati tana haroratidan yuqori bo’lgan, nisbiy namlik 100 foizga yetgan hollar bundan mustasno. Bu holda havo harorati tezligining ortishi issiqlikning bug’lanish yo’li bilan ham (havo namlikka to’yingan), o’tkazish usulida ham (havo harorati tana haroratidan yuqori) issiqlik ajralishining ortishiga olib kelmaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. K. SH. Baltaeva, SH. T. Iskandarova, N. S. Tadjibaeva, M. I. Xasanova. Sanoat gigienasi va sanitariyasi. Farmatsevtika va tibbiyot oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun darslik. - T., 2010 y. 2. Nurmuhamedova M. X., Nazarova X. A. Gigiena. Toshkent, 2007 y. 3. Uayt V. “Технология чистыхпомещеный” – M. Klinrum, 2002y. 4. A. E. Fedotov. “Чистыe пoмeщeния” - M. ASINKOM, 2003y. 5. Dade W.Moeller. Environmental Health. Third Edition. London, England. 2005. 652 pag

Похожие

Kimyoviy ishlab chiqarish

Ammiakni xususiyatlari va ishlab chiqarish asoslari

Karbamid ishlab chiqarish asoslari

Ammiakli selitra ishlab chiqarish

Kaliy sul’fat ishlab chiqarish