Атмосфера аэрозоли - Химия - Рефераты

Атмосфера аэрозоли

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

52.5 KB

Атмосфера аэрозоли I. Атмосфера аэрозоли-қаттиқ ва суюқлик моддаларнинг ҳаводаги муаллақ ҳолдаги заррачаларидир. Аэрозол қаттиқ заррачаларининг радиуси 10 -8 -қ10 -2 см ни, томчилар радиуси 10 -5 -қ10 -1 см ни ташкил қилади. Атмосфера аэрозоли табиатда ва инсон фаолияти натижасида юз берадиган кимёвий ва физикавий жараёнларнинг мураккаб мажмуи маҳсули ҳисобланади. Бу жараёнларнинг мураккаблиги ва аэрозолнинг бошқa вақт мавжуд бўлиши сабабли унинг кимёвий таркиби ва физикавий хоссалари вақт давомида тез ўзгаради. Таркиби ёки ҳосил бўлиш манбасига кўра атмосфера аэрозолини қуйидаги гуруҳларга бўлиш мумкин. Куйидагилар табиий аэрозоллар бўлади: • тупроқ заррачалари ва тоғ жинсларининг шамол таъсирида емирилиши маҳсулотлари(чанг),атмосферагачиқаётган бу заррачалар миқдори турлича булиб,йилига130миллион тоннадан 180 миллион тоннагачани ташкил қилади; •вулқон аэрозоллари (кул), вулқонлар отилиши вақтида атмосферага йилига 200-1000 миллион тонна миқдорида чиқади. • денгиз томчилари буғланиши маҳсулотлари, асосан натрий хлорид (NaCI) бўлиб, йилига 300-1300 миллион тоннани ташкил қилади; • ў рмон ён ғ инлари қурумлари ва кули заррачалари, атмосферага йилига 3 - 360 миллион тонна ми қд орида чиқади; • космос чанги, метеоритлар ёниши натижасида ҳосил б ў лади ва йилига 0,25- 14 миллион тоннани ташкил қилади; • биоген заррачалар, бевосита атмосферага чи қ арилган ( ў симликлар чанги, микроорганизмлар ва бошқалар) ва учувчан бирикмаларни конденсатланиши ёки улар орасидаги кимёвий реакциялар натижасида ҳосил б ў лган заррачалар ҳамда табиий газсимон реакциялар маҳсулотлари

(масалан, океанлар юзасидан чиқадиган олтингугуртни оксидланиши натижасида пайдо б ў ладиган сульфатлар); бу заррачаларнинг атмосферага чиқадиган умумий ми қ дори турли баҳолашларга к ў ра 345 миллион тоннадан 1450 миллион тоннагача б ў лиши мумкин. Табиий аэрозолларнинг умумий ми қ дори йилига 978 миллион тоннадан 121000 миллион тоннагача б ў лиши мумкин. Иккинчи гуруҳ аэрозоллар-инсон фаолияти натижасида ҳосил б ў ладиган (антропоген манбали) аэрозоллардир. Бу аэрозолларнинг манбалари қуйидагилар; • саноат корхоналари, транспорт ва ёқил ғ ини ёқиш қурилмаларининг бевосита ажратмалари ( қ ypy қ , тутун, кул, й ў л чанги ва бошқаларнинг заррачалари) ҳамда қишлоқ х ў жалик майдонларидан шамол учирган заррачалар; бу манбалардан чиқадиган заррачаларнинг умумий миқдори йилига 18 - 240 миллион тонна б ў лиши мумкин; • газ фазасидаги реакциялар маҳсулотлари (иккиламчи аэрозоллар), улар ёниш жараёнлари ва кимёвий реакцияларда ҳосил б ў лади (сульфатлар, нитратлар, органик бирикмалар); бу аэрозолларнинг миқдори йилига 100 - 360 миллион тонна б ў лиши мумкин. Турли аэрозолларни атмосферага чиқишининг келтирилган к ў рсаткичлари анча хатоликларга эга. Бу айни қ са, табиий манбалардан чиқадиган ажратмаларга таъллуқли. Масалан, атмосферага чиқадиган тупроқ чанги ми қ дорининг ани қл иги юз баро б арга ў згариши мумкин. Баъзи манбаларга к ў ра, ў рмон ён ғ инлари натижасида ҳосил б ў ладиган аэрозолларнинг миқдори йилига 36 - 360 миллион тонна б ў лса, бошқа манбаларга к ў ра эса йилига атиги 3 миллион тоннани ташкил қилади. Барча манбалардан чиқадиган чангнинг умумий миқдори йилига тахминан 2.3 миллиард тоннани ташкил қилади. Атмосферадаги қўшимчалар орасида сунъий радиактив парчаланиш маҳсулотлари алоҳида ўрин эгаллайди, улар атмосферага атом ва

термоядро қурилмаларни синов портлашлари пайтида ҳамда атом электростанцияларидаги фалокат вақтида ажралади. П . ,, Атмосфера аэрозоли атмосферада содир бўладиган физикавий жараёнларга сезиларли таъсир кўрсатади. Денгиз сувини сачраши вақтида атмосферага чиқадиган денгиз тузининг гидроскопик (сувни ютувчи) заррачалари ҳамда чангнинг гидроскопик заррачалари атмосферада конденсатланиш ядролари вазифасини, яъни уларга сув буғи бирикиб, томчиларни ҳосил қиладиган марказлар ролини бажаради. Конденсатланиш ядросининг вазифаси ўзининг гидроскопик (сувни тутиб туриш) хусусияти туфайли хосил бўлган томчиларнинг барқарорлигини оширишдир. Агар ҳаво конденсатланиш ядроларидан сунъий равишда тозаланса, жуда кучли туйиниш пайтида хам конденсатланиш бўлмайди, бу эса булутлар пайдо бўлмаслигини, демак ёмғир ҳам, қop ҳам ёғмаслигини билдиради. Юқорида таъкидлаб ўтилганидек, конденсацияланишнинг муҳим марказлари гидроскопик тузлар, айниқса денгиз тузи заррачаларидир. Улар денгизни тулқинланиши ва денгиз сувини сачрашидан ҳосил бўлган томчиларнинг ҳавода буғланиши натижасида кўп миқдорда пайдо бўлади. Тўлқинлар уркачларида ҳаво пуфакчасини ёрилиши натижасида тахминан 1000 та томчи пайдо бўлади. 15 м.с тезликда шамол вақтида 1 смх денгиз юзасидан хавога бир неча ўнта конденсацияланиш ядролари чиқади. Тузли ва умуман гидроскопик заррачалар атмосферага тупроқ чангланганда, масалан Орол денгизининг қуриган тубидан чиқади. Худди шундай жараён ёниш ёки органик парчаланиш маҳсулотлари бўлган сувни ютувчи қаттиқ заррачалар ва томчиларда содир бўлади. Булар нитрат кислота, сульфат кислота, аммоний сульфат ва бошқалардир. Саноат марказлари атмосферасида шундай конденсацияланиш ядроларининг катта миқдори мавжуд. Шунинг учун, шаҳар атрофига нисбатан шаҳарларда туманлар кўпроқ учрайди ва қалинроқ бўлади.

III. Атмосферадаги аэрозолларнинг миқдори ва таркибидаги ўзгаришлар. Ер ва атмосферадаги мавжуд радиацион мувозанатга таъсир кўрсатиши, бу эса ўз навбатида иқлимга таъсир кўрсатиши мумкин. Хусусан, аэрозолларни кўпайиши атмосфера тиниқлигини камайтиради ва Ер юзасидаги хароратни пасайтиради. Ер сайёраси тарихида вулқонлар отилиши натижасида шундай бўлган. 1883 йилда Кракатау вулқони ва 1912 йилда Аляскадаги Каймат вулқони отилганидан сўнг шафақларни аномал қизариши билан юз берган атмосферанинг хиралашиши кўп ойлар давомида кузатилган. Сўнгги йилларда оммавий ёнғинлар ва органик ёқилғи (кўмир ва мазут) ни шиддатли ёқиш натижасида пайдо бўладиган тутунли аэрозолларнинг иқлимга таъсири муаммоси эътиборни жалб этмоқда. Аэрозолларни иқлимга таъсирини ҳисобга олмасдан Иқлим ўзгариши жараёнларининг ривожланишини олдиндан айтиш мумкин эмас. IV. Атмосфера газларининг ва аэрозолларининг бир қисми Электр зарядига эга. Бу зарядланган заррачалар ионлар деб аталади.Атмосферада мусбат зарядли заррачалар кўплиги натижасида атмосферанинг умумий заряди мусбатдир. Ер юзасиҳам Электр зарядига эга, лекин унинг умумий заряди манфийдир. Атмосфера ва Ер юзаси орасида муайян потенциаллар фарқи юзага келади. Агар потенциаллар фарқи маълум катталикка етса, Электр разряди-чақмоқ ва яшин пайдо бўлади. Атмосферада электр майдонларининг мавжудлиги одатда мусбат зарядланган атмосферадан манфий зарядланган ер юзасига томон йўналган ток ўтказувчанлик пайдо бўлишига сабаб бўлади. Атмосферада аэрозолларнинг бўлиши унинг электр хусусиятларига: электр ўтказувчанлик, электр майдон кучланганлиги, электр токи зичлигига ҳам таъсир кўрсатади. Аэрозол заррачаларнинг бўлиши мусбат ва манфий

енгил ионлар миқдорини ўзгаришига олиб келади. Атмосферадаги аэрозоллар миқдорини купайиши билан унинг электр ўтказувчанлиги камайиши аниқланган. Электр майдони кучланиши ҳавоси кучли ифлосланган саноат зоналарида ортади. V. Аэрозол атмосферанинг оптик хоссаларига, хусусан куришнинг горизонтал узоқлигига таъсир этади.Аэрозол заррачалар спектрнинг кўриниш қисмидаги оптик нурланишнинг сочилиш ва ютилиш шароитларини ўзгартиради. Агар ҳавонинг кучли хиралашишига чанг ёки тутун заррачалари миқдорининг кўплиги сабабли бўлса, бу ҳодиса ғубор деб аталади. Ғубор чўл ва дашт зоналарда, ўрмон ёнғинлари пайтида ва саноат марказлари Хавосининг тутун билан қопланиши натижасида кўп кузатилади. Жуда кучли-ғубор вақтида кўришнинг горизонтал узоқлиги 1 км ёки ундан камга пасайиши мумкин.Марказий Осиё минтақасида, айниқса, йилнинг иссиқ вақтида, ғубор кўп кузатиладиган ҳодисадир. VI. Атмосферага табиий ва айниқса антропоген манбалардан чиқадиган атмосфера аэрозолининг баъзи хиллари заҳарли (яъни, соглиқ учун хавфли) саналади.Уларга қадимий,симоб, қургошин, рух, темир каби металлар ва мишьяк киради.Заҳарли, баъзан канцероген (рак чақирувчи) лар қатоғига қурум,саноат чанги, радионуклидлар ҳамда баъзи сувда яхши эрувчи фтоғидлар ва бошқалар киради. Бу моддаларнинг барчаси ҳаво сифатини сезиларли ёмонлаштиради: ҳаво сифати термини унинг инсон ва тирик организмлар эҳтиёжи учун яроқлилик даражасини билдиради. ҳавони хавфли даражада ифлосланиши инсонлар соғлигини сезиларли даражада ёмонлашишига олиб келиши ҳамда ўсимлик ва ҳайвонот дунёсига салбий таъсир этиши мумкин. Аэрозолларни салбий таъсирини баҳолаш учун атмосфера ҳавоси сифати критерийлари ишлаб чиқилган, улар орасида асосийларидан бири аҳоли пунктлари ҳавосидаги зарарли моддаларнинг йул қуйиладиган даражалари (ЙКД) дир.

VII. Атмосфера аэрозолининг табиий, саноат ва бошқа манбалари сайёрада нотекис тақсимланган ва уларнинг интенсивлиги вақт буйича бир хил эмас. Шу сабабли аэрозолнинг максимал миқдори сутка давомида ва мавсумий узгариши мумкин. Аэрозолнинг максимал ми қ дори кундузи, минимал ми қ дори тунда кузатилади. Катта шаҳарларда эса аэрозолларнинг суткалик ми қ дори бунга тескари ў згаради. Аэрозолларнинг табиий ландшафтлар устидаги ми қ дорининг максимуми езда, минимуми эса қишда кузатилади. Саноат ҳ удуд ларида эса максимум одатда қишда кузатилади. Аэрозолнинг максимал ми қ дорлари қитъалар, чуллар ва шаҳарлар устида кузатилади. Минимал миқдорлар эса сув ҳавзалари, қишлоқ жойлари ва ў рмонзорлар учун одатий ҳолдир. Атмосферадаги аэрозолнинг асосий ми қ дори 300 - 500 м қалинликдаги қуйи қатламларда йи ғ илган. Атмосферанинг вертикал тузилиши Физикавий хусусиятларига кўра атмосфера вертикал бўйича ҳам, горизонтал буйича ҳам бир хил эмас. ҳарорат, босим, зичлик, ҳавонинг таркиби ва намлиги, қаттиқ ва cyюқ қўшимчалар миқдори, шамолнинг тезлиги ва бошқа шунга ўхшаш физикавий кўрсаткичлар ўзгаради. Атмосферани вертикал буйича қатламларга б ў лишда бир неча белгилар мавжуд. Бу атмосфера ҳавоси таркиби ва зарядланган заррачаларнинг борлиги, атмосферанинг ер юзаси билан ў заро таъсири характери, атмосферанинг учиш аппаратларига (самолёт, вертолётлар, космик кемаларга) таъсири ва атмосферанинг иссиқлик режимидир. Ҳ авонинг таркибига к ў ра атмосфера гомосфера ва гетеросфера га ажратилади. Шу белгига к ў ра атмосферадаги озоннинг асосий қисми йи ғ илган озоносфера (20 - 25 км) ҳам фарқланади. 90 - 100 км дан юқорида атмосферадаги зарядланган заррачалар (ионлар ва электронлар) миқ д ори кескин ортади, шу сабабга к ў ра, к ў рсатилган баландликдан ю қ оридаги атмосфера қ атлами ионосфера деб аталади.

Похожие

Атмосфера унинг таркиби ва тузилиши

Дисперс системаларнинг баркарорлиги

Бактериал препаратлар, уларнинг турлари ва фойдаланиш услублари

Захарли моддаларнинг атмосферада йул куйилган концентрацияси

Кимёвий жараёнлар хакидаги таълимот, физик кимёнинг ривожланиши