Атмосфера унинг таркиби ва тузилиши - Химия - Рефераты

Атмосфера унинг таркиби ва тузилиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63 KB

Атмосфера унинг таркиби ва тузилиши Атмосфера Ер куррасининг газ қобиғидир. У ҳаво деб аталувчи турли газлар аралашмасидан иборат бўлиб, унда муаллақ ҳолда жуда майда суюқ ва қаттиқ заррачалар бўлади. Бу заррачаларнинг умумий массаси бутун атмосфера массасига нисбатан жуда кичикдир. Ер атмосферасининг ҳозирги таркиби бир неча юз миллион йиллар аввал таркиб топган. ҳавонинг асосий гази-азот ва кислород атмосферада асосан икки атомдан иборат молекулалар ҳолида бўлади. Ер юзаси яқинидаги қуруқ ҳавода ҳажм жихатдан азот (N2) кўпроқ-78 %, кислород (О2) камроқ-21 %. Улар биргаликда қуруқ ҳаво ҳажмининг 99,03 % ни ташкил қилади. Қолган 0,97 % нинг 0,934 % аргон (Аг) га ва 0,033 % углерод диоксид (карбонат ангидрид СО2) га тўғри келади. Бoшқa газлар фоизнинг мингдан бир ва миллондан бир қисмлари миқдорида бўлади. Бу газлар-криптон Кг, ксенон Хе, неон Ne,гелий Не, водород Н2, озон Оз, йод J2, радон Rn, метан СН4, аммиак NH3, водород пероксид Н2О2, азот (I)- оксид N2O ва бошқалардир (4-жадвал). 1-жадвал № Газ Нисбий молекулр огирлиги Ми қ дори % х ажм б ў йича о ғ ирлиги б ў йича 1. Азот 28.02 78.09 75.51 2. Кислород 32.00 20.95 23.15 3. Аргон 39.95 0.93 1.28 4. Неон 20.18 0.0018 0.0013 5. Криптон 83.80 0.0001 0.0003 6. Ксенон 131.30 0.000008 7 0.00004 7. Гелий 4.003 0.00052 0.00007 8. Водород 2.016 0.00005 0.000003 9. Углерод 44.01 0.03 0.05

Қypyқ ҳaвo таркибидаги асосий газлар-кислород, азот ва аргоннинг миқдори қайси ҳудуддагилигидан қатъий назар Ер юзасида деярли доимий бўлади. Ернинг тоғтиш кучи ҳақидаги тушунчаларга кўра баландлик ўзгариши билан атмосферадаги газларнинг ажралшишини кутиш мумкин эди. Шунга кўра юқорида енгил газлар кўп бўлиши керак эди. Бироқ, бевосита ўлчашлар кўртаситишича, Ер юзасидан 90-95 км баландликкача газларнинг ажралиши кузатилмайди ва атмосфера таркиби доимийлигича қолади, аммо газларнинг умумий миқдори баландлик ошиши билан камаяди. Шунинг учун атмосферанинг бу қ атлами гомосфера (бир хил таркибли) номини олади. Гомосферадаги ҳ авонинг нисбий молекуляр массаси 28,96 га тенг б ў либ, баландлик ортиши билан деярли ў згармайди. Атмосфера ҳ авоси таркибининг вертикал б ў йича ҳ ам, горизонтал б ў йича ҳ ам доимийлиги аралашиш ор қ али са қ ланади. 95 км дан ю қ орида атмосфера таркиби сезиларли ў згаради. Бу қ атлам гетеросфера ( ў згарувчан (турли) таркибли) номини олди. Гетеросфера таркибини ў згаришида газларнинг о ғ ирлик кучи таъсирида ажралиши асосий роль уйнайди. 100 км дан ю қ орида Куёш нури энергияси таъсирида кислород молекулаларининг зарядли заррачаларга диссоциаланиши (парчаланиши) содир б ў лади. Масалан, 100-150 км баландликда атмосфера (ионосфера) кислород атоми ва молекуласининг ионларидан ва азот ( II )-оксиддан иборат, 250-300 км баландликда атмосфера таркибида азот атомларининг ионлари пайдо б ў лади. юқ ори қ атламларда оз ми қ дорда гидроксид ОН ва натрий Na 2 ионлари ҳ ам к у затилади. Гетеросферада ҳ авонинг нисбий молекуляр массаси баландлик ортиши билан камаяди. 100 км дан ю қ орида атмосфера таркибида гелий к ў про қ , 200 км дан 20000 км орасида-Ер тожи деб аталадиган қ атламда нейтрал водород асосий газ б ў либ қ олади. Бундай ю қ ори қ атламларда унинг ми қ дори (зичлиги) жуда оз 1 см да ў ртача 1000 та ион б ў лади. Атмосферадан таш қ аридаги сайёралараро фазода ионлар ми қ дори ундан ҳ ам оз 1 см да 100 та иондан ҳ ам кам.

Атмосферада сув буғи. Ҳавода лоақал атмосферанинг қуйи қатламларида сув буғи, яъни газ ҳолидаги сув бўлади. Сув буғи тутган атмосфера нам ҳаво дейилади; унга қypyқ ҳавонинг сув буғи билан аралашмаси сифатида қapaш мумкин. Ер юзаси яқинида нам ҳаводаги сув буғининг миқдори қутб кенгликларида ўртача 0,2 % дан экватоғда 0,25 % гача бўлади. Атмосферадаги сув буғи сайёрамиздаги ҳаётий (физиологик) жараёнларда ҳам, атмосфера жараёнларида ҳам жуда муҳим ролни ўйнайди. Сув юзасидан (дарёлар, кўллар, денгизлар, океанлар), нам тупроқ ва ўсимликлардан буғланиш орқали атмосферага тўхтовсиз сув буғи қушилиб туради. Ер юзасидан у баландликка тарқалади ва сўнгра ҳаво оқимлари орқали бир жойдан иккинчи жойга кучади. Атмосферада туйиниш ҳ олати б ў лиши мумкин. Бу ҳ олатда ҳ аво шу ҳ ароратда б ў лиши мумкин б ў лган энг куп ми қ дор сув бу ғ ини тутади. Туйиниш ҳ олатига одатда ҳ аво ҳ арорати пасайганда эришилади, бунда сув бу ғ ининг бир қ исми ортиқча булиб қолади ва суюқ ёки қаттиқ ҳолатга утиб конденсатланади. Бу пайтда ҳавода булутлар ва туманларнинг сув томчилари ва муз кристаллари пайдо булади. Булутлар яна бугланиши ёки тарқалиб кетиши мумкин. Булутларнинг томчилари ва заррачалари Ерга ёгинлар (ёмгир, қ op , д ў л, қиров) к ў ринишида тушиши мумкин. Шундай қ илиб, сув бу ғ и сув айланишида иштирок этади, яъни сувнинг табиатдаги умумий айланишининг, яъни Ер юзасидан бу ғ ланиш, сув бу ғ ини кучиши, унинг конденсатланиши, булутларни пайдо б ў лиши ва ё ғ инларни тушишининг бир қисми ҳисобланади Бу ғ ланиш, конденсатция ва ё ғ инларни тушиши Ер куррасининг турли жойларида бир хил булмаганлиги ва вақт буйича нотекислиги сабабли атмосферадаги сув бу ғ ининг ми қ дори, булутлар ва ё ғ инлар сайёрамизда мураккаб жараёнларида ҳам жуда муҳим ролни ўйнайди. Сув юзасидан (дарёлар, кўллар, денгизлар, океанлар), нам тупроқ ва ўсимликлардан буғланиш орқали атмосферага тўхтовсиз сув буғи қўшилиб туради. Ер

юзасидан у баландликка тарқалади ва сўнгра ҳаво оқимлари орқали бир жойдан иккинчи жойга кўчади. Атмосферада туйиниш ҳ олати б ў лиши мумкин. Бу ҳ олатда ҳ аво шу ҳ ароратда б ў лиши мумкин б ў лган энг к ў п ми қ дор сув бу ғ ини тутади. Туйиниш ҳ олатига одатда ҳ аво ҳ арорати пасайганда эришилади, бунда сув бу ғ ининг бир қ исми ортиқча б ў либ қолади ва суюқ ёки қаттиқ ҳолатга ў тиб конденса ция ланади. Бу пайтда ҳавода булутлар ва туманларнинг сув томчилари ва муз кристаллари пайдо б ў лади. Булутлар яна бу ғ ланиши ёки тарқалиб кетиши м умкин. Булутларнинг томчилари ва заррачалари Ерга ё ғ инлар (ёмгир, қ op , д ў л, қиров) к ў ринишида тушиши мумкин. Шундай қ илиб, сув бу ғ и сув айланишида иштирок этади, яъни сувнинг табиатдаги умумий айланишининг, яъни Ер юзасидан бу ғ ланиш, сув бу ғ ини к ў чиши, унинг конденса ция ланиши, булутларни пайдо б ў лиши ва ё ғ инларни тушишининг бир қисми ҳисобланади . Буғланиш, конденсатция ва ёғинларни тушиши Ер куррасининг турли жойларида бир хил бўлмаганлиги ва вақт бўйича нотекислиги сабабли атмосферадаги сув буғининг миқдори, булутлар ва ёғинлар сайёрамизда мураккаб тақсимланади. Санаб ўтилган жараёнлар об-ҳавонинг муҳим қисмларини ташкил қилади ва муайян жой иқлимини белгилайди. Атмосферада сув буғининг бўлиши унинг ва ер юзининг иссиқлик режимига сезиларли таъсир кўрсатади. Ер юзасидан сувни буғланиши учун катта миқдор иссиқликни сарфлаш зарур, сўнгра у яширин ҳолда (буғда) узоқ масофаларга кўчиши мумкин. Атмосферада сув буғи конденсатланганда бу иссиқик ҳавога кўтарилади. Сув буғи Ер юзасининг инфрақизил (иссиқлик) нурланишини ютади. Атмосферадаги сув буғи миқдори ўртача бўлганда тўлқин узунлиги 5,5 мкм дан 7,5 мкм гача ва ундан узун бўлганда тўлиқ ютилади, бошқa тўлқинларни эса қатъий аниқ қисми ютилади. Ўз навбатида, сув буғи ҳам инфрақизил нурланиш тарқатади ва унинг бир қисми Ер юзасига қайтади. Бу ернинг ва атмосфера қуйи қатламларининг тунда совишини камайтиради. Шундай

қилиб, сув буғи Ер атрофида иссиқлик мувозанати қapop топишининг муҳим элементи ҳисобланади. Булутлар катта нур қайтариш хусусияти (альбедоқ) га эга, яъни улар қуёш нурларининг Ер юзасига келишини камайтиради, шу сабабли булутлар иқлимни намоён бўлишида муҳим роль уйнайди.

Адабиётлар: 1.Каримов И.А. “Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид ва барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари.”Т. 1997 105-128 бетлар. 2.Тўхтаев А. “Экология” Т. Ўқитувчи-1998. 3.Ғуломов М. Жўраев Й. “Экология. Жиноят ва жазо” Т. 1991 4.Алимов Т.А. Рафиқов А.А. “Экология хатолик сабоқлари” Т. “Ўзбекистон”1991

Похожие

Атмосфера аэрозоли

Кимёвий технологик тизим (ктт), унинг таркиби ва моделлари. Ктт нинг синтези ва тахлили

Комплекс бирикмалар ва уларнинг тузилиши

Нефт хом ашёси, унинг кимёвий таркиби ва углеводород гуруҳи. Нефт - ёқилғи ва мойлар олиш учун асосий хом-ашё

Атом тузилиши