Aldegid va ketonlar - Химия - Рефераты

Aldegid va ketonlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82.5 KB

Aldegid va ketonlar Reja: 1. Tuzilishi, nomlanishi, olinish usullari 2. Fizik va kimyoviy xossalari 3. Aromatik aldegid va ketonlar 4. Muhim vakillari 5. Tґyinmagan aldegid va ketonlar

Tuzilishida karbonil guruhi ishtirok etadigan birikmalarga aldegid va ketonlar deyiladi. Agar karbonil guruhi kamida bitta vodorod bilan bog‘langan bo‘lsa aldegid, uning ikkala valenti uglevodorod radikali bilan bog‘langan bo‘lsa keton deyiladi. Shunga muvofiq, aldegdilarning umumiy formulasini , bu yerda R – radikal, -SN3; -S2N5; -S3N7 va boshqalar; ketonlarnikini esa bilan ifodalash mumkin. Bu yerda R – radikal, -SN3; - S2N5; -S3N7 va boshqalar. Aldegid va ketonlar to‘yingan va to‘yinmagan bo‘lishlari mumkin. 5.1. To‘yingan aldegid va ketonlar To‘yingan aldegid va ketonlarning umumiy formulasi SnH2nO bilan ifodalanadi. Dastlab aldegidlarning izomeriyasi va nomlanishi bilan tanishib chiqamiz. Aldegidlarning gomologik qatori chumoli aldegidi bilan boshlanadi. Emperik nomenklatura bilan nomlashda aldegidning nomi ularga mos keladigan kislota nomidan olinadi. Sistematik nomenklatura bo‘yicha nomlashda aldegidlarning nomi tegishli to‘yingan uglevodorodlar nomi oxiriga – al qo‘shimchasi qo‘shib hosil qilinadi. Uglevodorod radikallarining nomi va holati raqamlar bilan ko‘rastiladi. Aldegidlarni ratsional nomenklatura bo‘yicha nomlashda sirka aldegidi asos qilib olinadi, qolgan aldegidlar uning hosilasi deb qaraladi. dimetiletil sirka aldegid

Ketonlarni emperik nomenklatura bo‘yi cha nomlashda ularning nomi karbonil guruhi bilan bog‘langan radikallar nomiga keton so‘zi qo‘shib o‘qiladi. Sistematik nomenklatura bo‘yicha esa tegishli to‘yingan ugevodorodlar nomi oxiriga – on qo‘shimchasi qo‘shiladi.№ Альдегидларнинг тузилиши Эмперик номенклатурадаги номи Систематик номенклатурадаги номи 1. 2. 3. 4. 5. Чумоли альдегид Метаналь Н –С О H –С О H СН 3 –С О H СН 3 –СН 2 –С О H СН 3 –СН 2–СН 2 –С О H СН 3 –СН СН 3 –С О H СН 3 –СН –СН 2 СН 3 6. Сирка альдегид Пропион альдегид Мой альдегид Изомой альдегид Изовалериан альдегид Этаналь Пропаналь Бутаналь 2-метил пропаналь 3-метил бутаналь № Альдегидларнинг тузилиши Эмперик номенклатурадаги номи Систематик номенклатурадаги номи 1. 2. 3. 4. 5. Чумоли альдегид Метаналь Н –С О H Н –С О H –С О H СН 3–С О H –С О H СН 3 –С О H СН 3 –СН 2–С О H –С О H СН 3 –СН 2 –С О H СН 3 –СН 2–СН 2–С О H –С О H СН 3 –СН 2–СН 2 –С О H СН 3 –СН СН 3 –С О H СН 3 –СН –С О H –С О H СН 3 –СН СН 3 –С О H СН 3 –СН –СН 2 СН 3 –С О H –С О H СН 3 –СН –СН 2 СН 3 6. Сирка альдегид Пропион альдегид Мой альдегид Изомой альдегид Изовалериан альдегид Этаналь Пропаналь Бутаналь 2-метил пропаналь 3-метил бутаналь № Кетонларнинг тузилиши Эмперик номенклатурадаги номи Систематик номенклатурадаги номи 1. 2. 3. 4. 5. Диметилкетон , ацетон СН 3–С –СН 3 О СН 3–С –СН 2–СН 3 О СН 3–СН 2–С–СН 2–СН 3 О СН 3–СН 2–С–СН 2–СН 2–СН 3 О СН 3–С–СН –СН 2–СН 3 О СН 3 Метилэтилкетон Диэтилкетон Этилпропилкетон Этил -иккиламчи бутилкетон Пропанонон Бутанон 3-пентанон 3-гексанон 3-метил - 2-пентанон № Кетонларнинг тузилиши Эмперик номенклатурадаги номи Систематик номенклатурадаги номи 1. 2. 3. 4. 5. Диметилкетон , ацетон СН 3–С –СН 3 О СН 3–С –СН 3 О СН 3–С –СН 2–СН 3 О СН 3–С –СН 2–СН 3 О СН 3–СН 2–С–СН 2–СН 3 О СН 3–СН 2–С–СН 2–СН 3 О СН 3–СН 2–С–СН 2–СН 2–СН 3 О СН 3–СН 2–С–СН 2–СН 2–СН 3 О СН 3–С–СН –СН 2–СН 3 О СН 3 Метилэтилкетон Диэтилкетон Этилпропилкетон Этил -иккиламчи бутилкетон Пропанонон Бутанон 3-пентанон 3-гексанон 3-метил - 2-пентанон

Olinish usullari. Aldegid va ketonlarni olishning bir necha usullari ishlab chiqilgan. Shulardan ayrimlari bilan tanishib chiqamiz. 1. Birlamchi spirtlarni oksidlash yoki ulardan vodorodni tortib olish natijasida aldegid, ikkilamchi spirtlardan esa ketonlar hosil bo‘ladi. 2. Atsetilenga suv birikishi natijasida aldegid, uning gomologlaridan esa ketonlar hosil bo‘ladi. Jarayon kadmiy, kalsiy, fosfat katalizatori ishtirokida, 360-4200S haroratda olib boriladi. 3. Aldegid va ketonlar kislotalar va ularning aralashmasini 400-4500S va ThO2, MnO2, CuO, ZnO ishtirokida pirolizga uchratib olinishi mumkin. 4. Texnikada aldegidlar etilen uglevodorodlariga SO2 va N2 biriktirib (oksosintez) olinadi. Bu jarayon 100-2000S va 100-200 atm. bosimida Sa3(SO)8, Ni3(CO)8 katalizatorlari ishtirokida olib boriladi.

Xozirgi vaqtda sirka aldegid etilenni katalizator ishtirokida havo kislorodi bilan oksidlab olinadi. Katalizator sifatida PdCl2 ishlatiladi. Bundan tashqari, aldegid va ketonlarni yana uglevodorodlarning geminal digalogenli birikmalaridan, metallorganik birikmalar va boshqalardan olish mumkin. Fizik va kimyoviy xossalari. Chumoli aldegidi o‘tkir xidli gaz, -210S da qaynaydi. Boshqa aldegdlar suyuq, suvda yaxshi eriydi. Ketonlar suyuqlik bo‘lib, ulardan yoqimli xid keladi. Ketonlar aldegidlarga qaraganda yuqori haroratda qaynaydi. To‘g‘ri zanjir hosil qilib tuzilgan aldegid va ketonlar izomerlariga qaraganda yuqori haroratda qaynaydi. Aldegid va ketonlar tegishli spirtlarga nisbatan past haroratda qaynaydilar, chunki ular vodorod bog‘lanish hosil qilib tuzilgan ularning dipol momentlari 2,7 D dan yuqori. Karbonil guruhida elektorn bulutining zichligi ugleroddan kislorod tomon kuchli siljigan bo‘ladi, ya’ni . Shuning uchun ular nukleofil birikish jarayonlariga juda oson kirisha oladilar. Karbonil guruhiga nukelofil agentlarning birikishi bosqichli boradi. Masalan, sirka aldegidiga natriygidrosulfidning birikish jarayonini quyidagicha ifodalash mumkin.

Aldegid va ketonlar biriktirib olish, karbonil guruhi kislorodining almashinishi, oksidlanishi, kondensatlanish kabi jarayonlarga kirisha oladilar. Shu jarayonlarga misollar keltiramiz. 1. Vodorod bilan qaytarish. Aldegidlarni katalizatorlar (Ni, Co, Cu, Pd, Ph) ishtirokida vodorod bilan qaytarish natijasida birlamchi, ketonlardan esa ikkilamchi spirtlar hosil bo‘ladi. Keyingi vaqtda qaytaruvchi vosita sifatida litiy-alyuminiy gidriddan foydalanilmoqda. Jarayon quyidagi mexanizm orqali boradi. Aldegid va ketonlarni aktiv vodorod bilan qaytarish vaqtida glikollar ham hosil bo‘ladi: 2. Nukleofil birikish jarayonlari. 1. Sianid kislotaning birikishi natijasida (- oksinitrillar hosil bo‘ladi. Bularni gidrolizlab esa (-oksikislotalarni olish mumkin. 2. Aldegid va ketonlarga maginy organik birikmalarning birikish jarayonidan foydalanib birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi spirtlarni olish mumkin:

3. Aldegid va ketonlar natriygidrosulfit bilan birikib kristall birikmalarni hosil qiladilar: yoki Bu jarayondan aldegid va ketonlarni sifat jihatidan aniqlashda foydalaniladi. 4. Aldegidlar ammiak bilan oson birikib aldeminlarni hosil qiladilar. Jarayon quyidagi ko‘rinishda boradi: atsetaldemin Atsetaldemin oson polimerlanib aldegid-ammiakni hosil qiladi. Ketonlar ammiak bilan bunday birikmalarni hosil qilmaydilar. Ularning ammiak bilan ta’sirlanish jarayoni juda sekin boradi va buning natijasida murakkab tuzilishga ega bo‘lgan birikmalar hosil bo‘ladi:

5. Aldegid va ketonlar gidroksiamin bilan reaksiyaga kirishib oksimlarni hosil qiladilar. Aldegidlardan hosil bo‘lgan oksimni aldoksim, ketonlardan hosil bo‘lgan oksimni esa ketoksim deb ataladi: Bu reaksiya aldegid va ketonlarni sifat va miqdor jihatdan aniqlashda ishlatiladi. Aldoksimlar beqaror birikmalar bo‘lib, sal qizdirish natijasida tegishli nitrillarga aylanib ketadilar. Aldegidlarni oksim hosil qilish reaksiyasining mexanizmini quyidagicha tasavvur qilish mumkin: 6. Aldegid va ketonlar gidrazin va uning hosildalari bilan reaksiyaga kirishib gidrazonlarni hosil qiladilar: Agar aldegid yoki keton hosil bo‘lgan gidrozon bilan yana reaksiyaga kirishadigan bo‘lsa, azinlar hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lgan gidrazon va azinlar qattiq ishqor bilan qo‘shib qizdirilsa, erkin azot ajralib chiqib to‘yingan yoki etilen qator uglevodorodlari hosil bo‘ladi. Oxirigi reaksiya N.M. Kijner nomi bilan ataladi.

Aldegid va ketonlar fenilgidrazin, semikarbazol bilan reaksiyaga kirishib fenilgidrazon va semikarbazonni hosil qiladilar. Bu jarayonlar kislota katalizatorligida boradi. 7. Aldegidlar spirtlar bilan yarim atsetal va atsetallarni hosil qiladilar. Atsetal hosil bo‘lish jarayoni meneral kislotalar ishtirokida boradi: Atsetallar suyultirilgan mineral kislotlar ishtirokida gidrolizlanib, spirtlar va aldegdlarni hosil qiladilar. 8. Aldegid va ketonlar PCl5 ta’sirida kislorod atomini ikkita xlor atomiga almashtiradilar: Reaksiyaning mexanizmi quyidagicha:

II. Oksidlanish reaksiyalari. Aldegidlar oson oksidlanib tegishli karbon kislotlarni hosil qiladilar: Aldegidlar kumush oksidini ammiakdagi eritmasi bilan qo‘shib qizdirilsa, kumush idish devorida «ko‘zgu» hosil qiladi. Bu reaksiya «kumush ko‘zgu» reaksiyasi nomi bilan mashxur va aldegidlarni sifat jihatdan aniqlashda ishlatiladi. Ketonlar qiyin oksidlanadi. Ketonlarning oksidlanishi natijasida ikkita har xil kislota yoki kislota bilan keton aralashmasi hosil bo‘ladi. Masalan: III. Polmerlanish reaksiyasi. Polimerlanish reaksiyalari aldegidlar uchun xos bo‘lib, kislotalar ishtirokida sodir bo‘ladi: Polimerlanish reaksiyasining mexanizmini quyidagicha tasavvur etish mumkin:

IV. Galogenlash. Aldegid va ketonlar brom va yod bilan galogenlash reaksiyasiga kirisha oladilar. Galogenlash kislota yoki ishqorlar katalizatorligida boradi. Bunda karbonil birikma dastlab yenol shaklga o‘tadi va so‘ngra galognlanadi. V. Kondensatlanish reaksiyalari. Aldegdilar kuchsiz asosli muhitda o‘zaro birikib, aldegid spirtlar – aldollarni hosil qiladilar. Bu reaksiyaga karbonil guruhiga nisbatan (-holatda joylashgan uglerodda kamida bitta vodorodi bo‘lgan aldegidlar kirisha oladilar, masalan: Bu jarayon aldol kondensatlanish reaksiyasi deb ataladi. Reaksiya mexanizmini quyidagicha tasavvur etish mumkin. Gidroksil ioni (katalizator) (-uglerod atomidan protonni tortib oladi. Bu bosqich qaytar reaksiyadir: Hosil bo‘lgan fenolyat – anion (I) kuchli nukleofil bo‘lgani uchun ikkinchi molekula aldegiddagi elektrofil uglerod atomiga xujum qiladi: Aldol kuchsiz qizdirilganda bir molekula suvni yo‘qotib, to‘yinmagan aldegid – kroton aldegidini hosil qiladi. Bu reaksiyani kroton kondensatlanish deb ataladi:

Agar karbonil guruhiga nisbatan (-holatdagi uglerod atomida vodorodlar bo‘lmasa, bunday aldegidlar ishqorlar ishtirokida Kanitssaro reaksiyasiga kirishadilar: Ketonlar aldol kondensatlanishga aldegidlarga nisbatan qiyin kirishadilar va (- keton spirtlarni hosil qiladilar. Hosil bo‘lgan (-ketospirtlar o‘zlaridan oson suvni yo‘qotib, to‘yinmagan ketonlarga aylanadilar: Aldegidlarning murakkab efir hosil qilib kondensatlanishi alyuminiy alkogolyat ishtirokida sodir bo‘ladi va A.YE. Tishenko reaksiyasi deb ataladi. Ayrim vakillari. Chumoli aldegid (formaldegid) –o‘tkir xidli -210S da qaynaydi. Kuchli zahar. Suvda 40% gacha eriydi. Suvdagi eritmasi formalin deb ataladi. Sanoatda metanolni chala oksidlab (degidrirlab) olinadi: Fenol – formaldegid smolalar, urotropin, karbamid – formaldegidli smolalar, portlovchi moddalar, izopren olishda ishlatiladi. Sirka aldegid +210S da qaynaydigan, o‘tkir xidli suyuqlik, suvda va organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Sanoatda atsetilendan va etilendan olinadi. Sirka kislota, turli smolalar, xloral va boshqalar olishda ishlatiladi. Atseton +56,10S da qaynaydigan, o‘ziga xos xidli suyuqlik suv va organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Sanoatda izopropil spirtidan olinadi. Bundan tashqari u fenol olishda qo‘shimcha mahsulot sifatida ham hosil bo‘ladi.

Atseton sanoatda erituvchi sifatida, lak – bo‘yoqlar olishda, organik shisha va boshqalar ishlab chiqarishda ishlatiladi. 5.2. To‘yinmagan aldegid va ketonlar Bularning tuzilishida karbonil gurxi bilan birgalikda qo‘shbog‘ ham bo‘ladi. To‘yinmagan aldegidlarning olinish usullari va xossalarini akrolein va kroton aldegidi misolida ko‘rib chiqamiz. Akrolein (propenal)ni sanoatda bir necha usullar bilan olinadi. 1. Sirka va chumoli aldegidlaridan aldol va kroton kondensatlanish yordamida olish mumkin: 2. Propilenni kattalitik oksidlab olish mumkin: 3. Glitserinni degidratlab akrolein olish mumkin. Bu reaksiyani biz uch atomli spirtlar mavzusida ko‘rib chiqqan edik. Akrolein – 52,50S da qaynaydigan, o‘tkir xidli suyuqlik, zaharli. Akrolein aldegidlar va etilen uglevodorodlarining xossalarini takrorlaydi. U tutash bog‘ hosil qilib tuzilgan, ya’ni Shuning uchun birikish reaksiyalari Markovnikov qoidasiga teskari boradi: Reaksiyaning mexanizmini quyidagicha taschavvur etish mumkin:

Hosil bo‘lgan oraliq modda beqaror bo‘lganligi sababli (Eltekov qoidasi) tezda qayta guruhlanishga uchraydi: Akrolein sianid kislotani karbonil guruhi bo‘yicha biriktirib oladi: Natriy bisulfit akrolinga faqat karbonil guruhigagina birikmay, balki qo‘shbog‘ning hisobiga ham birikadi. Akrolein oson polimerlanadi. U maxsus hususiyatli polimerlar, organik shisha va boshqalarni olishda ishlatiladi. Kroton aldegid SN3–SN=SN–SNO (2-butenal) – 1050S da qaynaydigan, o‘tkir xidli suyuqlik. Sirka aldegididan olinadi. Moy aldegid, butanol, moy kislota, malein angidridlari olishda ishlatiladi. Metilvinilketon - (2-butenon) sanoatda vinil-atsetilenga suv biriktirib olinadi: Uni atseton va chumoli aldegididan ham olish mumkin: Metilvinilketon 910S da qaynaydigan suyuqlik. U akroleindan farq qilib, NSN ni qo‘shbog‘ hisobiga biriktirib oladi: Metilvinilketon oson polimerlanadi. U plastmassalar ishlab chiqarishda ishlatiladi. 5.3. Aromatik aldegid va ketonlar

Aromatik aldegid va ketonlarning tuzilishida aromatik halqada karbonil S=O guruhi mavjud bo‘ladi. Karbonil guruhi aromatik halqa bilan bevosita yoki yon zanjirda bo‘lishi mumkin. Agar, aromatik aldegidlarda karbonil guruhi aromatik halqa bilan bevosita bog‘langan bo‘lsa, bunday aldegidlarning nomi tegishli aromatik kislotalarning nomidan keltirib chiqariladi. Agar karbonil guruhi yon zanjirda bo‘lsa, bunday aldegidlar yog‘ qator aldegidlarning hosillalari deb qaraladi, masalan: Aromatik ketonlar ikkiga – toza aromatik va alkil – aromatik ketonlarga bo‘linadilar. Aromatik aldegidlar. Aromatik aldegidlarni yog‘ qator aldegidlarini olish usullaridan foydalanib hosil qilish mumkin. Shuning bilan bir qatorda aromatik aldegidlar olishning ayrim yog‘ qator aldegidlarini olishdan farq qiladigan usullari ham mavjud. Shular bilan qisqacha tanishib chiqamiz.

1. Uglevodorodlarning oksidlanishi. Benzolning gomologlari, masalan, toluol havo kislorodi bilan katalizatorlar ishtirokida oksidlanganda benzaldegidni hosil qiladi: 2. Aromatik halqaga aldegid guruhini kiritish. Aromatik uglevodorodlarga uglerod- (II)-oksid bilan vodorod xlorid aralashmasi katalizator ishtirokida ta’sir etilganda aromatik aldegidlar hosil bo‘ladi: Bu reaksiyada oraliq mahsulot sifatida formil xlorid hosil bo‘ladi: Benzol bu jarayonga qiyin kirishadi. Uning gomologlari esa oson kirishadilar va 50-60 % li unum bilan aromatik aldegidlarni hosil qiladilar. 3. Aromatik kislotalarning galoid angidridlarini palladiy yoki nikel katalizatorlari ishtirokida qaytarilganda ham aromatik aldegidlar hosil bo‘ladilar: Bulardan tashqari, aromatik aldegidlarni yon zanjirida ikkita galogen atomi saqlagan aromatik uglevodorodlarning geminal galogenli hosilalaridan, aromatik spirtlardan, aromatik va chumoli kislotaning aralash kalsiyli tuzidan va boshqalardan olish mumkin.

Fizikaviy xossalari. Aromatik aldegidlarning aksariyati achchiq danak xidiga ega bo‘lgan, suvda erimaydigan suyuqliklardir. Kimyoviy hususiyatlari. Aromatik aldegidlar yog‘ qator aldegidlari uchun xos bo‘lgan jarayonlarning ko‘pchiligiga kirisha oladilar. Ular kumush oksidi, vodorod, gidrazin, gidroksilamin, natriy bisulfit, sianid kislota va boshqalar bilan yog‘ qator aldegidlari kabi reaksiyalarga kirisha oladilar. Shuning bilan birga, ular uchun yog‘ qator aldegidlaridan farq qiladigan hususiyatlar ham mavjuddir. Quyida biz aromatik aldegidlarni yog‘ qator aldegidlaridan farq qiladigan xossalari ustida to‘xtalib o‘tamiz. 1. Oksidlanishi. Aromatik aldegidlar saqlanganda havo kislorodi bilan juda oson oksidlanib tegishli kislotalarni hosil qiladilar. Oksidlanish katalizatorlar ishtirokida tezlashadi. Jarayon radikal zanjirli mexanizm orqali sodir bo‘lib, oraliq modda sifatida gidroperoksidlar hosil bo‘ladi. Oraliq modda sifatida hosil bo‘ladigan gidroperoksidlarni oson aniqlash mumkin. Reaksiya quyidagi bosqichlar orqali boradi: Oksidlanish juda oz miqdordagi ingibitorlar ta’sirida to‘xtaydi. Benzaldegidga 0,001% gidroxinon qo‘shilsa u oksidlanmaydi. Bu reaksiyani radikal zanjirli mexanizm bilan borishini isbotlaydi. 2. Ammiakning birikishi. Yog‘ qator aldegidlaridan faqli ammiak bilan 3:2 nisbatda birikadi. Benzoy aldegidi ammiak bilan gidrobenzamid hosil qiladi. Gidrobenzamid qizdirilganda amaringa aylanadi:

3. Aromatik aldegidlar yog‘ qator aldegidlariga qaraganda qiyin polimerlanadilar. 4. Aromatik aldegidlar o‘yuvchi kaliyning spirtdagi yoki suvdagi eritmasi ishtirokida aromatik spirt va aromatik kislotaning tuzini hosil qiladilar (Kanitssaro reaksiyasi): Ko‘pchilik yog‘ qator aldegidlari bu sharoitda polimerlanib ketadilar. Agar, karbonil guruhiga nisbatan (-holatda vodorod bo‘lmasa, bu reaksiya juda oson boradi. Bu reaksiyaning mexanizmini quyidagicha tasavvur etish mumkin. Suvli muhitda aldegidga gidroksil ioni ta’sir etadi va hosil bo‘lgan anion gidrid ionini ikkinchi aldegid molekulasiga uzatadi: Hosil bo‘lgan kislota va spirt anionlari suv bilan ta’sirlanib, kislota va spirtni hosil qiladilar.

5. Aromatik aldegidlar yog‘ qator aldegid va ketonlar, kislota angidridlari bilan oson reaksiyaga kirisha oladilar. Benzol aldegidiga sirka aldegidi bilan ta’sir ettirilganda dolchin aldegidi atseton bilan ta’sir etilganda benzol atseton va dibenzolatseton hosil bo‘ladi. Bu reaksiya Klayzen reaksiyasi deyiladi: benzalatseton dibenzalatseton Xuddi shuningdek, ular alkil aromatik ketonlar, murakkab efirlar bilan birikish reaksiyalariga kirisha oladilar: Aromatik aldegidlar kislota angidridlari bilan reaksiyaga kirishib yon zanjirida to‘yinmagan kislota qoldig‘i tutgan aromatik kislotalarni hosil qiladilar (Perkin reaksiyasi): 6. Aromatik aldegidlar tuzilshida qo‘zg‘aluvchan vodorod atomlari bo‘lgan molekulalar bilan o‘zaro reaksiyaga kirisha oladilar. Masalan, ularga fenollar bilan ta’sir etilganda trifenilmetan qator birikmalari hosil bo‘ladi:

7. Aromatik aldegidlar birlamchi aromatik aminlar bilan azometinlar (Shiffa asoslari) ni hosil qiladilar: 8. Aromatik aldegidlar benzoin kondensatlanishiga kirisha oladilar. Bu jarayonni rus olimi N.N. Zinin kashf etgan bo‘lib, jarayon sian ionlari ishtirokida boradi: Hosil bo‘lgan benzoin oson oksidlanib diketon-benzilni hosil qiladi. Bu reaksiyani mexanizmini quydagicha ifodalash mumkin: 9. Benzol aldegidga xlor bilan ta’sir etilganda benzoy kislotani xlor angidridi hosil bo‘ladi: 10. Karbanil guruhi ikkinchi tur o‘rinbosari bo‘lganligi sababli benzaldegidga elektrofil agentlar bilan ta’sir etilganda almashinish benzol halqasidagi meta-holat vodorodi hisobiga boradi, masalan:

Aromatik ketonlar Aromatik ketonlarni yog‘ qator ketonlarni olishdagi usullardan foydalanib olish mumkin. Masalan, ikkilamchi aromatik spirtlar oksidlanganda aromatik ketonlar hosil bo‘ladi: Aromatik ketonlar olishning o‘ziga xos usullari ham mavjud: 1. Aromatik uglevodorodlarga atsillovchi agentlar bilan ta’sir etilgan aromatik ketonlar hosil bo‘ladi (Fridel-Krafts reaksiyasi): Bu reaksiyani mexanizimini quyidagicha tasavvur etish mumkin. Alyuminiy xlorid kislota xlor angidrid bilan kompleks hosil qiladi. Bu kompleks ortiqcha alyuminiy xlorid ishtirokida jarayonni boshlab beruvchi faol oraliq modda bo‘lib xizmat qiladi: Bu jarayonda dastlabki modda sifatida aromatik uglevodorodlardan tashqari fenollarning efirlari ham ishlatilshi mumkin.

2. To‘yinmagan ketonlar aromatik aldegidlarning yog‘ qator ketonlari bilan o‘zaro ta’siri natijasida olinishi mumkin: 3. Aromatik oksiketonlar Friz reaksiyasi yordamida hosil qilinishlari mumkin: 4.Toza aromatik ketonlar difenilmetan guruhi uglevodorodlarni oksidlash orqali hosil qilinadi. Fizik va kimyoviy hususiyatlari. Aromatik ketonlar yoqimli gul xidiga ega bo‘lgan, suvda erimaydigan suyuq yoki qattiq moddalardir. Aromatik ketonlarning reaksiyaga kirishuvchanlik qobilyati yog‘ qator ketonlarnikiga qaraganda past. Ular yog‘ qator ketonlari kirishadigan ayrim reaksiyalarga kirishmaydilar. Masalan, aromatik ketonlar natriy-bisulfiti bilan reaksiyaga kirishmaydilar. 1. Ko‘pchilik aromatik ketonlar vodorod, sianid kislota, fosforning xlorli birikmasi, gidroksilamin, gidrazin va boshqalar bilan yog‘ qator ketonlari kabi ta’sir etadilar: ketoksin fenilgidrazon Ketonlardan hosil bo‘ladigan barcha azotli birikma orasida oksinlar katta ahamiyat kasb etadi. Nosimmetrik aromatik ketonlarning oksimlari sin- va anti-shakillarda mavjud bo‘ladilar:

sin-ketoksim anti-ketoksim Ketoksimlar anti - shakli barqaror hisoblanadi. Ketoksimning sin-shakliga kislota ta’sir etilganda anti - shaklga, anti - shakliga yorug‘lik bilan ta’sir etilganda esa sin - shaklga o‘tadi. Aromatik ketoksimlarda ham yog‘ qator ketoksimlardagi kabi Bekman qayta guruhlanishi katta ahamiyat kasb etadi. Bekman qayta guruhlanishi kislota angidridlari va xlor angidridlari ta’sirida boradi. Ikki xil (sin - va anti) shakldagi ketoksinlar ikki xil amid hosil qiladilar: anti-fenil-n-metoksi- benzoy kislota fenil ketoksim n-metoksifenilamidi sin-fenil-n-metoksi- benzoy kislota fenil ketoksim n-metoksifenilamidi 2. Aromatik ketonlarga vodorodning birikishi natijasida reaksiya sharoitiga qarab, turli moddalar hosil bo‘ladi. Ketonlarni natriy metallini spirtdagi eritmasi bilan qaytarilganda pinakolinlar hosil bo‘ladi, ular kislotalar ta’sirida qayta guruhlanishga uchraydilar. Ketonlarni kattalitik qaytarilganda uglevodorodlar hosil bo‘ladi.

3. Alkilaromatik ketonlar bromlanganda alkil guruhi vodorodlari birin-ketin bromga almashinadi: 4. Alkil aromatik ketonlar sekin – astalik bilan oksidlanganda aldegidoketonlar yoki (-diketonlar hosil bo‘ladi Kuchli oksidlovchilar alkil, aromatik ketonlarni karbon kislotalargacha oksidlaydi: 5. Alkil aromatik ketonlar alkil guruhi hisobidan turli xil reaksiyalarga kirisha oladilar. Masalan, ular Klayzen kondensatlanishi, Mannix reaksiyalariga oson kirisha oladi: 6. Toza aromatik ketonlar natriy amidi bilan quyidagi sxema bo‘yicha parchalanadilar:

Bu reaksiyadan ketonlar tuzilishini aniqlashda foydalaniladi. Alohida vakillari. Atsetofenon – 200S da suyuqlanadi, 2020S da qaynaydi. Gul xidiga ega. Toshko‘mir smolasi tarkibida uchraydi. Atsetofenon xozirgi vaqtda sanoat miqyosida etilbenzolni kattalitik oksidlab olinmoqda: Parfyumeriya sanoatida ishlatiladi.

Похожие

Aldegit va ketonlar

Oksobirikmalar

Aldegid va ketonlarning olinishi va xossalari. To`yingan monokarbon kislotalarning xossalari

Karbonil birikmalar

Karbonil birikmalar