Тренировка жараёнини бошқариш - Физическая культура - Рефераты

Тренировка жараёнини бошқариш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48 KB

Т ренировка жараёнини бошқар иш Ягона бутун (бирлашмани) ташкил қ илувчи элементлар т ў пламига тизим деб айтилади. Масалан, инсонни юрак- қ он томирлари тизими, спортчи организми, «устоз-шогирд» тизими, спорт клуби, спорт жамияти ва бош қ алар тизимга мисол б ў лади. Бир турдаги тизимлар (масалан, турли спортчиларнинг юрак- қ он томирлари тизимлари ) катталиги (сон қ иймати) б ў йича бир-биридан фар қ қ иладиган бир турдаги хоссаларга эга. Тизимни бирор бир хоссасини характерлайдиган катталик ў згарувчи (ёки бош қ ача номлари – параметр, характеристика, к ў рсаткич) деб айтилади. Ҳ ар кандай реал тизим к ў п сонли ў згарувчилар билан характерланади. Биро қ , уларнинг ҳ аммаси ҳ ам бирдай му ҳ им б ў лмаслиги мумкин. Ў рганилаётган масала ну қ таи назаридан му ҳ им б ў лган ў зг а рувчилар а ҳ амиятли (ёки ахборотли), ушбу ну қ таи назар б ў йича му ҳ им б ў лмаганлари эса а ҳ амиятсиз (ёки ахборотсиз) деб айтилади. Ва қ тнинг қ аралаётган пайтида тизим а ҳ воли унинг а ҳ амиятли ў згарувчиларининг қ ийматлари т ў плами билан ани қ ланади. Уни координаталар системасида график усулда ну қ та к ў ринишида ифодалаш қ улай. Ва қ т ў тиши билан тизимнинг а ҳ воли ў згаради. Унга мос равишда тизимнинг а ҳ волини ифодаловчи ну қ танинг вазияти ҳ ам ў згаради. Масалан, агар спортчи бирор бир сабабга к ў ра спорт билан шу ғ улланмай қў йса, у ҳ олда унинг спорт а ҳ воли расмда пунктир чизи қ билан к ў рсатилгани каби ў згаради. Тизимнинг а ҳ воли (ёки ҳ олати) зарур б ў лганидек (ёки мураббий ёки спорт мусоба қ ага тайёргарлик талаб қ илганидек, қ ис қ аси биз хо ҳ лагандек – расмда натижалар яхшиланган йуналишда) ў згаришига

эришиш учун, спортчига бирон бир таъсир ў тказиш зарур. Ана шу ндай таъсирни бош қ ариш деб айтилади. Бош қ ариладиган тизим энг камида икки қ исмдан ташкил топган булади : - бош қ арадиган объект - бош қ ариладиган объект. Масалан, инсоннинг организмида бош қ ариш марказий асаб тизими томонидан амалга оширилади, бош қ ариладиган объект сифатида эса организмнинг ихтиёрий органи ёки тизими иштирок этади. Бош қ арадиган ва бош қ ариладиган объектлар доимо ўзаро ало қ алар билан бо ғ ланган б ў лади Спорт тренировкаси, спорт мусобақаси ёки жисмоний тарбия сингарилар, бир томондан, бошқарув жараёни билан чамбарчас боғлиқ, иккинчи томондан эса, уларни бошқарув жараёни сифатида қараш мумкин. Спорт тренировкасидаги ушбу ҳолатни таҳлил қилишда ақлий, аҳлоқий ва эстетик (гўзаллик, нафислик, латофатлик) муаммоларини эътиборга олмаган ҳолда (тор маънода) жисмоний тарбия билан чегараланамиз. Одам ҳар бир дақиқада аниқ бир жисмоний ҳолатда бўлади. Ҳар қандай организмнинг жисмоний ҳолати қуйидагиларни ифодалайди:  соғлиқ, яъни а) ҳаёт фаолияти кўрсаткичларининг нормага мос келиши, б) организмнинг ноқулай ташқи таъсирларга чидамлилик даражаси;  тана ҳолати;  организм физиологик функцияларининг ҳолати, хусусан ҳаракат функцияларининг, айнан а) маълум бир доира ҳаракатларни бажариш имконияти (яъни техник тайёргарлик), б) харакат (физик) сифатларининг даражаси. Спорт тренировкасида бошқарувнинг қийинчилиги шундан иборатки, биз спортчи ҳаракатлари ва, демак, у билан бевосита боғлиқ бўлган натижаларни

тўғридан-тўғри ўзгартиришни, масалан: куч ёки чидамлиликни бошқара олмаймиз. Буни қандайдир услублар билан амалга ошириш мумкин. Мураббий ўз шогирди - спортчининг фақат ҳаракатларини (бошқа сўз билан айтганда хулқ-атворини ) бошқаради: аниқ дастур асосида машқлар (хусусан, тренировка юкламалари) беради ва уларни тўғри бажаришига, хусусий ҳолда техник ҳаракатларни тўғри бажаришга эришади,. Жисмоний тарбия ва спорт жараёнида бошқарувга оид қуйидаги иккита янги тушунчани киритамиз. 1. Жисмоний машқларни бажариш вақтидаги ва улар тугагандан сўнг организмда юзага келиши мумкин бўлган ўзгаришлар тезкор тренировка самараси деб аталади. Спортчи организмида юзага келадиган чарчоқ натижасида у одатда қобилиятининг ва спорт натижаларининг пасайиши билан боғлиқ бўлади. 2. Спортчининг кўплаб тренировка машғулотларида кўрсатган натижаларини жамлаш натижасида спортчи организмида юзага келадиган ўзгаришлар кумулятив тренировка самарадорлиги дейилади (“ кумул ” лотинча сўз бўлиб, “ жуда кўп ” деган маънони англатади). Тренировка жараёни тўғри режалаштирилганда ва тўғри йўлга қўйилганда бу самарадорлик иш қобилиятининг ортишида ва спорт натижаларини юксалишида намоён бўлади. Шундай қилиб, спорт тренировкаси бошқарувидаги сабаб ва натижа (оқибат) қуйидагича кетма-кетликда жойлашади: спортчининг ҳаракати ==> тезкор самара ==> кумулятив самара (хулқ-атвор) Бу занжирнинг бош бўғинига (хулқ-атвор) таъсир кўрсатиб, якуний (кумулятив) самарада керакли натижага эришишни мақсад қилиб олиш табиий ҳол. Масалан: югурувчида чидамлиликни ривожлантириш учун мураббий унга, айтайлик, 6 марта 300 метрга маълум бир тезликда ва белгиланган дам олиш интервали билан югуришни таклиф қилади, яъни у спортчининг ҳаракатини бошқаради. Бу юкламани бажариш натижасида

спортчининг организмида айрим физиологик силжишлар юзага келади – бу эса тезкор тренировка самарасидир. Мунтазам тренировка машғулотларида спортчи эришган натижаларнинг тўпланиши кумулятив тренировка самараси ортишига олиб келади – югурувчининг чидамлилиги ўсади. Спортчининг ҳаракатини мураббий эмас, балки унинг ўзи бошқаради. Мураббий бераётган кўрсатмаларини спортчи бажариши ёки бажармаслиги мумкин (бажаришга ҳоҳиш йўқ ёки бажара олмайди). Фараз қилайлик, спортчи мураббийнинг барча кўрсатмаларини бажаришга ҳаракат қилади. У ҳолда тренировка жараёнини бошқариш схемасининг бошланғич қисми қуйидаги кўринишда бўлади: тренер ==> спортчи ==> хулқ-атвор Спорт тренеровкасида бошқаришнинг мураккаблиги шундан иборатки, биз ўзи бошқарилувчи (спортчи организми) системага таъсир ўтказишга ҳаракат қиламиз. Бу системанинг реакцияси, кўпинча бизга номаълум бўлган, ўзининг қонунлари билан аниқланади. Шу сабабли, хулқ автори ==> тезкор самара ==> кумулиятив самара занжиридаги сабаб боғланишлар мавжуд бўлганлиги билан, бу бўғинларнинг ҳар бирига қисман таъсир кўрсатиш имконияти мавжуд. Бунда спортчи ҳолатининг катта ҳажмдаги шахсий ва вақт фарқларида айни бир таъсирни кўрсатиб, бир хилда жавоб реакцияси олинишини тўла ишонч билан айтиш жуда мушкул. Битта спортчининг ўзида бир хил тренировка юкламаси турли даражада тренировка самарасини бериши мумкин. Шу сабабли тренировка жараёнидаги тескари боғланишлар (назорат) саволи жуда муҳимдир. Агар алоқа бошқарадиган объектдан бошқариладиган объектга томон йўналган бўлса, бундай алоқа тўғри алоқа , акс ҳолда, яъни алоқа бошқариладиган объектдан бошқарадиган объектга томон йўналган бўлса, бундай алока тескари алоқа дейилади. Бошқариш тизимидаги бундай алоқаларни схематик кўринишда қуйидагича ифодалаш мумкин :

т ўғ ри ало қ а бош қ арадиган объект  бош қ ариладиган объект тескари ало қ а бош қ арадиган курилма  бош қ ариладиган объект Масалан, инсон организмидаги т ўғ ри ало қ а – бу марказий асаб тизимидан бошка аъзоларга юбориладиган сигналлар, тескари ало қ а эса организмнинг турли аъзоларидан марказий асаб тизимига юбориладиган сигналлардир. Спорт жамоасини бошкариш тизимида т ўғ ри ало қ ага ра ҳ бариятнинг буйру қ ва к ў рсатмаларини жамоа аъзолари томонидан қ абул қ илиниши ва бажарилиши, тескари ало қ ага эса жамоанинг турли б ў линмаларидаги фаолият т ўғ рисидаги маълумотларни ра ҳ бариятга етказилиши мисол б ў ла олади.

Адабиётлар : 1. Азгальдов Г.Г., Райхман Э.П. О квалиметрии. М., 1973 . 2. Бубе Х., Фэк Г., Штюблер Х., Трогии Ф. Тесты в спортивной практике: Пер. с нем.М., 1968. 3. Гмурман В.Е. Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика.Т., 1972. 4. Годик М.А. Спорт метрология. М., 1988. 5. Годик М.А. Контроль тренировочных и соревновательных нагрузок. М. 1980. 6. Иберла К. Факторный анализ: Пер с англ.М. 1980. 7. Косимбеков.З.Т., Бокиев Р.Р., «Математик статистика асосларидан амалий машғулотлар», Тошкент, 1996. 8. Косимбеков З.Т., Толипжонов А.И. Спортчиларнинг жисмоний тайёргарлиги устидан назорат қилишнинг. (метрологик қo`лланма).Т, 1993. 9. Математика терминларининг русча-o`збекча изоҳли луғати /Проф. В.А. Диткин таҳрир остида. Рус-o`збекча таржима., 1974. 10. Масальгин Н.А. Математика-статистические методы в спорте. М. 1974.

Похожие

Тренировка жараёнини режалаштириш

Тренировка жараёнини назорат қилиш

Тренировка нагрузкаларини назорат килиш

Ўкув-тренировка йигинларини ташкил килиш ва ўтказиш

Спортчилар тайёрлашни бошқариш