Sport o‘yinlari - futbol, basketbol, voleybol gigiyenasi. Qilichbozlik, boks, kurash va og’ir atletika gigiyenasi - Физическая культура - Рефераты

Sport o‘yinlari - futbol, basketbol, voleybol gigiyenasi. Qilichbozlik, boks, kurash va og’ir atletika gigiyenasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

32.60546875 KB

Sport o‘yinlari - futbol, basketbol, voleybol gigiyenasi . Qilichbozlik, boks, kurash va og’ir atletika gigiyenasi Reja: 1. Futbolchining kiyimi va poyabzali. 2. Futbol o`tkaziladigan joylarga (maydoni, manejlariga) gigiyenik talablar. 3. Futbolchilarda uchraydigan shikastlar va ularning oldini olish. 4. Basketbolchining kiyimi va poyabzali. 5. Basketbolchining shaxsiy gigiyenasi. 6. Basketbol o`yinlari o`tkaziladigan joylarga gigiyenik talablar. 7. Basketbolchilarda uchraydigan shikastlanishlarni oldini olish. 8. Voleybolchilarning kiyimi va poyabzali. 9. Voleybol maydoni va zaliga gigiyenik talablar. 10. Voleybolchilarda uchraydigan shikastlanishlar va ularning oldini olish.

Sport o‘yinlarining gigiyenik tavsifi. Sport o‘yinlari mashg‘ulotlari bilan muntazam shug‘ullanish odam bajaradigan barcha jismoniy harakatlar sifatini takomillashtiradi. Jumladan, harakatlarda tezlik, aniqlik, chaqqonlik, kuchlilik, chidamlilik, muvozanatlilik kabi sifatlar takomillashadi. Sport o‘yinlari mashg‘ulotlari ob-havoning turli xil sharoitlarida ochiq havoda o‘tkaziladi. Shu bois, ular odam organizmiga chiniqtiruvchi va sog‘lomlashtiruvchi ta’sir ko‘rsatadi. Sport o‘yinlari jarayonida sportchilarda ma’naviy-axloqiy sifatlar tarbiyalanadi, shakllanadi. Bular quyidagilardan iborat: jamoatchililik, intizomlilik, tashabbuskorlilik, tezlik, shijoatlilik, chidamlilik kabilar. Futbol, basketbol, voleybol o‘yinchilarida o‘yin paytida maydonda vujudga kelgan murakkab vaziyatlarda o‘ta tezlik bilan vaziyatni baholash va tezkorlik, aniqlik, uyushqoqlik va muvozanatni saqlagan holda mo‘ljal sari harakat qilish sifatlari shakllanadi. O‘yinchilarda g‘alaba yoki mag‘lubiyatdan qat’iy nazar asab-psixik holatini idora qilish, ya’ni g‘alabadan o‘ta mag‘rurlanmaslik, mag‘lubiyatdan tushkunlikka tushmaslik sifati shakllanadi. Sport o‘yinchilari yil davomida musobaqalarda qatnashadilar. Buning uchun doimiy ravishda katta hajmdagi trenirovka mashqlarini bajaradilar. Ular turli xil iqlim, noqulay ob-havoga ega bo‘lgan hududlarda musobaqa o‘tkazadilar. Bularning barchasi sportchi-lardan mustahkam sog‘liqni, chiniqishni, chidamlilikni, kuchli, shijoatli, matonatli bo‘lishni talab qiladi. Sport o‘yinlarini gigiyenik ta’minlashda sportning barcha turlarida qo‘llanadigan gigiyenik tartib va qoidalarga amal qilinadi. Birinchi navbatda sog‘liqni mustahkamlash, kun tartibini to‘g‘ri tuzish va unga rioya qilish, chiniqish, shaxsiy gigiyena, ovqatlanish, trenirovka mashqlari va musobaqalardan keyin kuch-quvvatni tezroq tiklanishi va ish qobiliyatini oshirishga qaratilgan gigiyenik tadbirlarni amalga oshirish.

Sport o‘yinchilarining kun tartibi. Sport o‘yinchilarining kun tartibida quyidagilarga alohida e’tibor berilishi lozim: 1. Ertalabki gigiyenik gimnastika boshqa sport turlari vakillarinikiga nisbatan uzoqroq davom etadi. Chunki ertalabki gimnastika tarkibiga to‘p bilan o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar ham qo‘shiladi. Shuning uchun uyqudan turgandan to badan tarbiya o‘tkazguncha 30-40 minut qo‘shimcha vaqt ajratiladi, bu vaqtda sportchi yengil nonushta qiladi: pechenye, biskvit, buterbrod, shirin choy, kofe. 2. Asosiy trenirovka mashqlari kalendar musobaqa o‘yinlari o‘tkaziladigan davr oldidan boshlanadi. Bu davrda trenirovka mashqlari har qanday murakkab ob- havo sharoitlarida ham o‘tkazilaveradi. 3. Kun tartibida shuni e’tiborga olish zarurki, sport o‘yinlari musobaqalari aksariyat hollarda kunning kech paytida tugaydi. Musobaqadan keyin ma’lum vaqtgacha sportchilarning asab-psixik tizimi qo‘zg‘algan holatda bo‘lgani uchun, tezda uxlay olmaydi. Shundan kelib chiqqan holda kun tartibida kunduzgi uyquga maxsus vaqt belgilanadi. Sport o‘yinlari o‘tkaziladigan joylarga gigiyenik talablar. Sport o‘yinlari mashg‘ulotlari o‘tkaziladigan zalda tabiiy yorug‘lik talab darajasida bo‘lishi uchun derazalar Shimoly-Sharq yoki Shimol tomonga qaragan bo‘lishi kerak. Agar zal derazalari Janub-G‘arb yoki G‘arb tomonga qaragan bo‘lsa, derazaning tashqi tomonida quyosh nuridan himoyalovchi moslamalar (ayvoncha, kutarib-tushiriluvchi parda, shuningdek baland o‘suvchi daraxtlar) bo‘lishi kerak. Sun’iy yorituvchi manba’lar zalning yuqori-yon tomoniga o‘rnatiladi. Ularni to‘p tegib, sinishidan himoyalovchi moslamalar o‘rnatiladi. Har qaysi sport o‘yinlari o‘tkaziladigan joylarga o‘ziga xos maxsus gigiyenik talablar futbol, basketbol, voleybol gigiyenasi mavzularida alohida yoritilgan. Futbolning gigiyenik tavsifi.

Hozirgi zamon futbol musobaqalari katta jismoniy va asab-psixik zo‘riqish bilan bog‘liq. Shu bois futbolchini tayyorlashda turli xil gigiyenik tadbirlardan unumli foydalanish muhim ahamiyatga ega. Futbolchining kiyimi. 1. Futbolka. 2. Trusi. 3. Getra. Trusi ichidan jinsiy a’zoni himoyalash uchun plavka yoki maxsus moslama kiyiladi. Getraning yuqori qismi bint bilan bog‘lanadi yoki uning yuqori qismiga oyoqni qismaydigan keng, enli rezina o‘tkaziladi. Darvozabon kiyimi. 1. Futbolka ustidan sviter. 2. Sviterning yengi ostidan tirsak bo‘g‘imini shikastlanishdan himoyalovchi qalin charm moslama. 3. Qo‘lqop. Sovuq ob-havo sharoitida futbolchilar va darvozabon quyidagi qo‘shimcha issiq kiyim kiyadilari: Sport kiyimi ostidan: 1. Issiq flannel kuylak; 2. Issiq reytuz. 3. Issiq trenirovka kostyumi. 4. Issiq qalpoq. 5. Qo‘lqop. Futbolchining poyabzali. 1. Butsi – ichiga kigiz to‘shaladi. 2. Jun paypoq. Qorda trenirovka mashqi o‘tkazilishi oldidan butsiga moy yoki suv o‘tkazmaydigan malham surtiladi. Mashq va musobaqadan keyin butsi tozalanadi, quritiladi, u baliq yog‘i yoki poyabzal kremi bilan moylanadi.

Trenirovka mashg‘ulotlarida rezina shippak yoki keda qo‘llanishi mumkin. Ularning ichiga, hatto issiq ob-havo sharoitida ham, kigiz patak to‘shaladi, jun paypoq kiyiladi. Bu oyoqni qavarishining oldini olish uchun zaruriy chora hisoblanadi. Futbol o‘yinlari o‘tkaziladigan joylarga gigiyenik talablar. Futbol o‘yinlari, trenirovka mashqlari futbol maydonlarida va sport o‘yinlari zallarida o‘tkaziladi. Futbol maydoniga qo‘yiladigan gigiyenik talablar. 1. Futbol maydoni tekis bo‘lishi kerak. Uning atrofida, ya’ni darvozaning orqa tomonida 4 metr, yon tomonida 2 metr bo‘sh joy-himoya zonasi bo‘lishi lozim. 2. Maydonning uzunligi 112 metr, eni 73 metr bo‘ladi. 3. Maydon maysa o‘t bilan ko‘kalamlashtiriladi. Ayrim hollarda maydonga sintetik material to‘shaladi. 4. Maydondagi maysa o‘t uzunligi 5 sm.dan oshsa qaychilab turiladi. 5. Havo issiq paytlarda har 2-3 kunda maydon o‘tlariga suv sepiladi. 6. Maydonning o‘ti qurigan joylariga muntazam ravishda o‘t ko‘chatlari o‘tqiziladi. 7. Maydonda shikastlanishga sabab bo‘ladigan chuqurchalar, g‘adir-budur joylar, tosh va boshqa yot buyumlar bo‘lishi man etiladi. 8. Maydonning yon tomondan sun’iy yoritilishi tomoshabinlar soni 1500-10000 gacha bo‘lsa-100 lk, tomoshabinlar 10000-15000 gacha bo‘lsa - 200 lk, tomoshabinlar soni 25000 dan oshsa - 400 lk bo‘lishi kerak. Futbol manejlari. Manejlarda trenirovka mashqlari, shuningdek, mini-futbol bo‘yicha futbol musobaqalari o‘tkaziladi. Manej maydoni tartan, arman, astrtorf nomli sintetik materiallar bilan qoplanadi. Futbol manejlaridan universal sport zali sifatida foydalanish mumkin. Futbolchilarda uchraydigan kasalliklar va shikastlanishlar. Futbolchilarda tayanch-harakat a’zolarining quyidagi kasallik va shikastlanishlari deyarli ko‘proq uchraydi:

1. Tizza bo‘g‘imining surunkali artrit kasalligi. Bu kasallik ko‘pchilik futbolchilarda uchragani uchun unga “futbolchi tizzasi” deb nom berilgan. 2. Katta boldir suyak usti pardasining yallig‘lanishi (travmatik periostit). 3. Tizza va boldir-tovon bo‘g‘imi paylarining cho‘zilishi. 4. Sonning orqa yuzasi muskullarining lat yeyishi, yirtilishi, muskul paylarining uzilishi. 5. Ichki oshiq suyagining qattiqlashuvi. 6. Darvozabonlarda bilak-kaft va barmoq bo‘g‘imining shikastlanishi. Futbolchilarda uchraydigan shikastlatlarning oldini olish. Futbolchilarda uchraydigan shikastlanishlarning oldini olish uchun quyidagi gigiyenik tadbirlarga alohida e’tibor beriladi: 1. Trenirovka mashqlari uslubiy jihatdan to‘g‘ri rejalashtirilishi va qoida bo‘yicha o‘tkazilishi lozim. 2. Trenirovka mashqi va musobaqa o‘tkaziladigan joyning sanitariya-gigiyenik sharoiti talab darajasida bo‘lishi. 3. Futbolchining kiyimi va poyabzali o‘ziga mos bo‘lishi. 4. Trenirovka mashqlari va musobaqalarni qoida asosida tashkil etish, qo‘pollikka, o‘yin qoidasining buzilishiga qat’iy yo‘l qo‘ymaslik. Bulardan ko‘rinadiki, futbolchilarda shikastlanishlarning oldini olish aksariyat trenerning bilimi, tajribasi va uning o‘z vazifasiga mas’uliyat his etgan holda yondashishiga bog‘liq. Basketbolning gigiyenik tavsifi. Basketbolning boshqa sport turlaridan farqi shundaki, o‘yinchilarning bo‘yi uzun (185 - 210 sm va undan ham baland) bo‘ladi. Tana vazni ham katta bo‘ladi. Basketbolchi bo‘yining uzun, vaznining katta bo‘lishi bois, uning harakatlari nisbatan sekinroq bo‘ladi, tez charchaydi. Basketbolchilarni gigiyenik tayyorlashda ularning yuqorida aytib o‘tilgan xususiyatlarini hisobga olish zarur. Basketbolchining kiyimi: 1. Mayka.

2. Trusi. Ob-havo sharoitiga ko‘ra basketbolchining kiyimi o‘zgarishi mumkin. Havo harorati +8 o dan past bo‘lganda trenirovka kostyumida musobaqa o‘tkazishiga ruxsat etiladi. Basketbolchining poyabzali: Charm yoki rezinadan tayyorlangan yumshoq, yengil, poshnasiz poyabzal. Basketbolchining shaxsiy gigiyenasi. Basketbolchining tirnoqlari kalta qilib olingan bo‘lishi kerak. Aks holda, u mashq va musobaqa paytida raqibini tirnab jarohatlashi mumkin. Basketbol o‘yinlari o‘tkaziladigan joylarga gigiyenik talablar. Basketbol bo‘yicha trenirovka mashqlari ochiq maydonlarda va sport zallarida o‘tkaziladi. Ochiq basketbol maydoni. Maydonning qurilishida e’tiborga olinishi zarurki, musobaqa o‘yinlari asosan kunning ikkinchi yarmida o‘tkaziladi. Shuni hisobga olib, o‘yin paytida quyosh maydonni yon tomonidan yoritishi rejalashtiriladi. Maydon tekis, qattiq, to‘pning yaxshi sabchishini ta’minlaydigan bo‘lishi talab etiladi. Maydon yeri ko‘pincha ohak g‘isht aralashmasi bilan qoplanadi. Shuningdek, asfalt, asfalt rezin, bitum rezina, sintetik materiallar bilan ham qoplanishi mumkin. Basketbol maydonining sun’iy yoritilishi: - yon tomondan – 50 lk; - yuqoridan – 20 lk.. Maxsus basketbol zali. Maxsus basketbol zalida quyidagilar joylashadi: 1. Basketbol maydoni. 2. O‘quv-trenirovka anjomlari: - sakrash harakatini rivojlantiruvchi stanok; - basketbolning trenirovka shitlari; - gimnastik devor;

- arg‘amchi va boshqa anjomlar. Basketbol zalining sun’iy yoritilishi: - yon tomondan – 300 lk; - yuqoridan – 100 lk. Basketbolchilarda uchraydigan shikastlanishlar. Basketbolchilarda tayanch-harakat a’zolarining quyidagi shikastlari deyarli ko‘proq uchraydi: 1. Qo‘l barmoqlari boylamlarining lat yeyishi, cho‘zilishi; 2. Tizza bo‘g‘imi meniskining lat yeyishi va paylarining cho‘zilishi; 3. Boldir-tovon bo‘g‘imining shikastlanishi. Basketbolchilarda uchraydigan shikastlanishlarning oldini olish. Basketbolchilarda uchraydigan shikastlanishlarning oldini olish uchun quyidagi gigiyenik tadbirlarga e’tibor berilishi lozim: 1. Trenirovka va musobaqa mashqlari uslubiy jihatdan to‘g‘ri rejalashtirilishi va qoida bo‘yicha o‘tkazilishi lozim. Bu vazifa trener va hakam zimmasiga yuklatiladi; 2. Trenirovka mashqi va musobaqa o‘tkaziladigan joyning sanitariya-gigiyenik sharoiti talab darajasida bo‘lishi. Bu vazifa sport inshoati rahbari zimmasida bo‘ladi. Shuningdek, trenirovka oldidan trener, musobaqa oldidan hakam nazoratidan o‘tkazilishi lozim; 3. Basketbolchining kiyimi va poyabzali o‘ziga mos bo‘lishi; 4. Trenirovka mashqlari va musobaqalarni qoida asosida tashkil etish, o‘yinchilar tomonidan qo‘pollikka, o‘yin qoidalarining buzilishiga qat’iy yo‘l qo‘ymaslik. Mazkur vazifalar trenirovka paytida trener zimmasida, musobaqa paytida hakam zimmasida bo‘lishi tabiiydir. Voleybolning gigiyenik tavsifi. Voleybolning gigiyenik tavsifi basketbolga o‘xshash. Voleybolchilar orasida uzun bo‘yli va katta tana vazniga ega bo‘lgan sportchilar ko‘pchilikni tashkil etadi. Voleybolchilarning kiyimi.

1. Mayka. 2. Trusi Hakamning ruxsati bilan voleybolchilar musobaqada trenirovka kostyumida o‘ynashlari mumkin. Voleybolchilarning poyabzali. 1. Rezina yoki charmdan tayyorlangan yumshoq, yengil, poshnasiz poyabzal. - hakamning ruxsati bilan ayrim voleybolchilar musobaqada poyabzalsiz o‘ynashlari mumkin. Voleybolchilar tizza bo‘g‘imini himoyalovchi moslamadan foydalanadilar. Voleybol bo‘yicha musobaqalar havo harorati +10o dan past bo‘lganda o‘tkazilmaydi. Voleybol maydoniga gigiyenik talablar. Voleybol maydoni yuqorisi (tepasi) da 9 metr bo‘sh joy bo‘lishi kerak. Bu joyda elektr, radio, telefon simlari, simyog‘och, daraxt shoxlari bo‘lishi mumkin emas. Xalqaro musobaqalarda esa maydon tepasidagi bo‘sh joyning balandligi kamida 12,5 metr bo‘lishi talab etiladi. Voleybol to‘ri o‘rnatiladigan ikkala ustunlar yon chiziqlardan 50 sm ichkarida bo‘lishi kerak. Voleybol maydonini yon tomondan sun’iy yoritilishi – 50 lk, yuqoridan yoritilishi – 30 lk. Voleybol zalining yon tomondan sun’iy yoritilishi – 300 lk, yuqoridan yoritilishi – 100 lk. Voleybol bo‘yicha respublika va xalqaro miqyosda o‘tkaziladigan musobaqalarda maydon atrofidagi chiziqning tashqi tomonida 6-10 metr bo‘sh joy (himoya zonasi) bo‘lishi kerak. Voleybolchilarda uchraydigan shikastlanishlar. Voleybolchilarda tayanch-harakat a’zolarining quyidagi shikastlari nisbatan ko‘proq uchraydi: 1. Gavdaning shikastlanishi, ya’ni ko‘krak, qorin, umurtqa pog‘onasi, chanoq sohalarining terisi, muskul-paylari, suyaklari.

2. Qo‘l barmoqlari boylamlarining lat yeyishi va cho‘zilishi, suyaklarining sinishi. 3. Tirsak-kaft, bilak, yelka, tizza bo‘g‘imlari boylamlarining lat yeyishi va cho‘zilishi, suyaklarini sinishi. Voleybolchilarda uchraydigan shikastlanishlarning oldini olish. 1. Trenirovka va musobaqa mashqlarini qoida bo‘yicha o‘tkazilishini ta’minlash. 2. Mashg‘ulot o‘tkaziladigan joyning sanitariya-gigiyenik sharoiti talab darajada bo‘lishi. 3. O‘yinchilar tomonidan qo‘pollikka, o‘yin qoidalarining buzilishiga yo‘l qo‘yilmaslik. 4. Voleybolchi tizza, tirsak kaft bo‘g‘imlarini himoyalovchi moslamalardan foydalanishlari mumkin. Qilichbozlikning gigiyenik tavsifi. Qilichbozlik bilan muntazam shug‘ullanish organizmning jismoniy rivojlanishining har tomonlama yuksalishiga, harakat-larning tezligi, chaqqonligi, aniqligi, muvozanatligi kabi sifatlari takomillashuviga sharoit yaratadi. Shuningdek, sportchida yuksak axloqlilik, matonatlilik, shijoatlilik, jasoratlilik kabi sifatlarning shakllanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Qilichbozning kun tartibi. Kun tartibi umumiy gigiyenik qoidalar asosida tuziladi. Sportning bu turida kuzatiladigan yuqori darajadagi asab-psixik zo‘riqishni hisobga olgan holda mashqlardan keyin asab va kuch-quvvatning tiklanishiga, nofaol va faol dam olishga qaratilgan tadbirlarga alohida e’tibor beriladi. Qilichbozning shaxsiy gigiyenasi. Trenirovka mashqlarida qilichboz juda ko‘p terlaydi. Shuning uchun shaxsiy gigiyena va tanani parvarish qilish, mashqdan keyin dush qabul qilish, ustidan suv quyib yuvinish tadbirlariga alohida e’tibor berishi lozim.

Qilichbozning chiniqishi. Sportning barcha turlari kabi qilichbozlarning chiniqishi muhim ahamiyatga ega. Chiniqishning hamma vositalari, birinchi navbatda, suv muolajalari va quyosh radiatsiyasi keng qo‘llanishi tavsiya etiladi. Qilichbozning kiyimiga gigiyenik talablar. Qilichbozning kiyimi trenirovka mashqi va musobaqada erkin harakatlanishiga qulay bo‘lishi va uning tanasini himoyalashi kerak. - erkaklar uchun jinsiy a’zoni himoyalovchi rakovina; - ayollar uchun ko‘krak sohasini himoyalovchi qattiq matodan tayyorlangan byutsgalter qo‘llanadi. Qilichbozning asosiy kiyimlari va poyabzali. 1. Kurtka. Kurtkaning pastki qirrasi shimni yuqoridan pastga tomon 10 sm ni yopib turishi mumkin. 2. Golfi tipidagi tizzadan pastida tugmalanadigan shim. 3. Getr i – tizza bo‘g‘imlarini to‘liq yopadigan. 4. Tufli oq rangli. Qilichbozning himoyalovchi vositalar. 1. Qo‘lqop. Uning manjeti (qo‘nji) qurollangan qo‘lning bilagini yarmigacha yopib turadi. 2. Qilichbozda qalin matodan tayyorlangan biqiniga qo‘yiladigan himoya vositasi va qo‘ltig‘i ostiga qo‘yiladigan tikuvsiz yeng bo‘lishi kerak. 3. Qilichbozning metall to‘rdan yasalgan niqobi bo‘ladi. To‘rning kataklari teshigining hajmi ko‘pi bilan 2,1 mm gacha bo‘lishi mumkin. Ixtisoslashtirilgan (maxsus) qilichbozlik zali. Zalda jang o‘tkaziladigan joy “Jang maydoni” deyiladi. Sportchining xavfsizligini ta’minlash uchun jang maydoni har qaysi tomonga 2 metrga kengaytirilgan bo‘ladi. Jang maydoni polining yuzasi tekis, siypanmaydigan bo‘lishi kerak. U yog‘ochdan, rezin yoki kauchukdan qilinadi. Agar jang pomostda o‘tkaziladigan bo‘lsa, uning kengligi kamida 2,5 metr, uzunligi 19 metr, balandligi 50 sm bo‘lishi kerak.

Qilichbozlik rapira va shpagada o‘tkazilsa, jang maydonining hamma tomoni elektrlashtirilgan yo‘lakcha bilan aylantirib o‘ralgan bo‘ladi. Qilichbozlik yarog‘i musobaqa qoidalariga muvofiq bo‘lishi kerak. U qilichbozning o‘zini va raqibini jarohatlamasligi lozim. Qilichbozlik zalining harorati +12 +14 o , nisbiy namligi 40-60%, sun’iy yorug‘ligi 200 lk bo‘lishi ta’minlanadi. Boksning gigiyenik tavsifi. Boks mashg‘ulotlari bilan shug‘ullanish jarayonida botirlik, shijoatlilik, jasoratlilik, irodalilik va himoyalanish ko‘nikmalari shakllanadi. Boks mashqlarida tezlik, aniqlik, harakatlarning muvozanatliligi, e’tiborni mujassamlashtirish, kuchni tejamkorlik va maqsadli sarflash harakat tezligi va aniqligi yuqori darajada rivojlanadi. Bokschining trenirovka mashqlari va musobaqalari katta jismoniy va psixik zo‘riqish bilan o‘tadi. Bundan tashqari musobaqalarda bokschi kuchli, og‘riqli, ba’zida shikastlantiruvchi zarbalar oladi. Yuqorida bayon etilganlardan ma’lumki, bokschilar tayyorlashni gigiyenik ta’minlash o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Bokschining shaxsiy gigiyenasi. Bokschining shaxsiy gigiyenasi sportchiga xos bo‘lgan umumiy gigiyenik qoidalarni o‘z ichiga oladi. Jumladan, tanani, og‘iz bo‘shlig‘ini parvarish qilish. Ayniqsa, qo‘llar parvarishiga alohida e’tibor beriladi. Bokschi snaryadlarda mashg‘ulot bajarganida qo‘l barmoqlari va kaftini bint bilan bog‘lashi, qo‘lqop kiyishi kerak. Qo‘lning maydagina jarohatlanishi, lat yeyishi, shikastlanishi o‘z vaqtida mutaxassis travmatolog - shifokor maslahati bilan davolanishi zarur. Bokschini chiniqtirish. Bokschini gigiyenik tayyorlashda chiniqtirish muhim ahamiyatga ega. Chiniqtirishda suv muolajalari, quyosh nurlari, sun’iy ultrabinafsha lampalari keng qo‘llanadi. Sovuq ob-havo sharoitida ochiq havoda mashg‘ulot o‘tkazish, ochiq va yopiq suv havzalarida cho‘milish kabilar yaxshi chiniqishni ta’minlaydi.

Bokschining kiyimi. 1. Mayka. 2. Trusi – sonning kamida uchdan bir qismini yopishi kerak. Bokschi kiyimining hech qanday qismi metalldan bo‘lmasligi kerak. Bokschi jinsiy a’zosini himoyalovchi moslama (rakovina), elastik bint (eni 5 sm gacha, uzunligi 2,5 metrgacha) qo‘llaydi. Bokschining poyabzali. 1. Boksning maxsus botinkasi – yumshoq charmdan, tagcharmi elastik materialdan tayyorlanadi. Botinka qo‘nji boldir – tovon bo‘g‘imini o‘rashi kerak. U shnur bilan bo‘glanadi. Musobaqa paytida botinkaning tagcharmiga konifol surtiladi. Bokschining sog‘lig‘ini mustahkamlash va o‘zini – o‘zi himoyalashini gigiyenik ta’minlash. Bokschini tayyorlashda asosiy gigiyenik tadbir uning sog‘lig‘ini mustahkamlash va o‘zini–o‘zi himoyalash usullarini o‘rgatish orqali shikastlanishining oldini olishdan iborat. Shuning uchun trenirovka mashqlarida bokschiga o‘zini – o‘zi himoyalash usullarini o‘rgatishga asosiy e’tibor qaritilishi kerak. Trenirovka mashqi va musobqada xavfli vaziyat vujudga kelganida bokschi barcha imkoniyatlarini o‘zini himoyalashga safarbar qilishga doim tayyor bo‘lishi lozim. Musobaqa vaqtida ringdagi hakamning eng asosiy vazifalaridan biri bokschi sog‘lig‘ini himoyalashdir. Agar musobaqada raqiblardan birining ustunligi aniq bo‘lsa, mag‘lubiyatga uchrayotgan bokschi, xatarli zarbani olib yiqilishini kutmasdan, hakam tezlik bilan jangni to‘xtatishi shart. Boks zaliga gigiyenik talablar. Boks zali derazalarining pastki qirrasi poldan 2 metr balandda joylashtiriladi. Derazalar janubga yoki janubiy-sharq tomonga qaratiladi. Tabiiy yorug‘lik koeffitsiyenti 1:6 bo‘lishi kerak. Zal devorlarida bo‘rtib turadigan, ya’ni bokschining shikastlanishiga sabab bo‘ladigan narsalar bo‘lishi mumkin emas (isitish vositalari va h.k).

Zal devorining pastdan 1,5 metr baland qismi yog‘li bo‘yoq bilan bo‘yaladi. Zalda havo harorati +14 +15o, nisbiy namlik -35-60%, havo harakati tezligi - 0,5 m/sek. Zal havosini almashib-yangilanib turishini ta’minlovchi markaziy ventilyatsiya 1 soatda bir nafar bokschini 80 ml havo bilan bir nafar tomoshabinni 20 ml havo bilan ta’minlashga rejalashtiriladi. Markaziy ventilyatsiya bo‘lmagan hollarda zal havosi deraza darchalarini ochish orqali almashtiriladi. Zalning sun’iy yorug‘ligi – 200 lk. Ring yuqoridan sun’iy yoritiladi. Yon tomondan lampa bilan yoritish mumkin emas. Jang o‘tkaziladigan ringning 4 tomoni bir xil 5-6 metr bo‘lishi kerak. Agar ring pomostda joylashtirilsa, uning tomonlari 8 x 8 metr bo‘lishi kerak. Ring poli tekis bo‘lib, 4 sm qalinlikdagi kigiz, uning ustiga brezent to‘shaladi. Kigiz va brezent qirrasi kanatdan kamida 0,5 metr tashqariga chiqishi kerak: - ring atrofi eni 3-4 sm lik 3 qator kanat bilan chegaralanadi. Kanatlar ringning har qaysi burchagida yostiqchalar bilan birlashtiriladi (yostiqchaning qalinligi 5-7 sm, eni 20 sm); - kanatlar bilan zal devori yoki boshqa buyumlar o‘rtasidagi masofa kamida 2 metr bo‘lishi kerak; - tomoshabinlar ringdan kamida 3 metr masofada joylashtiriladi; - bokschilar raundlar o‘rtasidagi tanaffus vaqtida ring burchaklarida maxsus joyda dam oladi; - ringdan (kanatdan) tashqarida maxsus idishda suv, krujka, urna va kanifol solingan yashik bo‘ladi. Musobaqa paytida zal havosining harorati +16 o dan past yoki +25 o dan yuqori bo‘lmasligi kerak. Ochiq havoda o‘tkaziladigan musobaqada ring quyosh nuridan himoya qilinishi lozim. Havo harorati +18 o dan past, +30 o dan yuqori bo‘lmasligi kerak. Shamol va yomg‘ir kunlari ochiq havoda musobaqa o‘tkazish mumkin emas.

Boks zali, shuningdek, yozgi boks maydonida aptechka bo‘lishi, unda tez tibbiy yordam ko‘rsatish uchun zarur dorilar bo‘lishi ta’minlanadi. Bokschilarda uchraydigan shikastlanishlarning oldini olish tadbirlari. Bokschilarni tayyorlashda shikastlanishlarning oldini olishga qaratilgan tadbirlarga alohida e’tibor qaratiladi. Ular quyidagilar: 1. Trenirovka mashqlarini to‘g‘ri tashkil etish va qoida asosida o‘tkazish. 2. Mashg‘ulotlar texnikasi va taktikasini bokschilar tomonidan to‘liq o‘zlashtirilishi. 3. Bokschi ayniqsa himoyalanish usullarini to‘liq egallashi kerak. 4. Razminkani to‘g‘ri o‘tkazish, muskul, tayanch-bo‘g‘im apparatini mashqqa to‘g‘ri tayyorlash. 5. Qo‘lni bint bilan mustahkam o‘rash, himoya vositalarini qo‘llash. 6. Trenirovka va musobaqa o‘tkaziladigan joyda (ringda) barcha zarur bo‘lgan texnikaviy, sanitariya-gigiyenik, tez tibbiy yordam ko‘rsatish sharoitlarini ta’minlash. 7. Bokschilar bilan tarbiyaviy ishlar o‘tkazishga alohida e’tibor berish. Ularga shikastlanishning yuzaga kelish sabablarini, oldini olish choralarini astoydil tushuntirish. Kurashchining shaxsiy gigiyenasi va chiniqtirish. Kurashchini tayyorlashda shaxsiy gigiyenaning hamma qoidalariga amal qilish muhim ahamiyatga ega. Shaxsiy gigiyena turli xil kasalliklarning, ayniqsa, terining zamburug‘li, yiringli, nafas a’zolarining sil va boshqa yuqumli kasalliklarining oldini olishning asosiy sharti hisoblanadi. Chunki, kurashning trenirovka mashg‘ulotlari va musobaqalari gilam ustida va raqib bilan yonma-yon, unga surkanish vaziyatida o‘tadi. Kurashchini chiniqtirishning asosiy maqsadi organizmni baquvvat qilish, immun xususiyatini yaxshilash, ayniqsa, shamollash, gripp kasalliklarining oldini olishga qaratilgan. Kurashchilarni chiniqtirishda suv muolajalari, havo vannalari, quyosh va sun’iy ultrabinafsha nurlari keng qo‘llanadi.

Kurashchi vaznini kamaytirish. Zaruriyat yuzaga kelganida kurashchi vaznini kamaytirish asta-sekinlik bilan 10-12 kun davomida amalga oshirilishi tavsiya etiladi. Vaznni kamaytirish davrida kun tartibidagi ovqat ratsioni kaloriyasini asosan yog‘lar, uglevodlar, suyuqliklarni kamaytirish hisobiga amalga oshiriladi. Ovqat tarkibida yog‘lar, shirinliklar, oq non, pishiriqlar, xamirli taomlar miqdorini kamaytirilishiga e’tibor beriladi. Vaznni kamaytirish davrida trenirovka mashqlari sonini kuniga 1 martaga ko‘paytirish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Ta’kidlash lozimki, vaznni atayin tez-tez kamaytirish usullarini qo‘llash sportchi sog‘lig‘iga, ish qobiliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shuning uchun har bir sportchi o‘z vaznini saqlashda gigiyenik talab asosida tuzilgan kun tartibi, ratsional ovqatlanish, mashg‘ulotlar hajmini to‘g‘ri belgilash kabilarga e’tibor bilan yondashmog‘i zarur. Kurashchining kiyimi. Kurashchining kiyimi va unga bo‘lgan gigiyenik talablar quyidagilardan iborat: 1. Kurashchining maxsus trikosi. Trikoning pastki qismi sportchi sonining yarmini yopishi kerak; - trikoning pastki yon tomonidagi qiyilgan joyi chanoq suyagi yuqori qirrasidan ko‘pi bilan 2 sm baland bo‘lmasligi kerak; - triko ostidan himoyalovchi bondaj (plavka) yoki qalin matodan tayyorlangan rakovina (himoyalovchi moslama) kiyadi; - kurashchi kiyimida o‘ziga va raqibiga shikast yetkazadigan metall yoki boshqa buyumlar bo‘lmasligi kerak. Trenirovka o‘tkaziladigan kurash zaliga gigiyenik talablar. Kurash zali quyidagi buyumlar bilan jihozlanadi: - kurash gilami – 2 ta, har biri 6 metr, yonma-yon to‘shaladi; - gilam atrofiga kengligi 1 metr mat (ko‘rpa); - trenirovka uchun chuchelo (qo‘g‘irchoq); - oyna; - og‘irliklar - shtangani ko‘tarish uchun pomost;

- gimnastik narvon; - tibbiy tarozi; - trenajerlar; -harakatlanish sifatlarini takomillashtiradigan snaryadlar; - kurash zalida paralon mat (qalin ko‘rpa) qo‘llansa yaxshi bo‘ladi. Chunki uni yuvib tozalash, dezinferksiyalash qulay. Kurash zalida havo harorati +17 +20 o , havoning nisbiy namligi -35-60%, havoning harakatlanish tezligi – 0,25 m/s bo‘lishi kerak.. Zalning sun’iy yorug‘ligi – 200 lk. Zalda aptechka, urno kurashchi hojatga borishi uchun maxsus poyabzal (shippak) bo‘lishi kerak. Kurashchilarda uchraydigan shikastlanishlar. Kurashchilarda quyidagi shikastlanishlar nisbatan ko‘proq uchraydi: 1. Tirnalish, qirilish, lat yeyish; 2. Muskullar va boylamlarning cho‘zilishi; 3. Shu turdagi shikastlanishlar bilan tanadagi ayrim sohalarning shikatlanishi quyidagicha: - qo‘llarning shikastlanishi-35-41 foiz; - oyoqlarning shikastlanishi – 21-30 foiz; - bosh va bo‘yinning shikastlanishi -30 foiz. Kurashchilarda shikastlanishlarning oldini olish. 1. Trenerlar yosh kurashchilarga kurashish uslublarini atroflicha o‘rgatishlari kerak. 2. Trenerlar yosh kurashchilarga trenirovka mashqlarida kurashish qoidalarini yaxshi tushuntirishlari lozim. Kurashchilarda yuqumli va shamollash kasalliklarining oldini olish. 1. Kurashchilar shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilishlari kerak. Ular raqiblari bilan kurashganlarida ikki raqibning tanasi bir-biriga tegadi, ishqalanadi. Demak, biridagi teri kasalliklarining mikroblari va zamburug‘lari, ikkinchisiga yuqish xavfi ko‘p bo‘ladi.

2. Kurashchilarning terisidagi mikroblar, zamburug‘lar kurash gilamiga ham yuqadi, undan esa raqiblariga yuqadi.Shuning uchun: - trenirovka mashqidan va musobaqadan keyin kurashchi dush qabul qilishi, sovunlab yuvinishi zarur; - kurash jarayonida kurashchi ko‘p energiya sarflaydi, badani qiziydi, ko‘p terlaydi. Kurashdan keyin esa qizigan badani sovuydi va shamollashiga qulay sharoit yaratiladi. - shu bois kurashchi o‘zini chiniqtirishi lozim. Buning uchun issiq va sovuq (kontrast) suv muolajalarini muntazam qabul qilishi maqsadga muvofiq; - kurashchilar quyosh nurlaridan ko‘proq foydalanishlari lozim; - kurash trenirovka zaliga ultrabinafsha nurlarini tarqatuvchi maxsus elektr lampalari o‘rnatiladi. Ular trenirovka mashqlari jarayonida kurashchilarga chiniqtiruvchi va ish qobiliyatini oshiruvchi sifatida ta’sir ko‘rsatadi; - kurash trenirovka zaliga bakteritsid elektr lampalari bilan ta’minlangan maxsus shkaflar o‘rnatilishi kerak. Bu shkaflarda kurashchilarning kiyimlari dezinfeksiya qilinadi; - kurash zalida bakterisid lampalari o‘rnatilgan ko‘chma moslamalar bo‘lishi kerak. Ular kurash gilamlarini dezinfeksiya qilib, mikroblardan zararsizlantiradi.

Похожие

Ikkinchi jahon urushigacha va ikkinchi jahon urushidan keyingi davrlarda sport xarakatining rivojlanishi

O’zbekiston mustaqilligi davrida (1991-2009) jismoniy tarbiya va sport taraqqiyoti

Yengil atletika, gimnastika va suzish gigiyenasi

Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrlarda jismoniy tarbiya va sport

Yangi va eng yangi davr sport inshootlari