Сифат кўрсаткичларини сон жиҳатдан баҳолаш усуллари - Физическая культура - Рефераты

Сифат кўрсаткичларини сон жиҳатдан баҳолаш усуллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

129.5 KB

Сифат кўрсаткичларини сон жиҳатдан баҳолаш усуллари Режа: 1. Квалиметриянинг асосий тушунчалари 2. Экспертизалар ёки эксперт баҳолаш усули

Аниқ бир ўлчов бирликларига эга бўлмаган кўрсаткичлар сифат кўрсаткичлари деб номланади . Бундай кўрсаткичлар жисмоний тарбияда ва айниқса, спортда кўпдир, масалан: артистлик маҳорати, гимнастикадаги, фигурали учишдаги, сувга сакрашлардаги ёрқинлик, спорт ўйинлари ва яккакурашлардаги томошабоплик ва ҳ.к. Бундай кўрсаткичларни сон жиҳатидан баҳолаш учун квалиметрия усулидан фойдаланилади. Квалиметриянинг асосий тушунчалари Квалиметрия – бу, сифат кўрсаткичларини ўлчаш ва сон жиҳатидан баҳолаш тўғрисидаги фан . Сифатни ўлчаш – бу, бундай кўрсаткичларнинг тавсифлари ва уларга бўлган талаблар ўртасида мосликни ўрнатиш. Бунда, талаблар (“сифат эталони”) ҳамма учун бир х ил мазмундаги ва унификация қилинган шаклда ҳар доим ҳам ифодаланиши мумкин эмас. Спортчи ҳаракатларининг ёрқинлигини баҳолаётган мутахассис, кўриб турганини ёрқинлик тасаввури билан х аёлан солиштиради. 1. Ҳар қандай сифатни ўлчаш мумкин: ҳаракатларнинг чиройлилигини ва ёрқинлигини баҳолаш учун спортда қадим замон лар дан сон жиҳати дан ифодалаш усуллари қўлланилади, охирги вақтларда эса, улар спорт маҳорати, машқ қилиш ва мусобақалашув фаолиятининг самарадорлиги, спорт жиҳозларининг сифатини ва бошқаларни барча томонларини баҳолашда ҳам қўлланилмоқда. 2. Сифат, “сифат дарахти”ни ҳосил қиладиган бир қатор хусусиятларга боғлиқ. Мисол: учта даражадан – юксак (композицияни бутунлигича бажариш сифати), ўртача (бажариш техникаси ва артистизм) ва тубан (ўлчаш мумкин бўлган алоҳида элементларни бажариш сифатини тавсифлайдиган кўрсаткичлар) даражалардан ташкил топган сифат даражалари конькида фигурали учиш м ашқларини бажаришнинг сифат дарахти. 3. Ҳар бир хусусият иккита сон: нисбий кўрсаткич К ва салмоқлик М билан аниқ ланади.

4. Ҳар бир даражадаги хусусиятлар салмоғининг суммаси 1 га (ёки 100%) тенг. Нисбий кўрсаткич, ўлчанаётган хусусиятнинг топилган даражасини (унинг максимал мумкин бўлган даражасидан фоизларда), салмоқлик эса, турли кўрсаткичларнинг таққосланадиган аҳамиятини тавсифлайди. Масалан: фигурачи нинг ижро техникаси учун К с = 5,6 балл баҳо, артистизм учун – К т = 5,4 балл баҳо олди. Фигурали учишда ижро техникаси ва артистизмнинг салмоқлиги бир хил деб қабул қилинган (М с = М т = 1,0). Шунинг учун, умумий баҳо Э = М с К с + М т К т бўлиб, суммада 11,0 баллни ташкил қилади. Квалиметриянинг услублари иккита гуруҳга бўлинади: а) эвристик (интуитив) – эксперт баҳолаш ва сўров ўтказишга (анкета тарқатиш орқали) асосланган; б) инструментал ёки аппаратли услуб . Экспертиза ва с ў ров ўтказиш – бу, қисман маълум бир қоидаларга қатъиян риоя қилишни назарда тутган техник иш бўлиб, қисман – интуиция ва тажрибани талаб қиладиган санъатдир. Экспертизалар ёки эксперт баҳолаш усули Экспертчи – фан, техника, санъат ва бошқаларнинг маълум бир соҳасидаги та д қиқот объектини тўлиқ биладиган профессионал мутахассис. Маълум бир масалаларни ўрганишга ихтисослашган экспертнинг хулосаси, ўлчашлар ва ҳисоб–китобларга нисбатан анча муҳим бўлиши мумкин. Эксперт, қоидага биноан, жуда тажрибали мутахассис ҳисобланади, шунинг учун, уларнинг фикри ё та д қиқот натижаси, ёки ўрганилаётган объектнинг таҳлили, ёки ҳолатни, ҳодисани истиқболи сифатида қабул қилиниши мумкин. Шундай қилиб, эксперт баҳолаш усули , аналитик усул ёки истиқболни белгилашга қаратилган усул сифатида изоҳланиши мумкин (бу, экспертизанинг вазифаси ва мазмунига боғлиқ).

Ушбу усул кўп сонли (кўп мартали) сифатида изоҳланади, чунки эксперт баҳолаш учун, қоидага биноан, бир нечта экспертлар таклиф қилинади. Назарий жиҳатдан, экспертлар қанчалик кўп бўлса, хулоса шунчалик аниқ бўлади. Бу аниқлик, статистиканинг умумий тамойили билан тўғри келади: дастлабки статистика қанчалик тўлиқ бўлса, натижа шунчалик аниқ бўлади. Лекин, ушбу усулда, шу тамойилнинг ўзи ўзига ҳам қарши ишлайди. Бу, бир нечта экспертлар йиғилганда ва маълум бир муаммо бўйича ўз фикрларини билдирган пайтда, эксперт баҳолаш усулининг асосий ғоясига боғлиқ. Агар, уларнинг фикрлари бир-бирига тўғри келса, экспертиза амалга ошган ҳисобланади, улар бир овоздан маъқуллаган умумий фикр экспертизанинг натижаси деб қабул қилинади. Агар, уларнинг фикрлари бир- бирига тўғри келмаса, яъни та д қиқот объекти қарама-қарши (айрим пайтларда диаметрал қарама-қарши) фикрлар билан баҳоланса, унда экспертиза амалга ошмаган деб ҳисобланади. Бундай ҳолатда, муаммони ечимини топиш учун бошқа ёндошишларни топиш зарур: ё та д қиқотнинг бошқа усулини қўллаш керак, ёки эксперт гуруҳи таркибини алмаштириш керак, ёки бошқа муаммоларни кўтариш керак. Бундан шундай хулоса чиқадики, экспертлар қанчалик кўп бўлса, умумий қарорга келиш шунчалик қийин бўлади. Амалиёт шуни кўрсатадики, қоидага биноан, экспертлар алоҳида хулоса қиладими ёки жамоа қарори сифатида фикр билдирадими, уларнинг фикри бир-бирига жуда ҳам яқин бўлади. Эксперт баҳолаш усулининг ҳисоб-китоб қисми шундан иборатки, унда экспертлар фикрларининг келишилганлигини таъминлашга эришиш лозим. Шу мақсадда, экспертларнинг фикрлари маълум бир бирликларда: балларда, очколарда, фоизларда, қисмларда ва шу ка б иларда ифодаланиши лозим . Шундай қилиб, эксперт баҳолаш усулининг та д қиқотчилар томонидан олдиндан тайёрланадиган муолажалари қуйидаги босқичларни ўз ичига олади: - э кспертиза ҳал қилиши талаб этилган муаммо аниқланади;

- экспертлар фикрини белгилайдиган сон ўлчовлари ифодаланади; - экспертлар гуруҳи танланади; - экспертиза ўтказишнинг мазмуни ва шакли билан экспертларни таништириш амалга оширилади; - экспертизанинг муолажалари амалга оширилади; - эксперт баҳолаш натижалари якунланади. Эксперт баҳолаш усули муолажаларининг юқоридаги босқичларини алоҳида кўриб чиқайлик. Ўртача катталиклар усули билан аниқланадиган эксперт баҳолаш, ҳодисалар, жараёнлар, ҳолатлар ва бошқаларни баҳолаш пайтида қўлланилади. Экспертлар, объект тўғрисидаги ўз фикрларини, вариацион қаторни ташкил қиладиган шартли бирликларда ифодалайдилар, бунда марказий анъананинг кўрсаткичлари (ўртача арифметик х, х ген ва б.) ва т ебранувчанлик даражаси (дисперсия, ўртача квадратик оғиш, вариация коэффициенти) аниқланади. Ўрганилаётган объектнинг асосий баҳоси ўртача арифметик кўринишда берилади, т ебранувчанлик кўрсаткичлари эса, экспертларнинг фикрларини келишилиши ёки келишилмаганлигини кўрсатади. Амалиёт шуни кўрсатадики, бундай ҳолатда, натижалар тўплами учун аниқланган вариация коэффициенти анча самарали кўрсаткич ҳисобланади, у, агар экспертларнинг фикрлари келишилган бўлса, тахминан 15 фоиздан ошмаслиги лозим. Агар, v > 15% бўлса, экспертларнинг фикрларини ҳар хил деб, экспертизани эса, амалга ошмаган деб ҳисоблаш лозим. Мисол 4 . Етти нафар эксперт, волейболчини ҳимоядаги ўйинининг техникаси тўғрисида уч баллик тизим бўйича ўз фикрларини ифодаламоқдалар: 5 – аъло, 4 – яхши, 3 – қониқарли. Агар, битта ўйин ўтказилган бўлса, волейболчини ҳимоядаги ўйинининг техникасини баҳоланг. Экспертларнинг фикри 10-жадвалда келтирилган.

Жадвал Волейболчини ҳимоядаги ўйинининг техникаси тўғрисида экспертларнинг фикри Тартиб рақами Эксперт лар Балл ар , ix ) ( x xi 2) ( x xi 1 1 5 0,7 0,49 2 2 4 -0,3 0,09 3 3 4 -0,3 0,09 4 4 5 0,7 0,49 5 5 3 -1,3 1,69 6 6 4 -0,3 0,09 7 7 5 0,7 0,49 Жами — 30 — 3,43 3,4 7 30  x ; ; 49,0 7 43,3 2  x 7,0 49,0  x %3, 16 3,4 % 100 7,0   xv Усулнинг кўрсаткичлари, волейболчи ҳимояда яхши техник кўрсаткичларга ( х = 4,3) эга эканлигидан далолат беради, лекин экспертларнинг фикри бир хил эмас: v > 15%. Агар, ҳар бир эксперт ўз фикрини бир неча марта ифодалаган ҳолат юзага келса, вариацион қатор мураккаблашади, лекин экспертиза тамойили ўзгармайди. Агар, волейболчи ўйинининг техникаси бўйича 4 - мисолни бешта ўйин учун кўриб чиқилса, унда ҳар бир эксперт ўз фикрини 5 марта ифодалаши керак, яъни волейболчи ўйинларининг сони бўйича ифодалаши керак. Бу ҳолатда, 9-жадвалда келтирилгандек оддий тартибга солинган қатордаги маълумотлар кўриб чиқилмайди, балки тўлиқ дискрет қатор натижалари кўриб чиқилади (11 жадвал га қаранг ). Жадвал Экспертларнинг фикрларини ҳисоблаш

Тартиб рақам и Баҳолар ,iх Баҳо қўйган экспертлар фикрларининг сони , i i n x  ix in ix - х ( ix - х ) 2 ( ix - х ) 2 in 1 5 5 25 0,97 0,9409 4,7045 2 4 21 84 -0,03 0,0009 0,0036 3 3 34 12 -1,03 1,0609 3,1827 Жами - 30 121 - - 7,8908 3,0,4 30 121  x ; ; 2630,0 30 8908,7 2  x 51,0 2630,0  x %7, 12 03,4 % 100 51,0   xv Ҳисоб-китоблардан кўриниб турибдики, бешта ўйиннинг натижалари экспертларнинг фикрларини ўзгартирган. Экспертлар, ҳимояда ўйнаш техникаси учун баҳони 4,3 дан то 4,03 гача пасайтиришган, лекин бу фикр анча келишилган, чунки  x v 12,7 % < 15%. Корреляция коэффициенти ёрдамида белгиланадиган эксперт баҳолаш, ҳар бир эксперт кўпчилик муаммолар бўйича ўз фикрини билдирганда қўлланилади. Агар, корреляция коэффициенти юқори бўлса, яъни экспертларнинг фикрлари ўзаро яқин корреляция қилса, унда экспертиза амалга ошган деб ҳисоблаш мумкин. Амалиётнинг кўрсатишича, юқори корреляция коэффициенти деб, 0,8 катталигидан юқори бўлган коэффициентни ҳисоблаш лозим. Мисол 5 . Икки эксперт ix ва iy - етти нафар найзабознинг махсус жангов а р ҳаракатларни қўллашини баҳолашмоқда (12 жадвал га қаранг ). Экспертларнинг фикрлари келишилганми? Деган саволга жавоб бериш зарур. Жадвал Икки экспертнинг фикри Тартиб рақами Спорт - чилар Эксперт лар ix iy ix - х iy - y ( ix - х )( iy - y ) ( ix - х ) 2 ( iy - y ) 2

1 1 21 20 1,4 1,0 1,4 1,96 1,00 2 2 19 18 -0,6 -1,0 0,6 0,36 1,00 3 3 17 20 -2,6 1,0 -2,6 6,76 1,00 4 4 21 18 1,4 -1,0 -1,4 1,96 1,00 5 5 20 19 0,4 0 0 0,16 0 6 6 21 19 1,4 0 0 1,96 0 7 7 18 19 -1,6 0 0 2,56 0 Жами 137 133 - - -2,0 15,72 4,006, 19 7 137  x ; 0, 19 7 133  y 25,0 0,4 72, 15 0,2     xyr Статистик хулоса . Экспертларнинг фикрлари ўртасида кучсиз салбий ўзаро алоқа кузатилади. Педагогик хулоса . Ушбу экспертиза амалга ошмади, чунки экспертларнинг фикрлари тўғри келмади. Биринчи экспертнинг ижобий фикри иккинчи эксперт учун қарама-қарши ҳисобланади.

Адабиётлар : 1. Азгальдов Г.Г., Райхман Э.П. О квалиметрии. М., 1973 . 2. Бубе Х., Фэк Г., Штюблер Х., Трогии Ф. Тесты в спортивной практике: Пер. с нем.М., 1968. 3. Гмурман В.Е. Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика.Т., 1972. 4. Годик М.А. Спорт метрология. М., 1988. 5. Годик М.А. Контроль тренировочных и соревновательных нагрузок. М. 1980. 6. Иберла К. Факторный анализ: Пер с англ.М. 1980. 7. Косимбеков.З.Т., Бокиев Р.Р., «Математик статистика асосларидан амалий машғулотлар», Тошкент, 1996. 8. Косимбеков З.Т., Толипжонов А.И. Спортчиларнинг жисмоний тайёргарлиги устидан назорат қилишнинг. (метрологик қo`лланма).Т, 1993. 9. Математика терминларининг русча-o`збекча изоҳли луғати /Проф. В.А. Диткин таҳрир остида. Рус-o`збекча таржима., 1974. 10. Масальгин Н.А. Математика-статистические методы в спорте. М. 1974.

Похожие

Спортдаги ўлчаш хатоликлари. Ўлчаш аниқлиги. Асосий ва қўшимча хатоликлар

Моделлаштириш усуллари

Прогнозлаш усуллари

Спортга яроқлилигини аниқлаш

Кўп йиллик тайёрлов тизимида спортчиларни саралаш ва йўналтириш