Oммaвий рaзряд бaжaрувчи ядрo итқитувчилар учун машғулотларининг режалаштирилиши - Физическая культура - Рефераты

Oммaвий рaзряд бaжaрувчи ядрo итқитувчилар учун машғулотларининг режалаштирилиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

222 KB

Oммaвий рaзряд бaжaрувчи ядрo итқитувчилар учун машғулотларининг режалаштирилиши Режа: 1. Йиллик циклда я дрo итқитувчининг машғулот жараёни 2. Умумий тайёргарлик даврида ядрo итқитувчилар тайёргарлигидаги ҳафталик машғулот циклининг варианти 3. Мусобақа даврида ядрo итқитувчилар тайёргарлигидаги ҳафталик машғулот циклининг варианти 4. Мусобақаолди тайёргарлиги 5. Машғулот жараёнини бошқариш

Юқори ва барқарор натижаларга эришиш учун алоҳида истиқбол режалаштириш (одатда, 4 йилга – Олимпиада циклига), бир йилга ҳамда анча кичикроқ муддатга аниқ режалаштириш (босқич) асосида амалга ошириладиган машғулот жараёни зарур. Истиқбол режалаштириш учун олимпия сиклида ядрo итқитув-чининг қуйидаги тайёргарлик схемасини тавсия этиш мумкин. 1-йил . Ядрo итқитиш техникасини такомиллаштириш бўйича ижодий иш; ядрo итқитувчи техник приёмларни ўрганиш бўйича машғулотлар; улоқтирувчининг ҳаракат тизимидаги бўш ҳалқаларни бартараф этишга йўналтирилган машғулот иши. 2-йил . Асосли куч машғулоти; техник элементларни такомил-лаштириш бўйича машғулот иши; маҳаллий мусобақаларда янги техникани синовдан ўтказиш. 3-йил . Олимпиада йили дастлабки дастури бўйича мусобақаларга тайёргарлик кўриш ва уларда иштирок этиш. 4-йил . Олимпиада йилининг аниқлаштирилган режаси бўйича мусобақаларга тайёргарлик кўриш ва уларда иштирок этиш. Спортчиларни, жумладан, ядрo итқитувчиларни тайёрлаш самара- дорлиги кўп жиҳатдан йиллик ва кўп йиллик циклларда машғулот юкламаларини оқилона режалаштиришга боғлиқ. Бунда ёш ва катта ёшли спортчиларни тайёрлашда зарур ворисийликни таъминлаш муҳим омил ҳисобланади. Биз ўз ишимизда режалаштириш учун болалар ва ўсмирлар спорт мактабларига мўлжалланган бошланғич гуруҳдан то юқори малакага эришиш учун режалаштирилган соатлардан фойда-ландик (9-жадвалга қаранг). Сизнинг диққатингизга оммавий ядрo итқитувчиларни тайёрлашга режалаштирилган 624 соатлик йиллик режани кенгайтирилган ҳолини намуна учун ҳавола қиламиз.

жадвал Ўқув ишлари режими ва ўқув гуруҳлари таркиби Шуғулланувчила рнинг тайёргарлик даражаси ва босқичлари Гуруҳда ўргатиш муддати Ёш Ҳафта да соатлар миқдори Ўқув гуруҳлари таркиби Спорт тайёргарлиги даражаси Гуру ҳга берилган соатлар миқдори 3 гр. югуриш, сакрашлар, спорт юриши 1 гр. улоқтиришлар, кўпкурашлар, лангарчўп билан сакраш Бошланғич тайёргарлик гуруҳи 1 йил, 1 йилдан ортиқ 9 10 6 8 14 12 12 10 Контингент ни сақлаш ва УЖТ, МЖТ меъёрларини бажариш 312 416 Ўқув машғулот гуруҳи 1 2 3 3 йилдан ортиқ 11-12 13-14 15-16 16-17 12 14 18 20 10 10 8 8 8 8 6 6 Ёшлар раз- ди Ёшлар раз- ди 3 р 3 р. – 2 р. 624 728 936 1040

2 р. – 1 р. Спорт такомиллашув гуруҳи 1 2 2 йилдан ортиқ 18 18 19 24 26 28 6 5 5 5 4 4 СУН СУН СУН 1248 1352 1456 Олий спорт маҳорати гуруҳи Бутун давр 32 4 3 С У 1664

Йиллик циклда я дрo итқитувчининг машғулот жараёни “А” – спорт машғулотини даврлаштириш назариясига мувофиқ атлетлар тайёргарлигининг йиллик цикли тайёргарлик, мусобақалашув ва ўтиш даврларига эга бўлади. Спорт формасининг чўққисига эришиш мусобақа даврининг кесмаларидан бирига режалаштирилади (мусобақа тақвимига мувофиқ равишда), агар қишки мусобақаларга спортчи тайёрланмаса, у ҳолда даврларнинг давомийлиги қуйидагича бўлиши мумкин: - тайёргарлик (ноябр-апрел) – 6 ой; - мусобақалашув (май-сентябр) – 5 ой; - ўтиш (октябр). Кўпинчa мусoбaқa тaқвимидa юқoри мaлaкaли спoртчилaр учун Грaн- при мусoбaқaлaри, Oлимпиaдa ўйинлaри, Oсиё ўйинлaри, жaҳoн вa Oсиё чемпиoнaтлaри июл-aвгуст oйлaридa режaлaштирилaди. Биз тaвсия қилaётгaн режaлaр oммaвий рaзрядли ядрo итқитувчилaр учун мўлжaллaнгaн. Улaрдa aвгуст oйи ўтиш дaври ҳисoблaнaди. Агар спортчи ҳам қишки, ҳам ёзги мусобақаларда иштирок этишни режалаштирган бўлса, у ҳолда даврларнинг давомийлиги камаяди: - I тайёргарлик (ноябр-декабр-январ) – 9-10 ҳафта; - I мусобақалашув (январ-феврал) – 4-5 ҳафта; - I ўтиш (феврал-март) – 2 ҳафта; - II тайёргарлик (март-апрел-май) – 8-9 ҳафта; - II мусобақалашув (май-июн-июл-август-сентябр) – 14-16 ҳафта; - II ўтиш (сентябр-октябр) – 4 ҳафта. Тайёргарлик даври спортчиларни тайёрлашда энг масъулиятли ҳисобланади. Айнан шу ерда мусобақалардаги бўлажак муваффақиятли чиқишларнинг пойдевори қўйилади. Тайёргарлик даврида қуйидаги асосий вазифалар ҳал этилади: 1. Умумий жисмоний тайёргарлик даражаси ортади. 2. Ядрo итқитувчига зарур бўлган махсус сифатлар ривожланади.

3. Техника такомиллашади. 4. Ахлоқий-иродавий тайёргарлик амалга оширилади. Тайёргарлик даври босқичларга бўлинади, уларнинг миқдори ва давомийлиги турлича бўлиши мумкин. Босқичлар машғулот жараёни-нинг муайян йўналиши билан тавсифланади. Масалан, ядрo итқитувчининг тайёргарлик даври уч босқичга бўлиниши мумкин: - техник тайёргарлик босқичи; - умумий куч тайёргарлиги босқичи; - мажмуали тайёргарлик босқичи. Босқичларнинг давомийлиги спортчининг ўзига хос хусусият-лари, унинг тайёргарлик даражаси ва машғулоти усулиятига қарашлари билан боғлиқ. Умумий жисмоний тайёргарлик босқичининг асосий вазифалари – ҳаракат сифатларининг ривожланиш даражасини ошириш, умумий иш қобилияти даражасини ошириш ва ҳ.к. жaдвaл Ўқув-машқ гуруҳларида 1-ўқув йили улоқтирувчиларининг (ядрo итқитиш) йиллик тайёргарлик цикли режа-схемаси Ойлар Йи ллик жами I X X X I X II I I I 1. Ҳафтадаги машғулотлар миқдори 4 4 4 4 4 4 2. Ойдаги ўқув соатлари миқдори 62 4 5 2 5 2 5 2 5 2 5 2 5 2 3. Снарядни (асосий, енгиллаштирилган, оғир - лаштирилган) ташлашлар 20 00 1 60 2 20 2 00 1 20 1 40 2 00

миқдори (марта) 4. Ёрдамчи снарядни ташлашлар миқдори (марта) 20 00 2 20 2 80 2 80 2 60 6 0 1 30 5. Спринтерлик югуриши, барьерлар оша югуриш ( км ) 6. Сакрашлар, итарилиш - лар миқдори (марта) 7. УЖТ – гимнастика, акробатика (соат) 18 35 00 33 6 2 ,5 1 70 2 8 2 ,1 1 40 2 8 2 ,7 1 50 2 8 2 ,0 1 50 2 8 3 ,0 1 50 2 8 2 ,8 1 50 2 8 8. Кросс югуриш, тез- ликнинг 60% Машғулот жараёнида 9. Штангалар, оғирликлар билан машқ бажариш (тонна) 12 0 8 1 2 1 2 1 2 8 1 0 10. Назарий тайёргарлик , тиббий назорат Машғулот жараёнида 11. Йўриқчилик ва ҳакам-лик амалиёти Машғулот жараёнида жaдвaлнинг д авоми Ўқув-машқ гуруҳларида 1-ўқув йили улоқтирувчиларининг (ядрo итқитиш) йиллик тайёргарлик цикли режа-схемаси Ойлар Йи ллик жами I II I V V V I V II V III 1. Ҳафтадаги машғулотлар миқдори 4 4 4 4 4 4 2. Ойдаги ўқув 62 5 5 5 5 5 5

соатлари миқдори 4 2 2 2 2 2 2 3. Снарядни (асосий, енгиллаштирилган, оғир- лаштирилган) ташлашлар миқдори (марта) 20 00 1 90 1 80 1 80 1 50 1 80 7 0 4. Ёрдамчи снарядни таш-лашлар миқдори (марта) 20 00 3 00 2 10 1 00 - 1 20 4 0 5. Спринтерлик югуриши, барьерлар оша югуриш ( км ) 6. Сакрашлар, итарилиш-лар миқдори (марта) 7. УЖТ – гимнастика, акробатика (соат) 18 30 00 33 6 1 ,5 2 70 2 8 1 ,1 2 40 2 8 1 ,7 2 50 2 8 1 ,6 2 50 2 8 2 ,0 2 50 2 8 2 ,8 2 30 2 8 8. Кросс югуриш, тез- ликнинг 60% Машғулот жараёнида 9. Штангалар, оғирликлар билан машқ бажариш (тонна) 12 0 1 2 1 0 8 8 8 1 2 10. Назарий тайёргарлик , тиббий назорат Машғулот жараёнида 11. Йўриқчилик ва ҳакамлик амалиёти Машғулот жараёнида

жaдвaл Ўқув-машқ гуруҳларида 2-ўқув йили улоқтирувчиларининг (ядрo итқитиш) йиллик тайёргарлик цикли режа-схемаси Ойлар Йи ллик жами I X X X I X II I I I 1. Ҳафтадаги машғулотлар миқдори 6 6 6 6 6 6 2. Ойдаги ўқув соатлари миқдори 72 8 6 2 6 2 6 2 6 2 6 0 6 0 3. Снарядни (асосий, енгиллаштирилган, оғир- лаштирилган) ташлашлар миқдори (марта) 30 00 2 40 3 00 2 80 2 00 2 20 2 30 4. Ёрдамчи снарядни таш-лашлар миқдори (марта) 25 00 2 70 3 30 3 30 3 10 1 10 1 80 5. Спринтерлик югуриши, барьерлар оша югуриш ( км ) 6. Сакрашлар, итарилиш-лар миқдори (марта) 7. УЖТ – гимнастика, акробатика (соат) 22 42 00 33 6 2 ,5 3 50 2 8 2 ,1 3 50 2 8 2 ,7 3 50 2 8 2 ,4 3 50 2 8 1 ,4 3 50 2 8 1 ,0 3 50 2 8 8. Кросс югуриш, тез- ликнинг 60% Машғулот жараёнида 9. Штангалар, оғирликлар билан машқ бажариш (тонна) 16 0 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 4 10. Назарий тайёргарлик , тиббий назорат Машғулот жараёнида

11. Йўриқчилик ва ҳакам-лик амалиёти Машғулот жараёнида

жaдвaлнинг дaвoми Ўқув-машқ гуруҳларида 2-ўқув йили улоқтирувчиларининг (ядрo итқитиш) йиллик тайёргарлик цикли режа-схемаси Ойлар Йи ллик жами I II I V V V I V II V III 1. Ҳафтадаги машғулотлар миқдори 6 6 6 6 6 6 2. Ойдаги ўқув соатлари миқдори 72 8 6 0 6 0 6 0 6 0 6 0 6 0 3. Снарядни (асосий, енгиллаштирилган, оғир- лаштирилган) ташлашлар миқдори (марта) 30 00 2 70 2 60 2 60 2 30 2 60 2 50 4. Ёрдамчи снарядни таш-лашлар миқдори (марта) 25 00 3 50 2 60 1 50 5 0 7 0 9 0 5. Спринтерлик югуриши, барьерлар оша югуриш ( км ) 6. Сакрашлар, итарилиш-лар миқдори (марта) 7. УЖТ – гимнастика, акробатика (соат) 22 42 00 1 ,5 3 50 2 8 1 ,1 3 50 2 8 1 ,7 3 50 2 8 1 ,6 3 50 2 8 2 ,0 3 50 2 8 2 ,0 3 50 2 8 8. Кросс югуриш, тез- ликнинг 60% Машғулот жараёнида 9. Штангалар, оғирликлар билан машқ бажариш (тонна) 16 0 1 6 1 4 1 4 1 4 1 2 1 6 10. Назарий Машғулот жараёнида

тайёргарлик , тиббий назорат 11. Йўриқчилик ва ҳакам-лик амалиёти Машғулот жараёнида

жaдвaл Ўқув-машқ гуруҳларида 1-ўқув йили улоқтирувчиларининг (ядрo итқитиш) тайёргарлик ва мусобақалашув даври цикли режа-схемаси Ойлар Тайёрлов даври Х ой Мусобақа даври V ой Ҳ афталар 1 2 3 4 1 2 3 4 1. Ҳафтадаги машғулотлар миқдори 4 4 4 4 4 4 4 4 2. Ойдаги ўқув соатлари миқдори 1 3 1 3 1 3 1 3 1 3 1 3 1 3 1 3 3. Снарядни (асосий, енгиллаштирилган, оғир- лаштирилган) ташлашлар миқдори (марта) 6 0 6 0 6 0 4 0 5 0 5 0 4 0 4 0 4. Ёрдамчи снарядни таш-лашлар миқдори (марта) 7 0 7 0 7 0 7 0 7 0 2 60 6 0 1 30 5. Спринтерлик югуриши, барьерлар оша югуриш ( км ) 6. Сакрашлар, итарилиш-лар миқдори (марта) 7. УЖТ – гимнастика, акробатика (соат) 0 ,5 7 0 6 0 ,5 7 0 6 0 ,5 7 0 8 0 ,6 7 0 8 0 ,7 8 0 6 1 7 0 6 0 ,5 7 0 8 0 ,5 7 0 8 8. Кросс югуриш, тез- ликнинг 60% Машғулот жараёнида 9. Штангалар, оғирликлар билан машқ бажариш (тонна) 3 3 3 3 2 2 2 2 10. Назарий 4 2

тайёргарлик 11. Йўриқчилик ва ҳакам-лик амалиёти Машғулот жараёнида Ядрo итқитишда куч тайёргарлиги бўйича усулий кўрсатмалар. Мусобақа фаолиятида куч сифатларини рўёбга чиқариш қобилиятини такомиллаштириш усулияти асосида ўзаро боғлиқлик тамойили (Вацеховский, 1995, 2002 й.), яъни спортчи куч тайёргарлиги билан ядрo итқитувчининг мушак фаолияти тезкор режимида унинг юзага чиқиши хусусияти орасидаги мувофиқлик ётади. жaдвaл Ўқув-машқ гуруҳларида 2-ўқув йили улоқтирувчиларининг (ядрo итқитиш) тайёргарлик ва мусобақалашув даври цикли режа-схемаси Ойлар Тайёрлов даври Х ой Мусобақа даври V ой Хафталар 1 2 3 4 1 2 3 4 1. Ҳафтадаги машгъу - лотлар миқдори 4 4 4 4 4 4 4 4 2. Ойдаги ўқув соат- лари миқдори 1 5,5 1 5,5 1 5,5 1 5,5 1 5,5 1 5,5 1 5,5 1 5,5 3. Снарядни (асосий, енгиллаштирилган, оғирлаштирилган) ташлашлар миқдори (марта) 6 0 8 0 8 0 8 0 6 0 6 0 8 0 6 0 4. Ёрдамчи снарядни ташлашлар миқдори (марта) 9 0 8 0 8 0 8 0 4 0 4 0 4 0 3 0 5. Спринтерлик югу-риши, барьерлар оша югуриш ( км ) 0 ,5 0 ,5 0 ,5 0 ,6 0 ,5 0 ,5 0 ,7 - 9

6. Сакрашлар, итари-лишлар миқдори (марта) 7. УЖТ – гимнастика, акробатика (соат) 9 0 6 9 0 6 9 0 8 8 0 8 8 0 6 9 0 6 9 0 8 0 8 8. Кросс югуриш, тезликнинг 60% и Машғулот жараёнида 9. Штангалар, оғирлик-лар билан машқ бажариш (тонна) 3 3 3 3 4 4 3 3 10. Назарий тайёргар-лик Машғулот жараёнида 11. Йўриқчилик ва ҳакамлик амалиёти Машғулот жараёнида Ядрo итқитишда куч тайёргарлиги бўйича усулий кўрсатмалар. Мусобақа фаолиятида куч сифатларини рўёбга чиқариш қобилиятини такомиллаштириш усулияти асосида ўзаро боғлиқлик тамойили (Вацеховский, 1995, 2002 й.), яъни спортчи куч тайёргарлиги билан Ядрo итқитувчининг мушак фаолияти тезкор режимида унинг юзага чиқиши хусусияти орасидаги мувофиқлик ётади. жaдвaл 1-2 йил шугъулланаётган улоқтирувчилар гуруҳида ўқув-машғулот дарслари йиллик циклининг тузилиши схемаси Даврлар Босқичлар Босқичларни нг вазифалари Микротцикллар нинг вазифалари I тайёргарлик – 17 - яқинлашти- Махсус машқ ишларини - соғликни мус- таҳкамлаш, ҳар

ҳафта – IX, X, XI, XII ойлар рувчи - 4 ҳафта - 1-базавий (асосий) – 13 ҳафта. бажа-ришга тайёргар-лик. Организмни нг функционал им-кониятларини ошириш, махсус машқлар техника- сига ўргатиш, жисмоний сифат- ларни ривожлан- тириш. томонлама жисмо- ний тайёргарлик. - таянч-ҳаракат аппарати, юрак-қон томир ва нафас олиш тизимларини мустаҳкамлаш. Қишки мусобақа-лашув – 5 ҳафта – I , II ой. - қишки мусо-бақалар. Мусобақала шиш тажрибасини эгаллаш. - тезлик-куч ва куч сифатларини, тезкорликни ривож- лантириш; II тайёргарлик даври – 12 ҳафта – III , IV , V ойлар. - 2-базавий (асосий) – 9 ҳафта. Организмни нг функционал им-кониятларини ошириш, ядрo итқитиш техни- касига ўргатиш, жисмоний сифат- ларни ривож- лантириш. вестибуляр аппа-ратни машқ қил-дириш; - улоқтириш тур-лари техникасини ўзлаштириш; - мусобақалашиш тажрибасини эгал- лаш; - спортчиларни на-тижаларга кўра баҳолаш, қуйидаги морфотиплар бўйи- ча саралаш – эркак-Мусобақао лди – 3 ҳафта. Мусобақала шув – 9 ҳафта – V, VI, VII ойлар.

лар – бўйи: 180-185 см , вазни: 90-100 кг ; аёллар – бўйи – 170- 175 см , вазни 77-82 кг . Ўтиш – 4 ҳафта – VIII ой. Фаол дам олиш, организмни тиклаш .

Умумий тайёргарлик даврида ядрo итқитувчилар тайёргарлигидаги ҳафталик машғулот циклининг варианти 1-кун. Вазифалари: 1. Техник ва махсус тайёргарликка кўмаклашиши. 2. Гимнастика деворида ва осилиб турган ҳолатда куч машқларини бажариш кўникмасини мустаҳкамлаш. 2-кун. Вазифалари: 1. Координациянинг ривожланишига ва махсус тезлик-куч тайёргарлигига кўмаклашиш. 2. Гимнастика деворида ва осилиб турган ҳолатда куч машқ-ларини бажариш кўникмасини мустаҳкамлаш. 3-кун. Вазифалари: 1. Ядрo итқитувчиларнинг техник тайёр-гарлигига кўмаклашиш. 2. Предметлар билан куч машқларини бажариш кўникмасини мустаҳкамлаш. Циклнинг 1-куни мазмуни Ўлчами Гуруҳни сафлаш: машғулотнинг вазифалари ва мазмунини тушунтириш. 1. Юриш, спортча йуриш, суст суръатда югуриш. 2. Умумривожлантирувчи машқлар. 3. Югуриш машқлари: тиззаларни баланд кўтариб югуриш, болдирларни орқага қамчисимон силтаб югуриш; “қадамлаб” сакраб югуришдан тез суръатда югуришга ўтиш. 4. Бир оёқда “қадамлаб” сакраб югуришдан югуришга ўтиш. 5. Зўриқмай югуришни техник жиҳатдан такомил- лаштириш учун тезланишлар. 6. Ядрoни жойидан туриб итқитиш. 7. Ядрoни ирғиб (сапчиб) итқитиш. 8. Енгил снарядларни икки қўллаб ташлаш. 2 дақ 1200- 1500 м 15-18 дақ 3х30 м 3х20 м 5х80 м 10-15

9. Оғир снарядларни икки қўллаб ташлаш. 10. “Ирғиш” ва “бурилиш”нинг бажарилишига тақлид қилиш. Гимнастика девори ёнидаги машқлар: - д.ҳ. – гимнастика деворининг полдан 1-1,5 м баланддаги поясига чиқиш қўллар билан кўкрак сатҳидаги полни ушлаш. Гавда пастга туширилади, бир оёқ букилади, иккинчиси (ростланган ҳолда) пастга йўналади; - д.ҳ. – гимнастика деворида осилиб туриш, ростланган ёки тизза бўғимида букилган оёқлар кўтариб-туши-рилади; - д.ҳ. – чалқанча ётилади, қўллар ён томонда, оёқлар жуфтланган ҳолда бир оз кўтарилади. Оёқлар билан иккала томонга айланалар ясалади; - д.ҳ. – чалқанча ётилади, оёқлар жуфтланган, қўллар ён томонда. Оёқлар кўтарилиб, улар чапга, кейин ўнгга туширилади; - д.ҳ. – чалқанча ётилади, қўллар бошдан юқорига узатилади, оёқлар жуфтланган. Бир вақтда оёқлар ва гавда бир-бирига томон кўтарилади; - д.ҳ. – чалқанча ётилади, қўллар гавда бўйлаб узатилган. Оёқларни бир-бири томон силтаб, уларнинг ҳолатини алмаштириш; - д.ҳ. – чалқанча ётилиб, қўллар гавда бўйлаб узатилади. Ростланган оёқлар кўтарилиб, улар бошдан юқорига туширилади ва суст ҳаракат билан д.ҳ. га қайтилади. - эгилувчанлик машқлари. 11. Турли оғирликдаги барьерлар оша сакраш. “Чумчуқча” сакраш. Мушак тизими иш қобилиятини тиклаш учун якунловчи суст суръатли югуриш. марта 2-3 марта 20 дақ 15-2 20х4 10х3 10х3 10х3 15х3 10х3 20 дақ 10 дақ

Гуруҳни сафлаш, машғулотни якунлаш. Изоҳ . Махсус машқлар ҳажми спортчининг жисмоний тайёргарлиги даражасига қараб ўзгартирилади. 2-3 дақ Мусобақа даврида ядрo итқитувчилар тайёргарлигидаги ҳафталик машғулот циклининг варианти 1-кун. Вазифалари: 1. Техник ва махсус тайёргарликни такомил- лаштириш. 2. Тренажёрларда бажариладиган махсус жисмоний тайёргар-ликни такомиллаштириш. 2-кун. Вазифалари: 1. Ядрo итқитишнинг бажарилишидаги ритмик тузилишни такомиллаштириш. 2. Тренажёрларда координацияни ва махсус тезлик куч тайёр-гарлигини такомиллаштириш. 3-кун. Вазифалари: 1. Ядрo итқитувчиларнинг техник тайёр-гарлигига кўмаклашиш. 2. Предметлар билан куч машқларини бажариш кўникмасини мустаҳкамлаш. Циклнинг 1-куни мазмуни Ўлчами Гуруҳни сафлаш: машғулотнинг вазифалари ва мазмунини тушунтириш. 1. Юриш, спортча йуриш, суст суръатда югуриш. 2. Умумривожлантирувчи машқлар. 3. Югуриш машқлари: тиззаларни баланд кўтариб югуриш, болдирларни орқага қамчисимон силтаб югуриш; “қадамлаб” сакраб югуришдан тез суръатда югуришга ўтиш. 4. Бир оёқда “қадамлаб” сакраб югуришдан югуришга 2 дақ 1200- 1500 м 15-18 дақ 3х30 м

ўтиш. 5. Зўриқмай югуришни техник жиҳатдан такомил- лаштириш учун тезланишлар. 6. Резина чилвир ёрдамида ядрo итқитилишини бажаришга тақлид қилиш. Тор йўлкада, хода устида, скамейкада ирғишлар координация ва чаққонликни ошириш учун бажарилади. 7. Тез ҳаракат қилиш учун енгил снарядга хос ирғишдан ядрoни итқитиш. 8. Асосий снарядга хос иргъишдаги ҳаракатлар тезлиги ва тезкорлигини бир меъёрда ошириб бориб ядрoни итқитиш. 9. Иргъиш ва айни вақтда ирғишдан кейин оёқни жойлаштиришга тақлид қилиш. 10. Асосий снарядга хос ирғитишдан ҳаракатлар тезлиги, тезкорлигини бир меъёрда ошириб, снаряддан ўзиб кетиб ва гавдани қамчисимон ҳаракатлантириб ядрoни итқитиш. 11. Асосий снарядга хос иргъитишдан якунловчи кучланишда оёқларнинг “портловчи” ҳаракати билан ядрoни итқитиш. 12. Асосий снарядга хос ирғитишдан якунловчи кучланишдан сўнг сакраб оқёларни тез алмаштирган ҳолда айланадаги вазиятни сақлаб қолишга эътибор қилиб, яхши натижа учун ядрo итқитиш. Юқори елка камари мушаклари учун оғирликлар билан машқ бажариш. 13. Гавда ва оёқ мушаклари учун оғирликлар билан машқ бажариш. 14. Эгилувчанлик учун баръерчиларнинг машқларини бажариш ва турли оғирликдаги баръерлардан ошиб сакрашлар. 3х80 м 5х80 м 10-15 марта 10-15 марта 10-15 марта 10-15 марта 20х4 10х3 10х3 15 дақ 20 дақ 15 дақ

Мушак тизими иш қобилиятини тиклаш учун якунловчи суст суръатли югуриш. Гуруҳни сафлаш. Машғулотни якунлаш. 10 дақ 2-3 дақ Мусобақа даври циклидаги кунлар бўйича штанга билан куч тайёргарлигини мазмунининг вариантлари. 1-кун – ётган ҳолда штангани сиқиб кўтариш – 6 серия х 6 марта. - кўкракка олиш – 6 серия х 6 марта. 2-кун – даст кўтариш – 6 серия х 6 марта. - ўтириб-туришлар – 6 серия х 6 марта. - штанга кўкракда – 6 серия х 6 марта. 3-кун – бош орқасидан силтаб кўтариш – 6 серия х 6 марта. - ярим чўккалаб ўтириб-туришлар, елкада штанга билан олдинга катта қадам ташлаш. - штанга билан сакрашлар. Изоҳ . Махсус машқлар ҳажми спортчининг жисмоний тайёр-гарлиги даражасига қараб ўзгартирилади. “Б” – мусобақалашув даврининг асосий вазифаси мусобақаларда юқори натижаларга эришишдан иборат. Бу даврда тактик ва ахлоқий-иродавий тайёргарлик алоҳида аҳамиятга эга бўлади. Иштирокчилар таркиби, об-ҳаво шароитлари, ўз спорт формасининг ҳолатига кўра кураш олиб боришнинг тўғри тактикасини танлаб олиш жуда муҳим. Ҳар қандай даражадаги мусобақада, юқори малакали улоқтирувчилар билан рақобатлашганда ҳам ўзининг имкон даражасидаги натижасини кўрсата билиш – асосий масала. Бу даврда техник тайёргарликнинг асосий вазифаси ўрганилган ҳаракат малакасини максимал шиддат даражасига ўтказиш бўлиб, бунда спортчи мусобақалашув шароитида оқилона техникани сақлаб қола олади.

Мусобақалашув даври, шунингдек, бир қанча босқичларга ҳам бўлиниши мумкин. Масалан, I босқич – назорат мусобақалари; II босқич – асосий мусобақалар. Мусобақалашув даврининг биринчи босқичига хос асосий вазифалар: 1. Максимал шиддат даражасидаги техника ва ритмни барқарорлаштириш. 2. Куч ва тезлик-куч тайёргарлигини жадаллаштириш. Бу босқичда юқори малакали спортчилар, одатда, чекланган доирадаги машғулот воситаларини қўллайдилар. Улардан энг ихтисослашганларидан фойдаланилади. Машқларни бажариш шиддати анча ортади. Иккинчи босқичнинг асосий вазифаси энг муҳим мусобақаларда муваффақиятли иштирок этишдан иборат. Бу йерда руҳий тайёргарлик ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Спортчи ўз кучига ишониши, ҳар қандай даражадаги мусобақада ўзининг максимал натижасини кўрсатишга интилиши зарур. Мусобақалашув даври узоқ давом этиши ҳам мумкин, шунинг учун эришилган спорт формаси даражасини имкон қадар узоқ муддат сақлаб қолиш жуда муҳим. Бунинг учун махсус машғулотлар таъсиротидан фойдаланилади. Спорт формасининг чўққисидан ўтгач, воситаларни ўзгартириш зарур, лекин бу даврда машғулотда ҳар доим асосий ҳаракат кўникмаси, яъни ядрo итқитиш кўникмаси мавжуд бўлиши лозим. Машғулотларнинг мазкур босқичида юкламаси доимий бўлган ҳафталик циклни (ёки микротциклни) қўллаш керак. Буни шундай изоҳлаш мумкин: ҳар бир спортчи организми таклиф этилаётган машғулот воситалари мажмуасига жавобан алоҳида реакция кўрсатади. Уни ўрганиб, кейинчалик спортчи спорт натижаларининг зарур динамикасини режалаштиради. Мусобақаларда чиқиш вақтида одатдаги бадан қиздириш машқларини ўзгартирмаслик керак. Бадан қиздириш машқларини қачон бошлаш ҳамда иқлим шароитлари ва бошқалардан келиб чиқиб, уни қандай шиддат билан ўтказишни ҳисоблаб чиқиш жуда муҳим. Мусобақаларда “рақиблар”нинг улоқтириш техникасини кузатиш ва бадан қиздириш чогъида бор куч билан

улоқтириш керак эмас. Ҳар қандай ҳолатда ҳотиржамлик ва ўз хатти- ҳаракатларини назорат қила олиш зарур. Якунловчи, ўтиш даври. Якунловчи даврнинг асосий вазифаси шуғулланувчиларнинг жисмоний тайёргарлигини шундай ҳолатга олиб келишдан иборатки, бунда тайёргарлик давридаги машғулотларни янада баландроқ даражада бошлаш мумкин бўлсин. Машғулотларни асаб тизими мумкин қадар камроқ зўриқадиган тарзда ташкил этиш лозим. Малакаси ва ёши турлича бўлган спортчилар учун бу даврда машғулот мазмуни ҳам турлича бўлади. Ёш спортчилар согъломлаштирувчи тадбирлар ҳамда умумий тайёргарлик билан бир қаторда ядрo итқитиш билан шугъулланишни давом эттирадилар, якунловчи давр уларда мусобақалашув даврига ўхшаш, лекин машғулотлар шиддати анча паст бўлади. Юқори малакали спортчилар якунловчи даврда бошқа машқларни бажаришга, баъзан бошқа спорт турларига ҳам ўтадилар: кўкалам- зорлаштирилган жойларга сайр қилиш, тўсиқлар оша югуриш (кросс), тўп билан ўтказиладиган ўйинлар ва ҳ.к. Бу даврда машғулотларнинг миқдори ва давомийлиги 2-3 орасида тебранади. Бир ҳафтада – 1,5-2 соат. Мусобақаолди тайёргарлиги Мусобақа – машғулотнинг узвий бир қисми, у иродавий хислатларни тарбиялайди, спортда курашишга ўргатади, машғулот-ларнинг боришини назоратдан ўтказади. Мусобақалар алоҳида тайёргарликни талаб этиб, уларнинг мақсади – энг муҳим стартларга энг тўғри ёндашишдир. Спорт мусобақалари тизими яна спортчилар тайёргарлигини бошқаришнинг ўзига хос бир усули саналади.

Мусобақаларни машғулот мусобақалари, ҳозирловчи мусобақалар ва энг муҳим, асосий мусобақаларга ажратиш қабул қилинган. Бундай тақсимлаш машғулот ва ҳозирловчи мусобақалар серияси орқали энг муҳим мусобақага тайёрланишни кўзда тутади. Бу жараёнда спортчи ўзини асосий мусобақага руҳан тайёрлайди. Мавсумдаги мусобақалар миқдорини аниқлаб олиш жуда муҳим. У оқилона танланиши, яъни бир томондан спорт формасини эгаллаш учун етарли бўлиши, иккинчи томондан ҳаддан ортмаслик зарур. Мусобақаларда керагидан кўп иштирок этиш психологик чарчоқни келтириб чиқариши мумкин. Энг муҳим мусобақаларда муваффақиятли иштирок этиш учун старт олдидан сўнгги ҳафталарда мусобақаолди тайёргарлигини тўғри ташкил этиш жуда муҳим. Бевосита тайёргарлик босқичи (БТБ) алоҳида аҳамиятга эга. Унинг мақсади энг юқори натижаларга эришиш учун стартга яқин қолганда ядрo итқитувчиларнинг энг мақбул тайёр-гарлигини таъминлашдан иборат. Бевосита мусобақаолди тайёргарлиги босқичида ҳафталик цикллар билан бир қаторда икки, уч ва тўрт кунлик микроцикллардан ҳам фойдаланилади. Юқори малакали ядрo итқитувчилар улардан айримларига мисоллар келтирамиз. Икки кунлик машғулот цикли. 1-кун – ядрoни сапчиб ва жойида туриб итқитиш – 30-50 марта; 2-кун – штанга – 5-8 тонна; 3-кун – дам олиш. Уч кунлик машғулот цикли. 1, 2, 3-кунлар – ядрo итқитиш – 30-40 марта, штанга – 3-5 тонна; 4-кун – дам олиш. Тўрт кунлик машғулот цикли. 1-кун – ядрo итқитиш – 30-40 марта; 2-кун – ядрo ёки қадоқтошни улоқтириш – 50-70 марта, кўп марталик сакрашлар, тезланишлар;

3-кун – ядрo итқитиш – 30-40 марта; 4-кун – ядрo итқитиш – 30-40 марта; 5-кун – дам олиш. Кўпинча спортчилар масъулиятли мусобақалар сериясида қатнашишлари керак бўлади, шунинг учун юқори даражадаги спорт формасини имкон қадар узоқ муддат сақлаб туриш масаласини ҳал этиш зарур. Бунга муайян вақт оралигъида машғулот воситаларини алмаштириш орқали (организмнинг юкламага алоҳида реакциясига қараб) эришилади. Стандарт юкламага организмнинг реакцияси уч хил вариантда бўлиши мумкин. Биринчи вариант – машғулотлар янги дастур асосида ўтказила бошланганидан кейин дарҳол спорт формаси даражаси ошиб кетади ва маълум вақтдан сўнг максимумга етади. Кейин организмнинг мазкур машғулот воситаларига мослашиши юз беради ва, натижада, спорт формаси даражаси пасаяди. Иккинчи вариант – машғулот қандайдир вақт давомида ҳаракат функсиялари ҳолатида ҳеч қандай ўзгариш ясамайди ва маълум муддат ўтганидан кейингина спорт формаси даражасида ўсиш бошланади. Учинчи вариант – янгича машғулот дастлабки вақтда спорт формаси даражасининг пасайишига олиб келади (ишга тушиш даври), шундан кейингина натижаларда ўсиш кузатилади. Ядрo итқитувчиларнинг организми янги юкламаларга 2 ва 3-вариант бўйича реакция кўрсатади, шунинг учун масъулиятли мусо-бақаларга камида 2 ҳафта қолганда машғулот воситалари мажмуасини ўзгартирмаслик тавсия қилинади. 1-вариантга тааллуқли спортчилар учун машғулотлар режасини мусобақаларга 1 ҳафта қолганда ўзгартириш ҳеч бир зарар кўрсатмайди. Бундан хулоса қилиш мумкинки, ядрo итқитувчилар учун бевосита тайёргарлик босқичини ташкил этишнинг ягона бир усули бўлиши мумкин

эмас. Ҳар бир спортчига алоҳида, ўзига хос тарзда ёндашиш ва бунда қуйидагиларни ҳисобга олиш зарур: 1) спортчининг юкламаларга тайёргарлиги даражаси; 2) спортчининг ҳар хил йўналиш, ҳажм ва шиддатли юкламаларга алоҳида реакцияси; 3) БТБдан аввалги машғулотлар, уларнинг ҳажми, шиддати ва йўналиши; 4) мусобақалар ўтказиладиган шароит. Шунингдек, мусобақалар олдидаги дам олиш кунлари миқдори ҳам муҳим масала ҳисобланади. Кўп кунлар мобайнида – сафдан чиқишнинг аниқ йўли. Мусобақа олдидан иш қобилиятининг тўлиқ тикланиши дам олиш кунларини кўпайтириш билан эмас, машғулот юкламасини камайтириш билан амалга оширилади. Кўпгина энг кучли ядрo улоқтирувчилар бир кун дам оладилар, ундан кейинги кун старт арафасида бадан қиздириш машқларини ўтказадилар (штанга билан бўлиши ҳам мумкин). Мусобақа олдидан бадан қиздириш вақтида нотаниш машқларни қўллаш, давомийликни ўзгартириш мумкин эмас. Машғулот жараёнини бошқариш Машғулот жараёнида ядрo итқитувчилар бутун тайёргарлик тизими бошқариб борилиши керак. Бошқарув ўз ичига қуйидагиларни олади: 1. Спортчининг индивидуал хусусиятлари ва имкониятларини аниқлаш. 2. Мақсадни ва унга эришиш йўли давомийлигини белгилаш. 3. Ўргатиш, тарбиялаш ва функционал имкониятларни ошириш бўйича муайян вазифаларни аниқлаш. 4. Юклама воситалари, усул ва катталикларни, даврлаштириш циклларини танлаш. 5. Машғулотнинг умумий ва индивидуал режаларини тузиш.

6. Ядрo итқитувчиларни самарали тайёрлаш учун шароит билан таъминлаш. 7. Режани амалда бажариш ҳамда спортчининг функционал имкониятлари ва унинг тайёргарлиги ривожига мос равишда машғулот ҳамда мусобақа юкламалари ва таъсиротларини бажариш. Бошқарувнинг кўрсатилган қисмлари улар амалда бажариладиган кетма- кетликда жойлаштирилган. Умуман, спорт тайёргарлиги жараёнини бошқариш дастур ишлаб чиқиш ва уни бажаришдан иборат. Дастлаб санаб ўтилган олтита модда дастурларни ишлаб чиқиш билан боғлиқ бўлиб, одатда, мураббийлар ва уларнинг амалий фаолияти орқали ҳал этилади. Бироқ, ҳатто яхши тузилган тайёргарлик дастури ҳам кўпдан-кўп ташқи шароит таъсиротлари, организм ривожланишининг ёшга боғлиқ хусусиятлари, шунингдек, машғулотлар ва мусобақаларда иштирок этиш натижасида ўзгариб бораётган функционал имкониятларга мунтазам равишда мослашиб бориши зарур. Шу ўзгаришлар сабабли мураббий доимо машғулот жараёнини таҳрир этиб туради. Бунинг учун мураббий спортчининг функциoнaл ҳолатини холис баҳолаши керак. Спортчилар ҳолатининг уч тури бор: 1. Перманент ҳолат – узоқ муддатли даврни қамраб олади. 2. Жорий ҳолат – кундан-кунга ўзгариб боради. 3. Тезкор ҳолат – бир машғулот дарсида ўзгаради. Ҳаракат функсияларининг бу ҳолатларини ҳисобга олиш мураббийга ўз вақтида машғулот дастурларига ўзгаришлар киритиб, машғулот жараёнини бошқариш имконини беради. Спортчилар ҳолатининг уч турини баҳолаш учун уларга мувофиқ педагогик назоратнинг уч турини қўллайдилар: 1) оралиқ; 2) жорий; 3) тезкор.

Афсуски, машғулот ўтказиш амалиёти тажрибасига кўра, барча уч назорат шаклидан фойдаланган ҳолдаги мажмуали ёндашув, одатда, қўлланилмайди. Ядрo итқитувчилар тайёргарлигида фақат оралиқ текширувлардан тўла фойдаланилади (диспансеризация, тестлар ва ҳ.к.). Мураббийлар томонидан спортчиларнинг техник ва тезкор ҳолатини баҳолаш ўтказилса ҳам, лекин мунтазам эмас. Ядрo итқитувчиларни тайёрлашда асосий ҳаракат фаолияти, яъни югуриб келиб ядрo итқитишни жорий назорат воситаси сифатида қўрқмасдан тавсия этиш мумкин. Юқори малакали ядрo итқитувчилар ҳар куни машғулот жараёнида ядрo итқитишдан фойдаланганлари учун, мураббий ҳар куни энг яхши машғулот уринишларини қайд этиб бориши керак, шунда у ўз шогирдининг спорт формаси ҳолати динамикаси тўғрисида тасаввурга эга бўлади. Машғулот жараёнини бошқаришда тезкор назорат жуда муҳим. Ҳатто, агар машғулот дастурида, дейлик, ядрoни 60 марта итқитиш режалаштирилган, қолган 20 мартаси спортчининг тайёргарлигига сезиларли зарар кўрсатиши мумкин бўлса ҳам. Бу ерда доим спортчининг ўз ҳолатига ўзи субъектив баҳо беришига ишониб бўлмайди. Масалан, ядрo итқитувчи машғулот жараёнида бу вазифани техник жиҳатдан аъло даражада бажарди. Кўтаринки руҳ билан, мушак ҳаракатларини яхши ҳис этган ҳолда у мураббийдан максимал шиддат билан режадан ташқари бир неча уринишларни бажаришга рухсат сўради. Икки-учта муваффақиятсиз итқитиш спортчини мушак сезгирини тиклаш мақсадида яна ядрo итқитишга мажбур этди. Лекин, ҳаракат элементларининг техник номувофиқлиги кучая борди. Машғу-лотни тушкун кайфиятда якунлашга тўғри келди. Кейинроқ аниқ бўлишича, бу муваффақиятсиз машғулот масъулиятли мусобақаларга тайёргарликни бузиб, спортчини бир неча ҳафтага издан чиқариб юборди. Юқори тоифали ядрo итқитувчиларнинг амалий тайёргарлиги ва сўнгги йилларда ўтказилган илмий тадқиқотларнинг кўрсатишига қараганда, тезкор назоратнинг энг яхши воситалари техниканинг биомеханик ўлчамлари:

ядрoнинг тезланиши, таянчли ва таянчсиз босқичлар муддати, куч кўрсаткичларидир. Бу ўлчамлар стационар асбоб-ускуналар ёрдамида тензометрик усуллар билан қайд этилади. Тажрибали мураббийлар техникадаги номувофиқликни (ҳатто энг сезиларсизини ҳам) бир кўришда аниқлай оладилар ва шу ахборотлар асосида машғулот жараёнини муваффақиятли бошқарадилар. Бироқ мураббий спортчининг техник ва функциoнaл ҳолатига нотўғри баҳо бериши ҳам мумкин. Шубҳасиз, ядрo итқитувчиларнинг машғулот дастурини бошқа-риш келажакда анча такомиллашади, чунки бугунги кунда электрон асбоб- ускуналарнинг имкониятлари кенгайиб бормоқда. Уларга ишлов бериш учун замонавий технологиялар ва ЭҲМдан фойдаланиляпти.

Адабиётлар : 1. Алабин В.Г., Кривоносов М.Н. Тренажёры и специальные упражнения в легкой атлетике. – М.: Фи C , 1982. 2. Бакаринов Ю.М. и др. Легкоатлетические метания. Методические рекомендации. Харьков, 1991, с. 103. 3. Боген М.М. Обучение двигательным действиям. – М.: Фи C , 1985. 4. Бондарчук А.П. и др. Легкоатлетические метания. К.: Здоровье, 1984. 136 с. 5. Бондарчук А.П. Перенос тренированности в легкоатлетическом спорте. Киев, 1999, с. 332. 6. Бондарчук А.П. Периодизация спортивной тренировки. – К.: Олимпийская литература, 2005. – 318 с. 7. Буевская И.П. Примерная программа спортивной подготовки для ДЮСШ, СДЮШОР, М., Советский спорт. 2005, 104 с. 8. Верхошанский Ю.В. Основы специальной силовой подготовки в спорте. – М.: Фи C , 1988. 9. Войнова С.Е. и др. Базовые виды спорта: легкая атлетика: Учебное пособие. Национальный Государственный Университет физической культуры, спорта и здоровья им. П.Ф. Лесгафта, Санкт-Петербург, 2010. – 212 с.

Похожие

Ядрo итқитувчилар махсус машқлар тўплами. Ядрo итқитиш техникасини ўзлаштиришга ҳозирловчи машқлар

Ядрo итқитиш техникаси таҳлили

Енгил атлетикачиларнинг жисмоний сифатларини ривожлантириш

Жисмоний тарбия ва спорт машғулотларининг умумий физиологик қонуниятлари

Ядрo итқитиш техникасини икки усулини инобатга олган ҳолда 10 қадамда ўргатиш методикаси