Mehnatni ilmiy asosda tashkil qilish tizimida jismoniy tarbiya - Физическая культура - Рефераты

Mehnatni ilmiy asosda tashkil qilish tizimida jismoniy tarbiya

Загружено в:

06.09.2023

Скачано:

0

Размер:

37.2509765625 KB

Mehnatni ilmiy asosda tashkil qilish tizimida jismoniy tarbiya Reja: 1. Jismoiniy tarbiya va sportning jamiyatdagi ijtimoiy ahamiyati. 2. Mehnatni ilmiy asosda tashkil qilishda jismoniy tarbiyaning o’rni. 3. Kadrlarni tayyorlash, ishchi-xodimlarning madaniy-texnik tayyorgarligi va uni yuqori darajaga ko’tarish.

Jismoniy tarbiya va sportning jamiyatdagi ijtimoiy ahamiyati Jahon hamjamaiyatida tobora mustahkam o’rin egallay boshlagan respublikamizda boshqa sohalar qatori jismoniy tarbiya va sportga ham alohida e’tibor berilmoqda. Qadim-qadimdan mamlakatimiz jahonga mashhur polvonlari, barchani lol qoldirgan chavandozlari, sheryurak yigit-qizlari bilan dong taratib kelgan. Ular haqida ulug’ bobomiz Alisher Navoiydan tortib, barcha adibu shoirlarimiz, olimu faylasuflarimiz ajoyib va o’lmas asarlar yaratganlar, she’ru dostonlar bitganlar, qo’shiqlar kuylaganlar. - Alisher Navoiyning jahon adabiyoti xazinasidan o’rin olgan beqiyos kuch-qudratga ega Farhod timsolining o’zini eslash kifoya. Yana xalq og’zaki ijodi durdonalarining qaxramonlari Go’ro’g’li, Alpomish, Avazxon, Sheralilarni eslashning o’ziyoq Turon zamin qadimdan sherbilak va sheryuraklar mamlakati bo’lib kelganligini bildirib turadi. Respublikamiz ilk bor mustaqillik maqomiga ega bolgan tarixiy kundan boshlab jamiyat taraqqiyotining muhim omillaridan hisoblangan jismoniy tarbiya va sportga alohida e’tibor berila boshlandi. Respublikamizda birinchi bo’lib "Sog’lom avlod uchun" ordeni ta’sis etilganligining o’ziyoq mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportning kelajagi porloq ekanligidan dalolat beradi. Chunki aholisi sog’lom mamlakatning taraqqiyoti ham rivojlanishi ham sog’lom bo’ladi. Sport harakati bilan birlashgan turli mamlakatlardan kelgan kishilarning tinchlik uchun kurashchilari ekanliklarini tarix juda yaxshi biladi. Chunki sport o’z tabiatiga ko’ra jahon miqyosida tinchlik elchisi vazifasini o’tab kelmoqda. Xalqaro sport aloqalari rivojlangan sari davlatlar va xalqlar o’rtasidagi o’zaro ishonch, do’stona munosabatlar ham mustahkamlanib boradi. Jismoniy tarbiya va sportni har tomonlama taraqqiy ettirish bevosita iqtisodiy sharoitlarga bog’liq. Bugungi kunda mustaqil respublikamiz uchun aqliy yetuk, jismonan sog’lom va baquvvat yigit va qizlar zarur. Mamlakatimiz ilk bor mustaqil qadam tashlay boshlagan dastlabki kezlardanoq bu muhim ishga alohida e’tibor berila boshlandi. Ayniqsa, bozor

iqtisodiyoti sharoitida sog’lom turmush tarzini shakllantirishda jismoniy tarbiya va sport asosiy omillardan biri sifatida xizmat qilmoqda. Jamoat, guruh va shaxsdagi jismoniy komillik tarbiya sub’ekti bilan bevosita bog’liq bo’lib, bu sub’ektning jismoniy kamolotga bo’lgan ehtiyoji bilan belgilanadi. Har tomonlama rivojlangan jismonan barkamol, jismoniy kuch va jismoniy sifatlarning namoyon bo’lishi talabaning shaxsiy ehtiyoji hisoblanadi. Jamoatchilik ehtiyoji O’zbekiston Respublikasining har tomonlama yetuk, jismonan sog’lom avlodini tarbiyalab, voyaga yetkazishdek ulug’ vazifaga qaratilgandir. Hozirgi kunda bu ehtiyojlar mahkama va idoralarning ijtimoiy- iqtisodiy taraqqiyot rejalarida ko’zda tutilmoqda. Shuni ta’kidlab o’tish kerakki, jismoniy tarbiya vositalariga bo’lgan shaxsiy ehtiyoj asosiy hisoblanib, uning negizida jismoniy kamolotning taraqqiy etishi hamma ishlab chiqarish tarmoqlarida shakllangan. Sport inson organizmiga foydali ta’siri bilan bir qatorda "mushaklar quvonchi hissiyotini" ro’yobga chiqaradi, Sog’lom dam olishni tashkil etishda muhim o’rin egallaydi, shaxsning o’zligini anglashda qudratli vosita vazifasini bajaradi. Sport har doim o’zining ommaviyligi bilan odamlar e’tiborini jalb qilib kelgan. Sport tadbirlariga tomoshabinlarni jalb etishda hozirgi zamon axborot vositalarining xizmati katta. Shuning uchun ham yuqori, ko’rsatkichli sport ommaviy sportning yuqori pog’onasi bo’lib, hamisha ijtimoiy hodisalardan hisoblanib kelgan. Tadqiqotchilar ma’lumotiga ko’ra, respublikamiz aholisining 10 %dan ortig’i sport musobaqalarini tomosha qilish uchun bevosita sport mashg’ulotlari o’tkaziladigan sport inshootlariga boradilar, 80 %ga yaqini esa sport ko’rsatuvlarini televizorda tomosha qilishadi. Xullas sport faqat jismoniy kamolot vositasi bo’libgina qolmay, balki u ma’lum darajada o’ziga xos san’at vazifasini ham o’taydi.

Mehnatni ilmiy asosda tashkil qilish tizimida jismoniy tarbiyaning maqsad va vazifalari O’zbekiston mustaqillikka erishgan kundan boshlab hozirgi zamon iqtisodiyotiga o’tish davrida korxona, zavod va tashkilotlarni birin-ketin kompyuter bilan jihozlab kelayotgan bir paytda ishchilar, olimlar, idora xodimlarida jismoniy tarbiya va sportga, uning elementlariga ehtiyoj o’sib boryapti. Taraqqiy etgan mamlakatlar(AQSh, Xitoy, Yaponiya) ning sotsiologlari to’plagan ma’lumotlarga binoan ishlab chiqarish gimnastikasi muntazam o’tkazilib turiladigan, sport inshootlari zamonaviy asbob- uskunalar bilan jihozlangan muassasa, zavod, korxona, firmalarda ishlab chiqarish unumdorligi boshqa korxona-firmalarga nisbatan 12-17 % yuqori, ishchilarning, xodimlarning kasallikka chalinishi va kasallik varaqasi 1 5 - 2 2 % ham kam. Mehnatni ilmiy asosda tashkil etish MIAT muntazam ravishda ishlab chiqarishga tatbiq qilinadigan zamonaviy fan yutuqlariga va ilg’or tajribaga asoslanadi. Mehnatni ilmiy asosda tashkil etish zamonaniy texnikani va odamlarni yagona ishlab chiqarish jarayonida birlashtirishga imkoniyat tug’diradi. Moddiy va mehnat resurslaridan oqilona foydalanish ishlab chiqarish unumdorligini doimiy ravishda oshirishni va shu vaqtning o’zida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning tannarxini tushirishni ta’minlaydi. Afsuski, amalda ko’pgina ishlab chiqarish korxonalarida jismoniy tarbiya tadbirlari sust tashkil qilinadi va mehnatkashlarning mehnat qilish va dam olish sharoitlarini yaxshilash imkoniyatlari kengaytirilmaydi. MIAT tarmog’idagi jismoniy tarbiya ikki nuqtai nazarni o’z ichiga oladi: Birinchidan: MIAT tizimidagi jismoniy tarbiya mehnatni ilmiy asosda uyushtirish jarayonida odamlarning har tomonlama, ya’ni ham jismonan, ham aqliy rivojlanishiga qaratilgan bo’ladi. Yetarli va kerakli tayyorgarlik, shu bilan birga mehnatga muntazam tayyorgarlikni saqlash, ishlab chiqarish jamoasida mehnatkashlarni tarbiyalash va mehnat unumdorligini oshirish maqsad qilib olinadi.

Ikkinchidan: MIAT o’zining moddiy-texnika manbaiga, nazariy dasturiga ega bo’lib, maxsus tibbiy-biologik xizmat imkoniyatlarini ham ishlab chiqarishni rivojlantirishga, uning barcha tarmog’idagi ishlarni yana ham yaxshilashga qaratadi. Jismoniy tarbiya vositalarining ishlab chiqarishga va mehnatni ilmiy asosda tashkil qilish shakllariga umumiy ta’siri kattadir. Jismoniy tarbiya vositalari ish jarayonida, dam olishda oqilona qo’llansa, odam organizmini zo’r g’ayrat qilib ishlashga tayyorlaydi, uning zo’riqishga chidamliligini oshirib, shu bilan birga ishchanlik va mehnat unumdorligining tiklanishini tezlashtiradi, toliqishning oldini oladi, umumiy ish qobiliyatini o’stiradi, ijtimoiy va mehnat faoliyatining o’sishiga yordam beradi. Mehnat va dam olish sharoitlarining yaxshi tashkil qilinishi jismoniy tarbiya vositalarini ishga solish imkonini beradi. Bunda jismniy tarbiya vositalari odamga ikki xil gimnastika mashg’ulotlari orqali ta’sir ko’rsatadi. Birinchisi - shiddatli, tez, asosan ishlab chiqarish gimnastikasi vositalari tufayli, yuqori darajali ish unumdorligini kun bo’yi saqlab qolish, toliqishni yengish omilidir. Ikkinchisi - odam organizmiga tiklanish davomida paydo bo’ladigan jismoniy va ruhiy kuchlarning rivojlanishi va takomillashishi bo’lib, u sarf qilingan kuchni faol dam olish orqali tiklaydi va mashg’ulotlarni odam organizmiga jismoniy tarbiya vositalari orqali ta’sir qilishini ta’minlaydi. Ushbu yo’nalishning amalga oshirilishi psixik-asab qisqarishini o’z ichiga oladi, boshlangan harakatlarning davom etishini, uning s o n i n i oshirib, ayrim mehnat turlariga sarflanadigan kuchni tejab borishni nazarda tutadi. Shunday qilib, jismoniy tarbiya odamning ish jarayonida to’g’ri fikr yuritishini, harakatlarini ongli ravishda boshqarishini ta’minlaydi. Jismoniy mashqlar bir me’yorda bajarilganda odamning harakat faoliyatiga sarflanadigan kuch-quvvatini tejaydi.

Kadrlarni tayyorlash, ishchi-xodimlarning madaniy-texnik tayyorgarligi va uni yuqori darajaga ko’tarish Jismoniy madaniyatning mehnatni ilmiy asosda tashkil etish bilan o’zaro aloqasini ikki tomonlama, ya’ni odamning mehnat faoliyatiga tayyorligi nospesifik (o’ziga xos bo’lmagan) va spesifik (o’ziga xos boigan) yo’nalishlarda amalga oshiradi. Nospesifik omil sifatidagi tayyorgarlik jismoniy tarbiyaga quyidagicha faol va samarali yordam beradi: - odamni shaxs sifatida har tomonlama va uyg’un rivojlanishiga, shakllanishiga, tarbiyasiga, kerakli ruhiy va jismoniy sifat va xususiyatlarini rivojlantirishga va takomillashtirishga; sog’liqni mustahkamlashga, umuman og’ir va tez-tez o’zgarib turadigan sharoitda shu faoliyatni o’ziga xos bo’lmagan ish qobiliyatining o’sishiga, chidamlilikka, biologik jarayon va mexanizmlarni boshqarishni takomillashtirishga; - umumiy va maxsus ta’limni o’rgatishda samaraliroq jismoniy tarbiya tadbirlari orqali amaliy-kasbiy maqsadlar amalga oshiriladi. Mehnat manbalaridan to’g’ri foydalanish orqali spesifik yo’nalish maqsadlari amalga oshiriladi. Bunda MIAT ijobiy rol o’ynaydi: - odamning ijtimoiy safarbarligini, yangi mehnat topshiriqlarini bajarishga tayyorligini va uning ijtimoiy faolligini, yangi kasb egallashiga, har xil kasblarni birga qo’shib olib borishga, mehnat sharoitini o’zgartirishga tayyorgarligini o’stiradi. Har bir kishining ish bajarish qobiliyatini va uning o’z kasbiga qizqishini oshiradi, kasbiga oid faoliyatga puxta tayyorlanishiga ko’maklashadi; - omillardan biri sifatida mehnat imkoniyatlarini o’zgartirishni boshqaradi, ishlab chiqarish xodimlari ishining unumdorligini ko’paytiradi hamda ularning sanoat va boshqa xalq xo’jaligi ishlarida faol qatnashishiga ko’maklashadi; - jismoniy tarbiya va sport, jamoadagi tashkiliy mashg’ulotlar ishlab chiqarishning rivojlanishiga, odamlar bir-birlarini tushunishiga va do’stlikka, axloqiy va

ijtimoiy-ruhiy sharoitga o’rganishiga hamda, birgalikda ijodiy faoliyat ko’rsatib, jamoada mehnat unumdorligining o’sishiga ko’maklashadi. Mehnatni bir me’yorda tashkil qilish Jismoniy tarbiya bilan muntazam shug’ullanib kelayotgan kishilar boshqalarga qaraganda chidamliroq, intizomliroq bo’lib, kun davomida ko’p va sifatli mahsulot ishlab chiqaradi. Mehnatni ilmiy tashkil qilishda va unumdorligini oshirishda jismoniy tarbiya vositalaridan to’g’ri va muntazam foydalanilsa, (korxona va muassasalarda ishlab chiqariladigan mahsulotlarning sifati va miqdori ortadi, ishchi-xizmatchilarning ish faoliyati samaradorliroq bo’ladi. Mehnatni ilmiy asosda tashkil qilishning bu elementiga jismoniy, tarbiyaning ta’siri insonni ijobiy o’zgarishlarga olib keladi. Mehnatni ilmiy asosda tashkil qilishda jismoniy tarbiya jihozlaridan foydalanish ish unumiga sezilarli darajada ijobiy ta’sir ko’rsatadi; ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda qisqa dam olish davrlari, ish joylarida ishni to’g’ri tashkil qilish ham katta rol o’ynaydi. Bu ko ’ proq sport anjomlaridan qanday foydalanish bilan bog ’ liqdir . Ishlab chiqarishda jismoniy madaniyat , uning maqsadi va vazifalari Ishlab chiqarishda jismoniy tarbiya vositalari samarali tanlangan va amalga oshiriladigan jismoniy mashqlar majmuasi bo ’ lib , insonning mehnat qilish qobiliyatini o ’ stirishga va uni ma ’ lum doirada saqlab qolishga yo ’ naltirilgandir . Ishchi-xizmatchilarning salomatligini mustahkamlash va ularning mehnat unumdorligini oshirish, ishlab chiqarishdagi jismoniy tarbiyaning maqsadidir. U asosan korxona, tashkilotlar, uyushma hududida ish paytida va ishdan tashqari vaqtda o’tkaziladi. Shaklan u uyushgan va mustaqil, guruhlarga bo’lingan va ikkala aralash holda o’tkazilishi mumkin, Ishlab chiqarishda jismoniy tarbiya va umum salomatlik mashg’ulotlarining rivojlanishi uchun shart-sharoitlar korxona rahbariyati va jamoat tashkilotlari tomonidan yaratib berilishi shart. Ishlab chiqarish jismoniy tarbiyasi

umumiy sog’lomlashtirishdan tashqari maxsus masalalarni: insonni mehnatga tayyorlash, ish vaqtida va undan so’ng ishchanlik qobiliyatini tiklash, faol mehnat qilish va boshqa masalalarni hal qilishga qaratilgandir. Ishlab chiqarish gimnastikasi 1. Ishlab chiqarish gimnastikasining asosiy vazifasi - charchoqni chiqarish hisobiga ishchanlik qobiliyatini oshirish, kuch-quvvatni tiklash jarayonlarini jadallashtirish. 2. Ish kuni tugashi bilanoq tiklanish jarayonlarini jadallashtiruvchi, mehnat faoliyatini tugatgandan keyingi tiklanish. 3. Odam organizmining mehnat jarayonidagi nomaqbul omillarga qarshilik ko’rsatishi (profilaktikasi). 4. Jismoniy va ruhiy ko’nikma, qobiliyatlarini ma’lum darajada saqlashga yoki o’stirishga qaratilgan kasbiy amaliy tayyorgarlik. Agar ishchilarning faoliyatida jismoniy yuksalish sezilarli darajada katta bo’lsa, ish kunidan keyingi tiklash tadbirlariga kiritiladigan gimnastik mashqlar to’plami mushaklarni bo’shashtirishga y o’naltirilishi kerak. Bu mashqlar tez va to’la dam olishga, charchoqning tiklanishiga imkon beradi. Agar mehnat katta jismoniy yuklanishni talab qilmasa, unda jismoniy mashqlar katta mushaklar guruhini nafas olish va qon aylanish tarmog’i faoliyatini faollashtirishga qaratiladi. Ishlab chiqarish gimnastikasining shakli va mazmunini tanlashda mehnatning aqliy yuksalishi ham hisobga olinadi, bu oliy asab faoliyatini va ruhiy jarayonlarni ishga kirishish pog’onasini ifodalaydi. Bu vazifani hal qilishda jismoniy mashg’ulotlarni nomiga o’tkazish ham foyda keltiradi. Uni jonli, ko’tarinki ruhda o’tkazilsa, natija juda yaxshi bo’ladi. Jismoniy mashg’ulotlarda boshqa ma’lum usullardan suv bilan davolash, musiqa jo’r bo’lishidan foydalanish katta natija beradi. Ishlab chiqarish gimnastikasi mashqlarining shakl va mazmunini tuzishda ishchi-xizmatchining ish paytidagi gavda vaziyatini ko’proq to’g’ri tutishini e’tiborga olish kerak. Ishchi tik turib ishlasa, tiklanish hamda charchoqning oldini olish mashg’ulotlarini o’tirgan holda bajarish tavsiya qilinadi. O’tirib ishlaydigan

ishchilar uchun faol dam olish, mehnat jarayonida va ishdan keyin hamda toliqishning oldini olish mashg’ulotlari turgan holda bajarilsa yaxshi bo’ladi. Majburan noqulay vaziyatda bajariladigan ishdan so’ng mashg’ulotlar o’tirib yoki turli holda bajariladi. Bunda mashqlarni shunday tanlash kerakki, ular ish holatida yuklanishda bo’lgan mushaklarni iloji boricha bo’shashtirib turishi kerak. Ish jarayonida jismoniy yuklanish ta’siri mushaklarga bir me’yorda taqsimlanmaydi. Ayrim mushaklarga asosiy og’irlik tushsa, boshqalariga kamroq va ayrimlariga umuman og’irlik tushmaydi. Jismoniy tarbiya mashqlarini tanlashda bularni e’tiborga olish zarur. Ish kuni davomida uzluksiz jismoniy yuklanish jismoniy harakatga sarflanganda jismoniy tarbiya mashqlariga chuqur nafas olish bilan badanni bo’shashtirish mashqlarini kiritish tavsiya etiladi. Mehnat sharoiti va uning tashkil etilishi ko’pincha toliqishning tasnifi va darajasini belgilab beradi. Toliqish turli xilda namoyon bo’lishi mumkin. Dastlab loqaydlik, mudroq bosish hollari, ishni davom ettirishni xohlamaslik bo’lsa, keyinchalik odam hayajonlangan holda va serjahl holda harakat qilishi mumkin. Shuning uchun tiklanish mashqlari ham turli xil bo’lishi kerak. Birinchi bo’lib charchoqning oldini olishda o’rta va yuqori tezlikda bajariladigan badanni bo’shashtiruvchi mashqlar bilan keng amplitudali harakatli dinamik mashqlar yordam beradi. Jismoniy tarbiya mashqlarini tanlashda ishlab chiqarish xususiyatlarini hisobga olish zarur. Ular turli xildagi ishlab chiqarish gimnastikasi va maxsus mashqlar ta’siriga berilish mezonlarini belgilab beradi. Ishlab chiqarish korxonalari uchun jismoniy tarbiya mashqlari ro’yxatini tuzishda shugullanuvchilarning jismoniy holati va rivojlanishiga ham e’tibor berish kerak, bunda jismoniy mashqlarni shunday tanlash kerakki, ularni hamma shug’ullanuvchilar ham bajara oladigan bo’lsinlar. Ishlab chiqarish muassasalarida jismoniy mashg’ulotlarni rejalashtirishda shug’ullanuvchilarning jinsiga e’tibor berish kerak. Bu shak-shubhasiz mash ’ulot o’tkazish uslubini yanada to’g’ri tanlashga yordam beradi. Ayollar uchun ba’zi bir raqs

elementlari kiritilgan harakatlar maqsadga muvofiqdir. Erkaklarga esa kuchli, keskin harakatli mashqlarni tavsiya etish afzalroqdir. Bundan tashqari. shug’ullanuvchilarning yoshlariga ham alohida e’tibor berish tavsiya etiladi. Katta yoshdagi odamlarga nisbatan yosh ishchi xizmatchilarga birmuncha ko’proq jismoniy kuch sarflanadigan mashqlar tanlanishi kerak. Ishlab chiqarish muassasalarida jismoniy tarbiya vositalarining turlari va tadbir o’tkazish usullari Ishlab chiqarish korxonalarida jismoniy tarbiya mashqlarining bajarilishi mehnatni ilmiy tashkil etishning ajralmas bir qismi hisoblanadi. Yuqori malakali mehnat layoqatini saqlash shartlaridan biri, ish faoliyatining bir turidan boshqa turiga o’tish mezonlarini hosil qilishdir. Ishlab chiqarishh muassasalarida jismoniy tarbiyaning asosiy vositasi - gimnastikadir. Uning ilmiy asosi - I. M. Sechenov tomonidan ochilgan - faol dam olish natijasi va I.Pavlov tomonidan ta’rif etilgan mehnat layoqatining eng muvofiq sharoitlarini saqlovchi markaziy asab tomirlaridagi qo’zgalish va tormozlanishning muntazam almashinuv jarayonidir. Bir ish kuni davomida ishchi bir xil harakatlarni bir necha bor takrorlaydi. Bu ish faoliyati bosh miya qo’zg’aluvchanligini va mushaklar harakatini avtomat holatiga olib keladi. Bu bosh miya katta yarim pallasi pustlog’idagi asab markazlarining davomiy ko’zg’alishidir. Kun bo’yi insonning ishchanlik qobiliyati bir xil bo’lmaydi. Kun boshida organizmning hamma tarmog’i va faoliyati mehnat maromiga moslasha boshlaydi, natijada asta-sekin ishchanlik qobiliyati oshib boradi (kunduzi soat 12gacha). Yuksak darajaga yetib, u ancha vaqtgacha yuqori bo’ladi (soat 14gacha), so’ngra toliqish natijasida pasayib boradi. Kun davomida ishchanlik ikki marta o’zgaradi. Charchab qolish bilan kurashish va yuqori ishchanlik qobiliyatini saqlab qolish maqsadida mufassal ravishda ma’lum vaqtdan so’ng ishni to’xtatib, maxsus tanlangan gimnastika mashqlarini bajarish lozim. Ish paytidagi gimnastika bir qator

xususiyatlarga ega bo’lib, ularni ish paytidai jismoniy tarbiya vositalarini tanlashga katta e’tibor berish kerak. Bu xususiyatlar quyidagilar: vaqtning cheklanganligi, mashqlar bevosita ish joyida bajarilishi, ish kiyimida bajarilishi. Ish vaqtidagi gimnastika uslubini ikkiga bo’lish mumkin: tuzish uslubi va o’tkazish uslubi. Agar jismoniy mashqlar to’plami to’g’ri tuzilgan bo’lib, o’z vaqtida bajarilmasa, uning foydasi kam bo’ladi. Ishlab chiqarish gimnastikasi 4 shaklga ega. Kirish gimnastikasi. Odam tanasidagi biologik jarayonlarni jadallashtiradi. Maxsus tanlangan gimnastika mashqlarini bajarish natijasida ishga kirishish davri ikki marta qisqaradi. Kirish gimnastikasi ishchanlik qobiliyati davrini ham uzaytiradi. Kirish gimnastikasi majmuasi ish kuni boshida 5-7 daqiqa davomida bajariladigan, mashhqdan iborat bo’ladi. Kirish gimnastikasi majmuasi turli ishlab chiqarish korxonalarida maxsus mashqlar majmuasi va mashg’ulot jarayonida kuchlanishning taqsimlanishi bilan farqlanadi. Kirish gimnastikasining odatdagi tartibi quyidagicha: 1. Uyushtiruvchi mashqlar. 2. Badan, qo’l va oyoq mushaklari uchun mashqlar. 3. Umumiy hamma mushaklarga ta’sir qiluvchi mashqlar. 4. Badan (tana), qo’l va oyoq mushaklari uchun mashqlar. 6 - 8 ta maxsus mashqlar. 5. Og’ir jismoniy ish bilan shug’ullanuvchi odamlar uchun bajarilishi oson bo’lgan kirish gimnastikasi. Ular har xil mushaklarning faol harakatlarini birin-ketin qizdirishga yordam beradi. Jismoniy harakat faoliyati mashqlar majmuasining oxirgi choragiga borib ko’payadi. O’rtacha og’irlikdagi mehnat bilan shug’ullanuvchilar (masalan, turli xil stanoklarda ishlovchilar uchun mashqlar) kirish gimnastikasi sifatida ish vaqtida band

boimaydigan bir guruh mushaklarga dinamik amplitudali mashqlar kiritiladi. Eng og’ir mashqlar to’plamning o’rtasiga, ya’ni 4-mashqqa to’g’ri kelishi kerak. Zo’riqish talab qilmaydigan, ko’proq quloq, ko’z va hokazo a’zolar ishlaydigan kasb egalarining kirish gimnastikasi ga har xil mushaklar guruhi uchun, maxsus harakatli mashqlar tanlanadi. Eng ko’proq mashq, jismoniy og’irlik to’plamning birinchi qismiga to’g’ri kelishi mo’ljallanadi Mehnatni tashkil qilishda ish sharoiti organizmga salbiy ta’sir qiladigan bo’lsa, shu ish tufayli kelib chiqadigan kasallikning oldini olish mashqlarini tanlash tavsiya qilinadi. Masalan, ip yigiruvchilar, stanokda ishlovchilar va hokazo - kun bo’yi oyoqda turib ishlaydiganlar yassi oyoqlik, umurtqa pog’onaning qiyshiq rivojlanishi kasalliklariga ducher bo’ladilar. Shuning uchun kirish gimnastikasi mashqlari to’plami an;’ shu kasalliklarning oldini olishga qaratilgan bo’lishi kerak. Kirish gimnastika to’plamining oxirida ish jarayoniga yaxshi tayyorianish uchun maxsus mashqlar bajariladi. Ular o’z turkumi va maqomi bilan ish harakatlariga o’xshashi, ba’zida eesa shu harakatni aynan takrorlashi mumkin. Maxsus mashqlar ishchining ish vaqtida asosiy og’irlik tushadigan mushaklari uchun tanlanadi. Masalan, to’qimachilar. yigiruvchilar uchun suyak mushaklari mashqlari qo’llaniladi. Bu mashqlar barmoqlarning ip bog’lash unumdorligini oshiradigan bo’lishi kerak. Tikuvchilar, mayda detallarni yig’uvchilar, chizmakashlar va boshqa shu kabi kasb egalarining ishlari etiborni, diqqatni bir nuqtaga to’plashni talab qiladi, bu vaziyatda ishchilar kayfiyatini ko’tarish uchun maxsus mashqlar yordam beradi. Jismoniy tarbiya mashqlari ish jarayonida paydo bo’lgan toliqishni yo’qotish uchun qo’llanilib, 5-7 mashqlardan tashkil topib, toliqish davrida 5-7 daqiqa davomida bajariladi. Gimnastik mashqlar to’plamini o’tkazish vaqti ish kunining rejasiga, uning faoliyati turiga, mutaxassis qobiliyatiga bog’liq. Og’ir jismoniy mehnat qiladiganlarga jismoniy tarbiya lahzasi ish boshlanganidan 1,5 soatdan so’ng, aqliy mehnat bilan shu ’ullanuvchilar uchun ish boshlanganidan 3 soatdan so’ng o’tkazish mumkin. Jismoniy tarbiya lahzasi gimnastika mashqlari mehnat jarayonining turiga qarab tanlanadi. Jismoniy og’irlik, aqliy mehnat yuklanishni e’tiborga olib, ishlab chiqarish

gimnastikasining tasnifi belgilangan. Mehnat faoliyati turlari 4 guruhga bo’linib, har qaysi guruh uchun sakkiztadan jismoniy mashqlar namunashi tuzilgan, ular jismoniy gimnastika mashqlari to’plamini ishlab chiqishda katta yordam beradi, har xil kasb guruhlari uchun tuzilgan gimnastika mashqlar to’plami bir necha umumiylikka ega. Qaysi bir mehnat faoliyatining turi bo’lmasin, toliqishning birinchhi alomati paydo bo’lishi bilan organizmning tabiiy talabi: chuqur nafas olish, kerilish, yelkani orqaga tashlab, qo’llarni yuqoriga ko’tarish va hokazo mashqlarni bajarishdir. Biz jismoniy tarbiya lahzasida o’tkazadigan gimnastika mashqlarining boshida va oxiridagi mashqlarni sekin va chuqur nafas olish bilan bajarilishini tavsiya qilamiz. Jismoniy tarbiya lahzasidan so’ng ish jarayoni davom etadi, shuning uchun jismoniy mashqlarni bajarish, mehnat unumdorligini oshirishga, uni yuqori kayfiyat bilan davom ttirishga sharoit yaratib berishi kerak. Kuzatishlarning ko’rsatishicha, yuqorida aytib o’tilgan holatga diqqatni bir joyga to’playdigan mashqlar yordamida erishish mumkin ekan. Hamma guruhlar uchun (og’ir jismoniy mehnat guruhidan tashqari) umumiysi shuki, to’plamning o’rtasidagi mashqlar organizmga eng kuchli ta’sir qilishi kerak. Birinchi guruhdagi kasb mehnatkashlariga juda og’ir bo’lmagan jismoniy yuklanish bilan bog’liq mehnat bilan shug’ullanuvchilar kiradi (bir me’yordagi bir xil ish qonveerda ishlash, diqqatni talab qiladigan ishlar, tikuvchilar, saralovchilar, mayda detallarni qoliplovchilar va boshqalar). Bu guruh ishchilari uchun jismoniy tarbiya lahzasida hamma guruh mushaklari faoliyatini o’z ichiga oladigan gimnastika mashqlari, harakatchan mashqlar tanlanadi. Mashqlar gavdani to’g’ri tutishga, yurak-tomir va nafas olish tarmoqlari faoliyatiga, modda almashinuviga ko’maklashadi, eng muhimi tos va qo’1-oyoqlarda qon aylanishini kuchaytiradi. Buning uchun o’tirib-turishning har xil usullari tavsiya qilinadi, organizmga katta zo’riqish bermaslik uchun sakrash va yugurish mashqlari tavsiya qilinmaydi. Bu kasb guruhlari uchun o’tkaziladigan jismoniy tarbiya daqiqalari quyidagicha: 1. Qo’llar kuchi bilan tortilish mashqlari.

2. Gavda, oyoq va qo’l mushaklari uchun (burilish, engashish) mashqlar. 3. Tana, qo’l, oyoq mushaklari uchun tez sur’at va katta amplituda bilan bajariladigan mashqlar. 4. Umumiy ta’sir ko’rsatuvchi mashqlar (o’tirib-turish tez yurish, o’tirib-turish bilan engashish, biriktirilgan qo’l-oyoq harakatlari). 5. Tana, qo’l, oyoq mushaklari uchun silkinish (siltash) mashqlari. 6. Qo’l mushaklarini bo’shashtiruvchi mashqlar. 7. Harakatlarni muvofiqlashtiruvchi va aniqlik mashqlari. Ikkinchi guruhdagi kasb mehnatkashlariga aqliy va jismoniy mehnat bilan shu ’ullanuvchilar kiradi. Ishlab chiqarish korxonalarida bu guruhga tokarlar, frezerchilar, tikuvchilar, yigiruvchilar, gilam to’quvchilar kiradi. Bu guruhdagilar uchun jismoniy tarbiya laxzasidagi mashqlar to’plami bo’shashtirish belgilari bo’lgan xilma-xil dinamik mashqlarni o’z ichiga olishi kerak Ushbu guruhga tegishli kasbiy ishlarning asosiy qismi ishchilar turgan holda bajargani uchun mashqlar bajarish paytida oyoq mushaklarini dam oldirish kerak. Jismoniy tarbiya daqiqasida bu guruh kasbi uchun tanlangan mashqlar har xil guruh mushaklarini zo’riqishini kamaytirishga, nafas olish va qon aylanish faoliyatini yaxshilashga, tovon mushaklarini mustahkamlashga imkon tug’dirishi kerak. Bu guruh uchun namunali jismoniy tarbiya daqiqasidag: mashqlar to’plami quyidagilar: 1. Qo’llar kuchi bilan tortilish mashqlari. 2. Tana mushaklari uchun mo’ljallangan bo’shashtirish belgilari bo’lgan mashqlar. 3. Qo’l va oyoq mushaklari uchun mashqlar. 4. Umumiy ta’sir etish mashqlari - yugurish, sakrash, o’tirib- turish. 5. Siltash turidagi mashqlar. 6. Bo’shashtirish mashqlari.

7. Diqqatni muvofiqlashtirish mashqlari. Uchinchi guruh kasb egalari og ’ ir jismoniy zo ’ riqish ishi bilan shugullanuvchilardir . Bular qoliplovchilar, metall quyuvchilar quruvchilar, temirchilar, shaxtada ishlovchilar va boshqalar. Bu guruh uchun jismoniy tarbiya lahzasidagi gimnastika mashqlari to’plami asosan chuqur nafas olish va nafasni bo’shashtirish mashqlaridan iborat bo’lishi lozim. Ular qon aylanishini yaxshilaydi, organizmda tiklanish jarayonini tezlashtirishga imkn yaratadi. Gimnastika mashqlari odatda o’rtacha va sekin tezlikda bajariladi. Jismoniy tarbiya mashqlari sust faol dam olish bilan birgalikda olib boriladi. Jismoniy tarbiya lahzasidagi mashqlarni bir guruh kishilar o’tirgan holda bajarganlari afzalroqdir, agar maxsus xonalar bo’lsa, ayrim mashqlarni yotgan holda bajarish mumkin. Bu guruh uchun bajariladigan mashqlar organizmdagi zo’riqishni pasaytiradi, ishlab to’rgan mushaklarda qon aylanishini, nafas olishni yaxshilaydi, umurtqa va tovon suyaklarini mustahkamlaydi. Og’ir mehnat qiluvchilar uchun jismoniy tarbiya tanaffusida quyidagi mashqlar bajarish tavsiya qilinadi: 1. Chuqur nafas olib, qo’l va yelka mushaklarini bo’shashtirish. 2. Chuqur nafas olib, har xil mushaklarni bo’shashtirish mashqlari. 3. Chuqur nafash olib, qo’l, oyoq va gavda mushaklari uchun o’tirib yoki yotib mashqlar bajarish. 4. Mushaklarni bo’shashtirish va harakatni yengillashtirish mashqlari. 5. Gavda, qo’l va oyoq mushaklarini bo’shashtirish mashqlarini harakatni yengillashtirish mashqlari bilan birgalikda olib borish. To’rtinchi guruh aqliy mehnat bilan shug’ullanuvchilar, harakat qilish asab tarmog’iga ko’p og’irlik beruvchi kasb egalari kiradi. Ularga muhandis, kotib, o’qituvchilar, operatorlar, hisobchilar, ilmiy xodimlar, tarjimonlar va boshqalar kiradi.

Bu guruhdagilar uchun gimnastika mashqlarida har xil jismoniy harakatlar keng ko’lamda foydalaniladi, jismoniy tarbiya vositalari ularning harakatlarini yengillashtirish, ish samaradorligini oshirish bilan bir qatorda organizmni chiniqtirish, baquvvatlashtirish va qon aylanishini yaxshilashga qaratiladi. Ishlab chiqarish korxonalarida jismoniy tarbiya tanaffusida oyoq mushaklari uchun bajariladigan mashqlarni albatta qo’shish kerak. Bu organizmdagi hujayralardan tomirlar orqali butun tanaga qon yurishini ta’minlaydi, bosh miya qon tomirlarida qon yurishini tezlashtiradi, pastki va kichik tos suyaklarida qon qotib qolishining oldini oladi. Jismoniy tarbiya tanaffusidagi mashqlarni yaxshisi tik turib bajarish ma’qui. Bu guruhdagilarga quyidagi tartibda mashq bajarish tavsiya qilinadi: 1. Tortilish mashqi. 2. Gavda, oyoq va qo’l mushaklari uchun mashqlar. 3. Gavda, oyoq va qo’l mushaklari uchun yuk bilan tez harakat qilish mashqlari. 4. Umumiy ta’sir qilish mashqlari: o’tirib-turish, yugurish - sakrash. 5. Oyoq, qo’l va gavda mushaklari uchun mashqlar, ko’proq oyoq harakatlari bilan birga olib boriladi. 6. Qo’l mushaklarini bo’shashtirish mashqlari. 7. Diqqatni harakatga moslab olib borish mashqi. Jismoniy tarbiya mashg’ulotlari vaqtida 1, 2, 3-nchi guruhdagilar o’z harakatlarini sekin-asta tezlashtirib borib, mashqlarning o’rtasida, ya’ni yarmida esa harakatlarni sekinlashtirib, mashqlarning oxirida o’rtacha harakat bilan bajarish tavsiya qilinadi. 3-guruhga kiradiganlarga harakat tezligini bir xilda oshirish teskari ta’sir ko’rsatadi, chunki ish jarayonida jismoniy harakatning organizmga ta’siri katta, mashqlar to’plamining o’rtasiga kelib mashqlarning ta’siri kamayadi. Mashqlarning oxiriga kelib og’irlik ko’payadi. Bu esa mehnatni davom etirishga yangi kuch bagishlaydi. Umumiy jismoniy kuchlanish dam olish vaqtida ish vaqtidagiga nisbatan oshib ketmasligi kerak. Ish vaqtida kam harakat qiluvchilarga korxonalardagi jismoniy tarbiya

tanaffusini bir necha marta takrorlashi, ish vaqtidan keyin ko’proq mashq qilishlari tavsiya etiladi. 3- guruhdagilar uchun jismoniy mashqlar 35 - 40% qisqartirilishi kerak. Odam organizmiga ta’siri katta boladigan mashqlarni o’zgartirish yo’li bilan ularning samarasini yanada oshirish mumkin. Mashq bajarish tezligini oshirib, sonini kamaytirib, uning ta’sirini ko’paytirish mumkin. Masalan, tortilish doim sekin-asta harakat orqali bajariladi, sakrash mashqi esa tez harakatga bog’liq. Engashish, burilish va quloch yozishni har xil tezlikda bajarish kerak. Bu o’z navbatida gimnastika mashqlarinnng bajarilishi qiyinligini ko’paytirishi va kamaytirishi mumkin. Jismoniy tarbiya daqiqalariga faol dam olish ham kiradi. Bu mashqlar 1-2 lahzada 2-3 xil harakatlarni tashkil qiladi. Bu lahzalar umumiy yoki alohida mashqlardan foydalangan holda bir ish kunida 5 martagacha qo’llanilishi mumkin. Jismoniy tarbiya lahzalarida umumiy harakatlarga Birinchi gimnastika mashqi alohida ta’sir ko’rsatadi, odatda gavdani to’g’ri tutish va yelkalarni orqaga burish asosiy harakat hisoblanadi. Bu hamma vaqt chuqur nafas olish bilan birga olib borilmaydi, chunki xonalar ta’siri, uy harorati va tibbiy-tozalik, gigiena hamisha ham talabga javob beravermaydi. Ikkinchi mashq - engashish va gavda bilan burilish, qo’l va oyoqlar tana atrofida birga aylanishdan iborat bo’ladi. Buni doim, istagan paytda bajarish mumkin. Ishlab chiqarish korxonalarida jismoniy tarbiya tanaffuslari va lahzalari ish vaqtida atrof-muhit holatlaridan qat’i nazar, foyda keltiradi. Ba’zi bir joylarda tozalik-gigiena holatlari yomonligi tufayli jismoniy tarbiya tanaffuslarini o’tkazishga sharoit bo’lmaydi. Bunday sharoitda ham 4-5 gimnastika mashqlaridan iborat jismoniy tarbiya lahzasi o’tkazilsa, charchoq tarqaladi va mushaklarda quvvat paydo bo’ladi. Jismoniy tarbiya lahzalari jismoniy tarbiya tanaffuslari yoki umumiy dam olish imkoniyati bo’lmagan vaqtda katta foyda keltiradi. Bunday joylarda stanoklarni o’chirmasdan, ishlayotganlarni ishdan qoldirmasdan alohida tartibda jismoniy tarbiya lahzalaridan foydalanishda 4-6 gimnastika mashqlarini bajarish ko’proq foyda keltiradi. Bunda mehnat qilayotgan odam, o’z imkoniyatlaridan foydalangan holda jismoniy

tarbiya lahzalaridan unumli foydalanishi maqsadga muvofiqdir. Jismoniy tarbiya lahzalaridan unumli foydalanish ko’pchilik ishchilarga charchoqni tarqatish va o’z jismoniy holatini yaxshilashda katta yordam bera oladi. Lahzalik tanaffusning maqsadi bosh miya, asab tarmog’i qo’zg’aluvchanligini ko’tarish yoki pasaytirish orqali toliqishni susaytirish, bosh miya va boshqa a’zolarda qon aylanishi, ayrim sezgi tarmg’idagi toliqishni susaytirishdir. Lahzali tanaffusda ko’proq harakatsiz, mushaklarni bo’sh qo’yish, ko’zlar, bosh bilan harakat qilish, nafas olish mashqlari, o’z-o’zini uqalash usullari, binoda yurish kabi mashqlar bajariladi. Ish kuni davomida bunday mashqlar ko’p marta qo’llanishi mumkin, lekin albatta, jismoniy tarbiya tanaffuslarida ishlab chiqarish gimnastika mashqlari bilan birga qushib olib borilishi kerak. Jismoniy tarbiya mashqlari mehnatni tashkil qilish va ish vaqtiga qarab tanlanishi lozim. Umumiy dam olish mashqlari ish vaqtining uzoqligiga qarab tanlanadi. Shuningdek, mashqlarni ish kuni vaqtiga (ertalabki, kunduzgi yoki kechki) qarab tanlash tavsiya qilinadi. Ertalabki ish kunidagilarga gimnastik mashqlar, kechkilarga tez-tez umumiy mashqlar tavsiya qilinadi. Ish vaqtida yoki dam olish paytidagi mashqlar to’g’ri taqsimlanishi katta muvaffaqiyat keltiradi. Awalo ish vaqtida umumiy dam olish gimnastika mashqlarini to’g’ri taqsimlash kerak. Odam organizmida charchoqning boshlanishi bilan jismoniy mashqlar bilan shug’ullanish ijobiy ta’sir qilishi isbotlangan. Agar og’ir mehnat qiladiganlarda dam olishga ehtiyoj 1,5 soatdan so’ng tug’ilsa, aqliy mehnat bilan shug’ullanuvchilarda toliqish belgisi 3,5 soatdan so’ng boshlanadi. Bundan kelib chiqadiki, har xil kasb egalari uchun dam olish vaqtini bir vaqtda belgilash noto’g’ridir. Jismoniy tarbiya mash ’ulotida mashqlarning erta bajarilishi ham zarar keltirishi mumkin. Mashqlarning bajarilishi oldin tushuntirilib, keyin bajariladi. U jismoniy mashg’ultlar o’tkazishda tajribasi bo’lmagan shaxslar uchun juda qulaydir. Ishlab chiqarish gimnastikasi to’plamini 4 - 5 hafitada ‘zgartirib turish kerak. Bir xil mashqlarni uzluksiz uzoq vaqt bajarganda mashg’ulotlarga bo’lgan qiziqish

pasayib, uning foydasi kamayadi, ammo mashqlar to’plamini tez-tez o’zgartirib turish ham notug’ri bo’ladi. Chunki shug’ullanuvchilar ularni (mashqlarni) ‘zlashtirishga ulgurmaydilar. Agar gimnastika to’plami va jismoniy tanaffus radio orqai; amalga oshirilsa, jamoatchi yo’riqchi yki mashg’ulotlarni tashkii qiluvchi mashqlarning bajarilishini ko’rsatish va ularning bajaiilis v davomida kamchiliklarni to’g’rilash vazifasini o’taydi, Agar ishiab chiqarish gimnastikasiga musiqa jo’r bo’lmasa, jamoatchi yo’riqchi yoki uslubchining vazifasi mashg’ulotlarni tashkil qilish, mashqlarnir bajarilishini to’g’ri tushuntirish, topshiriq berib turish, mashqlar bajarilishi davomida tanbeh berib turish va hokazo bo’ladi. Eng muhimi, mashqlarning bajarilishini to’g’ri ko’rsatish va vaqt cheklangani uchun qisqa hamda aniq qilib tushuntirishdir. Gimnastika atamasidan to’g’ri foydalanish shart, lekin shug’ullanuvchilarning ko’pi ularni bilmagani uchun yangi atamalarni asta-sekin kiritish kerak. Odatda gimnastika mashqlarini to’g’ri bajarish uchun bir vaqtning o’zida ham ko’rsatish, ham tushuntirish kerak bo’ladi. Bu ikki usul bir-birini to’ldiradi. Jamoatchi - yo’riqchi yoki uslubiyatchi shug’ullanuvchilarga yaxshi ko’rinadigan joyda turib, mashqlarning bajarilishini to’g’ri ko’rsatishi lozim. 1-ilova Mashqlar namunasi. Kam harakat qiladigan kasb egalari uchun kirish gimnastikasining namunasi: 1- mashq. Dastlabki holat. Turgan joyida yurib oldinga va orqaga qarsak urish (30-40 marta). 2- mashq. D.h. - a.v. 1-2 deganda o’tirib, qo’llar har tomonda, 3- 4 deb sanaganda tez turish, chap oyoqni orqaga siltash, qo’l yuqorida; shu holatning o’zini o’ng oyoqni orqaga siltab 4-6 marta takrorlash. 3- mashq. D.h. - a.v. 1-2 qo’llar bukilgan holda joyda yugurish 30-40 soniya, so’ng joyida yurishga o’tish 20-30 soniya.

4- mashq. D.h. -a.v. 1-o’ng oyoq bilan bir qadam oldinga yurish, qo’llar bosh ustida, 2- oldinga engashish, qo’llar oldinda, 3-oldinga engashish, D.h. Shuning o’zini chap oyoqni bir qadam orqaga qo’yib, bu mashqlarni 3-4 marta takrorlash. 5- mashq. D.h. - a.v. 1-o’ng oyoqni oldinga qo’yish, qo’llar yuqorida; 2-3- ketma-ket o’ng qo’lni orqaga, chap qo’lni esa oldinga, biroz oldinga engashib aylantirish, D.h. yelka va qo’llar mushaklarini bo’shashtirish. Shuning o’zini chap oyoqni oldinga qo’yib, 2 - 3 marta takrorlash kerak. 6- mashq. D.h- a.v. Qo’llar oldinga cho’zilgan holda har tomonga 1- chap oyoqni ko’tarib, o’ng qo’lga tekkizish. 2-4 D.h. 3 - 4 ‘ng oyoqni ko’tarib, chap qo’l uchiga tekkizish. 3 - 4 marta takrorlash. 7- mashq. D. h- a. i. Oyoqlar keng ochilgan holda qo’llar orqada. 1-deganda engashish, qo’llar har tomonga, 2-D. h. 3 - 4 marta takrorlash kerak. 8- mashq. D. h,.- a.a. 1- chap qo’lni oldinga, o’ng qo’lni yuqoriga, 2- qo’llar bosh orqasida,3- o’ng qo’l oldinga, chap qo’l yuqoriga, 4-D.o’ng qo’l yuqorida 6-8 marta takrorlab, asta-sekin tezlashtirish. 2- ilova. Bir xil harakatlar qilish bilan bog’liq kasbdagi kishilar uchun jismoniy mashqlar namunasi: 1- mashq. D.h-a.v. Bir deganda-qo’llarni sekin oldinga ko’tarish. ikki-uch qo’Ilarni yonga cho’zib kaftni ochish, biroz qomatni tiklash, oyoq uchida turish, qo’llar yuqorida bo’lib turib, to’liq nafas olish, qo’Ilarni yuqoriga ko’tarish, to’rt -yelka va qo’l mushaklarini bo’shashtirib nafas chiqarish. 4-marta takrorlash. 2- mashq. D.h.-a.v. 1 - chap oyoq bilan chap yonga qadam qo’yiladi. Qo’llar bosh orqasida(l), 2 - qo’llar har tomonda, unga burilish. 3 - 4 D.h. Shuni o’zini boshqa tomonga 6-8 marta takrorlash. 3- mashq. D.h.-a.v. 1 - o’ng oyoqni chap tomonga oyoq uchiga qo’yish, qo’llar yelka ustida, 2 - gavdani chapga burish, orqaga engashish, qo’llar har tomonda. 3 - gavdani burish va D.h. qo’liar yelkada, 4 - D.h. - o’shaning o’zini boshqa tomonga 6-8 marta takrorlash.

4- mashq. D.h.a.v.l - qo’llar boshning orqasida, 2-3 marta o’tirib turish, 2 - D.h. 8-10 marta takrorlash. 5- mashq. D.h.-a.v. 1 - 1 o’ng oyoqda o’tirib turish, chap oyoqni oldinga, uchiga qo’yish. Qo’llar ikki tomonga, 2-3 marta chap tomonga engashish. O’ng qo’lni chap tomonga uzatish. Mashqni chap oyoqda o’tirib 8-10 marta takrorlash. 6- mashq. D.h.a.v. oyoqlar orasi keng ochilgan, 1 - oldinga engashish, qo’llar oldinda bo’lsin, 2 - qo’llarning og’irligin sezing va chap qo’lni to’g’rilab, shuni o’zini 3 - o’ng qo’l bilan bajarish bilan birga gavda mushaklarini bo’shashtirish kerak, oldinga chuqurroq engashish kerak. 4 - D.h 6-8 marta takrorlash shart. 7- mashq. D.h.a.v. 1 - chap oyoqni uchi bilan oldinga qo’ying. Qo’llar yuqorida, 2 - o’ng oyoqni oldinga uzatib, uchi bilan yerga qo’ying, o’ng qo’l chap tomonga uzatiladi. 3 - D.h. mashqni (12-M marta takrorlash kerak). 3-ilova. Hamma kasbdagilar uchun umumiy tarzdagi jismoniy tarbiya daqiqasi: - mashq . D . h . a . v . 1 - o ’ ng tomonga oyoq qo ’ yib , gavdani o ’ ngga buring . 2 - chap qo ’ lni oldinga , o ’ ng qo ’ lni orqa tomonga yozib , kerishing D . h , shuni o ’ zini boshqa tomonga qiling , 4-6 marta takr

Adabiyotlar: 1. Jismoniy madaniyat nazariyasiga kirish.O’quv qo’llanma. T.2002 y. Salomov R.S. 2. Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati. A.Abdullaev va b. T.2005 y. 3. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni. 1997 y. avgust. 4. R.S.Salomov va b. “Jismoniy tarbiya va sport ixtisosligiga kirish”. T. 1990 y. 5. Salomov R.S. Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati. Darslik. 1 va 2 tom. T.: 20 1 5. 6. Salomov R.S. Sport faoliyatining nazariy asoslari. T.: 2005. 7. Kerimov F.A. Sport kurashi nazariyasi va usuliyati. T.: UzDJTI, 2001-286s. 8. Matveev L.P. Teoriya imetodika fizicheskoy kulturы. M., 1991. -544b. 9. Ivankov Ch.T. Teoreticheskie osnov ы metodiki fizicheskogo vospitaniya. – M.: «Insan», 2000.353s.

Похожие

Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini tashkil qilish shakllari

Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini tashkil qilish hamda о‘tkazishdagi gigiyenik talablar

O'zbekiston jismoniy tarbiya tizimida suzish sportining rivojlanishi

Yangi davrda jismoniy tarbiya

Qadimgi Rimda jismoniy tarbiya