Qadimgi Rimda jismoniy tarbiya - Физическая культура - Рефераты

Qadimgi Rimda jismoniy tarbiya

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

46 KB

www.arxiv.uz Qadimgi Rimda jismoniy tarbiya R E J A: 1. Shoxlar davrida jismoniy tarbiya. 2. Respublika davrida jismoniy tarbiya. 3. Imperatorlik davrida jismoniy tarbiya.

www.arxiv.uz 1 Shoxlar davrida jismoniy tarbiya (e.av.VIII-VI asrlar). Rimning vujudga kelishi eramizdan avvalgi 754 yilga (yoki 753 yilga) to`g`ri keladi. Rim davlati o`zining dastlabki uch asri (eramizdan avvalgi VIII-VI asrlar), shoxlar davri deb ataladigan davri mobaynida Rim jamiyati urugchilik tuzumining chirib borishi va patriarxal kuldorlik munosobatlarining rivojlanishi boskichini boshidan kechirdi. Shoxlar davrida xarbiy demokratiya sharoitida xarbiy ish bilan bog`langan va o`z ildizlari bilan urug`chilik tuzumi taraqqiyoti davridagi an`anaviy xalq o`yinlari va bayramlariga borib taqaladigan ko`pgina jismoniy tarbiya unsurlari keng rivoj topdi. Qadimgi Rim yodgorliklari. Rimliklar o`rtasida xarbiy yo`nalishi yakkol ifodalangan ko`p sonli bayramlar, o`yinlar va rakslarning tarqalganligi to`g`risida ko`pgina dalillar beradi. Suvoriylarning chalkashib ketgan labirint yo`llarida musobaqa o`tkazishdan iborat bo`lgan troyan o`yinlari Qadimgi Rim uchun xarakterli bo`lgan o`yinlardan biridir. Bu o`yin urush vaqtida odatda otliklar otryadini tashkil etadigan Rim urug`chilik zodagonlari (patritsiylar) uchun xos mansublik edi. Kush gildirakli aravada yurish, kun sonli xarbiy raqslar, nayza uloqtirish, mushlashish, kurash va boshqa mashqlar xam keng tarqalgan edi. Jismoniy tarbiya qadimgi elementlari quldorlik Rimdagi xarbiy jismoniy tarbiyaning uziga xos tizimining asosini tashkil kilgan. Respublika davrida jismoniy madaniyat (e.av. VI-I asrlar). Rimda jismoniy tarbiya tizimi kuldorlar armiyasi qudratini mustaxkamlash vazifasiga muvofiq ravishda karor topdi. Rimda respublika davlatlari qaror topgan xarbiy-siyosiy tuzumda, ijtimoiy xokimiyat xarbiy xizmatni o`tashga majbur bo`lgan fuqarolar kulida bo`lgan bir sharoitiga tayyorlashi kerak edi. Bu masalalarning xal etilishini uchun maxsus tarbiya muassasalari tashkil etilgan.

www.arxiv.uz Qadimgi Gretsiyadan farqli ravishda Rimda tarbiya ishi uyda beriladigan tarbiya tavsifiga ega bo`lgan. Rimlik yigitlar armiya safiga kirguncha oilada o`z tengdoshlari orasida bo`lardi. Ko`p sonli qadimiy xalq o`yinlari va mashqlari ularni jismoniy jixatdan tarbiyalash vositalari edi. Katta yoshdagi o`g`il bolalar asosan yugurish, irgitish, kurash, qilichbozlikdan mashq qilganlar. Patritsiylar oilasidan chiqqan bolalar otda yurishni mashq qilishga ko`p vaqt ajratganlar. Rimlik yigitlar oilasida dastlabki jismoniy tayyorgarlikni yetarli darajada olganlaridan keyin 16-17 yoshlarida armiya safiga kabul qilingan. Armiya safida ular uzoq yillar davomida qatiy poxol-lagerlar sharoitida uyushtirilgan va maxsus maqsadga yo`naltirilgan xarbiy va jismoniy maktabni utaganlar. Jangchini urgatish ishi juda mashakkatli bo`lib, bu ish imkoni bo`lgan barcha usullar bilan jangda jismoniy kuchni kamol toptirish uchun mo`ljallangan edi. Doimiy suratda kurol ishlatishni va turli xarakatlar kilishni urgatish bilan birga, amalda yugurish, sakrash, langar cho`p bilan sakrash, qoyaga chikish, kurashish, suvda suzish-avval, kiyim-boshsiz suzish, so`ngra esa butun kiyim-bosh va kurollari bilan suzish mashqlari keng qo`llangan. Xar bir jangchi o`z yelkasida 40 funtdan 60 funtgacha kurol aslaxa ko`tarib, tula poxod anjomlari bilan o`tkaziladigan davomli safarlarda soatiga 5 mil yo`l bosgan. Yangi askarlargina emas, balki, tajribali keksa legion soldatlari xam jismoniy tetiklik va epchilligini sakrash, tinkani kuritadigan mashg`ulotlar va kiyinchiliklarga odatlanish uchun bu mashqlarning barchasini bajarishlari lozim. Bunday tarbiya tizimi Rimda eramizdan avvalgi 11 asrgacha Mariya isloxoti bilan professional armiyaga asos solingan davrgacha saqlanib qoldi. Jismoniy mashqlar, o`yinlar, musobaqalar qadimgi rimliklarning butun xayotiga singib ketgan edi. To`p bilan o`ynaladigan turli o`yinlar g`oyat darajada ommalashgan edi. Bunday o`yinlar xam patritsion-aslzodalar orasida xam plesblar orasida tarkalgan edi. Rimliklar xayotida rim tarixining mashxur sanalariga va turli diniy bayramlarga moslab o`tkaziladigan ko`p sonli jamoat o`yinlari katta o`rin tutardi.

www.arxiv.uz Rimda jamoat o`yinlarini o`tkazish uchun eramizdan avvalgi VI-asrdayoq podsho Tarkviniy Prisk tomonidan katta sirk kurilgan edi. Keyinroq, eramizdan avvalgi III-asrda ikkinchi sirk-Flaminiylar sirki qurilgan edi. Rim o`yinlari-patritsian aslzodalarning bayrami xisoblangan eng qadimgi o`yinlar, eng ommalashgan sirk o`yinlari qatoriga kirardi. Eramizdan avvalgi VI- asrdan boshlab respublika o`rnatilgandan keyin plebey o`yinlari keng tarqalgan. Eramizdan avvalgi V-asrdan boshlab uch kecha-yu, uch kunduz davom etadigan yuz yillik o`yinlar zur dabdaba bilan utkazila boshlandi. Bu o`yinlarni konsul Valeriy Noplikoloyu yaratgan bo`lib, yuz yilda bir marta uyushtirilgan. Bu o`yinlar dasturiga musobaqalarning ko`pgina turlari kiritilgan. Otliklar musobaqalari va kush gildirakli aravada chopish eng sevimli o`yinlardan bo`lgan. Ko`pincha o`yinlar dasturiga yuguruvchilar, kurashuvchilar, mushtlashuvchilarning musobakalari xam kiritilgan. Tomoshalarni tashkil etuvchilar, tomoshalarni uyushtirish vaktida an`anali kadimgi rim o`yinlari dasturi bilangina cheklanib qolmasdan tomoshalarning yangi, ancha o`tkir elementlarini , bebosh olomonning diqqatini jalb etadigan elementlarini topishga xarakat qilganlar. Eramizdan avvalgi II- asrda vujudga kelgan ancha yakkol yangi o`yinlardan biri gladiatorlar jangchi bo`lib, keyinchalik u Rim tomoshalarning asosiy elementlaridan biriga aylanib qoldi. Dastlabki vaqtlarda bayram kunlari ayrim gladiatorlar sirk maydonlarida chikar edi, so`ngra ularning musobaqalari ommaviy xarakter kasb etdi. Agar qadimgi Rim sirk o`yinlarida-otliklarning musobaqalarida, kush gildirakli aravalarda, yugurishlarda va xokazolarda kuldorlarning o`zlari qatnashgan bo`lsa, qonli gladiatorlik janglarida esa o`yinlarni tashkil etuvchilar qilichbozlik san`atini yaxshi egallagan kunlardan foydalanganlar. Eramizdan avvalgi! Asrda Rimda gladiatorlarni tayyorlash uchun maxsus maktablar tashkil etila boshlandi. Bu maktablar xam xususiy shaxslar, xam davlat tomonidan tashkil kilinar edi. Bu maktablarga odatda biror gunoxi uchun xukm qilingan qullar tanlab olinardi. Ushbu maktablarda kullar tajribali yo`rikchilar raxbarligida kurollarning turli shakllarida qilichbozlik qilishga o`rgatilgan. Epchillikning o`sishiga va chiroyli xarakatlarning

www.arxiv.uz shakllanishiga katta e`tibor qaratilgan, Zarurligiga qarab, tomoshalarning tashkilotchilari maktab egalaridan ma`lum tulov badaliga gladiatorlarni olar edilar. Sirk maydonida yoki amfiteatrdagi olishuvda omon qolgan gladiatorlar yana maktab egalari ixtiyoriga qaytib borardi. Gladiatorlarning maktablarida kullarni ekspluatatsiya qilishning g`oyat darajada qattiq formalari mavjud bo`lgan, lekin bu maktablarda kullarni birlashtirish uchun eng yaxshi sharoit xam mavjud edi. Shuning uchun gladiatorlarning maktablari ko`pincha kullar qo`zg`olonning uchog`i xisoblanar edi. Rim tarixidagi kullarning gladiator SPARTAK boshchiligida ko`tarilgan eng yirik qo`zg`olon KAPUYE shaxridagi maktab gladiatorlarning qo`zg`oloni bilan (eramizdan avvalgi 73 yilda) boshlangan edi. Bu qo`zg`olon juda yirik kullar ommasini xarakatga keltirdi. Rim kuldorlik davlati kullarga karshi kurashish uchun o`zining barcha kuchlarini safarbar etishga majbur bo`ldi. Qo`zg`olon shafqatsizlik bilan bostirildi, lekin u quldorlik tuzumi asoslarini larzaga keltirishga imkon bergan kullar revolyutsiyasining boshlanishga sabab bo`ldi.

www.arxiv.uz 3. Imperatorlik davrida jismoniy madaniyat (e.av. 31 yildan-milodiy 476 yilgacha). Quldorlik tuzumining chirish jarayoni Rim imperatorligida davom etdi. Yemirilish alomatlari Rim ijtimoiy va madaniy xayotining barcha soxalarida, shu jumladan, jismoniy madaniyat soxasida xam borgan sari ko`proq darajada namoyon bo`la boshladi. Professional armiyaga o`tilishi bilan Gretsiyadagi singari kuldorlarning ilgari qaror topgan xarbiy jismoniy tarbiyasi katta tizimning tush kunligiga sabab bo`ldi. Mul-kulchilik noz-ne`matlariga ko`milib qolgan kuldor aslzodalar jismoniy tarbiya vositalari xazinasidan uzlari uchun faqat nozik badan extiyojlarini qoldiradigan elementlarnigina saqlab qoldilar. Maxsus kurilgan xashamatli termlarda (cho`miladigan joylardagi) ilik suvlarda cho`milishi eng sevimli mashg`ulot bo`lib qoldi: termlar joylashgan binolarda massaj qildirishlar, yengil gimnastika mashqlari bajarilar va tun uyinlari uynalgan. Tomoshalarning yanada rivojlanishi imperiya davridagi rim jismoniy tarbiyasi uchun ayniqsa xarakterli edi. Tomoshalarning yanada rivojlanishi tomoshalar soni va kulamining oshishi yo`li bilangina emas, balki ular xarakterining uzgarishi bilan xam- olomonining yaramas niyatlarini kuzgatadigan daxshatli ovunchoqlarga aylanishi yo`li bilan ham bordi. Imperator davrining boshlariga kelib (eramizdan avvalgi 1 asrning dastlabki yillarida) tomoshalar jami bo`lib yiliga 66 kun utkazilar edi. Eramizning 11 asri o`rtalarida ular uchun endi 135 kun, IV asri yarmida 175 kun ajratilgan. Sirk uyinlari kulamini yanada kengaytirib borish bilan bir qatorda (asosan kush gildirakli aravada chopish) gladiatorlik janglari xam g`oyat keng kulamda rivojlandi. Gladiatorlik o`yinlarini utkazish uchun maxsus inshootlar-amfiteatrlar kurilgan. Bu inshootlardan eng kattasi eramizning 1 asrida kurilgan KOLIZEY amfiteatrdir, ushbu amfiteatrning vayronalari Rimda xozirgi kunga qadar saklanib qolgan. Amfiteatr maydonlarida olomonning kungil xushligi uchun yuzlab gladiatorlar jang qilar edi. Maydonda chinakam jang bo`lib, ularda faqat piyoda

www.arxiv.uz gladiatorlargina emas, balki otliq gladiatorlar xam qatnashar edi. Uddaburon uyin tashkilotchilari bu o`yinlarga kanoat qilmasdan, gladiatorlarni yirtqich xayvonlar bilan jang qildilar edi. Tomoshaning bu turi Rimda birinchi marta eramizdan avvalgi 11 asrlardayoq paydo bo`lgan, lekin imperiya davrida juda keng kulamda tarqalgan edi. Maxsus kovlangan katta ko`llarda o`tkaziladigan dengiz janglari konli gladiatorlik janglarining aloxida turi bo`lgan. Avgust tomonidan tashkil etilgan ana shunday janglaridan birida 19 ming gladiator qatnashgan, Tomoshalarning barcha bu turlari «magrur RIM» tashqi guzalligining va shu bilan birga, Rim kuldorlik jamiyati eng chuqur ichki tushkunligi, xunuk chirishning yakkol ifodasi bo`lib, ularda qatnashuvchilar o`z xo`jayinlarining ixtiyorlari bilan konli olishuvlarda bir-biriga qarshi chiqish uchun maxsus jismoniy tayyorgarlikni utishlari lozim edi. SH u bilan ayni bir vaqtda Rim xukmron doiralari yunon namunalari zaminidagi atletika musobaqalarini Rim sharoitida mustaxkamlab qolishga erishish uchun ko`p xarakat qildilar. Imperator Avgust Rimdagi Aksium g`alabasi sharafiga xam to`rt yilda bir marta o`tkaziladigan «aksineya» atletika o`yinlarini ta`sis etishga urinib ko`rdi, lekin bu urinish samara bermadi. Neron eramizning 60- yillarida qo`sh g`ildirakli aravalarning chopishidan va atletlarning musobaqalaridan iborat bo`lgan «iyeroniya» bayramini tashkil qildi. 86-yilda kapitoliy o`yinlarini ta`sis etgan imperator Domitsanning urinishi ancha urinli bo`lib chiqdi, bu o`yin Rim imperiyasi tugatugulcha davom etdi. Atletika musobaqalaridan kurash va mushtlashish musobaqalari ancha keng ommalashgan edi. IV asrda Rim xristian dini davlat tomonidan quvvatlana boshlandi. Cherkov ta`siri ostida asta-sekin davlat va jamoat xayotining barcha soxalariga tarqaldi. Cherkov o`z xukmronlik axvolini mustaxkamlashga xalakit beradigan Rim an`analariga qarshi faol kurash olib bordi. Cherkov Rim tomoshalariga, ayniqsa qonli gladiatorlik janglariga xam qarshi chiqdi. Tomoshalarining kishilik axloqi normalari elementlariga zid kelganligi uchungina emas, balki ularning ommani

www.arxiv.uz o`ziga jalb etib, cherkov ta`sirining yanada tarqalishi va mustaxkamlanishiga to`siq bo`lganligi uchun xam ularga qarshi kurash olib borildi. Buning natijasida IV asrdayoq gladiatorlar o`yinlarining kulami va soni kamaya boshladi, 404 yilda esa ular tamomila ta`qiqlandi. Lekin cherkov rimliklar xayotiga mustaxkam kirib qolgan tomoshalarini darxol tugatishga qodir emas edi. Rim olomoni Rim davlatining yemirilishiga qadar tomoshalar ko`rsatilishini talab qilib keldi va ularni ko`rishga muvaffaq bo`ldi. Biroq bu tomoshalar endi asosan qo`sh g`ildirakli aravalarning sirkda chopishi va professional kurashchi xamda mushtlashuvchilarning chiqishlari bilan cheklangan edi.

www.arxiv.uz FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Karimov I.A. O`zbekiston kelajagi buyuk davlat, T., «O`zbekiston» 1992 y. 2. O`zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi, T., «O`zbekiston» 1992 y. 3. O`zbekiston Respublikasining «Jismoniy tarbiya va sport to`g`risidagi qonuni», T., «O`zbekiston», 1992 y. 4. Ismoilov R., Sholomitskiy Y., O`zbekistonda fizkultura tarixi, o`quv qo`llanma, T., «O`qituvchi», 1969 y. 5. O`zbekiston tarixi va madaniyati, T., «O`qituvchi», 1992 yil. 6. Jismoniy tarbiya tarixi, darslik (tarjima) T., «O`qituvchi» 1968 y. 7. Istoriya fizichiskoy kulturi i sporta, ucheb. dlya IFK, N., «FIS», 1983 g. 8. Abdumalikov R., Eshnazarov J.E., Akromov A.K., Jismoniy madaniyat va sport tarixi, dasturnoma, T., RO`MM, 1993 y.

Похожие

Yangi davrda jismoniy tarbiya

Jismoniy tarbiya nazariyasiga kirish

Qadimgi ajdodlar jismoniy madaniyati

Qadimgi ajdodlarning jismoniy tarbiyasi

Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarida jismoniy yuklamalarni me’yorlashni fiziologik asoslash