Ўлчаш натижаларига бирламчи ишлов бериш - Физическая культура - Рефераты

Ўлчаш натижаларига бирламчи ишлов бериш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

112.5 KB

Ўлчаш натижаларига бирламчи ишлов бериш Кузатиш ёки бирор объектни (кўрсаткични) ўлчаш натижасида бир қатор сонлар (қайд қилинади) ҳосил бўлади. Сонли натижалар дискрет (узилишли) ёки узлуксиз б ў лиши мумкин. Дискрет натижаларга боксчининг ани қ зарбалари сони (масалан, 12 та зарба беришга уринди, лекин улардан 5 таси м ў лжалга ани қ тегди холос ва ҳ оказо), футболчининг умумий зарбалари орасидан дарвозага т ўғ ри борганлари сони, турник (перекладина)да тортилишлар сони, яъни бутун сонлар билан ифодаланадиган натижалар, узлуксиз натижаларга эса баландликка сакровчи спортчининг забт этган баландлиги (масалан, 2 метр 37 сантиметр ёки 2 метр 72 сантиметр), масофани босиб (югуриб) ў тиш ва қ ти (10 ,1 секунд ёки 10,364 секунд), ҳ аракат тезлиги ва бош қ алар, яъни каср сонлар билан ҳ ам ифодаланиши мумкин б ў лган натижалар мисол б ў ла олади. Спорт фаолияти жараёнида бош т ў плам, сайланма т ў плам ёки танламалар тушунчаларидан фойдаланилади. Ўзбекистон Республикаси жисмоний тарбия институтида таълим олаётган барча талабалар бош тўпламни ташкил этишлари, маълум бир гурухнинг талабалари – сайланма тўпламни ташкил этишлари мумкин. Ў лчашлар жараёнида олинган бошланғич маълумотларга математик статистика услубларидан фойдаланиб ишлов бериш усуллари кўрилади. Бу услубларни тўғри қўллаш ва аниқ х улоса чиқариш учун статистиканинг ўрнини ва келтирилган усулларнинг қийматларини ролини англаб олиш зарур. Статистика – бу кўп сонли бир жинсли ҳодисалар тўпламини ўрганадиган билимлар соҳасидан иборат. Бу ҳодисаларнинг алоҳида хусусиятлари, бир томондан, уларнинг бир жинслилигида, иккинчи томондан эса, бир-биридан миқдорий кўрсаткичлари билан фарқ қилишида намоён бўлади. Масалан: ёшлари, жинси, спорт квалификацияси ва тажрибаси ўзаро тенг бўлган спортчиларнинг катта гуруҳини ўрганганда

организмни кислород истеъмолининг максимал қийматини ўлчаш зарур бўлсин. Биринчи ҳолда оммавий бир жинсли кўрсаткичларга эга бўламиз, иккинчи ҳолда эса – ҳар бир кўрсаткич аниқ бир спортчига мос келиши ва бир-биридан фарқ қиладиган кўрсаткичларга эга бўламиз Шундай қилиб, статистикаини ўрганиш объекти бир-биридан фарқ қиладиган ёки, статистикада қабул қилинган ягона кўрсаткич бўйича оммавий бир жинсли ҳодисалар бўлади. Статистиканинг ўрганиш объекти махсус математик-статистик усулларни қўллаган ҳолда статистик тўпламларни баҳолаш ҳисобланади. Мазкур махсус математик-статистик усуллари ёрдамида спортдаги ўлчаш натижаларига ишлов бериш аниқ мақсадга йўналтирилган бўлади. Булар жумласига оммавий статистик тўпламларни ўлчаш шундай кўрсаткичлар билан алмаштирилади–ки, уларни қўллаш натижасида бошланғич маълумотлар йўқолмайдиган ёки деярли йўқолмайдиган ҳолларни киритиш мумкин. Шундай қилиб, катта тўпламдаги сонлар бошланғич маълумотларни тўла ўзида мужассамлаштирган бир нечта параметрлар билан алмаштирилади. Маълумотларни ўта кичик ўлчамларгача кичрайтириш ўрганилаётган ҳодисани таҳлил қилиш ва статистик тўпламни бутунлигича қаралганда амалга ошириб бўлмайдиган уни адекват баҳолаш имконини беради. Бундан ташқари, баъзи ҳолларда тўпламнинг параметрларини аниқлаш бошланғич маълумотларни баҳолашдаги табиий қонуниятларни, аниқ таҳлил бобида ҳам, бошқа тўпламлар билан солиштириш бобида ҳам, аниқлаш имконини беради. Бундай фикрлар спортдаги изланишлар амалиётида учрайди. Камдан- кам учрайдиган мустаснодан ташқари, жисмоний тарбия ва спортдаги изланишлар кузатиш, тажриба ва тест ўтказишга асосланган. Илмий усулларнинг каттагина қисми кўп сонли гуруҳдан ташкил топган спортчиларда ўтказилган ўлчаш натижаларига суянади.

Шундай қилиб, спорт статистикаси – бу ЖТС амалиётида оммавий бир жинсли ҳодисалар ҳақидаги фандир. Вариацион қаторларнинг шаклланиши Жисмоний тарбия ва спорт амалиётида статистиканинг энг оммавий усули қуйидаги учта асосий босқичдан ташкил топган ўрта катталиклар усули ҳисобланади. Бу босқичлар қуйидагилардан иборат: 1) бошланғич статистик мослик базасида (негизида) вариацион қаторларни шакллантириш; 2) ахборотларнинг йўқолишларсиз мослигини характерловчи вариацион қаторларнинг параметрларини аниқлаш ; 3) Топилган параметрларни амалий жиҳатдан тажрибада тадбиқ этиш . Статистик тўпламлар катта массивли сонлар деб фараз қилинади : бошланғич маълумотлар қанча кўп бўлса, охирги натижа шунчалик аниқ бўлади. Умуман олганда, амалиётда тўпламлар 30 дан 100 тагача натижалардан иборат бўлади . Аммо спорт амалиётининг ўзига хос хусусиятлари бор. Биринчидан , спортнинг аниқ бир турида ғолиблар сони чегараланган бўлади (8–10 киши ). Бундай ҳолда кичик мосликлардаги статистик усуллардан фойдаланилади. Иккинчидан, спорт амалиётида нафақат спортчилар, ҳатто ҳодисалар ҳам ажойиб бўлади. Шу сабабли, мосликлар ҳам кичик бўлиши мумкин. Қандай бўлишидан қатъий назар ўрта катталиклар усулининг таъсир принципи ҳам кичик, ҳам катта мосликлар учун бир хилда қолади. 3-мисол . Ўзбекистон Давлат жисмоний тарбия институтининг 28 курашчиларининг тренировка жараёнидаги манекен (шеригини) тегирмон усулида эгилиб орқадан ошириб 15 марта ташлаш вақти (дақиқаларда) ўлчанди ҳамда қуйидаги ўлчаш натижалари олинди: 45 40 48 42 42 46 40 39 38 40 39 46 42 45 38 46 45 48 42 39 39 40 42 40

38 45 40 46 Ушбу натижаларга қараб, биринчи навбатда, ўлчаш натижалари бир жинсли ўлчашлардан ибора эканлигини таъкидлаш лозим. Амалиётда олинган ва юқорида келтирилган тизимсиз сонлар гуруҳи тартибли тизимга айлантирилиши, яъни ўзаро боғлиқ характеристикалари тизим тўғрисида тўлиқ тасаввур, унинг орқали бошланғич маълумотлар гуруҳи тўғрисида маълумот берадиган кўрсаткичлар тўпламига айлантирилиши керак. Бундай системани олиш мақсадида тартиблаш амалини бажарамиз. Тартиблаш – бу сонларни ўсиб бориш ёки камайиб бориш тартибида жойлаштириш амалидир . Ўлчаш натижаларини ўсиб бориш тартиби бўйича қуйидагича бўлади: 38 38 38 39 39 39 39 40 40 40 40 40 40 42 42 42 42 42 45 45 45 45 46 46 46 46 48 48 Бу ердаги тартиблашдан шуни кўриш мумкин-ки, катта мосликни таҳлил қилиб бўлмайди ва шу сабабли у амалиётда фойдасиз. Ранжировка қилинган, яъни ўсиб бориш ёки камайиб бориш тартибида жойлаштирилган маълумотларни максимал соддалаштирилгандан кейин ҳар бир кўрсаткични натижалар тўпламида неча марта учраш сонини санаймиз ва уларни қуйидаги жадвалга киритамиз: 3 .-жадвалix 38 39 40 42 45 46 48 in 3 4 6 5 4 4 2 Жадвал кўринишида олинган сонлар гуруҳи вариацион қатор дейилади. Вариацион қатор – бу ранжировка қилинган сонларнинг икки қатор устуни бўлиб, юқоридаги қаторда кўрсаткичнинг қийматини ифодалайдиган

– вариант , пастки қаторда эса ушбу вариантнинг натижалар тўпламида неча марта учраш сони – частота жойлашади. Частоталар йиғиндиси мосликлар ҳажми , яъни бошланғич маълумотларнинг умумий сони деб номланади. Барча частоталар йиғиндиси мослик ҳажмини ифодалайди. Энди вариацион қаторнинг белгиларига эътиборни қаратамиз. Кўрсаткични қандайдир белги билан ифодалаш қабул қилинган (кўпинча лотин алфавити ҳарфлари билан), унда мавжуд бўлган индекс ( i ) бу гуруҳдаги кўрсаткичлар тўпламини кўрсатади. Уларнинг ҳар бири мос равишда амалга оширилган ранжировка асосида маълум бир жойни банд этади. Масалан: 38 ўлчаш натижаси вариацион қаторда биринчи ўринда турибди ва х 1 билан белгиланиши мумкин , 3 9 натижали вариант – х 2 , 40 натижали вариант – х 3 ва ҳ.к.. Қаторда сўнгги х 7 га мос келувчи вариант –48 , х n каби белгиланиши мумкин . Шундай қилиб, х i юқори қаторда маълум бир i тартиб номерига эга бўлган сонлар жойлашади. Умуман бу юқори қатордаги тартиб рақами билан фарқланувчи кўрсаткичлар жойлашади – х i билан белгиланади. Агар вариацион қаторни юқоридагига нисбатан бошқача маънода қаралса, у ҳолда уни бошқа бирор ҳарф у i билан белгиланади . Янги вариацион қаторда ҳам вариантларнинг тартиб рақамлари бўлади . Шундай қилиб, турли қаторлардаги вариантнинг устунлари x i , y i , z i ва бошқалар каби кўрсатилиши мумкин.. Частотани ўз ичига олган вариацион қаторнинг пастки қисми in каби белгиланади ва ранжировкага мос турган частотани тасвирлайди: биринчи ўринда п 1 = 3, иккинчи ўринда – п 2 = 4 ва ҳ.к., п n каби тақдим этилиши мумкин бўлган n 7 = 2 гача, яъни бу қаторнинг сўнгги ўрнида турган кўрсаткич. Келтирилган қаторнинг мосликлари ҳажми индекссиз битта ҳарф билан белгиланади: п = 28. Чунки қаторнинг мосликлар ҳажми учун ягона сон характерлидир.

Қатор, бирламчи ўлчашлар кўрсаткичлари гуруҳидан фарқли равишда, математик тизимни яъни, ўзаро боғланган сонлар гуруҳини ифодалаши топилган вариацион қатор учун характерлидир. Вариацион қаторни график кўринишда тасвирлаш полигон тақсимоти ва гистограмма дейилади. Нисбий частот а лар полигони деб кесмалари (х 1 , W 1 ), ) , ( , ) , ( 2 2 k nW x W x  ну қ тала р ни туташтирадиган сини қ чизи ққ а айтилади Нисбий частоталар полигонини чизиш учун абсцис с а лар ўқ ига i X вариант ла р и ни , ординаталар ўқ ига эса уларга мос i W частоталар қўйилади. Ҳосил бўлган нуқталар туташтирилади, натижада частоталар пол игони ҳ осил қ илина д и . ПОЛИГОН ТАҚСИМОТИ 4-чизма. ix - ўлчаш натижалари, in - частотаси. Частоталар йиғиндиси мосликлар ҳажми , яъни бошланғич маълумотларнинг умумий сони деб номланади. Барча частоталар йиғиндиси мослик ҳажмини ифодалайди. Катта ҳажмдаги ўлчаш натижаларини таҳлил қилиш жараёнида тўпламдаги натижалар қийматига кўра интервалларга бўлинади.

Интерваллар икки хил бўлади, яъни энг яхши ёки энг ёмон спортчиларни танлашга асосланган интерваллар. Аниқ даражадаги ўлчаш натижаларни олиш учун интерваллар сони (k ҳарфи билан белгиланади) кўп бўлиши керак. k интерваллар сони Стерджос формуласи бўйича аниқланади, яъни К = 1 + 3,32 lg n (1) ёки қуйидаги жадвал 2.-жадвал Танланма ҳажми ёки ўлчаш натижалари сони (n) 10-20 30-50 60-90 100-200 300-400 Интерваллар сони (к) 4 5-6 7 8 9 ёрдамида топилади . Интерваллар катталиги ёки қадам қуйидаги формула ёрдамида аниқланади, яъниk x x h min max   (2) бу ерда X max - танланмадаги энг катта натижа, Х min - танланмадаги энг кичик натижа. 2 5 10 5 38 48    h Интервалнинг қуйи чегарасини қуйидаги формула асосида топамиз, яъни X h min  2  37 1 38 2 2 38     Берилганларни жадвал кўринишда ифодалаш. 3.-жадвал Интервал рақами Интервал чегараси Частотаси Частот а л а р йиғиндиси 1 37 - 39 7 7 2 40 - 42 11 18 3 43 - 45 4 22 4 46 - 48 6 28

Частоталар гистограммаси деб асослари h узунликдаги интерваллар, баландликлари эса h ni нисбатларга (частота зичлиги) тенг бўлган тўғри тўртбурчаклардан иборат поғонавий фигурага айтилади. 2-чизма ГИСТОГРАММА Частоталар гистограммасининг юзи барча частоталар йи ғ индисига , яъни танланма ҳ ажмига тенг. Бу боғланиш частоталар йиғиндисини ифодаловчи ҳажмлар мослиги орқали кузатилади. Бошқача сўз билан айтганда, қаторда турган частоталар ихтиёрий эмас ва уларнинг йиғиндиси мосликлар ҳажмини кўрсатади. Агар тақдим этилган қатор математик тизим бўлса, бу тизимни қуйидаги кўрсаткичлар бўйича характерлаш мумкин.

Адабиётлар : 1. Азгальдов Г.Г., Райхман Э.П. О квалиметрии. М., 1973 . 2. Бубе Х., Фэк Г., Штюблер Х., Трогии Ф. Тесты в спортивной практике: Пер. с нем.М., 1968. 3. Гмурман В.Е. Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика.Т., 1972. 4. Годик М.А. Спорт метрология. М., 1988. 5. Годик М.А. Контроль тренировочных и соревновательных нагрузок. М. 1980. 6. Иберла К. Факторный анализ: Пер с англ.М. 1980. 7. Косимбеков.З.Т., Бокиев Р.Р., «Математик статистика асосларидан амалий машғулотлар», Тошкент, 1996. 8. Косимбеков З.Т., Толипжонов А.И. Спортчиларнинг жисмоний тайёргарлиги устидан назорат қилишнинг. (метрологик қo`лланма).Т, 1993. 9. Математика терминларининг русча-o`збекча изоҳли луғати /Проф. В.А. Диткин таҳрир остида. Рус-o`збекча таржима., 1974. 10. Масальгин Н.А. Математика-статистические методы в спорте. М. 1974.

Похожие

Спортдаги ўлчаш хатоликлари. Ўлчаш аниқлиги. Асосий ва қўшимча хатоликлар

Ўлчаш натижаларининг ўзаро боғлиқлиги

Ўлчаш натижалари қаторининг асосий статистик характеристикалари

Жисмоний тарбия ва спортдаги меъёрлар

Тест назариясининг асослари