1-9 sinflarda gimnastika va akrobatika mashqlarini о‘rgatish - Физическая культура - Рефераты

1-9 sinflarda gimnastika va akrobatika mashqlarini о‘rgatish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2198 KB

1-9 sinflarda gimnastika va akrobatika mashqlarini о‘rgatish Barkamol avlod orzusi – eng ulug‘ orzu. О‘zbekistonning kelajagi buyuk ekaniga qathiy ishonch bilan yashayotgan xalqimizning orzusi bu. Prezidentimiz tahkidlaganidek, “Nimani о‘z oldimizga maqsad qilib qо‘ymaylik, qanday buyuk ishlarni amalga oshirishga intilmaylik, barcha olijanob harakatlarimizning negizida, barcha ezgu niyatlarimizning zamirida farazandlarimizni ham jismonan, ham mahnaviy jihatdan sog‘lom qilib о‘stirish, hech kimdan kam bо‘lmaydigan avlodni tarbiyalash orzusi mujassamdir”. Gimnastika bilan maktabgacha yoshdagi ta’lim muassasalarida, maktablarda, jismoniy tarbiya va sport jamiyatlarida, ishlab chiqarish korxonalarida va turli tashkilotlarda keng shug‘ullaniladi. Ushbu sport turining keng yoyilganligiga sabab vositalarning barchaga tushunarli va hilma-xil ekanligida, jismoniy tarbiyaning turli vazifalarni hal qilish uchun mashqlar tanlash imkoniyati katta ekanligidadir. Gimnastika mashg‘ulotlarida hayotiy zarur malaka va kо‘nikmalar orttiriladi va takomillashtiriladi. “Alpomish” va “Barchinoy” maxsus test sinovlariga gimnastikadan nazorat mehyorlari kiritilgan. Gimnastika mashqlarining sog‘lomlashtirish ahamiyati katta bо‘lib, shug‘ullanuvchilarni estetik tarbiyalashning samarali vositasi hisoblanadi. Mashqlarni bajarish texnikasining gimnastikaga xos uslub talab qiladigan darajada mukammal bо‘lishi uchun harakatlar ravon va ifodali bо‘lishi, ijrochining harakatlari о‘ziga yarashadigan, nafis bо‘lishi kerak. Gimnastika mashqlari bilan shug‘ullanish natijasida kelishgan qomatga ega bо‘linadi, gavda tuzilishidagi nuqsonlar tuzaladi, gavdani ayrim bо‘g‘inlari rivojlanishida yaxshi mutanosiblikka erishiladi. Foydalaniladigan mashqlarning hajmi butun organizmga ta’sir kо‘rsatish va muskullar hamda organlarning alohida guruhlarini rivojlantirish, bolaning jinsini,

yoshini, jismoniy tayyorgarlik darajasini hisobga olgan holda bajariladigan mashqlarni boshqarish imkonini beradi. Gimnastika – bu harakatar majmui bо‘lib, har qanday kasb egasi uchun zarur bо‘lgan yuqori harakat imkoniyatini tahminlaydi. Gimnastika mashg‘ulotlarida muhim amaliy malaka va kо‘nikmalar: tо‘g‘ri yurish, yugurish, sakrash, tо‘siqlardan о‘tish, arqonlar va uzun yog‘ochlarga tortilib chiqish, emaklab о‘tish, og‘irliklarni kо‘tarish va bir joydan ikkinchi joyga kо‘chirish va h.k. shakllantiriladi. Gimnastika mashg‘ulotlarida iroda, estetika va boshqa kо‘plab sifatlar, shu jumladan insonda harakatlanish apparatining turli qismlari hatti- harakatlarini bir- biriga moslashtirish qobiliyati rivojlantiriladi. Bu esa inson kundalik hayotida, turmushida, mehnat qilishida va sport faoliyatida duch keladigan murakkab harakatlarni egallashga yordam beradi. Gimnastika jismoniy tarbiya sifatida kо‘p asrlik tarixga ega. Bizning mamlakatimizda XX asr о‘rtalarida gimnastika bilan shug‘ullanish uchun katta imkoniyatlar tug‘ildi. Shundan buyon о‘quvchi yoshlarni jismoniy tarbiyalashda gimnastikadan keng foydalaniladi. Qо‘llanma maktab jismoniy tarbiya о‘qituvchilari, sport murabbiylari uchun mо‘ljallangan. Sportning gimnastika turidan dars mashg‘ulotlarini tashkil etish bо‘yicha tavsiyalar Jismoniy tarbiya о‘quv dasturida gimnastikaga yetarlicha katta vaqt ajratiladi. О‘quvchilar gimnastika haqida nazariy ma’lumotlar olishlari, jismoniy, iroda va boshqa ruhiy sifatlarni rivojlantirishga qaratilgan bir qator amaliy va sport gimnastikasi mashqlarini bajarish texnikasini egallab olishlari kerak. Sport mashg‘ulotning vazifasini о‘quvchilarni jismoniy va mahnaviy qobiliyatlarini barkamol rivojlantirishda, harakat qobiliyatlarini takomillashtirishdan iborat. Gimnastika mashg‘ulotlarini tashkil etishdan oldin maktab sharoitidan kelib chiqib amalga oshirish kerak. Gimnastika mashg‘ulot umumiy rahbarligi maktab jismoniy tarbiya о‘qituvchilari jamoasi zimmasiga yuklatiladi. Tо‘garak haftasiga

2-3 marta, 1-2 soatdan о‘tkaziladi. Gimnastika mashg‘ulotda shug‘ullanuvchilarning yoshi, jinsi va jismoniy tayyorgarlik darajasiga e’tiboran guruhlarga bо‘linadi.. Bolalarni har tomonlama jismoniy rivojlantirish va salomatligini mustahkamlash tarbiyaning alohida usullari bilan, xususan, jismoniy va aqliy tarbiya bilan ajralmagan holda alohida amalga oshiriladi. Jismoniy tayyorgarlikni aniqlash testi 1. 20 m ga baland startdan yugurish (sek). 2. Turgan joyidan uzoqlikka sakrash (sm). 3. Qо‘llarni osilishda egish va yoyish (marta). 4. Qо‘llarni tayanchda egish va yoyish (soni). 5. Osilish burchagi (sek). 6. Yotgan holatda kо‘prik hosil qilish. 7. Qо‘llar polga nisbatan vertikal, oyoqlar tо‘g‘rilangan. 8. Qо‘llar biroz egilgan. 9. Qо‘llar va oyoqlar egilgan. 10. О‘tirgan holda oyoqlarni yoyib oldinga engashish. 11. Kо‘krakni polga tekizish, oyoqlar tо‘g‘rilangan. 12. Boshni polga tekizish. 13. Boshni oyoqlarga tekizish (oyoqlarni juftlash). 14. Boshni oqlarga prujinasimon harakatlar bilan tekizish. О‘qituvchi-trener jismoniy tarbiya darslarida quyidagi kо‘rsatkichlar bо‘yicha ajralib turuvchi bolalarni kuzatib borishi kerak:  Gimnastika mashqlariga qiziqish va faollik;  Tashqi kо‘rinishi, tana tuzilishi (tanasi, oyoqlari shaklining proporsiyasi, tana va oyoqlar uzunligi nisbati);  О‘rganilayotgan mashqlarni tushunish va bajarish qobiliyati;  Harakatlanish layoqati (koordinatsiya, jismoniy tayyorgarlik). Amaliy mashg‘ulot

Gimnastika atamalari haqida asosiy ma’lumotlar Gimnastika atamashunosligi о‘quvchilar tomonidan mashqlarni egallash bilan bir vaqtda о‘rganiladi. Gimnastika atamashunosligi – mashqlarni, umumiy tushunchalarni, snaryadlar va inventarlarning nomlarini qisqacha belgilash uchun qо‘llaniladigan maxsus belgilar (atamalar) tizimi, gimnastikada atamashunoslikning roli juda katta. U о‘qituvchi (murabbiy) va о‘quvchilar orasidagi muloqotni yengillashtiradi, mashqlarni о‘rgatish va yozib borishda qisqacha belgilashga yordam beradi. Gimnastikada sо‘zlarning о‘zaklaridan atamalar sifatida keng foydalaniladi: osilish, tayanch, о‘tirish, max va b.q. Statik holatlar tayanch shartilan kelib chiqqan holda belgilanadi: turishlar – boshda, yelkada, kurakda, qо‘llarda; tayanish – qо‘llarda va b.q. Shuningdek, butun tana va uning alohida qismlarining fazodagi holatidan kelib chiqib: sodda osilishlar – osilish engashgan holda, osilish orqaga engashgan holda, osilish burchakli; aralash osilishlar – osilish о‘tirgan holda, osilish turgan holda, osilish yotgan holda (1-rasm). 1- rasm. Aralash osilishlar Qо‘llarni yoyib bajariladigan mashqlarni belgilash atamalari u yoki bu harakat amalining о‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda hosil qilinadi:

о‘mbaloq oshib turish, qо‘llarni oldinga yoki orqaga yoyib turish, qо‘llarni bukkan holda turish, о‘ng (chap) yoki ikkala qо‘l bilan turish va b.q. Sakrashlarni belgilash atamalari – tananing uchlik fazasidagi xolatiga bog‘liq ravishda: oyoqlarni yoyib sakrash, oyoqlarni egib burchak yoki yonbosh bilan aylanib, salg‘to sakrash kabi belgilanadi. Atamalar umumiy, asosiy va qо‘shimcha atamalarga bо‘linadi. Umumiy atamalar mashqlarning alohida guruhlarini, umumiy tushunchalar va boshqalarni tahriflash uchun qо‘llaniladi. Masalan, erkin, saflanib, umumiy rivojlantiruvchi, amaliy mashqlar. Asosiy (konkret) atamalar mashqlarning mahnosi belgilarini aniq ifodalash imkonini yaratadi: turish, tushish, aylanish, osilish, tayanish, sakrash, egilish, hamla qilish, tizzani egib о‘tirish. Qо‘shimcha atamalar asosiy atamalarni aniqlashtiradi va harakatning yо‘nalishini, bajarish usulini, tayanch shartlarini kо‘rsatadi egilgan holda, yoy shaklida, umbaloq oshib, qо‘llarni orqaga yoygan holda turish va b.q. Harakatning (mashqning) nomi odatda bajarilayotgan harakatning mohiyatini ifodalovchi asosiy atamadan hamda harakatning xususiyatini yoki uslubini, ketma- ketligini aniqlashtiruvchi qо‘shimcha atamadan iborat bо‘ladi. Masalan, qо‘llar va oyoqlar bilan bajariladigan harakatlar fazodagi joylashuvidan qathiy nazar tanaga nisbatan qо‘llaniladi. Bunda qо‘llar bilan qilinadigan harakatlar bir-biridan farqlanadi: bir vaqtda, navbatma-navbat va ketma-ket, shuningdek, bir xil nomli, parallel, simmetrik va nosimmmetrik. Qо‘l, oyoq, tana bilan bajariladigan aylanma harakatlar (300 0 gacha “doira”, 360 0 dan kamrog‘i – “yoy”) deb ataladi. Harakatlarning yо‘nalishini boshidan aniqlab olish qabul qilingan. Akrobatik mashqlar va gimnastik snaryadlar bilan bajariladigan mashqlar uchun о‘z atamalaridan foydalaniladi. Umumrivojlantiruvchi mashqlar Umumrivojlantiruvchi mashqlar – tananing alohida qismlarining harakati yoki bu harakatlarni qо‘shilmasi bо‘lib, turlicha tezlikda, amplitudada va muskullarning

zо‘riqish darajasi turlicha tarzda bajariladi. Bu mashqlar jismoniy sifatlarni tarbiyalash, tо‘g‘ri qomatni shakllantirish va о‘quvchilarni yanada murakkabroq harakat elementlarini, kо‘nikmalarini egallashga tayyorlash maqsadida qо‘llaniladi. Tananing alohida qismlari va muskullar guruhiga tanlab-tanlab ta’sir kо‘rsatish (kо‘pincha) uchun ham foydalanish mumkin. Shuning uchun mashqlarni kvalifikatsiyalash asosiga anatomik belgi qо‘yilgan: qо‘llar va yelka kamari, tana va bо‘yin, oyoq muskullari, butun tana muskullari uchun. Bundan tashqari barcha mashqlar kuch, egiluvchanlik, harakatlar tezkorligi, epchillik, muskullarni bо‘shashtirish qobiliyatini tarbiyalash, tо‘g‘ri qomatni shakllantirish mashqlariga bо‘linadi. Umumrivojlantiruvchi mashqlar harakatlar majmuasi kо‘rinishida qо‘llaniladi. Majmuaga kiritiladigan mashqlar о‘quvchilar organizmiga har tomonlama ta’sir kо‘rsatish kerak. Shu maqsadda ular tanasining turli qismlari bilan, turli yо‘nalishda, о‘zgaruvchan tezlikda va muskullarni turlicha kuchantirgan holda bajariladi. Majmuadagi mashqlarni gigiyena gimnastikasi uchun 1 tadan 15 tagacha, jismoniy tarbiya (gimnastika) darsining tayyorlovchi qismi uchun 10-15 tagacha, atletik gimnastika uchun 15 dan ortiq bо‘lishi mumkin. Ertalabki gimnastika – majmuasining mashqlarini quyidagi ketma-ketlikda bajarish tavsiya etiladi:  Qо‘l-oyoqni yozish mashqlari (umurtqa pog‘onasini tо‘g‘rilash va qomatning tо‘g‘rilanishini his qilish);  Butun organizmning funksional faoliyatini yaxshilash uchun umumiy ta’sir qiluvchi bir-ikkita mashq (tana, oyoqlar muskullarining katta guruhi ishtirok etadi);  Turli guruh muskullari uchun mashqlar turlari, bunda tananing turli qismlari ketma-ket jalb qilinadi va jismoniy yuklanish sekin-asta orttirib boriladi;  Tananing barcha qismlari uchun jadal mashqlar (sakrash, yugirish, tez-tez о‘tirib turish);  Yurish va yugurish;  Muskullarni bо‘shashtirish va nafasni rostlash mashqlari.

Kundalik gimnastika suvli muolajalar, о‘z-о‘zini massaj qilish bilan tugallanadi. Jismoniy arbiya dasturiga mos ravishda ertalabki gimnastika odatda, ochiq havoda (chidamlilik va yugurish mashqlari) bilan о‘tkaziladi. Gimnastikaning umumiy davomiyligi 30 daqiqagacha chо‘zilishi mumkin. Qizlar uchun ertalabki gimnastika mashqlarining namunaviy majmuasi (2- rasm). 2-rasm. Qizlar uchun ertalabki gimnastika mashqlari. I. Oyoq –qо‘lni chо‘zish (har tomonga 4 martadan). Dastlabki holat: asosiy turish. 1. Qо‘llar boshning orqasiga qо‘yiladi. 2. Oyoq uchlarida turib chap tomonga yarim buriling, 3. Qо‘llar ochiladi (nafas oling), 4.

Oyoq kaftlariga turib, qо‘llar boshning orqa qismiga qо‘yiladi. 5. Dastlabki holat. 6-8. Shuning о‘zi boshqa tomonga takrorlanadi. II. О‘tirib turishlar (4 martadan). Dastlabki holat. 1. Oyoq uchida turib, qо‘llar yuqoriga chо‘ziladi (nafas oling). 2-3. Ikki marta о‘tirib turish (prujinasimon). 4. Dastlabki holat. 5-6. Sekin о‘tiring, qо‘llar belda. 7- 8. Dastlabki holat. III. Egilishlar (oldinga) 4 marta. Dastlabki holat. Asosiy turish. 1. Kaftlarni old tomonga qaratgan xolda qо‘llarni yuqoriga kо‘tarib, yoysimon orqaga egiling. 2-3. Oldinga ikki marta egilib, qо‘llarni (kaftlarni) polga tekkizing. 4. Rostlaning, qо‘llarni yon tomonga yoyiladi. 5-6. Oldinga egiling. 7-8. Dastlabki holat. IV. Yon tomonga egilish (har tomonga 4 martada). Dastlabki holat. 1. Chap oyoqning uchiga turib, yon tomonga egiling, qо‘llar yon tomonga uzatiladi. 2-3. Chap tomonga 2 marta prujinasimon egiling, о‘ng qо‘lni yuqoriga chо‘zing, chap qо‘l belga qо‘yiladi (chap yelka orqali chap oyoq uchiga qarang). 4. Dastlabki holat. 5-8. Shuning о‘zi boshqa tomonga takrorlanadi. V. Tanani doirasimon harakatlantirish (har tomonga 4 martadan). Dastlabki holat. 1. Chap oyoqning uchi orqa tomonga chо‘ziladi, qо‘llarni yon tomonga uzatib, kaftni yuqoriga qaratiladi. 2. Chap oyoqni oldinga uzatib, oyoq ostiga chapak chalinadi. 3. Chap oyoq uchini orqaga chо‘zib, qо‘llar yon tomonlarga chо‘zilib, kaftlar yuqoriga qaratiladi. 4. Dastlabki holat. 5-8. Shuning о‘zi boshqa oyoq bilan takrorlanadi. VI. Yotgan holda qо‘llarni bukish (4 marta). Dastlabki holat. 1. О‘tiriladi. 2. Yotiladi. 3. Qо‘llrni bukib, chap oyoq orqa tomonga uzatiladi. 4. Yotiladi. 5-6. Qо‘llarni egib, о‘ng oyoq orqa tomonga uzatiladi va yotiladi. 7. О‘tiriladi. 8. Dastlabki holat. VII. 15 daqiqa sekin yurish va yugirish (goh bir, goh ikkinchi oyoqda sakrash, ikkala oyoqda xar xil sakrash).

VIII. Muskullarni bо‘shashtirish va nafasni rostlash mashqlari. 2-rasm (davomi). Qizlar uchun ertalabki gimnastika mashqlari

О‘smir yos hlar u chun t axminiy e rtalabki g i mnastika m ashqlari 1. Tortilish (4 marta). Dastlabki xolat –asosiy turish. 1-2. Oyoq uchlarida turish, qо‘llar yuqoriga, tortilamiz (nafas olamiz). 3-4. Oyoq kaftlarini polga qо‘yamiz, qо‘llarni yelkaga kuch bilan qо‘yamiz (kaftlarni gavdani yon tomonga qо‘yamiz, yelkani orqaga tashlaymiz). 5-6. Shuning о‘zini takrorlang. 1- 2. Nafas olamiz. 7-8. Dastlabki holat. 2. О‘tirib turish. Dastlabki holat. Oyoqlar ochilgan holatda, qо‘llarni belga qо‘yamiz. 1-2. Chap oyoqqa о‘tirib, qо‘llar oldinga, kaftlar pastga qaratilgan. 3-4. Dastlabki holat. 5-6. О‘ng oyoqqa о‘tirib turish, qо‘llar yon tomonga. 7-8. Dastlabki holat. 16-32. Shuning о‘zini sanash orqali takrorlash. 3-rasm. О‘smir yoshlar uchun ertalabki g i mnastika mashqlari 3. Oldinga egilish. Dastlabki xolat. – oyoqlar juftlashgan holda, qо‘llar ikki yonga, kaftlar yuqoriga. 1-3. 3marta oldinga egilish (priinasimon), kaftlarni polga tekkizgan holda. 4. Gavdani rostlash, kо‘krak qismi bilan egilish, qо‘llar yon tomonga, kaftlar yuqoriga, orqaga о‘zimizni tashlaymiz. 5. Oldinga egilib, boshlar orqaga. 7. Tizzalarni ushlagan holda oldinga egilish, boshni old tomonga egamiz. 8. Tezlik bilan dastlabki holatga qaytamiz.

3-rasm (davomi) . О‘smir yoshlar uchun ertalabki g i mnastika mashqlari 4. Tomonlarga egilish. Dastlabki xolat. Oyoqlar juftlashgan holda, qо‘llar yon tomonlarga, kaftlar yuqoriga. 1-3. 3 marta yon tomonlarga egilish, о‘ng qо‘lni musht qilib yuqoriga, chap qо‘lni belga qо‘yamiz. 4. Dastlabki holat. 5-8. Shuning о‘zini boshqa tomonga takrorlaymiz. 5. Tanani aylana bо‘ylab harakatlantirish (4 martadan). Dastlabki holat. Oyoqlar kerilgan, qо‘llar yuqoriga, kaftlarni birlashtirgan holda. 1-4. Oldinga egilish (nafas chiqaramiz), tanani chap tomonga aylana bо‘ylab va orqaga aylana bо‘ylab harakat. 5-8. Shuning о‘zini boshqa tomonga takrorlash.

3-rasm (davomi). О‘smirlar uchun ertalabki gimnastika mashqlari 6. Max qо‘llar va oyoqlar yordamida (har tomonga 4 marta). Dastlabki holat. Oyoqlar yon tomonga, qо‘llar musht holda yon tomonga. 1. Chap tomonga aylanish, chap oyoqni yarim egilgan holda, chap oyoqni qо‘yamiz, Dastlabki holat. 7. Yon tomonga oyoqni siltash va hamla qilish. Dastlabki holat. Qо‘llarni musht qilib gavda oldida birlashtiriladi. 1. О‘ng tomonga qо‘lni siltang, qо‘llar ikki tomonga bosh balandligida chо‘ziladi. 2. Oldinga egilib, о‘ng qо‘l bilan hamla qilinadi, qо‘llar birlashtirilgan holda, bosh old tomonga egiladi. 3. О‘ng qо‘lga tiranib, rostlanadi va о‘ng tomonga siltanadi, qо‘llar yon tomonga chо‘ziladi. 4. О‘ng oyoqqa tayanib, qо‘llar birlashtiriladi. Dastlabki holat. 5-8. Shuning о‘zi boshqa tomonga takrorlanadi. 8. Yotgan holda qо‘llarni egish (4 marta). Dastlabki holat. Osilib turish. 1. О‘tirish. 2. Qо‘llar egilgan holda yotish. 3. Yotgan holatda qо‘llarni ochib, chap oyoqni orqaga uzatish. 4. Qо‘llar bukilgan holatda yotish. 5-6. 3-4 ni takrorlash (о‘ng oyoqni kо‘tarib). 7. О‘tirish. 8. Turish. Dastlabki holat. 9. Qо‘llarni aylantirish va oyoq uchiga egish (har bir tomonga 4 martadan). Dastlabki holat. Oyoqlar orasi keng ochilgan. О‘ng qо‘lni mushtlab oldinga uzatish, chap qо‘l belda. 1. Gavdani о‘ng tomonga burgan xolda о‘ng qо‘lni aylanasimon harakatga keltiriladi (boshni о‘ng tomonga burish – qо‘l harakatini kuzatish). 2. Chap oyoq uchiga egilish, о‘ng qо‘l uchini tekkizish ochilgan holatda), о‘ng oyoqni egish. 3. Egilish suratini oshirgan holatda takrorlash (kо‘krakni chap oyoqqa egish, shu bilan bir vaqtda chap qо‘lni orqaga itarish), (g‘ayrat bilan bajarish). 4. Rostlanib dastlabki holatni almashtirish. 5-8. Shuning о‘zini boshqa tomonga takrorlash. 10. 7-8 daqiqagacha sekin yurish yoki yugurish. 11. Muskullarni bо‘shatish va nafasni rostlash.

3-rasm (davomi) . О‘smir yoshlar uchun ertalabki g i mnastika mashqlari . Akrobatik mashqlar

Akrobatik mashqlar – asosan turli о‘qlar atrofida aylanma harakatlarni bajarish (о‘mbaloq oshish, tо‘ntarilish, salg‘to va h.k). Shuningdek, g‘ayri oddiy tayanch sharoitida bajariladigan muvozanatni saqlash mashqlari (yakka, juft va guruh bо‘lib). Har xil kontinentli mashg‘ulotlarda kuchlilik, epchillik, egiluvchanlikni, fazoda yо‘nalish olishni, vestibulyar apparatni mashq qildirish uchun qо‘llaniladi. Akrobatik mashqlarni о‘rganish bir vaqtning о‘zida murakkab mashqlarni bajarishga tayyorarlik vazifasini bajaruvchi sodda mashqlardan boshlanadi. Dumalashlar va о‘mbaloq oshishlar. О‘quvchilar avval dumalashlar, о‘mbaloq oshish va salg‘toni bajarish uchun tayyorgarlik mashqlarini egallab olishlari zarur. Dumalash – tananing alohida qismlarini ketma-ket tayanchga tekkizgan holda boshdan oshmasdan turib aylanma harakatlarni bajarish. О‘quvchilar bu usulni quyidagi ketma-ketlikda e gallab oladilar: dastlabki holatdan yarim qо‘llarni polga tayangan holatida о‘ngga va chapga dumalash; о‘tirgan holatdan – orqaga dumalash; tizzalarda turgan holatdan – oldinga dumalash. О‘mbaloq oshish – tananing boshdan oshib о‘tib, sо‘ngra tayanchga tekkiziluvchi aylanma harakati. Oldinga о‘mbaloq oshish oyoqlarni ochgan holda qо‘llarga tayanib turishdan osonroq о‘zlashtiriladi: oldinga engashib, boshning orqa tomoni bilan (tana og‘irligini qо‘llarda ushlab turgan holda) tayaniladi va dumalab о‘tirib olinadi, sо‘ngra о‘tirib tayaniladi. Buni о‘zlashtirib olgach, о‘tirib tayanishdan о‘mbaloq oshishni bajarish mumkin. Himoyalash: yon tomondan tizzada turib, bir qо‘l bilan yelkadan ushlab turish, ikkinchi qо‘l bilan tizzalar orqasidan itarib, aylanishni (о‘mbaloq oshishning birinchi fazasini bajarishga) yordam berish. Orqaga о‘mbaloq oshishni og‘ma tekislikdan (masalan, gimnastik mat qoplangan tramplindan) о‘tirish holatidan, tanani egib turib va qо‘llar bilan (kaftlar pastga qaratilgan) yelkaga tayangan holda о‘zlashtirish ancha oson. О‘quvchilar og‘madan о‘mbaloq oshishni о‘rganib olgach, uni akrobatik yо‘lkada yoki matlarda bajarishga о‘tadilar.

Himoyalash : yon tomondan tizzada turib, yelkasidan ushlanadi va aylanma harakatni muvaffaqiyatli bajarishga yordam beriladi. Bu о‘mbaloq oshishni egilib bajarishni oldinga engashib о‘tirish holatidan boshlash kerak, dumalash qо‘llar bilan yelkaga tayanib, sо‘ngra oyoqlar bosh orqasidagi tayanchga tushiriladi. Bosh orqali aylanganda g‘ayrat bilan qо‘llar ochiladi, engashib (yahni oyoqlar tо‘g‘ri tutiladi) asosiy holatga о‘tiladi. Sakrab о‘mbaloq oshishni (oldinga) dastlab turgan joyda bajarishni о‘rganish kerak. Yarim о‘tirgan holatdan oldinga yarim engashib, qо‘llar orqaga qilinadi: qо‘llarni oldinga harakatlantirish (siltash) bilan bir vaqtda oldinga yuqoriga g‘ayrat bilan sakraladi, uchlik fazasidan sо‘ng, qо‘llarga tayangan xolda oldinga umbaloq oshish bajariladi . Himoyalash (straxovka): tayanch joyi yonida tizzada turib, bir qо‘l bilan yelka ostidan ushlab turiladi, ikkinchi qо‘l bilan bо‘ksa ostidan turtib, oldinga о‘mbaloq oshishni yakunlashga beriladi. Orqaga о‘mbaloq oshish yelka orqali (engashib) bajariladi. О‘quvchilar bu mashqni о‘tirgan holatdan oldinga engashib, kuraklarga tayangan holda orqaga dumalab bajaradilar; sо‘ngra yelkada asoiy holatga qaytib (qо‘llar bilan yonga tayangan holda), kо‘krak orqali dumalab, bо‘ksalarga yotib tayangan holda tugallaydilar. Boshda yoki qо‘llarda turib bajarishda orqaga dumalashdan sо‘ng tos-bо‘ksa qismlarini tо‘liq yoyish va qо‘llarni tayanchga qо‘yish kerak, qо‘llarda turib bajarishda esa bir vaqtning о‘zida tanani va qо‘llarni yoyish muhim. Himoyalash: yon tomonda turib, oyoqlardan ushlab oxirgi holatiga chiqishga yordam beriladi. Aylanishlar (perevorot) – bosh orqali tо‘liq aylanma harakat qilish va oraliq tayanch bilan bajariladigan mashqlar. О‘quvchilar uchun yon tomonga (о‘ngga va chapga) va boshdan aylanishlar nisbatan osonroq. Avval aylanishlarda bog‘lovchi element bо‘lgan shiddat bilan sakrashni egallab olish tavsiya qilinadi. Siltanadigan oyoqda oldinga harakatlanib, gavdani oldinga bir oz egilgan holda bajariladi: turtki beradigan oyoq oldinga egiladi, qо‘llar esa oldinga – yuqoriga kо‘tariladi.

Chapga (о‘ngga) aylanish joydan turib va bir oz yugurish bilan bajariladi. Chap tomonga aylanish о‘ng oyoqda turgan holda bajariladi, chap oyoq oldinga, qо‘llar yuqoriga kо‘tariladi: chap oyoq bilan bilan katta qadam tashlab, oldinga engashiladi, chap oyoqni egib, chap qо‘l bilan oldinga, chap oyoq bilan bitta chiziqqa tayaniladi, barmoqlarni chapga, qо‘lni о‘ngga siltab, chap oyoqdan turtki olib, ketma-ket qо‘llarga tayanib, chap tomonga burilgan holda oyoqlar ochilgan holatga chiqiladi. Harakatni davom ettirib (о‘ng yonbosh bilan) navbat bilan qо‘llardan turtki olib, oyoqlarni tushirib, oyoqlar ochilgan holatga turiladi. Himoyalash va yordam: bajaruvchining orqa tomonida turib, bel qismidan chalkash ushlab, harakatning oxirigacha yordam berish. Boshdan aylanish. Yarim о‘tirgan, qо‘llar oldinga – pastga uzatilgan holatdan bosh egilib, tos-bо‘ksa qismlari keskin yoyilib, oyoqlar bilan turtki olish (uchish fazasi bilan) holatiga chiqish, oyoqlar uchida turib, tosni oldinroqqa itarib, harakatni tugallash. Agar о‘quvchilar avval tayanch holatidan kuraklarni egib, (yon tomonda turgan sheriklarining qо‘lidan ushlab) oldinga-yuqoriga, yо‘nalishda keskin yoyilib, oyoqqa turib olib, sо‘ngra matlar tahlami ustidan boshdan aylanishni egallab olsalar (4-6 marta), sekin asta balandlikni kamaytirib, va nihoyat, akrobatik yо‘lakchada (yoki matlarda) bu aylanishni osonroq о‘rganib oladilar Himoyalash va yordam: yon tomonda turib, bir qо‘l bilan yelka ostidan, ikkinchi qо‘l bilan tos ostidan tutib turib, harakatni oldinga-yuqoriga yо‘naltiring va bajaruvchiga yerga tushguncha yordam bering. Turishlar – oyoqlarni yuqoriga uzatilgan (vertikal) turg‘un holatlar. Burishlarni bajarish о‘quvchilarda tо‘g‘ri qomatni saqlashga yordam beradi. Kuraklarda turish . Orqa tomonga dumalashdan sо‘ng kaftlar bilan qaddining orqa tomoniga tayanib, tanani gavda va oyoqlar bir chiziqda yotadigan qilib yoyiladi. Yanada murakkabroq variant – qо‘llar polga qо‘yiladi. Turishning asosiy variantini egallagach, uni oyoqlar orasini ochish, oldinga va orqaga siltash, shuningdek, kuraklarga egilgan (45 0 burchak ostida) turishni bajarish mumkin.

Boshda turish . О‘tirish holatidan boshga shunday tayanish kerakki, bunda bosh va qо‘llarning barmoqlari teng tomonli uchburchak hosil qilsin va oyoqlarning turtkisi bilan tos kо‘tariladi (guruhlashtirib). Sо‘ngra oyoqlarni yozib, tana muvozanatini vertikal holatida saqlagan holda turishga chiqing. Turishni bir oyoqda о‘tirib, ikkinchi oyoqni siltab, ikkinchisidan turtki olib, bajarish mumkin. Bu holda zarur bо‘lsa, yordam berish mumkin: bir qо‘lni yelka ostiga, boshqasini siltanadigan oyoqqa qо‘yiladi (turishga chiqqunga qadar). Chala о‘tirgan yoki tovonlarda о‘tirgan holatdan bajarish yanada murakkabroq variant hisoblanadi О‘quvchilar avval kuraklarda turishni va gimnastik devorda osilish bо‘lib egilib turishni о‘rganib olgan bо‘lishlari kerak. Qо‘llarda turish. Qо‘llar oldinga – yuqoriga uzatilgan holatdan bajariladi: bir vaqtning о‘zida qо‘llar bilan polga tayangan holda oldinga qadam tashlab, boshqa oyoqni siltab, qо‘llarda turishga chiqiladi, oyoqlarni birlashtirib rostlanadi. Muvozanat saqlab qolinadi. Himoyalash va yordam: siltanadigan oyoq tomondan turib, bir qо‘l bilan yelka ostidan tutib, boshqa qо‘l bilan siltanadigan oyoqning tizzasidan yuqoriroq qismidan tutib, turishga tо‘g‘ri chiqish tuchun yordam beriladi. Turishni о‘tirish va boshqa holatlardan kuch bilan bajarish mumkin. Asosiy variantni egallab olgach, turishni oyoqlar orasini ochish, bukish bilan murakkablashtirish, shuningdek, turishning boshqa turlarini ham bajarish mumkin: tor, birlashtirilgan, keng va boshqa. Gimnastik anjomlarda bajariladigan mashqlar

Umumta’lim maktablari о‘quvchilarini jismoniy tarbiyalash bо‘yicha о‘quv dasturiga kiritilgan, gimnastik anjomlar bilan bajariladigan mashqlar statik va dinamik turlarga bо‘linadi. Birinchisi statik mashqlarni va kuch bilan kо‘chishlarni о‘z ichiga oladi. Statik mashqlar - bu qо‘zg‘almas holatlar, yahni о‘quvchilar u yoki bu gimnastik anjomlar bilan bajariladigan osilishlar va tayanishlardir. Kuch bilan kо‘chishlar - bu bir statik holatdan boshqasiga sekin – asta о‘tish, masalan: tortilish, osilishga tushish, osilishdan osilishga kuch bilan engashib о‘tish, osilishdan osilishga orqa tomondan о‘tish, engashib, kuch bilan tayanchga kо‘tarilish va boshqalar. Dinamik – siltash mashqlari о‘quvchi tanasini doira bо‘lib (aylanishlar) yoki uning qismlarini (siltashlar, kо‘tarishlar, sakrashlar) kо‘chirishdan iborat. Umumta’lim maktablari о‘quvchilari uchun gimnastika bо‘yicha dasturning о‘quv materiali bu mashqlarning uchta asosiy kichik guruhidan iborat: oldinga siltovchi harakatlar (doira bо‘ylab burilish, engashib osilish sakrash va boshqa). orqaga siltovchi harakatlar (doira bо‘ylab aylanish, qо‘llarni bukish, kо‘tarilish, yoki sakrash va b.q.); bukilgan holda harakatlar (bukilgan holda kо‘tarilish, bir qо‘lga tayanib kо‘tarilish; oyoqlar orasini ochib, orqadan ikki qо‘lga tayangan holda kо‘tarilish va boshqa). Past – baland turniklarda bajaraladigan mashqlar Umumiy ta’lim maktablari uchun jismoniy tarbiya bо‘yicha о‘quv dasturida kо‘zda tutilgan, turnikda bajariladigan mashqlar о‘z tuzilishi va bajarish qiyinligiga kо‘ra turli-tumandir. Bular asosan, dinamik xususiyatga ega bо‘lgan mashqlar. О‘quvchilardan bir qator harakatlarni va nihoyat muskullar kuchini minimal sarflab, inersiya kuchidan tо‘g‘ri foydalanish malakasini egallash talab qilinadi. Turnikda bajariladigan siltovchi mashqlarda avvalo texnik jihatdan tо‘g‘ri texnik qomat bо‘lishiga, yahni mashqning barcha hal qiluvchi fazalarida gavda va uning barcha qismlarining holati tо‘g‘ri bо‘lishiga erishishi kerak. Turnikda bajariladigan kо‘pgina mashqlar bajaruvchidan fazo va vaqtda tо‘g‘ri yо‘nalish ola

bilishi, harakatlarni nozik muvofiqlashtirishni, shuningdek, dovyuraklik va qathiyatlikni talab qiluvchi, fazoda gavdani murakkab kо‘chirish bilan bog‘liq. Turnikda bajariladigan mashqlarni muvaffaqiyatli о‘zlashtirish uchun, boshqa anjomlardagi kabi о‘rganiladigan elementlar texnikasini yaxshi bilish zarur. Shuning uchun ham mashg‘ulotlarda о‘qituvchi kо‘rsatganlarini va tushuntirishlarini aniq eslab qolish, jismoniy yordam kо‘rsatish va himoyalash usullarini о‘zlashtirib olish muhim. Turnikda bajariladigan mashqlarni bajarishda odatda mahkam tutishlardan faydalaniladi (snaryadni ushlash usullari): yuqoridan tutish, pastdan tutish, har xil tutish, chalishtirib tushish. Turnikda bajariladigan asosiy elementlar quyida bayon qilinadi: Past turnikda b ir oyoq bilan siltanib, boshqa oyoq bilan turtki olib, aylanib kо‘tarilish. (Bu element ikkala oyoq bilan turtki olib, kuch bilan ham bajarilishi mumkin. Qizlar buni turli balandlikdagi bruslarning pastki qismida bajarishlari mumkin). Tikka turgan osilishdan, о‘ng oyoq orqada, uchida; о‘ng oyoqni oldinga siltab, tosni turnik atrofida aylanma harakatni davom ettirib, harakatni oyoqlar bilan tormozlab, yelka va boshni kо‘taring, harakatni, qomatni yaxshi tiklash bilan tugallanadi. Dastlabki urinishlarni yordam bilan bajarish tavsiya qilinadi: turnik oldida yonbosh bilan turib, qо‘l kaftini yuqoriga qaratgan holda bel ostidan turtib, boshqa qо‘l bilan (bajaruvchining boshi pastga qaragan holda) – pastdan yelkasi ostidan tutib yordam berish. Harakat oxirida bir qо‘l bilan old tomondan yelka ostidan, boshqa qо‘l bilan – oyoqlari tagidan tizzaning yuqoriroq qismidan tutib yordam beriladi. Siltashlarni dastlab otda (kong‘), sо‘ngra past pereklanida о‘zlashtirib olgan mahqul. Bir oyoq bilan siltashlarni bajarishda qomatni tо‘g‘ri va muvozanatni saqlashga intilish, og‘irlik kuchini tayanch qо‘lga kо‘chirish uchun turnikdan bir qо‘l bilan turtki olish kerak. Shu bilan bir vaqtda yon tomonga erkin siltash bilan grif ustidan siltanib, yana uni qо‘l bilan ushlab olish kerak.

Tayanchda aylanishlar . Aylanishlar bajarish texnikasiga kо‘ra oyoqlarni siltashga yaqin. Tayanchdan orqa tayanchga, tayanchdan tayanchgacha orqa bо‘ylab aylanishlar eng sodda hisoblanadi. Oxirgisi bir xil nomdagi qо‘lga tayanib, harakat jarayonida tayanish holatini saqlagan holda (aylanish tomonga yelka bilan о‘tish kabi) bajariladi. Aylanish oxirida tayanmaydigan qо‘l bilan turnik grifidan iloji boricha avvalroq tutib olish va yangi tayanch holatin aniq egallash kerak. Sport – gimnastikasi о‘quv-mashg‘ulotining dars ishlanmasi ( namuna ) Dars о‘tkazish sanasi «______» _________ 201__y. Dars о‘tkazish joyi: Sport zal Sinf: 7- sinf Ajratilgan vaqt . 40 daqiqa. Mashg‘ulot mavzusi : Jismoniy sifatlarni rivojlantirish: (egiluvchanlik, chidamlilik) Jixoz va anjomlar: baland-past turnik, xari, gimnastika о‘rindig‘i. TG‘r Mazmuni Bajarish vaqti Tashkiliy metodik kо‘rsatmalar 1. Tayyorlov qism : 8-12 daqiqa 1. Saf turish. Raport. Vazifani tushuntirish. 1-2 daqiqa Shug‘ullanuvchilarni bir qator safga tortib amalga oshirish. 2. Yurish va yugurish 2- daqiqa Oraliq masofani saqlagan holatda yugurish. 3. Aylana bо‘ylab U R M. 3-4 daqiqa URM lar aylana bо‘lib saflangan xolda amalga oshirish. UJT : 4-5 daqiqa a) egilib bukilishni yotgan holda bajarish 10- 15 marta Belni muvozanat holatda (tо‘g‘ri)tutish. b) «kenguru» usulida sakrash 10-15 marta Tizzalarni buklagan holda kо‘krakka tekkishishga harakat

qilish. v) yotgan holda oyoqlarni balandga kо‘tarish 7-8 marta Oyoqlarni tо‘g‘ri ushlash g) yotgan xolda oyoqlarni kо‘tarib ostidan chapak chalish 8-10 marta Oyoqlar tizzalardan bukilmasligiga axamiyat qaratish. 2. Asosiy qism : 25-30 daqiqa Otda (Hari) – sakrash mashqlari Mashqlarni guruh-guruhga bо‘lib bajarishni tashkillash a) ot ustidan chapga va о‘ngga sakrash 5 daqiqa Qо‘llar tushirilan holda ot ustidan sakrash va yengil qо‘nishga axamiyat berish b) chap-о‘ngga yagona aylana xosil qilish 3- daqiqa Oyoqlarni tо‘g‘ri ushlash v) tо‘g‘ri gavda bilan aylana xosil qilish 4 min daqiqa Gavda tо‘g‘ri, oyoqlarni oldinga chо‘zgan holda Halqa: a) osilgan xolda siltanish 3-4 daqiqa Siltanish vaqtida qо‘l kiftini orqaga tashlash b) osilgan holda egilib 2 marta siltanish , egilib, bukilish. 3 - daqiqa Belni tо‘g‘ri ushlash v) orqaga gavdani yengil tashlash, 2 marta siltanish 3- daqiqa Oyoqlarni va boshni tо‘g‘ri ushlash 3. Yakunlovchi qism 3-5 daqiqa 1.Muvozanat vaziyati ( oyoqlarni yon tomonga va orqaga ) , arqonga tortilish ; 2. Saf tortish va natijalarni e’lon qilish . Zaldan tartib bilan chiqish. 3-5 marta 1 daqiqa Gavdani tо‘g‘ri tutib turish Uyga vazifa topshiriladi. Mashg‘ulotda aniqlangan yutuq va kamchiliklar e’lon qilinadi.

Dars ishlanma Dars о‘tkazish sanasi Dars о‘tkazish joyi: Sport zal Sinf: 8- sinf Ajratilgan vaqt . 40 daqiqa Mavzu : Muvozanat saqlash mashqlarini о‘rgatish Vazifa: 1. Yakka chо‘p ustida muvozanat saqlab yurish. 2. Koordinatsion qobiliyatlarini rivojlantirish. Jixozlar: Gimnastika о‘rindig‘i, gimnastika yakkachо‘p, bayroqchalar. TG‘r Mazmuni Mehyori Tashkiliy metodik kо‘rsatma Tayyorlov qismi 8-12 daqiqa 1. Saflanish. Raport qabul qilish. Mavzu vazifasini tushuntirish. 1-2 min Shug‘ullanuvchilarni bir qator safga tortib amalga oshirish. 2 Yurish. Yugurish. 2-3 min Qomatni tо‘g‘ri saqlab yurish va yugurishda oraliq masofani ochib yugurish 3. Doira shaklida turib URM bajarish 3-5 min Umumrivojlantiruvchi mashqlar A) Gavdani oldinga (orqa, yon tomonlarga) bukish, keng qadam tashlab. B) Oldinga engashib qо‘llarni oldinga (yuqoriga, orqaga) uzatish. V) Qо‘llarni yuqoriga kо‘targan xolda oyoqlarni-navbatma-navbat bukish va tо‘g‘rilab gavdani aylanma harakatlantirish G) Tayanib yotish xolatida qо‘llarni bukib-yozish D) Chalqancha yotgan xolatda orqaga 5-7 marta 6-8 marta 8-10 marta 8-10 marta 6-8 marta Mashqni keng qadam tashlab amalga oshirish Qomatni tо‘g‘ri tutishga va tizzalar bukilmasliga axamiyat qaratish Gavda о‘ng tomonga engashganda chap oyoqga, chapga engashganda о‘ng oyoq bukiladi.

yengashib gimnastika narvoniga orqa bilan turgan holatda sherigi yordamida “kо‘prik” turish. YE) Gimnastika narvonchasida orqa bilan osilib turgan holatda oyoqlarni kо‘tarib tushirish J) Yotgan holatda butun tana muskullarini bо‘shashtirish 6-8 marta 2 daqiqa Mashq bajarishda bosh va gavda harakatlariga e’tibor qaratish. Mashq bajarishda sherigi himoyada turadi. Mashqlarni guruh-guruh bо‘lib alohida va dam olib bajarish Asosiy qism 25-30 daqiqa 1. Kichik tayanchda oyoq uchlarida, tovonlarda, bir oyoqda tik turish, sakrab burilishlar 6-8 daqiqa Qomatni tо‘g‘ri tutishga axamiya qaratish 2. Gimnastika о‘rindig‘i ustidan qо‘l va oyoqni turli harakatlantirib yurish 6-8 daqiqa О‘qituvchi ximoyada turib tо‘g‘ri kо‘rsatma berib boradi 3. Yakka chо‘p ustiga qо‘yilgan jismlar (tо‘ldirma tо‘p, tortilgan ip va x.k) ustidan oshib yurish. 6-8 daqiqa Mashq bajarishda boshni egmaslik, oldinga qaragan holatda bajarish 4. Yakkachо‘p ustida muvozanat saqlab yurish va burilish . 6-8 daqiqa Burilish mashqlari oyoqni tо‘g‘ri qо‘yib burilishga ahamiyat berish. Yakunlovchi qism 3-5 daqiqa 1. 2. D.h – asosiy tik turish , kо‘krak qafasini chо‘zib (3 hisobda) nafas chiqarish. Kо‘krak qafasini kо‘tarib va kengaytirib 2 hisobda nafas olish D.h – Shuning о‘zi, lekin 5-6 hisobda nafas chiqarish va 4 hisobda nafas olish Saflanish. Mashg‘ulotga yakun yasash. Xayrlashish. Zaldan tartib bilan chiqish. 3-4 marta Mashqlarni seriyalab 3-4 martadan takrorlab dam olib bajarish Nafas olish va chiqarish burun bilan tovushsiz, bir tekisda, ortiqcha zо‘r bermasdan bajarish kerak

a b v

7-Mavzu: 1-9 sinflarda voleybol о‘yini texnikasi va taktikasini о‘rgatish metodikasi. Har qanday mamlakatning ertangi kuni, kelajak taraqqiyoti birinchi galda xalqning, yoshlarning jismoniy va mahnaviy kamoloti bilan о‘lchanadi. Ayni paytda xalqning jismoniy, intellektual salohiyatini rо‘yobga chiqarish, bu borada tegishli zahiralarini shakllantirish XXI asrda taraqqiyot va yuksalish kafolatiga aylanib bormoqda. Bu haqiqatni chuqur va har tomonlama idrok etib, mamlakatimiz Prezidenti Islom Karimov mustaqillikka erishgan dastlabki kunlarimizdan boshlab yurtimizda sog‘lom va barkamol avlod tarbiyasini davlat siyosatining eng muhim va ustuvor yо‘nalishlaridan biriga aylantirish, bu borada о‘ziga xos milliy tizim yaratish

chora-tadbirlarini amalga oshirdi. Ana shu maqsadda istiqlolning dastlabki yilidayoq “Sog‘lom avlod uchun” xalqaro xayriya jamg‘armasi tashkil etildi, onalar va bolalar salomatligini mustahkamlash, sog‘lom bola, sog‘lom nasl uchun kurash yо‘lida salmoqli qadamlar qо‘yildi. Birinchi davlat mukofotining “Sog‘lom avlod uchun” ordeni deb atalgani bu boradagi intilishlar qanchalik qathiy va uzoq maqsadlarni kо‘zlaganidan dalolat edi. Muhimi shundaki, davlatimiz rahbari mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish nafaqat bolalar va о‘smirlarni, balki butun xalqni ommaviy sport harakatiga jalb qila oladigan о‘ziga xos samarali tizimni shakllantirish, sog‘lom va barkamol avlodni voyaga yetkazish ishlarining uzviy va ajralmas qismi deb bildi. Bu sohadagi tadbirlarni о‘zaro uyg‘un va mushtarak tarzda tashkil etish taklifini berdi. Butun mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sport sohasida aholining turli qatlamlarini qamrab olgan samarali milliy tizim vujudga kelgani va u hozirdanoq yaxshi natijalar berayotgani xorijiy mamlakatlar tomonidan ham tan olinib, ehtirof etilayotgani quvonarli holdir. Sо‘nggi yillarda sport va jismoniy tarbiya yoshlar hayotining ajralmas qismiga aylanib ulgurdi. Xususan, О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “О‘zbekistonda bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasini tuzish tо‘g‘risida”gi 2002 yil 24 oktabrdagi Farmonida “Bolalarni jismoniy va mahnaviy tarbiyalashning zamonaviy shakl va uslublarini, jinsi va yoshiga qarab bolalarga sport kо‘nikmalarini singdirishning, sport sohasida iqtidorli bolalarni ixtisoslashtirilgan sport maktablari va markazlardagi mashg‘ulotlarga tanlab olishning ilmiy asoslangan tizimlarini ishlab chiqishni tashkil etish hamda ularni tadbiq qilishga kо‘maklashish” lozimligi alohida tahkidlandi. Vujudga kelgan yangi ijtimoiy, iqtisodiy shart-sharoitlar mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishga keng imkoniyatlar yaratdi. Kо‘plab zamonaviy sport inshootlari qurilib, turli xil sport uskunalari va anjomlari ishlab chiqarilmoqda. Zamonaviy tipdagi yangi qurilgan sport inshootlari va ularni jahon standartlariga javob beradigan sport uskunalari va anjomlari bilan jihozlanishi

jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug‘ullanuvchilar soni yildan yilga ortib borayotganini kо‘rsatmoqda. Ana shu ezgu ishlar hozirgi kunda ham izchillik va qathiyat bilan davom ettirilib, xalqimiz, avvalo yoshlarimiz о‘rtasida sog‘lom turmush tarzini targ‘ib etishga mustahkam zamin bо‘lmoqda, mamlakatimizda jismoniy-intellektual resurslarining rо‘yobga chiqishini tahminlamoqda. Bugungi kunda poytaxtimizda, viloyat va tuman markazlarida sportning, ayniqsa, yoshlar orasida ommaviylashib borishini tahminlovchi birlamchi omil - munosib shart-sharoitlar yaratildi. Zamonaviy sport inshootlari, о‘yingoh va majmualarining barpo etilishi о‘quvchi-yoshlarni ommaviy sport musobaqalari bilan tо‘liq qamrab oladigan “Umid nihollari”, “Barkamol avlod”, “Universiada” о‘yinlaridan iborat uch bosqichli milliy tizimning shakllanishiga asos bо‘ldi. Natijada sport, jismoniy tarbiya yoshlar dunyoqarashiga ijobiy ta’sir etib, jismoniy-intelektual resurslar rivojining yangi bosqichga kо‘tarilishini tahminlamoqda. Shuningdek, yurtimizda jismoniy tarbiya va sportning ta’limdan tashqari tizimi ham shakllanmoqda. Bu о‘quv maskanlari, mahallalar qoshida turli sport tо‘garaklari faoliyatlarini yо‘lga qо‘yish, sport maydonchalari va majmualarini barpo etish ishlarida yaqqol namoyon bо‘lmoqda. Bularning barchasi yurtimizda har bir о‘g‘il-qiz sport bilan shug‘ullanishi, jismoniy baquvvat bо‘lishi, shu tariqa sog‘lom turmush tarzini о‘z hayotining mahno-mazmuniga aylantirishi haqidagi fikrlar amalga tobora kо‘proq о‘z aksini topayotganidan darak beradi. Sport bilan doimiy ravishda shug‘ullanadigan bolaning jismi ham, ruhi ham tetik bо‘ladi, uning butun vujudi uyg‘un tarzda kamol topadi.

О‘zbekistonda voleybolning rivojlanishi О‘zbekistonda voleybolning rivojlanishi haqida qisqacha ma’lumot. Voleybol о‘yini haqida tushuncha. Maktab о‘quvchilari о‘rtasida voleybolning rivojlanishi. О‘zbekiston Respublikasi maktab о‘quvchilari uchun voleybol bо‘yicha о‘tkaziladigan musobaqalar. Bolalar organizmiga voleybol bilan shug‘ullanishning ta’siri. Asbob-anjomlar va jihozlar . Voleybol о‘ynash uchun zarur bо‘lgan jihozlar, ularni saqlash. Zalda va ochiq havoda о‘tkaziladigan mashg‘ulot joyini jihozlash. Gigiyena, tibbiy nazorat , shikastlanishning oldini olish, birinchi tibbiy yordam kо‘rsatish . Voleybol bilan shug‘ullanuvchilar uchun о‘yinning о‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda umumiy gigiyenik talablar. Kun tartibi, ishlash tartibi, dam olish, uxlash gigiyenasi. Payafzal va kiyim gigiyenasi. Organizmni chiniqtirish uchun tabiat ning t a b i iy (quyosh, havo, suv) omillaridan foydalanish. Tibbiy nazorat. Voleybol bilan shug‘ullan gan da shikastlanish va uni oldini olish tadbirlari. Shilinish, ch о ‘zilish, qon oqish. Shikastlanganga birinchi tibbiy yordam k о ‘rsatish, qon oqishini t о ‘xtatish usuli.

Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik Jismoniy tayyorgarlik haqida tushuncha . Umumiy jismoniy tayyorgarlikning vazifasi: jismoniy sifatlarni (tezlik, epchillik, kuch, chidamlilik, egiluvchanlik) rivojlantirish, harakat malakalarini takomillashtirish, shug‘ullanuvchilarni «Alpomish» va «Barchinoy» test mehyorini topshirishga tayyorlash. Umumiy jismoniy tayyorgarlik vositasi: gimnastika va yengil atletika mashqlari, sport va harakat о‘yinlari, suzish va boshqalar. Sakrovchanlikni rivojlantirish uchun beriladigan mashqlar CHо‘qqayib о‘tirish, chо‘qqayib о‘tirgan holatdan yuqoriga sakrash, yarim chо‘qqayib о‘tirish, turgan joyda bir oyoqda, ikki oyoqda va harakatda yuz bilan oldinga, yon tomonga, orqa bilan oldinga sakrash. Gimnastik kondan pastga qarab sakrash, osib qо‘yilgan tо‘pga, bir va ikki oyoqda depsinib sakrab qо‘lni tegizish. Arg‘amchida sakrash. Estafetalar. Tо‘pni uzatishda qatnashadigan, mushaklarni mustahkamlash uchun beriladigan mashqlar . Qо‘l panjalarini mustahkamlash va uning harakatchanligini oshirish. Kо‘krakda tо‘ldirma tо‘pni ikki qо‘llab otish (oldinga, bosh ustida) va ilib olish, tо‘ldirma tо‘pni uzoqqa otish. Basketbol tо‘pini kо‘p marta uzatish va ilib olish, basketbol tо‘pini maydonga urib olib yurish. Tо‘pni о‘yinga kiritishni bajarishda qatnashadigan mushaklarni mastahkamlash uchun beriladigan mashqlar . Bosh orqasida ikki qо‘llab tо‘ldirma tо‘pni otish. Bir qо‘l va ikki qо‘lda yuqoridan va pastdan tо‘ldirma tо‘pni otish.

Hujumkor zarba berishda qatnashadigan, mushakning tez qisqarishi va kuchli rivojlantirish uchun beriladigan mashqlar . 1 kg li tо‘ldirma tо‘pni ikki qо‘llab tо‘r ustidan oshirib otish, turgan joyda va sakrab ikki qо‘llab tо‘ldirma tо‘pni boshdan oshirib otish. Turgan joyda, yugurib kelib tennis koptogini uloqtirish, sakrab tо‘r ustidan oshirib uloqtirish. Akrobatik mashqlar . G‘ujanak bо‘lib oldinga va orqaga, yon tomonga dumalash. Kurakda tik turish. Umbaloq oshish, tayanib о‘tirgan va asosiy tik turgan holatdan yugurib kelib umbaloq oshish. Bir necha umbaloq oshishni birga qо‘shib bajarish. Voleybol о‘yini texnikasi va taktikasi asosi Voleybol о‘yini texnikasi haqida tushuncha . Voleybolning asosiy texnik usullari: turish, siljish, tо‘pni о‘yinga kiritish, tо‘pni uzatish, hujum zarbasi, tо‘siq qо‘yish. О‘yin taktikasi haqida tushuncha. Himoyada, hujumda yakkama-yakka harakatlanish, himoyada va hujumda guruh bо‘lib harakat qilish. Amaliy mashg‘ulot . Voleybol о ‘yini texnikasini о ‘rgatish. Turish holati. Voleybol о ‘yini uchun xos, har xil siljishlar, t о ‘pni о ‘yinga kiritish bilan qabul qilish. Ikkinchi u zatishni bajarish uchun dastlabki holatni qabul qilish. Siljish. О ‘ngga, chapga, oldinga, orqaga, yonlama qadam tashlab, ikki qadam sakrab, siljishni ng har xil usullarini birga q о ‘shib bajarish, siljishdan keyin t о ‘xtash. T о ‘pni u zatish. T о ‘pni ikki q о ‘lda yuqoridan u zatish. T о ‘pni tagiga chiqish . T о ‘pni u zatishda oyoq, q о ‘l, gavda holati va harakatini ng bir-biriga mosligi. T u rgan joyda va harakatda bosh ustidan t о ‘p u zatish. Qatorda qarama-qarshi tomonga t о ‘p u zatish. Juft-juft b о ‘lib siljish bilan t о ‘p u zatish. Shit va devor oldida t о ‘p u zatish , 6 - zonadan 3 - zonaga, 3 - zonadan 4 - zonaga yoki 6 - zonadan 3 - zonaga, 3 - zonadan 2 - zonaga t о ‘p u zatish. «T о ‘p havoda», «T о ‘p kapitanga» harakatli о‘yinlari , t о ‘pni u zatish bilan bajariladigan estafetalar. T о ‘pni pastdan u zatish (tanishtirish), q о ‘l va oyoq, gavda holati. T о ‘p bilan bajariladigan tayyorgarlik mashqlari. T о ‘pni о ‘yinga kirit ish. T о ‘pni pastdan о ‘yinga kiritish: t о ‘g‘ridan va yon tomondan

(yon boshdan). T о ‘pni yuqoridan t о ‘g‘ri о ‘yinga kiritish. Tik turish, t о ‘pni yuqoriga otish, gavda , oyoq, q о ‘l holati. T о ‘pni yuqorida va ikki q о ‘llab pastdan qabul qilish. Hujum zarbasini berish . 4 va 2 - zonalarda t о ‘g‘ridan zarba berish. T о ‘r ustidan (balandligi 140- 200 sm . ) sakrab t о ‘ldirma t о ‘pni ikki q о ‘llab otish. Yugurib kelib va turgan jo y idan t о ‘r ustidan ten n is koptogini uloqtirish , yugurish, sakrash, q о ‘lni siltash va q о ‘shish. Rezinali am o rtizatorga о ‘rnatilgan t о ‘pga zarba berish. Sherigi tomonidan tashlangan t о ‘p ga t о ‘r ustidan zarba berish. T о ‘siq q о ‘yish . 3, 2, 4 - zonalarda (t о ‘rni balandligi 2 m-2.20 sm . ) bir kishilik t о ‘siq q о ‘yishga tayyorgarlik va yordamchi mashqlar berish. T о ‘rni yuqori chekkasiga olib q о ‘yilgan t о ‘pga (t о ‘ldirma yoki voleybol) t о ‘rni oldida siljib, t о ‘xtab va sakrash bilan t о ‘pga q о ‘l panjalarini tegizish. T о ‘r ustiga q о ‘yilgan yengil rezinali t о ‘pga t о ‘siq q о ‘yish. Voleybol о‘yini taktikasini о‘rganish Hujumda yakkama-yakka taktik harakat. Birorta harakatni bajarish uchun dastlabki holatni egallashni bilish, tо‘r ustidan tо‘pni qaytarish usulini tanlash, tо‘pni tо‘r ustidan raqib maydonchasining mag‘lum zonasiga yо‘naltirish, tо‘pni pastdan va yuqoridan о‘yinga kiritishni almashlab borish. Himoyada yakkama-yakka taktik harakat, tо‘pni uchish yо‘nalishini imkoni boricha aniqlay bilish va о‘z vaqtida tо‘pni qabul qilib olish uchun chiqish, о‘yin sharoitiga mos ravishda tо‘pni yuqoridan va pastdan uzatishni qо‘llash, hujumda guruh bо‘lib harakat qilish. Tо‘pni о‘yinga kiritgandan keyin qabul qilish va birinchi uzatishni 3- zonaga, 3- zonadan 4- zonaga yoki 2- zonaga zarba berish uchun uzatiladi. 5,4,6 -zonadan tо‘pni 3- zonaga birinchi uzatish va 2- zonaga ikkinchi uzatish, 2-zonadan tо‘r ustidan oshiriladi. Tо‘pni 6- zonadan 2- zonaga, 2- zonadan 3- zonaga, 3- zonadan tо‘r ustidan oshiriladi. Himoyada guruh bо‘lib taktik harakatlanish

Zarba berayotgan о‘yinchini muhofaza qilish . Noqulay sharoitda tо‘pni uzatishni bajarayotgan yoki raqibdan tо‘pni qabul qilib olayotgan о‘yinchini muhofaza qilish. Texnika va taktika b о ‘yicha о ‘tilgan materiallar asosida mag‘lum topshiriqlar bilan о ‘quv mashq о ‘yini. Nazorat о ‘yini, musobaqani borib k о ‘rish . Nazorat о ‘yinlari oldidan о ‘yinchilarga k о ‘rsatma berish va о ‘tkazilgan о ‘yinni taxlil qilish. B о ‘ladigan о ‘yinga topshiriq berish , jamoa о ‘yinini taktik rejasi va alo h ida о ‘yinchilarga vazifa berish. О ‘tkazilgan о ‘yinni va taktik reja bajarilishini ta h lil qilish. О ‘yindan xulosa qilish. Amaliy mashg‘ulot . Boshqa maktab о ‘quvchilari , bolalar va о‘smirlar sport maktabi ni ng boshlang‘ich tayyorgarlik guru h lari bilan nazorat о ‘yinlarini о ‘tkazish . Tuman , shahar, viloyat birinchiligi musobaqalarini borib k о ‘rish. “Alpomish” va “Barchinoy” test meyorlarini bajarish . Voleybol bо‘yicha namunaviy dars ishlanmalar Mashg‘ulot mavzusi: Voleybol texnikasini о‘rganish Mashg‘ulotning maqsad va vazifalari: voleybol texnikasiga oid mashqlar bajarish. 1. Joy almashishlardan keyin tо‘pni yuqoridan uzatishga о‘rgatish. 2. Tо‘pni pastdan va tо‘g‘ridan uzatishga о‘rgatish. 3. Birinchi va ikkinchi uzatish taktikasiga о‘rgatish. Mashg‘ulotning davomiyligi: 40 daqiqa. Jihozlar: voleybol tо‘plari. Tayyorlov qismi: 8-12 daqiqa. 1. Saflanish. Safda yugurish. 2. Tezkor joy almashish 15-mashq. 3. Voleybol tо‘pini devordan kо‘p marta oshirish va ilib olish.

4. Tо‘ldirma tо‘pni yuzi oldidan ikki qо‘llab (voleybolchi turish holatidan) uzoqqa otish (uloqtirish). 5. Polga tiralib yotish. Aylana bо‘ylab qо‘lida о‘ngga (chapga) aylanish, oyoq kafti joyida turadi. Xuddi shu, biroq о‘ngga va chapga siljish paytida qо‘l va oyoqlar bilan “yonlama” qadam tashlash. 6. Polga tiralgan holda qо‘llarni bukib yoyish (kaftlar, barmoqlar oldinga, ichkariga, tashqariga kiritilgan) xuddi shu mashq, biroq barmoqlarga tiralib bajarish. 7. Qо‘llar yonda, tizzada turgan holatdan oldinga egilgan qо‘llarga tayanib, itarilgancha dastlabki holatga qaytish. 8. Boshlang‘ich holatdan о‘ng oyoqda orqaga turib, oyoqni bir paytning о‘zida chapga burib oldinga siltash; shu mashq chap oyoqni о‘ngga burib bajarish (har bir tomonga ketma-ket bir necha martadan). 9. Kо‘krakka yotgan boshlang‘ich holatdan qо‘llarni ochib va oyoqni bukib, oyoq kafti bilan bosh orqasiga teginishga urinib, bukilish. 10. Chalqancha yotgan boshlang‘ich holatdan oyoqni tо‘g‘ri tutib yuqoriga kо‘tarish, uni qо‘llari bilan ushlab, prujina kabi о‘ziga tortish. . Asosiy qism: 25- 30 daqiqa I. Tо‘pni yuqoridan uzatishga о‘rgatish – 12-15 daqiqa 1. Juftliklarda tо‘p uzatish – oldingi darslardagi topshiriqlar. О‘z ustidan oshirib uzatish, 360 ga burilish va sherikka uzatish. 2. О‘rtada – joyida turib olgan kirituvchi bilan va yonlama qadam tashlab, uzatish. 3. “Devor oldidagi estafeta” о‘tkazish. 4. О‘yinchilar 5-darsdagi 5-mashg‘ulotdagidek joylashadi. Mashq xuddi о‘shanday, biroq maydonning har ikkala yarmida bajariladi. 4 zonada о‘yinga tо‘pni tо‘r ustidan 6-zonaga yо‘naltiriladi, bu yerda о‘yinga tо‘pni qabul qilib, 3- zonaga yо‘llaydi va sherikka tо‘r ustidan oshirilgandan keyin о‘yinchi qarama- qarshi maydonchaga 6-zonaga о‘tadi.

II. Yuqoridan tо‘g‘ri uzatishga о‘rgatish: 12-15 daqiqa. 1. Yon chiziqdan qoidaga amal qilgan holda, tо‘pni maydon doirasida о‘yinga kiritish (oshirishni 5 sekund) davomida bajarish. О‘yinchilar о‘qitish joyiga chiqishda murabbiy yoki ustoz xushtagidan keyin (maydonning boshqa yarmida yordamchilar) uzatishni bajaradi. Bо‘sh о‘yinchilar maydonchada joylashib, tо‘pni qabul qiladi. Yuqoridan ikki qо‘llab oladi, keyin navbat kutayotganlarga kelib qо‘shiladi va keyin uni о‘z navbatida maydonda navbat kutayotganlarga beradi. IV. Yakunlovchi qism: 3-5 daqiqa. Saflanish,sekin yugurish.Nafasni rostlash va taranglashgan mushaklarni bо‘shashtiruvchi mashqlar.Mashg‘ulotni yakunlash. Uyga vazifa.

Joy almashinib tо‘p uzatish

Похожие

1-9 sinflarda yengil atletika mashqlarini о‘rgatish metodikasi

1-9 sinflarda basketbol о‘yini texnikasi va taktikasini о‘rgatish metodikasi

Boshlang‘ich sinflarda jismoniy tarbiya darsining tuzulishi va uni о‘tkazish metodikasi

O`rgatish va mashq qilish asoslari

Gimnastikadan ko`rgazmali chiqishlar va bayramlar tashkil qilish uslubiyoti