Жаҳон иқтисодиётида эркин иқтисодий ҳудудларнинг тутган ўрни - Экономика - Рефераты

Жаҳон иқтисодиётида эркин иқтисодий ҳудудларнинг тутган ўрни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

165 KB

Жаҳон иқтисодиётида эркин иқтисодий ҳудудларнинг тутган ўрни Режа: 1. Эркин иқтисодий худудларнинг моҳияти ва кўринишлари 2. Эркин иқтисодий худудларни яратишда жаҳон тажрибалари 3. Хитой ЭИҲ модели хусусиятлари 4. Ўзбекистонда эркин иқтисодий худудларни ташкил этиш имкониятлари ва мавжуд истиқболлар таҳлили

Эркин иқтисодий худудларнинг моҳияти ва кўринишлари Эркин иқтисодий худуд хўжалик юритишнинг янги шакилларидан бири бўлиб, халқаро майдонда 1950 – йилларнинг охири ва 60 – йилларнинг бошларида пайдо бўлган. 1970 - йилларнинг ўрталарига келиб эса жахон майдонида кенг оммалаша бошлади. Бундай худудлар дастлаб саноат ишлаб чиқариши ривожланган мамлакатлар хисобланган – АҚШ, Япония, Германия ва Буюк Британияда кейинчалик эса Польша, Венгрия, Болгария каби мамлакатларда ташкил этилди. Жахон тажрибасидан маълумки эркин иқтисодий худудлар даставвал дарё ва денгиз портларида, халқаро аэрапортларда, темир ва автомобил йўлларига яқин жойларда, сайёхлик ва алоҳида олинган саноат марказларида ташкил этилган. Чунки тоавр моддий бойликларни чет эл бозорларига олиб чиқишда ва чет эл инвестицияларини иқтисодиётга жалб этишда эркин иқтисодий худудларнинг роли муҳим аҳамият касб этади. Халқнинг фаровонлиги, хаётнинг кўркамлашиб бориши, кўп жихатдан шу мамлакат эркин иқтисодий худудларининг ташкил этилиши ва муваффақиятли фаолият кўрсатиши билан боғлиқдир. Чунки бундай холатларни иқтисодиёти ривожланган ва эркин иқтисодий худудлар ташкил этган мамалакатлар фаолиятида кўплаб кузатиш мумкин. Нега – ки қайси мамлакатда чет эл инвесторлари ва тадбиркорлар фаолияти учун кенг имтиёзлар яратилса, уларнинг ўзларини тиклаб олишлари учун амалий ёрдам берилса ва имкониятлар яратилса – инвестиция миқдори ҳам, тадбиркорликнинг ишчанлик қобиляти ҳам ўша ерда юқори бўлади. Эркин иқтисодий худуд хақида тушунча биринчи марта 1973 йил 18 майдаги Киото конвециясида берилган. Унга кўра эркин иқтисодий худуд деб – мамлакатнинг бир қисмини яъни товарлар импорти ва экспортини, божхона ва солиқ чекловларисиз олиб кириш мумкин бўлган худудга айтилади. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 5 – сессиясида қабул қилинган “эркин иқтисодий худуд тўғрисида”ги қонуннинг 1 – моддасида эса қуйдагича тариф берилган: - “Эркин иқтисодий худудлар деб –

минтақани жадал ижтимоий иқтисодий ривожлантириш учун ички ва ташқи капитални, истиқболли технологиялар ва бошқарувга оид тажрибаларни жалб этиш мақсадида тузиладиган, аниқ белгиланган маъмурий чегаралари ва алоҳида хуқуқий тартиботи бўлган махсус ажратилган худудга айтилади”. Умуман олганда эркин иқтисодий худудларнинг 30 га яқин тури бўлади. Улардан кенг тарқалганлари: эркин савдо худудлар, эркин божхона, эркин ишлаб чиқариш, эркин илмий – техник худудлардир. Буларнинг хар бири эркин иқтисодий худуд тоифасига киргани билан ўз функциясига кўра бир биридан фарқ қилади. 1 Эркин иқтисодий худудлари – консигнация (яъни товарларни сотиш учун бериш) омборларини, эркин божхона зоналарини, шунингдек товарларга ишлов бериш, уларни ўраш – жойлаш, саралаш, сақлаш худудларини ўз ичига олади. Эркин божхона худудлари – чет элда ишлаб чиқарилган ва мамлакатга кириб келаётган махсулотларни имтиёзли тўлов асосида сақлаш, маркалар ва сортларга ажратиш, ишлов бериш, агар керак бўлиб қолган холда комплектлаштириш ва сотиш каби вазифаларни бажаради. Бундай эркин божхона худудлари дарё ва денгиз портларида, чегарадош темир йўл тармоқларида ва аэрапортларда чет эл валютасида даромад олиш мақсадида ташкил этилади. Эркин савдо худудлари АҚШда кўплаб ташкил этилган бўлиб, улар ташқи савдо зоналари (Foreing Trade Zones) деб номланади. Бугунги кунда АҚШда 200 га яқин зона ва субзоналар фаолият қўрсатмоқда. Бу худудларнинг фаолиятини назорат қилиш ташқи савдо зоналари Департаментига юклатилган бўлиб, тадқиқотлар шуни кўрсатмоқдаки, Департамент томонидан зона очилиши учун рухсат берилгандан сўнг унинг фаолият кўрсатгунига қадар 6 ойдан – 3 йилгача вақт керак бўлади. 1 Колесов В.П., Кулаков М.В. Международная экономика: Учебник. - М.: ИНФРА-М, 2008. - 474 с.

6.1.1 – Жадвал Халқаро майдонда ташкил этилган эркин иқтисодий зоналарда фаолият юритаётган корхоналар сони динамикаси № Мамлакат- нинг номи Қайд этилган корхона- лар сони Сўннги уч йил мобай- нидаги ўсиши % ҳисобида Корхона- лар сони Сўннги уч йил мобай- нидаги ўсиши % ҳисобида 1 Британ – Виргин орллари 43000 48.2 208000 100 2 Ирландия 16000 14.3 150000 36.4 3 Панама 15201 1.7 337004 20 4 Багама ороллари 12000 33.3 50000 127.3 5 Мэн ороллари 5776 16.3 38536 20.5 6 Кипр 4400 89.9 26900 136.9 7 Люксембург 3600 1.8 55000 17.5 8 Кайманово ороллари 3565 14.7 38716 39.6 9 Гибралтар 3260 6.8 59600 17.3 10 Лжерси 3100 1.3 30500 8.2 11 Теркс ва Кайкос 3000 56.6 15000 36.4 12 Нидерландия – 2200 10.0 22500 18.4

Антиль ороллари 13 Маврикий 1550 219.6 4550 574.1 14 Гернси 1148 6.5 14550 3.8 15 Белиз 1430 104.3 4810 270.0 16 Барбадос 1293 546.5 12804 1064.0 17 Антигуа 1000 33.3 5500 120.0 18 Бермуд 988 28.6 8659 19.1 19 Мадейра 600 50.0 2210 84.2 20 Гонконг 570 26.7 4429 34.2 Манба: ХХР статистик кундалиги. 2006. Эркин ишлаб - чиқариш зоналари мақсадли социал – иқтисодий дастур бўлиб, янги ишлаб чиқариш муносабатлари асосида алоҳида територияда тадбиркорликни рағбатлантириш, иқтисодиётнинг устивор тармоқларига чет эл инвестицияларини жалб этиш, истиқболли технологияларни эркин рақобат, маъмурий – иқтисодий мустақиллик ва ўзини – ўзи маблағ билан таъминлаш тамойиллари асосида жорий этилишидир. Бу мақсад учун ижара, кооператив, қўшма ва чет эл корхоналарини қуриш ва уларни эксплуатация қилиш эвазига эришилади. Шуни қайд этиш лозим – ки, халқаро майдонда эркин экспорт ишлаб чиқариш худудлари ҳам муваффақиятли фаолият кўрсатмоқда. Фикримизнинг далили сифатида айтиб ўтишни истардикки Ирландиядаги “Шенон” аэропорти эркин экспорт – ишлаб чиқариш худудларининг типик вакили ҳисобланиб, бу аэропортнинг ўзига хос хусусиятлари яъни туристларнинг кўплиги ва жуда кўплаб мамлакатларнинг хаво йўллари кесишганлиги, бошқа кўплаб қулай имкониятлари учун бу ерда сотувга

қўйишнан чет эл фирмаларининг товарлари фирма эгаларига кўп фойда келтиради. Эркин ишлаб чиқариш зоналарида ишлаб чиқарувчиларга баҳоларни эркин рақобат ва бозордаги талаб – таклиф асосида белгилаш, шерикни танлаш, ишлаб чиқариладиган маҳсулотларнинг сони ва турларини белгилаш, ишчиларни ишга қабул қилиш ва бўшатиш масалаларини хал этиш ва уларга тўланадиган иш хақи миқдорини миллий ва чет эл валютасида белгилаш хуқуқи берилди. Бундан ташқари эркин иқтисодий худудларда ташкил этилган ишлаб чиқариш муносабатларига мос келувчи – молия ва хисоб олийгоҳлари тизими ҳам ташкил этилади.Бу тизим таркибига миллий ва чет эл валюталарида операциялар олиб борувчи давлат ва тижорат инвестиция банклари, тижорат – хўжалик судлари, валюта ва фонд биржалари киради. Эркин илмий – техник худудлар, илмий ишлаб чиқариш ва ўқув марказлари жамланган хозирги кунда ишлаётган ва ривожланган инфраструктурага, чет эл илмий – техникавий ва технологиясига, ишлаб чиқариш ва молиявий жихатдан потенциалга эга бўлган ва махсус хуқуқий тартибот ўрнатиладиган алоҳида ажратилган худудлардан иборат бўлади. Эркин илмий техник зоналар юксак технополислар, технопарклар, минтақавий иновация марказлари – технополислар ишлайдиган зоналар шаклида ташкил этилади. Бундай худудларни ташкил этишда мақсад фан ва техника ривожланишида муҳим йўналишларни олиб бориш ва уни халқаро майдондаги нуфузини оширишдан иборатдир. Эркин илмий техник худудлар ташқи иқтисодий масалаларни хал этиш билан бир қаторда мамлакатнинг ички умумий хўжалик масалаларини ечишга ҳам қаратилган бўлиши лозим. Бундай холатда бу зоналарда илмий тадқиқотларни амалга оширувчи ва атроф муҳитга зиён – захмат

етказмайдиган ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва ишлаб чиқариш ресурсларини ўзлаштириш учун юқори имкониятлар мавжуд бўлади. Эркин иқтисодий худудлар ўзларининг божхона худудига эга бўлиб, бу худуд тереториясига кириб – чиқиш ўрнатилган тартибга амалга оширилади. Эркин иқтисодий худудлар географик жиҳатдан жойлашишига қараб, “ташқи” яъни икки ёки бир неча мамлакат худудида жойлашган – халқаро ва бир мамлакат худудида жойлашган “ички” эркин иқтисодий худудларга бўлинади. Шу билан бирга эркин иқтисодий худудлар халкаро майдонда хўжалик ихтисослиги ва ташкил этиш турларига қараб ҳам класификация қилинади. Бу классификация асосида эркин иқтисодий худудлар хўжалик ихтисослиги бўйича: 1. Эркин савдо худуди. 2. Саноат ва ишлаб чиқариш зонаси. 3. Техник ва технологияни жорий этиш худудлари. 4. Хизмат кўрсатиш зоналари. 5. Комплекс зоналар. Ташкил этиш турларига қараб эса: 1. Худудий зоналар. 2. Махсус тартибот зоналарига бўлинади. Эркин иқтисодий оффшор худудлари деб махсус солиқ тизими ўрнатилган худудга айтилади ёки бу худудни чет эл инвестициясиучун солиқ имтиёзлари қўлланиладиган худуд деб ҳам аташ мумкин. Маълумки халқаро

хамжамиятдаги давлатларда солиқ тизими бир – биридан анчагина фарқ қилади. Масалан: Швецияда компания фойдасининг 63 фоизи солиққа тортилса, АҚШнинг Делавар штатида эса бу салмоқ олинадиган фойда миқдоридан қатий назар 400 АҚШ долларини ташкил этади. Шунинг учун хар қандай компания рўйхатга олиниш даврида солиққа тортилиш шароитларига қараб 2 турга: 1. Оддий компаниялар. 2. Оффшор компанияларга бўлинади. 6.1.2- Жадвал Оффшор компаниялар орасидаги фарқлар Компания-лар статуси Хўжалик фаолияти Муассис-лар Даромад мнбалари Солиқ ставкалари Оддий мамлакат худудида ва ташқи иқтисодий алоқаларида иштиро этиши мумкин фуқаролиги бўлган ва чет эллик фуқаролар мамлакат худудида ва чет элларда хам бўлиши мумкин солиқ кодексида белгилан-ган тартибда оффшор президент-лар мамлакат мамлакатда имтиёзли

шуғулла-ниши мумкин бўлган хўжалик фаолияти билан ташқариси- да асосий филиал рўйхатдан ўтган мамлакат-да ташқариси-да чунки оффшор компания- лари учун махаллий ресурслар (табий, молиявий) дан фойдала- ниш тақиқланади солиқ ставкалари ёки фисаци- яланган тўловлар Манба: Международная экономика. Киреев А. Москва . 1999. Биринчи оффшор худудлар 1960 йилларда ташкил этилган бўлиб, бунинг асосий сабаби мустақилликка эришган мамлакатлар чет эл инвестицияларини жалб этиш учун солиқ имтиёзларини жорий эта бошлади. АҚШ ва бошқа мамлакатлардаги қаттақ банк назоратидан азият чеккан йирик корпорациялар бу худудларда ўзларининг филиалларини ташкил этишга киришдилар. Бу билан оффшор тадбиркорларнинг структураси ҳам ривожлана бошлади. 2 Оффшор тадбиркорлиги ўзининг хусусиятлари жихатдан бир қанча турга: 1. Банк – оффшор марказлари. 2. Савдо – оффшор компаниялари. 3. Суғурта – оффшор кэптик. 2 Колесов В.П., Кулаков М.В. Международная экономика: Учебник. - М.: ИНФРА-М, 2008. - 474 с.

4. Инвестиция – оффшор компаниялари. 5. Туристик – рекрацион худуларга бўлинади. Бундай компаниялар бир қанча имтиёзларга эга бўлиб, улар биринчидан: - солиқ ставкаларининг минимал миқдори; иккинчидан: - маъмурий назоратнинг юмшоқлиги ва хисобларни топшириш муддатларининг узоқлиг; учинчидан: - оффшор компаниялар фаолиятининг конфеденциаллиги ёки сир сақлаш муҳимлиги бўлиб ҳисобланади. Хозирги кунда халқаро хамжамиятда катта мавкега эга бўлган оффшор зоналари бўлиб: Мальта ороллари, Мэн ороллари, Британ – Виргин ороллари, мингта банка эга Науру ороллари, Гонконг, Кипр, Багама ороллари, Бермуд ороллари, Сингапур давлати, Лихтенштейн, Люксембург, Швецария, Панама, Гибралтар Бўғози мамлакатлари ҳисобланади. Юқоридаги мамалакатлар иқтисодиёти тахлили ва уларда ташкил этилган эркин иқтисодий худудлар ривожланиш динамикасидан кўриниб турибдики, бу мамлакатлардаги макро ва микро иқтисодий кўрсаткичларга эркин иқтисодий худудлар катта тасир ўтказади. Эркин иқтисодий худудларни яратишда жаҳон тажрибалари Хозирги кунда дунёда 400 тадан 2000 тагача эркин иқтисодий худуд мавжуд деб ҳисобланади. Биринчи эркин иқтисодий худудлар АҚШда 1934 йили эркин савдо худуди кўринишида ташкил этилган. Уларнинг асосий йўналиши ташқисавдони фаоллаштириш бўлган. Бунга эса божхона божларининг пасайтирилиши ва эркинлаштирилиши сабаб бўлган. Бу худудларнинг энг қизиқарли жойи шундаки, импорт қилинга ярим тайёр махсулотлар – агар тайёр махсулот сифатида экспорт қилинса божхона тозалашларидан ўтмаган ва агар импорт қилинган ярим тайёр махсулотлар –

тайёр бўлганидан кейин АҚШбозорига кирса тўла божхона тўловларига ва тозоловларига тортилган. Буюк Британия қўшма қироллиги – худудида ташкил этилган компаниялар фаолияти ва солиқ тизими халқаро майдонда такомиллашган системалардан бири бўлиб, бу қонун қоидалар айниқса оффшор зоналарнинг роивожланиши учун муҳим аҳамият касб этади. Бу қонун 1965 йилда Молиявий қонун (Finance act) асосида қабул қилинган бўлиб, Буюк Британия иқтисодиётида фаолият кўрсатувчи барча компаниялар учун амал қилади. Бу солиқ туридан фақатгина нокорпоратив корхоналар, “ўртоқчилик” компаниялари ва маҳаллий хокимятгинаозод этилган. Солиқ солиш базаси бўлиб компания фойдаси хисобланади. Бу тизимнмнг ўзига хослиги солиқ ставкаси даромад солиғи тамойиллари асосида фойда ортиши билан солиқ ставкаси ҳам ортиб боради. Бу қонунга 1972 йилда ўзгартириш киритилиб 1973 йил 1 январидан бошлаб амал қила бошлаган ва “солиқ системасининг классик” тури деб номланган янги тури хисоблашнинг шартли системаси асосида юритилади. Хисоблашнинг “классик системаси” икки тамойилга асосланади. Биринчидан: фойдани солиққа тортиш даврида – акциядорлар томонидан олинган дивидентлар солиқ базасига қўшилмасдан – алоҳида акциядорларга тарқатилиш вақтида даромад солиғига тортилади; иккинчидан: - майда корхоналарни солиққа тортиш тизимини такомиллаштириш мақсадида, ёпиқ майда корхоналар тоифаларини ташкил этилиши билан. Белиз мамлакатининг жанубий қисми хисобланмиш Корсол районида 1994 йилда эркин савдо зонаси ташкил этилди. Мазкур савдо зонасининг асосий мақсади қуйдагилардан иборат бўлиб ҳисобланади: биринчидан: чет эллик дипломатларга улгуржи ва чакана савдо хизматларини ташкил этиш;

иккинчидан: чет элга сафарга кетаётган ссудноларга товаррларни сотиш ёки айрибошлаш; учичидан: божхона хизматларининг назорати асосида товарларни сувда, қуруқликда ва хаво линиялари орқали экспорт қилишни ташкил этиш; тўртинчидан: улгуржи товарларни божхона хизматларининг худудида сақлаб бериш ва олиб киришни амалга ошириш; бешинчидан: товар маҳсулотларини бир тадбиркордан олиб иккинчи тадбиркорга сотиш яъни воситачилик функцияларини бажариш. Шу билан бирга мазкур ташқи савдо худудида чет эл валютасини олиб кириш ва олиб чиқиш қаттиқ назорат қилинмайди, чет эл ишлатганлиги учун хеч қандай солиқ олинмайди. Мазкур иқтисодий зонадаги тадбиркор, шу ерда жойлашган банкларнинг бирида, ҳар қандай давлатнинг пул бирлигидан қаътий назар хисоб – рақамини очиши мумкин. Ташқи савдо худудига олиб кирилган товар моддий бойликларидан солиқ ёки божхона тўловлари олинмайди, янги ташкил этилган корхоналар ёки фирмалар 5 йил мобайнида солиқдан озод этилади, бу муддат давлат томонидан 10 йилга узайтирилиши мумкин. Экспортга йўналтирилган маҳсулот ишлаб чиқарувчи корхоналар учун эса солиқдан озод қилиш муддати 25 йилга ҳам узайтрилиши мумкин. Хозирги кунда энг тез ривожланаётган иқтисодиётлардан бири бўлмиш - Хитой Халқ Республикаси иқтисодиёти ҳам асосан эркин иқтисодий худудларда амалга оширилган ислоҳатлар туфайли юзага келган ва айнан Хитой Халқ Республикаси хозирги кунда эркин савдо худудларини ташкил этишда энг яхши натижаларга эришган мамлакат ҳисобланади. Хитой ЭИҲ модели хусусиятлари Хитой мамлакати – ўзининг ривожланиши, тарихи ва мукаммаллиги, ишбилармонлиги борасида фақатгина бизнинг Республикамиз

ишбилармонлари учун эмас, балки бутун дунё ишбилармонлари учун ҳам сирли бир мамлакат бўлиб қолмоқда. Шу била бирга хозирда бу мамлакат дунёда иқтисодий ўйғониш ва ривожланиш соҳаларида ҳам муваффақиятга эришмоқда. Фикримизнинг далили сифатида шуни айтиб ўтмоқчи эдик – ки Хитойнинг ЯММси хозирги кунда деярли АҚШнинг ЯММси билан тенглашиб қолганю Бу кўрсатгичга эса асрлардирки хеч қайси мамлакат иқтисодиёти яқинлаша олмаган. Эркин иқтисодий худудларни ташкил этиш Хитой Халқ Республикасида Хитой Коммунистик партияси томонидан 1979 йилнинг ўрталарида кўриб чиқилган. Ташкилотчиларнинг фикрига кўра эркин иқтисодий худудлар “ташқи дунёга ойна” бўлиши керак эди. Хозирги кунда Хитой Халқ Республикасида ташкил этилган эркин иқтисодий худудлар дунёдаги энг омадлиларидан бири бўлиб хисобланади. Эркин иқтисодий худудлар орқали мамлакатга: капитал, юқори технологиялар, билим, бошқариш усуллари кириб келиши ва ўзлаштирилгандан кейин мамлакатнинг бошқа худудларида ишлатилиши кўзда тутилган эди. Бундан ташқари: эркин иқтисодий худудлар бозор иқтисодиёти механизмини синашга, чет эл фирмалари билан янги алоқалар ўрнатишга ва мулкчиликнинг хар хил шаклларини аниқлашда полигон бўлиб хизмат қилиши керак эди. 2008 йилнинг биринчи чорагида Хитой Халқ Республикаси иқтисодиётининг ўсиши 10,6 фоизни ташкил этди. Умуман олганда 2010 йилга бориб Хитой Халқ Республикаси иқтисодиёти АҚШ иқтисодиётига етиб олади деган тахминлартўғрилигига ишонч хосил қилсак бўлади. Охирги 10 йил ичида Хитой Халқ Республикаси ЯММсининг ўртача ўсиши 10,4 фоизни ташкил этган. Бу 1978 – 96 йилга қараганда 0,6 фоизга кўп, лекин 1991 – 95 йилга қараганда 0,6 фоизга камдир. 1991 – 95 йилларда ЯИМнинг ўртача ўсиши 11 фоизни ташкил этган, бу кўрсаткич жахон ўртача

кўрсатгичидан (3,4%) анча юқори бўлган. Хитой Халқ Республикаси хукумати иқтисодиётнинг “қизиб” кетмаслиги учун уни ривожланишини сунъий 8 фоизгача туширишни ржалаштириб чора – тадбирлар кўра бошлади, лекин 10 фоиздан пастга тушира олмади. Бу ривожланиш айниқса аграр секторни қайти қуриш срҳасида бўлиб, ташқи савдо балансининг мисли кўрилмаган даражада ўсишига олиб келди. Бу савдо обороти 2007 йилда 2 трлн. 173,8 млрд. АҚШ долларини ташкил этди. Шу билан аҳолининг иш билан таъминланиш даражаси ҳам юқорилиги қайд этилмоқда. 798,1 млн. ишга яроқли аҳолининг деярли 96 фоизи иш билан таъминланган. Бундан ташқари миллий валютанинг қадри ҳам ортиб бориши чет эл инвестициясини жалб қилиш борасида экспортга мўлжалланган товарларни ишлаб чиқариш корхона ва ташкилотларнинг кўплаб қурилаётгани мамлакат иқтисодий фаолиятида кузатилмоқда. Шу билан Хитой Халқ Республикасида иқтисодий ривожланиш модели барқарор бир кўринишга эга эканлигини ҳам кўриш мумкин. Лекин шуни қайд этиш лозимки, Хитой Халқ Республикаси ва Ўзбекистон Республикаларининг иқтисодий, социал – ижтимоий ривожланиш тамойиллари бир – бирига ўхшаб кетади. Масалан ҳар иккала мамлакат ҳам бозор иқтисодиётига ўтишнинг революцион йўлини эмас, балки бир неча босқичда ривожланишяъни эволюцион йўлини танлаганлиги, ўтказилган ва ўтказиладиган иқтисодий реформаларда давлатларининг асосий рефоматор эканлиги ва иқтисодий ривожланишнинг “эсакиратувчи муложа” холатидан воз кечганлиги бу икки мамлакатни “Буюк ипак йўли”нинг 1000 йиллик тарихи хам ўзаро боғлаб турганлиги билан ўхшаб кетади. Хозирги кунда Хитой Халқ Республикасида 5 та махсус эркин иқтисодий худудлар фаолият кўрсатмоқда. Шулардан учтаси: Шеньчжень, Чжухай ва Шаньтоу Бутун Хитой Халқ вакиллари йиғилишининг Доимий комиссияси қарори билан 1980 йилда ташкил этилган бўлиб, Гуандун провинциясида фаолият кўрсатмоқда. Ўша йилнинг октябрь ойида Фуцзянь провинциясида Самень эркин иқтисодий худудди ташкил этилди. Бешинчи

иқтисодий худуд бўлиб хисобланган Хайнань провицияси – Бутутн Хитойц Халқ Вакиллари йиғилишининг 7 – чақириқ 1 – сессияси қарорига асосан 1988 йилнинг апрель ойида ташкил этилган. Шу билан бир қаторда 1984 – 93 йиллар давомида ХХРнинг хукумат қарорига асосан 32 та техник – иқтисодий ривожлантириш худудлари ташкил этилган бўлиб, моҳияти жиҳатдан эркин иқтисодий худудларга яқин туради. Бундан ташқари муҳим аҳамиятга эга бўлган “Пудун – янги иқтисодий ривожлантириш худуди” Шанхай районида 1990 йил сентябрь ойида Хитой хукуматининг қарорига асосан ташкил этилди. Эркин иқтисодий худудлар ва техник иқтисодий ривожланиш худудлари бир – биридан фақатгина маҳаллий жойлашашишга қараб ва хуқуқий жиҳатдан ўзаро фарқ қилиши мумкин. Бу 5 та эркин иқтисодий худудлар Хитой Халқ Республикаси иқтисодиёти учун муҳим аҳамият касб этмоқда. 2007 йилда бу худудларда 480 млрд. АҚШ долларлик операциялар ўтказилди. Бу миқдор Хитой Халқ Республикаси ташқи савдо оборотининг 20 фоиздан юқорироқ қисмини ташкил этади. Бу Эркин иқтисодий худудларда 100 мингдан ортиқ чет эл инвестицияси билан корхоналар ташкил этилиб, шулардан фақат 15 фоизи Хитой Халқ Республикаси компаниялари хисобланади. Жалб қилинган инвестициялар миқдори 40 млрд. АҚШ долларига яқин бўлиб Хитой Халқ Республикасига киритилган инвестицияларнинг 12 фоизини ташкил этади. 6.3.1 – жадвал Хитой Халқ Республикаси Техник – иқтисодий ривожлантириш худудлари № Х удудлар номланиши Жойлашган жойи 1 Янги тажрибали технологияларни ривожлантириш худуди Пекин ш. 2 Экспортга мўлжалланган юқори технологияларни Ухань ш.

ривожлантириш худуди 3 Янги саноат – технологияларини ривожлантириш худуди Нанкин ш. Цукоу райони 4 Фан ва технологияларни ривожлантириш худуди Шеньянь ш. Наньху райони 5 Янги саноат технологиялари худуди Тяньцзинь ш. 6 Экспортга мўлжалланган юқори технологияларни ривожлантириш худуди Сиань ш. 7 Юқори индустриал – технологияларини ривожлантириш зонаси Чэнду ш. 8 “ВЭЙХАЙ” юқори индустриал технологияларни ривожлантириш худуди Вэйхай ш. 9 “Чжуншань” юқори индустриал – технологияларни ривожлантириш худуди Чжуньшань ш. 10 Янги саноат технологиялари худуди Чаньчунь ш. 11 Юқори технологияларни ривожлантириш худуди Харбин ш. 12 Фан-техника ютуқларини тажрибадан ўтказиш худуди Чанша ш. 13 Фан – техника худуди Фучжоу ш. 14 Юқори индустриал – технологияларни ривожлантириш худуди Гуаньчжоу ш. 15 Фан ва техникани ривожлантириш худуди Хэйфэй ш. 16 Юқори индустриал технологияларни ривожлантириш худуди Чунцин ш. 17 Юқори индустриал технологияларни ривожлантириш худуди Чанчжоу ш. 18 Янги технологияларни ривожлантириш худуди Гуйлинь ш.

19 Юқори технологияларни ривожлантириш худуди Чженжоу ш. 20 Янги технологиялар тажрибасини ривожлантириш зонаси Ланьчжоу ш. 21 Юқори индустриал технологияларни ривожлантириш худуди Шицзячжуан ш. 22 Юқори индустриал технологияларни ривожлантириш худуди Цзинань ш. 23 Янги технологияларни ривожлантириш худуди Шанхай ш. 24 Юқори технологиялар саноат худуди Далянь ш. 25 Фан ва тнехникани ривожлантириш худуди Шеньчжень ЭИХ 26 Юқори индустриал технологияларни ривожлантириш худуди “Сяминь” ЭИХ 27 Халқаро фан – техника ривожлантириш худуди Хайнань ЭИХ Манба : Capital Access Index. Milken Institute, Policy Brief. Santa Monica, USA, May 2006 . Хитойда ташкил этилган техник иқтисодий ривожланиш зоналарида эса чет эл инвестициялари билан биргаликда ташкил этилган корхоналар сони 30 мингни ташкил этган (шулардан 4 мингтаси Пудунда ташкил этилган), жалб қилинган чет эл инвестициялари эса қариб 25 млрд. АҚШ долларини ташкил этган (шу жумладан 2 млрддан ошиқроғи – Пудун махсус худудига тўғри келади). Экспорт миқдори бу худудларда 90 млрд. АҚШ долларини ташкил этиб бутун Хитой Халқ Республикаси экспортининг 7 фоизини ташкил этади. Шундан 36 млрд. АҚШ доллари Пудун махсус худудидан экспорт қилинган,

демак 3 фоиз экспорт қилинган товар ва хизматлар Пудун эркин иқтисодий худуддига тўғри келмоқда. Хитой Халқ Республикаси иқтисодий ривожланишининг асоси бўлиб 1979 йилда хукумат томонидан ўтказилган ва иқтисодиётни интеграциялаш, ташқи иқтисодий алоқаларни юксалтириш ва чет эл инвестициясини жалб этиш борасида “очиқ эшиклар” сиёсатининг ўтказилиши бўлиб хизмат қилади. Бу сиёсат ўз ўрнида бир неча даврлардан ташкил топган. 3 Ташкил этилган эркин иқтисодий худудлар асосан мамлакатнинг жанубий – шарқида жойлашганлиги учун бу худудда саноат ишлаб чиқариш ва савдо фаолияти, ташқи савдони ривожлантириш халқаро иқтисодий ва технологик кооперация жараёнларида қатнашишни йўлга қўйиш учун хизмат қилади. Биз юқорида Хитой Халқ Республикасига жалб қилинган инвестициялар фаолияти ва уларнинг иқтисодиётга таъсирини кўриб ўтган бўлсак, энди ўша инвестицияларнинг эркин иқтисодий худудларга қанчалик таъсир этишини кўрамиз. Бу эркин иқтисодий худудларга иқтисодий бошқарув тизимидан қатий назар хуқуқлар берилган. Инвесторлар учун бу ерда камайтирилган солиқ ставкалари, кириш ва чиқиш учун махсус қоидалар амал қилади. Бу худудлардаги барча саноат ишлаб чиқариш ва савдо кохоналари чет эл инвестицияси хисобига, бир қисми эса Хитой Халқ Республикаси меҳнат ресурслари хисобига ташкил этилган. Бу худудларда ишлаб чмқарилган маҳсулотнинг тенг ярми халқаро бозорларда реализация қилинади. Эркин иқтисодий худудларда меҳнатни ташкил қилиш ва мухофазаси масалаларида мамлакатнинг бошқа корхоналарига қарагнда бир мунча фарқланади. Чет эл техникаси ва технологиясини ишлаб чиқаришга жалб этиш борасида Шеньжень иқтисодий худуди қўшма корхоналарида меҳнат унумдорлиги 5-6 баробар, капитал қўйилмаларининг самарадорлиги эса давлат секторига қарагнда икки баробар юқоридир. Ишчиларнинг яшаш шароити ва хизмат 3 Богомолов О.Т. Мировая экономика в век глобализации: Учебник. — М.: ЗАО «Экономика», 2007

кўрсатиш даражаси юқорилиги ва янги хўжалик усулларининг қўлланилиши учун барча шароитлар яратилгандир. Чет эл инвесторлари учун меҳнат унумдорлигини ошириш – фойда нормасининг ошиши учун хизмат қилганлиги боис кучли хуқуқий ва иқтисодий асосланган бўлиши лозим. Эркин иқтисодий худудлар иқтисодиётининг ривожланиш динамикаси шуни кўратмоқдаки 2006 йил маълумотларига кўра – ЯММ нинг ўсиши Пекинда 11,3 фоизга, Шанхайда 21,4 фоизга, Гуандунда 31,5 физга ва Шандунда 33,4 фоизга ўсган. Ички ялпи маҳсулот эса бу 5 эркин иқтисодий худудларда 180 млрд. юанни ташкил этган бўлиб, экспорт ва импорт хажми охирги беш йилликда 3 баробар ўсган. Унинг хажми эса 55 млрд. АҚШ долларини ташкил этди. Қолган 30 та эркин иқтисодий ва технологик ривожланиш худудларида ишлаб чиқарилган ЯИМ эса 76 млрд. юанга тенг бўлиб, уларнинг экспорти эса 3,8 млрд. АҚШ долларига тенгдир. Жами эркин иқтисодий худудлар ва эркин ривожланиш худудларига жалб қилинган чет эл капитали – саноатда 60 фоиз қўшма қиймат ва нодавлат секторларида саноатдаги қўшимча мулк асосида 61 фоиз қайта ишлаб чиқарилган қўшимча қийматнинг ташкил топишига олиб келди. Қўшимча қиймат чет капитали билан ташкил этилган корхоналарда 48,8 фоизга ўсган бўлса, чет эл инвесторлари жалб қилинмаган жамоа корхоналарида 28,5 фоизга, давлат корхоналарида эса 14,4 фоизга ўсди холос. Эркин иқтисодий худудлар ривожланиш динамикасини тахлилидан кўриниб турибдики бу худудларнинг ташкил этилиши хақиқатдан ҳам иқтисодиёт учун муҳим аҳамият касб этади. Буни Пудун иқтисодий худуди мисолида исботлаш мумкин. Пудун иқтисодий худудининг ривожланиш асосларини юқорида айтиб ўтдик. Қўшимча сифатида шуни такидлаш жоиз – ки, 1996 йилдан бошлаб бу иқтисодий худуд учун янги имтиёзлар белгиланган меъёрий хужжатлар ишлаб чиқилди. Бу меъёрий хужжатлар асосида худудларда корхоналарнинг фаолият кўрсатиши учун лицензиялар бериш Пудун райони маъмуриятининг

ўзида амалга ошириладиган бўлди. Район маъмуриятига шу билан бирга 30 млн. АҚШ долларигача бўлган лойихалар тақдирини мустақил хал этиш хуқуқи ҳам берилди. Шу билан бир қаторда бу районда чет эллик тадбирколар кўчмас мулкларни, ерни ижарага олиш хуқуқига эгадирлар.Бу ерда ўзлари учун офислар ва бошқа қурилиш ишларини амалга оширишлари мумкин. Қишлоқ хўжалиги учун керакли бўлган ишлаб чиқариш воситалари, кўмир, металлар ва қиммат баҳо қоғозлар савдоси учун 10 млрд. АҚШ доллари хажмигача бўладиган жараёнлар учун умумий асосдаги форврд биржалари ташкил этилди. Бир йил давомида 4 млрд. АҚШ доллари хажмидаги жараёнлар учун валюта маркази ва валюта жараёнларини суғурта қилиш компаниялари, чет эллик тадбирколар учун Хитой Халқ Республикасидаги компаниялар акцияларини тарқатувчи қўшма банклар фаолият кўрсатмоқда. Ташкил этилган кўпчилик корхоналар экспорт махсулотлари ишлаб чиқариш учун мўлжалланган бўлиб, чет эллик инвесторларни хизмат кўрсатиш соҳасига, илмий ишлаб чиқариш бирлашмаларини ва унинг инфраструктураларини ташкил этиш учун сарфламоқдалар. Пудун иқтисодий худудининг фаолият кўрсатаётгалиги сабабли Шанхай райони халқаро иқтисодий - савдо ва банк марказига айланиб, йирик компанияларнинг 130 таси фаолият кўрсатмоқда. ЯИМнинг ўсиш суръатлари эса 1980 йилдагига нисбатан 1990 йилда 15 фиозга ўсган бўлса, чет эл инвестицияларининг салмоғи 2 баробарга ўсиб 3.5 млрд. АҚШ долларин ташкил этди. 1995 йилда бу районда ЯИМ 41.2 млрд юанни ташкил этиб, 1994 йилга нисбатан 22 фоизга ўсган. Шу билан бирга 3.5 минг дона чет эл инвестицияси билан ишлайдиган корхоналар ташкил этилган бўлиб, жалб этилган инвестициялар салмоғи 1995 йилда 14.2 млрд.АҚШ долларни ташкил этди. Бу корхоналардан экспорт қилинган маҳсулот хажми эса 2.5 млрд. АҚШ доллари миқдоридадир.

Эркин иқтисодий худудлар билан бир қаторда Хитой Халқ Республикасида юқори технологиялар зонаси ҳам муваффақиятли фаолият кўрсатмоқда.Бундай зоналарнинг ташкил этилиши, фан – техника ютуқларини саноат ишлаб чиқаришга тезроқ жалб этиш учун муҳим аҳамиятга эга омиллардан биридир. Бундай зоналарнинг ташкил этилиши 1985 йилда Хитой Халқ Республикаси Фанлар Академияси раёсати томонидан Пекин шаҳрига яқин бўлган Чжунгуанцунда “Электрон кўчалар” деб аталган зона ва Шеньчженда илмий – техник саноат зонасининг ташкил этилиши билан асос солинди. Эркин юқори технологияли ривожланиш зонаси мамалакат худудида бир текисда тақсимланмаган. Бу тақсимланиш мамлакатда фан – техника ютуқларини барча эркин иқтисодий ривожланиш худудларида тажрибадан ўтказиш имконини беради. Бу худудларнинг барчаси ўз – ўзини маблағ билан таъминлаш, иқтисодий мустақиллик тамойиллари асосида ташкил этилган. Бу зоналарга чет эл инвестицияларининг киритилиши ҳам муҳим аҳамиятга эгадир. Шу билан бир қаторда бу зоналарда жойлашган корхоналар солиқ ва божхона имтиёзларига эгадир. Бу корхоналарда бошқарув аппаратининг рационал формаларидан фойдаланиш ва ишлаб чиқаришнинг турли хил усулларидан барча мулк кўринишларида фойдаланиш лойихалари синовдан ўтказилади. Давлат томонидан молиялаштириш миқдори кўп эмас, шунинг учун бу корхоналар кўпчилик холларда банк кредитларидан фойдаланилади. Албатта бу ташкил этилган зоналарда ўзига хос муаммолар мавжуд. Бу муаммолар мажмуасини 1997 йилда Хитой Халқ Республикасига қайтариб берилган – Гонконг иқтисодий оффшор худуди фаолиятини тахлил қилиш орқали олиш мумкин. 4. Ўзбекистонда эркин иқтисодий худудларни ташкил этиш имкониятлари ва мавжуд истиқболлар таҳлили

Эркин иқтисодий худудларини ташкил этишда мамлакатимизда ҳам бир қатор ишлар олиб борилмоқда. Энг асосийлари сифатида 1996 йил 25 апрельда қабул қилинган “эркин иқтисодий худудлари” тўғрисидаги қонун, Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Навоий вилоятида эркин индустриал-иқтисодий зона ташкил этиш тўғрисида”ги Фармони (02.12.2008 й. N ПФ-4059) кабиларни келтириш мумкин. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов ташаббуси билан Навоий шаҳри халқаро аэропорти ҳудудида МДҲ мамлакатларида биринчи бўлган “Навоий” эркин индустриал-иқтисодий зона ташкил этилмоқда. Эркин индустриал-иқтисодий зонанинг муваффақиятини белгиловчи энг муҳим жиҳатлардан бири – бу унинг ёнида жойлашган трансконтинентал интермодал хаб бўлиб, у 2009 йил январидан буён юк ташиш бўйича дунёда етакчи саналган “Korean Аyr” компанияси томонидан бошқарилмоқда. Жаҳон стандартларига жавоб берадиган ва жаҳон бозорларида талаб қилинадиган маҳсулот ишлаб чиқаришни таъминлайдиган, замонавий юқори технологияли ишлаб чиқаришларни ташкил этиш учун хорижий инвестицияларни, биринчи галда тўғридан-тўғри инвестицияларни жалб этиш бўйича қулай шарт-шароитлар яратиш, шунингдек Навоий вилоятининг саноат салоҳиятини, ишлаб чиқариш, транспорт-транзит ва ижтимоий инфратузилмасини ривожлантириш мақсадларида, "Навоий" эркин индустриал-иқтисодий зона ҳудудида хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг асосий йўналиши - замонавий хорижий юқори унумли асбоб- ускуналар ва техника, технологик линиялар ва модуллар, инновация технологияларини жорий этиш ҳисобига юқори технологияли, жаҳон бозорларида рақобатбардош маҳсулотларни кенг кўламда ишлаб чиқаришдан иборат этиб белгиланди. 4 Ҳамда, “Навоий” ЭИИҲ учун қуйидаги талаблар ҳукумат томонидан асосий устуворликлар сифатида белгилаб олинди: 4 Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Навоий вилоятида эркин индустриал-иқтисодий зона ташкил этиш тўғрисида”ги Фармони

-"Навоий" эркин индустриал-иқтисодий зонанинг фаолият кўрсатиш муддати 30 йилни ташкил этади, ва бу муддат кейинчалик узайтирилиши мумкин; -ЭИИЗ фаолияти давомида унинг ҳудудида алоҳида божхона, валюта ва солиқ режимлари, Ўзбекистон Республикаси норезидент фуқароларининг унинг ҳудудига кириш, ҳудудда бўлиш ва чиқиб кетишнинг, шунингдек улар томонидан меҳнат фаолиятини амалга ошириш учун рухсатномалар олишнинг соддалаштирилган тартиби жорий этилади; -алоҳида ҳуқуқий тартиб, шу жумладан, солиқ, валюта ва божхона тартиби фақат ЭИИЗ ҳудудида фаолият кўрсатаётган ва ЭИИЗ дирекцияси томонидан рўйхатга олинган хўжалик юритувчи субъектлар учун амал қилади; -"Навоий" эркин индустриал-иқтисодий зона фаолиятини мувофиқлаштириш ва тезкор бошқариш тегишли равишда давлат органлари вакилларидан ташкил этиладиган Маъмурий кенгаш ва ЭИИЗ дирекцияси томонидан амалга оширилади. Маъмурий кенгашнинг шахсий таркиби Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади; -"Навоий" эркин индустриал-иқтисодий зона ташкил этилган барча ҳудуд ЭИИЗ фаолият кўрсатадиган бутун давр мобайнида фойдаланиш ва бошқариш учун Маъмурий кенгашга берилади; -"Навоий" эркин индустриал-иқтисодий зона дирекцияси хўжалик юритувчи субъектларга ЭИИЗ ҳудудида ер участкаларини субижарага топшириш, ўз ҳуқуқ ва мажбуриятларини ижара шартномаси бўйича бошқа шахсга бериш, ижара ҳуқуқини гаровга қўйиш, уларни улуш сифатида устав капиталига қўшиш ҳуқуқисиз ижарага беради. ЭИИЗ ҳудудида ер участкаларини сотиш ва бошқача тарзда ўзгага бериш тақиқланади. Ўз навбатида "Навоий" эркин индустриал-иқтисодий зонада рўйхатдан ўтган хўжалик юритувчи субъектларга бир қатор имтиёзлар тақдим этилган, хусусан - уларга киритилган тўғридан-тўғри инвестициялар ҳажми қуйидагича бўлган тақдирда ер солиғи, мулк солиғи, даромад солиғи,

ободончилик ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш солиғи, ягона солиқ тўлови (кичик корхоналар учун), Республика йўл жамғармаси ва Республика мактаб таълимини ривожлантириш жамғармасига мажбурий тўловлардан озод этилсин: - 3 миллион евродан 10 миллион еврогача - 7 йилга; - 10 миллион евродан 30 миллион еврогача - 10 йилга. Кейинги 5 йил давомида фойда солиғи ва ягона солиқ тўлови ҳажми амалдаги ставкадан 50 фоиз миқдорида белгиланади; - 30 миллион евродан ортиқ бўлганда - 15 йилга. Кейинги 10 йил давомида фойда солиғи ва ягона солиқ тўлови ҳажми амалдаги ставкадан 50 фоиз миқдорида белгиланади. ЭИИЗда рўйхатга олинган хўжалик юритувчи субъектлар ЭИИЗ фаолият кўрсатадиган бутун муддатга экспортга йўналтирилган маҳсулот ишлаб чиқариш мақсадида мамлакатга олиб келинаётган асбоб-ускуналар, шунингдек хом ашё, материаллар ва бутловчи қисмлар божхона тўловларидан (божхона расмийлаштируви учун йиғимлардан ташқари) озод қилинади. Ўзбекистоннинг ички бозорларида сотиш учун мўлжалланган маҳсулотни ишлаб чиқариш мақсадида мамлакатга олиб кириладиган хом ашё, материаллар ва бутловчи қисмлар учун божхона тўловлари, агар қонун ҳужжатларида бошқа имтиёзли тартиб кўзда тутилмаган бўлса, белгиланган ставкаларнинг 50 фоизи миқдорида (божхона расмийлаштируви учун йиғимлардан ташқари) ундирилади, бунда уларни тўлаш муддати 180 кунгача кечиктирилиши мумкин. Қайд этилган имтиёзлардан фойдаланган ҳолда ЭИИЗ ҳудудига олиб кирилган асбоб-ускуналар, хом ашё, материаллар ва бутловчи қисмлар сотилган ёки бепул берилган тақдирда, божхона тўловлари қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда бюджетга тўлиқ ҳажмда ундирилади. Шунингдек, "Навоий" эркин индустриал-иқтисодий зонада рўйхатдан ўтган хўжалик юритувчи субъектларга қуйидагилар рухсат этилди:

улар ўртасида тузилган шартномалар ва контрактлар бўйича ҳисоб- китоб ва тўловларни ЭИИЗ ҳудудида хорижий валютада амалга ошириш; Ўзбекистон Республикаси резидентлари бўлган бошқа хўжалик юритувчи субъектлар томонидан етказиб берилган товарлар, бажарилган иш ва хизматларнинг ҳақини эркин алмаштириладиган валютада тўлаш; экспорт ва импорт қилинадиган товарлар учун ҳақ тўлаш ва ҳисоб-китоб қилишнинг уларга қулай шартлари ва шаклларидан фойдаланиш. Умуман “Навоий” ЭИИЗ Ўзбекистонда фаолиятини бошлаган дастлабки тажриба бўлиб, унинг қандай ривожланиши албатта мамлакатимиз иқтисдиётида жуда катта роль ўйнайди. Таянч иборалар: Эркин иқтисодий ҳудуд, саноат ишлаб чиқариш ва молиявий эркин ҳудудлар, маъмурий-иқтисодий имтиёзлар, инвестицион сиёсат, қулай инвестицион муҳит, Ўзбекистондаги Навоий ЭИИЗ. Бобнинг қисқача хулосаси: Эркин иқтисодий ҳудудлар – бу муайян имтиёз ва преференциялар остида алоҳида ажратилган мамлакатнинг қонунчилик тизимидан ташқарида бўлган иқтисодий ҳудудидир. Бундай ҳудудлардан давлатлар ўзининг нисбатан қолоқ ҳудудларини ривожлантириш ёки муайян сиёсатни амалга оширишда тажриба сифатида фойдаланишни мақсад қилганларида қўллайдилар. Эркин иқтисодий ҳудудларнинг турли-туман шакллари мавжуд: иқтисодий ишлаб чиқариш зоналари, савдо зоналари, оффшор ҳудудлар, эркин туризм зонаси, технопарк ва ҳ.к. эркин иқтисодий ҳудудларни ташкил этишда АҚШ, Бразилия ва ХХРнинг тажрибалари муҳим саналади. Чунки улар ўз мамлакати манфаатларидан келиб чиққан ҳолда турли моделларни танлаб олганлар ва бу самарали иш берган.

Ўзбекистонда ҳам Навоий вилоятида ЭИИЗ ташкил этилди ва бу мамлакатнинг ушбу минтақасини ривожлантиришда муҳим рол ўйнаши кутилмоқда.

Адабиётлар: 1. Каримов И.А. 2012-йил Ватанимиз тараққиётини янги босқичга кўтарадиган йил бўлади. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2011-йилнинг асосий якунлари ва 2012-йилда Ўзбекистонни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги маърузаси - Халқ сўзи. 2012 йил 23 январь.-3 б. 2. Каримов И . А . “ Юксак билимли ва интеллектуал ривожланган авлодни тарбиялаш – мамлакатни барқарор тараққий еттириш ва модернизация қилишнинг энг мухим шарти ” халқаро конференциясидаги нутқи // Халқ сўзи . 2012 йил 17 февраль . 3. Миллий ва халқаро иқтисодиёт . Ишмухамедов А . Е ., Юсупов А . С .. Т .: МЧЖ “ РАМ - С ”, 2007 й . 4. Халқаро иқтисодий муносабатлар . Назарова Г . Г ., Хайдаров Н . Х ., Акбаров М . Т .: МЧЖ “ РАМ - С ”, 2007 й . 5. Назарова Г . Г ., Халилов Х ., Эштаев А ., Хакимов Н . З ., Салихова Н ., Бобожонов Б . Р . “ Жаҳон иқтисодиёти ва ХИМ ”. – Т ., 2006. - 216 б . 6. Шодиев Р . Х . “ Жаҳон иқтисодиёти ”. – Т .: “ Ғофур Ғулом ”, 2005.- 215 б . 7. Ломакин В . К . . Мировая экономика . – М .: ЮНИТИ - ДАНА , 2008 . -735 б . 8. Кудров В . М . Мировая экономика . – М .: Дело 2008 . -528 б . 9. Хорижий мамлакатлар иқтисодиёти . Назарова Г . Г ., Хакимов Н . З ., Бобожонов Б . Р ., Эргашев Д.Р., Султанова Н.А. Т.:ТДИУ, 2007 й. 10. Ўзбекистоннинг халқаро иқтисодий муносабатлари. Хайдаров Н.Х. Т.:ТГЭУ, 2007 й. 11. www.gov.uz –Ўзбекистон Республикаси Давлат ҳокимияти портали

Похожие

Иқтисодий хавфсизликнинг моҳияти ва миллий хавфсизлик тизимида тутган ўрни

Бозор иқтисодиётида режалаштиришнинг моҳияти ва ўрни

Қишлоқ хўжалигининг республика иқтисодиётида тутган ўрни. «Қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти» фанининг предмети, тадқиқот усуллари

Пулнинг моҳияти, вазифалари ва иқтисодиётда тутган ўрни

Халқаро савдонинг ривожланиш шарт-шароитлари