Юридик шахслардан олинадиган солиқлар турлари ва уларни ҳисоблаш тартиби - Экономика - Рефераты

Юридик шахслардан олинадиган солиқлар турлари ва уларни ҳисоблаш тартиби

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60.5 KB

Юридик шахслардан олинадиган солиқлар турлари ва уларни ҳисоблаш тартиби Режа: 1. Юридик шахслардан ундириладиган солиқлар. 2. Юридик шахслардан олинадиган солиқларни ҳисоблаш тартиби. 3. Ўзбекистон Республикаси бюджетдан ташқари пенсия жамғармалари ҳақида.

Ўзбекистон Республикасининг солиқлар тизими умум давлат солиқлари ҳамда маҳаллий солиқлар ва йиғимларни ўз ичига олади (ЎзР Солиқ кодекси; 2-боб 5-7-моддалар). Шундай қилиб, солиқларни ундиришнинг икки даражали тизими қайд этилган. Умумдавлат солиқларига қуйидагилар киради: даромад (фойда) солиғи, жисмоний шахсларнинг даромадларига солинадиган солиқ, қўшилган қиймат солиғи (ҚҚС), акциз со лиғи, ер остидан фойдаланганлик учун солиқ, экология со лиғи, сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солик,. Махаллий солиқлар ва йиғимларга қуйидагилар кира ди: ер солиғи, мол- мулк солиғи, реклама солиғи, автотранс порт воситаларини олиб-сотганлик учун солиқ, ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш солиғи, савдо-сотиқ қилиш ҳуқуқи учун йиғим, шу жумладан, айрим турдаги товарларни сотиш ҳуқуқини берувчи лицензия йиғимлари, юридик шахсларни, шунингдек, тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи жисмоний шахсларни рўйхатга олганлик учун йиғим, автотранспорт тўхташ жойидан фойдаланганлик учун йиғим, ободончилик ишлари учун йиғим. Рўйхатлардан кўриниб турибдики, ЎзР солиқлари тизимига нафақат солиқлар, балки амалда солиқ тўловлари бўлмаган қатор тўловлар ҳам кирган (рўйхатга олиш, максадли ва лицензия йиғимлари). Лицензия йиғимлари маълум фаолият билан шуғулланишга рухсат (лицензия) олиш учун тўлов бўлиб хизмат килади. Айрим тўловлар бир марталик хусусиятга эга. Умумдавлат солиқлари фақат қонунчилик ҳужжатлари билан белгиланади ва республиканинг барча ҳудудларида ундириб олинади. Уларнинг бир қисми (ер остидан фойдаланганлик учун солиқ) тулиқ республика бюджетига, бир қисми (ҚҚС, даромад (фойда) солиғи ва б.) меъёрлар бўйича маҳаллий бюджетларга ўтказилади. Маҳаллий солиқлар белгиланиш ва ундирилиш тартиби билан фарқ қилади. Ер солиғи ва мол-мулк солиғи Ўзбекистон Республикаси қонунчилик ҳужжатлари (қонуни) билан киритилади ва унинг барча ҳудудларида унди -

риб олинади, бунда ушбу соликлар ва йиғимларнинг миқдорлари Ўзбекистон Республикасининг Ҳукумати томо нидан белгиланади. ЎзР Солиқ кодексида назарда тутилган бошқа маҳаллий солиқлар Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳрининг давлат ҳокимияти органлари то монидан киритилади. ЎзР Вазирлар Маҳкамаси фақатгина ушбу маҳаллий солиқларнинг чегара миқдорларини белгилайди. Янги маҳаллий солиқлар ва йиғимларнинг киритилиши ЎзР Вазирлар Маҳкамаси билан келишилиши лозим. Маҳаллий солиқлар ва йиғимлар маҳаллий бюджетларга ўтказилади. Ўзбекистоннинг солиқлар тизимини, шунингдек, шартли равишда жисмоний шахслардан ундириладиган солиқлар, юридик шахслардан ундириладиган солиқлар гуруҳлари ҳамда аралаш солиқлар гуруҳи бўйича таснифлаш мумкин. Н.И. Химичева таъкидлаганидак, субъектлар бў йича тўловлар доирасини аниқлаш юридик ва жисмоний шахсларнинг ҳукуқий мавқеини тавсифлаш, улар фаолиятининг истиқболларини белгилаш ҳамда солиқлар тўланишини назорат қилишни ташкил қилиш учун муҳим аҳамиятга эга. Яна шуни қўшимча қилмоқчимизки, бу давлат бюджетини даромад ва харажат қисмларининг мутаносиблигини таъминлаш нукдаи назаридан ҳам амалий аҳамиятга эга. Жисмоний шахслардан ундириб олинадиган солиқлар гуруҳига жисмоний шахсларнинг даромадларига солинадиган солиқ (ЎзР Солиқ кодекси қабул қилингунга қадар даромад солиғи деб номланарди), ер солиғи, мол-мулк солиғи ва айрим бошқа солиқлар киради. Масалан, агар жисмоний шахслар ер остидан фойдаланса, у ҳолда улар ер остидан фойдаланганлик учун солиқнинг тўловчилари ҳисобланади. Юридик шахслардан ундириладиган солиқлар гуруҳига юридик шахсларнинг даромадлари (фойдаси)га солинадиган солиқ, ҚҚС, акцизлар, ер остидан фойдаланган лик учун солиқ, экология солиғи, сув ресурсларидан фой даланганлик учун солиқ, шунингдек, маҳаллий солиқлар, шулардан

асосийлари - ер солиғи, мол-мулк солиғи, ижти моий инфратузилмани ривожлантириш учун солиқ, рек лама солиғи киради. ЎзР солиқлари тизимида ҳам жисмоний, ҳам юридик шахслар томонидан тўланадиган аралаш солиқлар мавжуд. Улар ўзларининг асосий мазмунига кўра бир-бирига мос келади ва кўпинча мазкур субъектлар учун ягона бўлган меъёрий жужжат билан тартибга солинади. Буларнинг ичида рента хилидаги мулкий солиқ ҳисобланган ер солиғи, шунингдек, ҳудудий тамойилга асосланган мол-мулк солиғи мавжуд. Ер солиғининг ставкаси ҳукумат то - монидан белгиланган базавий ставкалар ва тузатувчи коэффициентлар асосида белгиланади. Юридик шахслар нинг мол-мулкига солинадиган солиқ ставкаси беш фоиз миқдорида белгиланган, жисмоний шахсларнинг мол-мул - кига солинадиган солиқ ставкаси эса ЎзР Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади. Агар юридик шахслар ушбу аралаш солиқлар суммасини мустақил ҳисоблаб чиқишеа (ЎзР Солиқ кодексининг 94-, 103-моддалари), жисмоний шахсларга нисбатан буни давлат солиқ органлари амалга оширади (ЎзР Солиқ кодексининг 95-, 104-моддалари)1. Иш берувчилар (суғурта қилувчилар) нафақат жисмоний шахсларнинг даромадларига солинадиган солиқни ҳисоблаб чиқади, ушлаб қолади ва уни бюджетга ўтказади, балки давлат бюджетдан ташқари ижтимоий фондлар (ЎзРда бу Бандликка кўмаклашиш фонди), шунингдек, Ўзбекистон Республикасининг бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига ҳ ам бадалларни ҳисоб-китоб қилади ва тўлайди. Агар илгари иш берувчилар ижтимоий суғурта учун атиги бир суғурта бадалини (колхозлар - Ижтимоий суғурталашнинг марказлашган иттифоқ фондига) тўлашган бўлса, энди улар қуйидаги фондларга ажратмаларни амал га оширишади: Пенсия жамғармаси, Бандликка кўмакла шиш давлат фонди. Бундан келиб чиқадики, "ижтимоий суғурта" тушунчаси янада кенгайди. Номлари қайд этилган фондлар - унинг таркибий қисми ва ташкилий-ҳуқуқий шаклларидир.

Бандликка кўмаклашиш давлат фонди (БКФ) аҳолининг бандлиги ва меҳнат органларининг самарали фаолияти соҳасида давлат сиёсатини амалга ошириш тадбирларини молиялаш учун ташкил этилди. Унинг ташкил этилиши қонунчилик ҳужжатида кўзда тутилди. БКФ бюджетдан ташқари фонд бўлиб, Ўзбекистон Республикаси Вазир лар Маҳкамаси томонидан белгиланган тартибда таш кил этилади. Корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг ажратмалари ҳисобидан ташкил этиладиган БКФ маблағларининг 70 фоизи Қорақалпоғистон Республи каси, вилоятлар ва Тошкент шаҳрининг меҳнат бўйича органлари ихтиёрида қолдирилади ва кейинчалик у туманлар ва шаҳарлар ўртасида қайта тақсимланади, 30 фоизи эса республика даражасида жамғарилади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ижтимоий суғурталаш фонди 1993 йил 4 августда собиқ СССР Пенсия Фондининг Ўзбекистон Республикаси бўлими негизида мустақил молиявий-кредит муассасаси сифатида ташкил этилди. 1996 йил 27 декабрда мазкур фонд негизида Узбекистон Республикаси Ижтимоий таъминот вазирлиги ҳузуридаги Пенсия Жамғармаси таш кил (ПЖ) этилди. 2001 йил 1 январдан бошлаб ҳукуматнинг 2000 йил 15 ноябрдаги 444-сонли карори билан ЎзР Ижтимоий таъминот вазирлиги ҳузуридаги Пенсия Жамғармаси ЎзР бюджетдан ташқари Пенсия Жамғармасига айлантирилди. Фондлар мустақил бўлиб, уларни хар бирининг молиявий асосини суғурта бадаллари таш кил этади. Лекин бу ташкилий -ҳ у ду ий жиҳатдан улар бир хилда ташкил этилган дегани эмас. Уларнинг шаклланиши тартибида кўпгина ўхшашликлар бўлишига қарамай, ўзига хос томонлари ҳам мавжуд. Биринчидан, суғурта тарифи бир хил эмас. Масалан, 2001 йилда меҳнатга ҳак тўлаш фондидан суғурта тарифи қуйидагини ташкил эта ди: бюджетдан ташқари Пенсия Жамғармасига - 37,3%, Бандликка кўмаклашиш давлат фондига - 1,5%, ниҳоят, Касаба уюшмалари Федерацияси Кенгашига - 1,2%; фуқароларнинг мажбурий суғурта бадаллари - ойлик иш ҳақининг 2,5 фоизи; Мулкчилик шаклидан қатъи назар, юридик шахслардан ЎзР ПЖга мажбурий ажратмалар

-сотилган маҳсулотни амалдаги ҳажмининг 0,7 фоизини ташкил қилади. Иккинчидан, суғурта бадаллари хҳисоблаб қўшиладиган тўловлар доираси ҳар доим хам мо с келмайди. Учинчидан, суғурта бадалларини тўламаганлик ва ёки улар ҳисоблаб қўшилиши лозим бўлган суммаларни яширганлик учун турли жарима санкциялари белгиланган. Аҳолининг бандлиги тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг талабларини бузганлик учун, хусусан БКФга ажратмалар тўлашдан бўйин товлаганлик учун ЎзР Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 229-моддасига биноан энг кам ойлик иш ҳақининг уч бараваридан беш бараваригача миқдорида жарима ундирилади (юрис - дикция органи - меҳнат ҳуқуқий нозири). Мазкур фондларни шакллантиришда ягона тўловлар базаси умумий ҳисобланади: ҳисоблаб ёзилган иш ҳақи суммаси, иш ҳақининг микдори ёки тадбиркорлик тузил-маларининг даромади, деҳқон хўжалиги аъзолари учун суғурта бадалларининг энг кам миқдори х,ар ойда энг кам иш ҳақининг бир бараваридан кам бўлмаган микдорни ташкил қилади. Мулкчиликнинг барча шаклларидаги корхоналар, му ассасалар ва ташкилотлар, шартномалар бўйича фуқароларни ёлловчи шахслар, шунингдек, юридик шах с си фатида рўйхатдан ўтмасдан тадбиркорлик фаолияти би лан шуғулланувчи шахслар, хўжаликларининг аъзо лари ЎзР ПЖга бадалларни тўловчилар ҳисобланади. Суғурта бадаллари барча турдаги иш ҳақига ҳисоблаб ёзилади, 1997 йил 8 январдаги 297-сонли Йўриқномада махсус назарда тутилган тўловлар бундан мустасно (бундай турдаги тўловлар сони 16 та: қ. 7-банд). УзР ПЖга бадалларни ўтказиш учун тўлов топшириқномаси иш берувчи томонидан банкдан жорий ойда меҳнатга ҳақ тўлаш учун маблағларни талаб қилиш билан бир вакдда тақдим этилади. Суғурта бадаллари нақд пулсиз ҳисоб-китоблар қилиш йўли билан тўланади. Илгари суғурта бадалларини тўлаш муддати мулкчилик шакли, ташкилий- ҳ уқукий шаклларга қараб фарқ қилар эди; масалан, бюджетдан молияланадиган ташкилотлар уларни бир ойда бир марта - ойнинг иккинчи

ярми учун иш ҳақини тўлаш муддатида, бошқа ташкилотлар эса ой нинг биринчи ва иккинчи ярми учун иш ҳақини тўлаш муд-датларида тўлашарди. Диний ташкилотлар ва шартномалар бўйича фуқароларни ёлловчи шахслар учун суғурта бадалларини тўлашнинг бошқа муддатлари белги-ланган: улар иш хаки (даромад) тўланган ойдан кейинги ойнинг 5-кунидан кечиктирилмасдан тўланиши керак. Агар юридик шах с сифатида рўйхатдан ўтмасдан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи шахслар ЎзР ПЖга бадалларни ҳар чоракда, ҳисобот чорагидан кейинги ойнинг 8-кунидан кечиктирилмаган муддатда тўлашган бўлса, 2001 йил I январидан бошлаб Ўзбекистон Ҳукумати ҳисоб-китобларни тақдим этиш ва ЎзР ПЖга бадаллар, ажратмалар ва тўловларни тўлаш муддатларини бирхиллаштирди. Бу жадвалда кўрсатилган (кейинги саҳифага қаранг). Ушбу бадаллар солик, тўловлари сифатида кўриб чиқилиши мумкинми? Юридик адабиётда бу ха қ да турли хилдаги нуқтаи назарлар мавжуд. С.Г. Пепеляевнинг ҳу-соблашича, ПЖга бадаллар мақсадли (ижтимоий) солиқлардир, мажбурий ижтимоий тўловларнинг солиқ табиатини В.В.Глухов ҳамда И.В.Дольдэлар таъкидлашади. Бош-қалар (Н.И.Химичева, Л.Калинина, А.Бажанова)нинг ҳисоблашича, суғурта бадалларининг моҳияти солиқларникига қараганда бир мунча бошқача, уларга солиқ солиш тамойиллари амал қилиши мумкин эмас, чунки улар меҳнат муносабатларининг таркибий қисми ҳисобланади ва улар ни ундиришни тартибга солишнинг барча масалалари махсус ("носолиқ") қонун ҳужжатларида мустаҳкамланган. Учинчилари (А.В.Бризгалин, Е.Н.Евстигнеев, И.И.Кучеров)нинг ҳисоблашича, ПЖга бадаллар - бу квазисоликдир (солиқ бўлмаган тўлов). Ўзбекистон қонунчилигида бундай тўловлар солиққа оидлиги тан олинган. Маълумки, Ҳукуматнинг 2000 йил 15 ноябрдаги 444-сонли қарори билан шундай белгиланганки, ЎзР бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига мажбурий туловлар " довл а т солиқлори в а йиғимл а риг а тенгл а штирил а ди. Бироқ "бир ҳукуқий унсур ёки институтнинг бошқасига тенглаштирилиши каби қонун чиқариш техникасининг бундай

техник усули қатор масалаларни, шу жумладан, янги солиқларни белгилашнинг ҳуқуқий асосланганлиги ва Ўзбе кистон Республикаси Конституциясининг 123-моддасига мо с келиши тўғрисидаги масалани келтириб чиқаради. ЎзР бюджетдан ташқари ПЖнинг даромадлари ва харажатлари ҳар йили ЎзР бирлаштирилган бюджети таркибига киритилади, ажратмалар ва бадаллар микдори, улар ни тўлаш муддатлари эса Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади. Агар ЎзР Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги ЩФнинг пул маблағлари давлат бюджети ва бошқа фондлар таркибига киритилмаган бўлса, ПЖнинг пул маблағлари дастлаб 1997 йил 1 январдан бошлаб маблағларнинг шаклланиши ва сарфланишининг мақсадли йўналишлари сак ла ниб қолган ҳолда Ўзбекистон Республикасининг Давлат бюджетига кириилди. Маблағларни йиғиш ва уларнинг тўлиқ келиб тушишини назорат қилиш вазифаси ЎзР Давлат солиқ қўмитасининг органлари зиммасига юклатилган. Бюджетдан ташқари ПЖга мажбурий бадаллар ва давлат ижтимоий суғуртаси бўйича ажратмаларни ҳисоблаб чиқиш ҳа м да тўлаш тартиби 2001 йил 16 мартдаги 1018-сонли махсус Й ўрикнома билан тартибга солинади.

Похожие

Жисмоний шахслардан олинадиган солиқлар ва йиғимлар

Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи

Юридик шахслардан ундириладиган фойда солиги

Юридик шахслардан ундириладиган фойда солиғи

Давлат даромадларини ҳуқуқий тартибга солиш. Солиқлар моҳияти ва уларнинг давлат ҳаётида тутган ўрни. Солиқ ҳуқуқи предмети, усули ва тизими