Xususiy kapital tarkibi va uning tahlili - Экономика - Рефераты

Xususiy kapital tarkibi va uning tahlili

Загружено в:

11.09.2023

Скачано:

0

Размер:

225.5 KB

Xususiy kapital tarkibi va uning tahlili Reja: 1.Xususiy kapitalni tahlil etish mazmuni va vazifalari. 2.Xususiy kapitalning tarkibiy tuzilishi: ustav fondi (ustav kapitali), qo‘shilgan kapital, zaxira kapitali va taqsimlanmagan foyda. 3.Xususiy kapital va uning o‘zgarishini tahlili. 4.Xususiy kapitalning dinamik tahlili. 5.Sof aktivlar tahlili. Xususiy kapital daromadligi (rentabelligi)ning tahlili. 6.Moliyaviy leveridj ko‘rsatkichlarini tahlili.

Xususiy kapitalni tahlil etish maqsadi, mazmuni, vazifalari va axborot manbalari Iqtisodiyotni liberallashtirish, ishlab chiqarishni modernizatsiyalash va innovatsion rivojlantirish nafaqat iqtisodiy jihatdan‚ balki moliyaviy jihatdan ham mustahkam tayanchni talab etadi. Shu sababli‚ xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy salohiyatini baholashda o‘z mablag‘larining qiymatiga, ularning jami kapital tarkibidagi salmog‘iga, majburiyatlarga nisbati chegaralariga muhim ahamiyat qaratiladi. Xususiy kapital korxonaning moliyaviy holatini tavsiflovchi muhim ko‘rsatkichlardan biri hisoblanadi. Xususiy kapital tushunchalariga ta’riflar O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan “Moliyaviy hisobotni tayyorlash va taqdim etish uchun konseptual asos”da hamda “Hisob siyosati va moliyaviy hisobot”da keltirilgan. Xususiy kapital (sarmoya) – subyektning majburiyatlarni chegirib tashlagandan keyingi aktivlaridir. Subyekt majburiyatlari – subyekt (qarzdorning) boshqa subyekt (kreditor) foydasiga muayyan ishni amalga oshirish, masalan, mol- mulkni topshirish, ishni bajarish, pul to‘lash va boshqa majburiyatlaridir yoxud muayyan xatti-harakatdan tiyilib turish majburiyatidir, kreditor esa qarzdordan o‘z majburiyatlarini bajarishini talab qilishga haqlidir. Aktivlar – subyekt nazorat qiladigan, kelgusida ulardan daromad olish maqsadida avvalgi faoliyat natijasida olingan iqtisodiy resurslardir. Demak yuqoridagi ta’rif va tasniflashdan quyidagi bog‘lanishni berib o‘tish mumkin: Xususiy kapital (XK) = Aktivlar (A) – Majburiyatlar (M) Buxgalteriya balansidagi xususiy kapitalning miqdori aktivlar qiymatini va majburiyatlarni baholashga bog‘liqdir.

Xususiy kapital ustav fondidan (ustav kapitalidan), qo‘shilgan, zaxira kapitalidan va taqsimlanmagan foydadan tarkib topadi. Zarur hollarda ustav, qo‘shilgan zaxira kapitali tahliliy jihatidan hisobga olinadi. Ustav fondi (ustav kapitali) ta’sis hujjatlarida belgilangan hissalarning (pulda ifodalangan holdagi) yig‘indisini aks ettiradi. Ustav fondiga (ustav kapitaliga) hissalar shaklida kiritiladigan moddiy va nomoddiy aktivlar ta’sischilar (ishtirokchilar) o‘rtasidagi kelishuvga ko‘ra baholanadi, qonunda nazarda tutilgan hollarda esa, baholovchi tashkilot tomonidan baholanishi kerak. Qo‘shilgan kapital aksiyalarni nominal qiymatidan baland narxlarda dastlabki sotishdan olinadigan emissiya daromadini, shuningdek‚ ekvivalenti chet el valyutasida ifodalangan ustav fondini (ustav kapitalini) shakllantirish jarayonida yuzaga keladigan kurs farqini aks ettiradi. Zaxira kapitali uzoq muddatli aktivlarni qayta baholashda hosil bo‘ladigan inflyatsiya zaxiralarini, qonun hujjatlarida va ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan miqdorlarda sof foydadan ajratmalarni, shuningdek‚ tekinga olingan mol-mulkning qiymatini aks ettiradi. Taqsimlanmagan foyda foydaning jamg‘arilayotganligini ifodalaydi va mulkdorlarning qaroriga binoan ustav fondiga (ustav kapitaliga) qo‘shilishi mumkin. Mulkchilik shakllaridan qat’iy nazar, korxonalarda ustav kapitali (fondi) miqdori mazkur korxona tashkil bo‘lganda tasdiqlangan ta’sis hujjatlarida ko‘rsatilgan miqdorga teng bo‘ladi. Uning miqdori yil davomida o‘zgarmaydi. Xususiy kapital tahlilining maqsadi xususiy kapitalni shakllantirishning asosiy manbalarini o‘rganish va ulardan foydalanish samaradorligini oshirish imokniyatlarini aniqlashdan iborat. Xususiy kapital tahlilining asosiy vazifalari: - tahlil uchun zarur bo‘lgan axborotlar bazasini (ustav kapitalini ko‘paytirish, undan foydalanish, tasarruf etish bilan bog‘liq bo‘lgan axborotlar to‘plamini) shakllantirish;

- qonun hujjatlari va xo‘jalik yurituvchi subyektning ustavida belgilangan normalariga amal etilishini baholash; - xususiy kapital va uning tarkibiy, dinamik o‘zgarishlariga baho berish; - xususiy kapitaldan samarali foydalanish darajasini o‘rganish; - xususiy kapital samaradorligini oshirishning imkoniyatlarini aniqlash va yo‘lga qo‘yish. Xususiy kapital tahlilini olib borishda axborot manbalariga “Buxgalteriya balansi” va “Xususiy kapital to‘g‘risida”gi hisobot shakllari kiradi. Buxgalteriya balansida xususiy kapital va uning tarkibiy birliklari haqidagi ma’lumotlar hisobot davri boshiga va oxiriga haqiqiy, tan olingan qiymati bo‘yicha aks ettiriladi. Buxgalteriya balansida o‘z sarmoyasi va ularni oshkor qilish xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy ahvolini tahlil qilishda moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar uchun yordam bera oladigan axborotlarni aks ettirishni tasniflaydi. Buxgalteriya balansida xususiy sarmoyani umumiy summasigina oshkor qilinishi kerak. Xususiy kapital va uning tarkibiy qismlari haqidagi axborotlarni tarkibiy qismi sifatida ochib berilishi 14 son BHMS bilan tarkiblanadi. Barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlar (banklar va byudjet tashkilotlaridan tashqari) xususiy kapital to‘g‘risidagi axborotni tayyorlash va ochib berish jarayonida mazkur standart talablarini bajarishlari kerak. O‘z sarmoyasi (xususiy kapital) to‘g‘risidagi hisobotda o‘z sarmoyasining harakati, zaxiralarni shakllantirish, to‘lash uchun hisoblangan dividendlar to‘g‘risidagi axborot taqdim etiladi. Xususiy kapital to‘g‘risidagi hisobotni tuzish maqsadi bo‘lib, xususiy kapitalning hisobot davri boshiga va oxiriga bo‘lgan holati va hisobot davri mobaynida uning tarkibidagi o‘zgartirishlar haqidagi axborotni ochib berish hisoblanadi. Xususiy kapital to‘g‘risidagi hisobotga bo‘lgan tushuntirishda xo‘jalik yurituvchi subyekt xususiy kapital qatnashchisining chiqib ketishi, aksiyadorlik

jamiyati tomonidan aksiyalarning sotib olinishi yoki sotib olingan aksiyalarni bekor qilinishi, aksiyalar nominal qiymatining pasayishi yoki boshqa sabablarga ko‘ra kamayib ketganligi haqidagi ma’lumotlar keltiriladi. Hisobotning xususiy kapital to‘g‘risidagi qismiga oid tushuntirish xati “Hisob siyosati va moliyaviy hisobotlar” Buxgalteriya hisobi milliy standarti (1-son BHMS)da nazarda tutilgan talablarga muvofiq tuziladi. Aksiyadorlik jamiyatlari xususiy kapital to‘g‘risidagi tushuntirishda quyidagilar haqidagi axborotni keltiradilar: a) obuna amalga oshirilishi nazarda tutiladigan aksiyalarning umumiy soni va nominal qiymati; b) nazarda tutilgan miqdorlar bilan taqqoslaganda obuna amalga oshirilgan aksiyalarning umumiy miqdori va nominal qiymati; v) aksiyalarga obunaning borishi chog‘ida olingan mablag‘lar umumiy summasi; g) ayrim turlar va toifalar bo‘yicha ustav kapitali tarkibidagi aksiyalar; d) imtiyozli aksiyalar bo‘yicha to‘lanmagan jamlangan dividendlar summasi; e) aksiyalar ko‘rinishida to‘lanadigan dividendlar, xususan, to‘lanadigan aksiyalarning soni va qiymati, shuningdek, ularning turlari yoki toifalari to‘g‘risida; j) hisobot davrida yuz bergan maydalash yoki qo‘shib yuborishlar va aksiyalarning maydalanishi yoki qo‘shib yuborilishigacha va undan keyingi aksiyalarning nominal qiymati to‘g‘risidagi. Aksiyalarga obunaning borishi chog‘ida olingan mablag‘lar umumiy summasi tushuntirishda quyidagilar bo‘yicha keltiriladi: a) aksiyalar uchun haq sifatida kirim qilingan barcha pul mablag‘lari, aksiyalar soni ko‘rsatilgan holda; b) aksiyalar uchun to‘lov sifatida kirim qilingan mol-mulkning qiymat bahosi, aksiyalar soni ko‘rsatilgan holda; v) aksiyalar uchun haq sifatida kirim qilingan chet el valyutasining umumiy summasi, aksiyalar soni va hisobda valyuta kirim qilingan kursi ko‘rsatilgan holda.

Ustav kapitali tarkibidagi aksiyalar haqidagi axborot tushuntirishda ayrim turlar va toifalar bo‘yicha keltiriladi: a) chiqarilgan aksiyalar soni, ustav kapitalining to‘lanmagan qismi ko‘rsatilgan holda; b) aksiyaning nominal qiymati; v) muomalada bo‘lgan aksiyalar sonida hisobot davri mobaynidagi o‘zgartirishlar; g) aksiyalar bilan bog‘liq huquqlar, imtiyozlar va cheklashlar, shu jumladan dividendlarning taqsimlanishi va kapitalning qaytarib berilishi bo‘yicha cheklashlar; d) jamiyatning o‘ziga, uning sho‘ba va uyushgan korxonalariga tegishli aksiyalar; e) ular egalik qilayotgan muassislar ro‘yxati va aksiyalar soni; j) ijroiya organi a’zolarining mulki bo‘lgan aksiyalar soni; z) opsionlar va boshqa kontraktlarga binoan chiqarish uchun zaxiralashtirilgan aksiyalar, ularning muddatlari va summalari ko‘rsatilgan holda; i) konvertatsiyalanadigan (aksiyalar yoki obligatsiyalarga) aksiyalarning soni va nominal qiymati hamda ushbu aksiyalarning qarzga oid qimmatli qog‘ozlarga konvertatsiya qilinishi hollarida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan majburiyatlar. Boshqa barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy hisobotlarga oid izohlarda quyidagilar to‘g‘risidagi axborotni keltiradilar: a) egalik qiluvchilar o‘rtasida ustav kapitali ulushining taqsimlanishi; b) ushbu ulushlarga tegishli huquqlar, imtiyozlar yoki cheklashlar; v) ustav kapitali tarkibida egalik qiluvchilar ulushi tarkibidagi o‘zgartirishlar. Xususiy kapitalning tarkibiy tuzilishi: ustav fondi (ustav kapitali), qo‘shilgan kapital, zaxira kapitali va taqsimlanmagan foyda. Buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va auditga oid qonunchilik normalarida “o‘z sarmoyasi”, “o‘z sarmoyasi manbalari”, “o‘z mablag‘lari manbalari”,

“xususiy sarmoya”, “xususiy kapital” degan tushunchalar keng uchraydi. Ularning barchasi bitta mazmunni ya’ni, xo‘jalik yurituvchi subyektlarning o‘zigagina tegishli bo‘lgan mablag‘larni ifoda etadi. Xususiy kapital tarkibiga quyidagi tarkibiy birliklar kiradi: - ustav kapitali; - rezerv kapitali; - qo‘shilgan kapital; - taqsimlanmagan foyda yoki qoplanmagan zarar. Buxgalteriya balansining “O‘z mablag‘lari manbalari” (“Xususiy sarmoya”) bo‘limida ustav kapitali, qo‘shilgan kapital, zaxira kapitali, sotib olingan o‘z aksiyalari, taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar), maqsadli tushumlar hamda bo‘lg‘usi xarajatlar va to‘lovlar zaxiralari aks etadi. Buxgalteriya balansida “O‘z sarmoyasi" va uning tarkibiy birliklari I. O‘z mablag‘lari manbalari Balans satri Ustav kapitali (8300) 410 Qo‘shilgan kapital (8400) 420 Rezerv kapitali (8500) 430 Sotib olingan xususiy aksiyalar (8600) 440 Taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar) (8700) 450 Maqsadli tushumlar (8800) 460 Kelgusi davr xarajatlari va to‘lovlari uchun zaxiralar (8900) 470 I bo‘lim bo‘yicha jami (satr 410+420+430- 440+450+460+470) 480 jadval Xususiy kapital to‘g‘risidagi hisobot va uning tarkibiy birliklar (“O‘zbekiston temir yo‘llari” AJ) Ko‘rsatkichlar nomi Satr kod i Ustav kapital i Qo‘shilga n kapital Rezer v kapital i Taqsimlanmag an foyda (qoplanmagan zarar) Sotib olingan xususiy aksiyala r Maqsadl i tushuml ar va boshqala r Jami

1 2 3 4 5 6 7 8 9 Yil boshidagi qoldiq 010 614 384 - 5 737 851 507 694 - 885 865 7 745 794 Qimmatli qog‘ozlar emissiyasi 020 213 818 - x x x x 213 818 Uzoq muddatli aktivlarni qayta baholash 030 x x 2 383 571 x x x 2 383 571 Ustav kapitalini shakllantirishd a paydo bo‘lgan valyuta kursi farqlari 040 x - x x x x - Rezerv kapitaliga ajratmalar 050 x x - - x x - Joriy yilning taqsimlanmag an foydasi (zarari) 060 x x x - x x - Tekinga olingan mol- mulk 070 x x x x x - Maqsadli foydalanish uchun olingan mablag‘lar 080 x x x x x - - Hisoblangan dividendlar 090 x x x 284 293 x x -284 293 Xususiy 100 - - - - - 65 341 65 341

kapital shakllanishini ng boshqa manbalari Yil oxiridagi qoldiq 110 828 203 - 8 121 423 223 400 - 951 207 10 124 233 Xususiy kapitalining ko‘payishi (+) yoki kamayishi (-) 120 +213 818 - +2 383 571 -284 293 - +65 341 +2 378 439 MA’LUMOT UCHUN: Chiqarilgan aksiyalar soni, dona 130 x x x x x x 1 830 762 91 1 shu jumladan: imtiyozli 31 x x x x x x oddiy 32 x x x x x x 1 830 7 62 911 Aksiyani ng nominal qiymati 40 x x x x x x 430 Muomala dagi aksiyalar soni, dona 50 x x x x x x 1 830 7 62 911 shu jumladan: imtiyozli 51 x x x x x x oddiy 52 x x x x x x 1 830 7 62 911

Xususiy kapital tarkibiy tahlilining asosiy yo‘nalishlari quyidagi ketma- ketlikda amalga oshiriladi. Xususiy sarmoya tarkibi va harakatining tahlili: davr boshiga qoldig‘i; hisobot davrida kelib tushgani; hisobot davrida ishlatilgani; hisobot davri oxiriga qoldig‘i; qoldiqlarning mutlaq o‘zgarishlari; o‘sish darajasi; kirib kelish koeffitsiyenti; chiqib ketish koeffitsiyenti tahlili. Xususiy kapital tarkibini tahlil etish muhim funksiyalarni bajarish imkonini beradi. Jumladan: faoliyatning uzluksizligini ta’minlash; kapital, qarzlar va zararlardan himoya qilinganlik darajasining kafolatini berish; olingan foydani ishlatishda qatnashish; korxona boshqaruvida ishtirok etish kabi. Xususiy kapital tarkibiy tuzilishida quyidagi ko‘rsatkichlar baholanadi: Ustav kapitalining xususiy kapital tarkibidagi salmog‘i koeffitsiyenti; Kuk = UK/XK (O‘MM) Bu yerda: Kuk – ustav kapitalining o‘z sarmoyasi tarkibidagi salmog‘i; UK – ustav kapitali; XK(O‘MM) – xususiy kapital (O‘z mablag‘lari manbasi). Ustav kapitalining o‘z sarmoyasi tarkibidagi salmog‘ini ifoda etadi va ushbu ko‘rsatkich xususiy kapital tarkibida eng muhim ko‘rsatkich hisoblanadi. Taqsimlanmagan foyda summasining xususiy kapital tarkibidagi salmog‘i koeffitsiyenti: Ktf = TF/ XK (O‘MM) Bu yerda: Ktf – taqsimlanmagan foydaning xususiy kapital tarkibidagi salmog‘i koeffitsiyenti; TF – taqsimlanmagan foyda. Taqsimlanmagan foyda summasining xususiy kapital tarkibidagi salmog‘ini ifoda etadi.

Xususiy kapitalning kompleks tahlilida yuqoridagi tartibda rezerv kapitali, qo‘shilgan kapital va o‘z sarmoyasining boshqa tarkibiy qismlari bo‘yicha ham salmoq darajalari va ularning o‘zgarishlariga baho beriladi. Xususiy kapitalning o‘sish darajasi: O‘xk = XKdo / XKdb x 100% Bu yerda: XKdo; XKdb – davr boshi va oxiriga xususiy kapital. Xususiy kapitalning gorizontal va vertikal tahlili Ko‘rsatkichla r Davr boshi Davr oxiri Farqi (+,-) O‘sis hi, %Summa Foiz, % Summa Foiz, % Summa Foiz,% O‘z mablag‘lari manbasi jami 7 745 794 466 100.00 10 124 233 076 100.00 +2 378 438 610 0.00 130,7 Ustav kapitali 614 384 306 7.92 828 202 670 8.19 +213 818 3 64 +0,27 134,8 Qo‘shilgan kapital - - - - - Rezerv kapitali 5 737 851 427 74.08 8 121 422 920 80.22 +2 383 571 493 +6,14 141,5 4 Sotib olingan xususiy aksiyalar - - - - Taqsimlanma gan foyda (qoplanma gan zarar) 507 693 607 6.55 223 400 675 2.08 -284 292 93 5 -4,47 -44,0 Maqsadli tushumlar 885 865 126 11.44 951 206 811 9.41 +65 341 68 5 -2,03 107,4 Kelgusi davr xarajatlari va to‘lovlari

uchun zaxiralar Aksionerlik jamiyatida o‘z mablag‘lari manbasi davr boshiga nisbatan 2 378 438 610 ming so‘mga ortgan. O‘sish darajasi 130.7 %ni tashkil etgan. Shu jumladan ustav kapitalining o‘zgarishi mos ravishda 213 818 364 ming so‘mga, rezerv kapitalining o‘zgarishi 2 383 571 493 ming so‘mga, maqsadli tushumlar, kelgusi davr xarajatlari va to‘lovlari uchun zaxiralar hajmi 65 341 685 ming so‘mga ortgan. O‘z mablag‘lari tarkibida taqsimlanmagan foyda summasi davr boshiga nisbatan 284 292 935 ming so‘mga kamaygan. Eng yuqori o‘sish darajalari ustav kapitali (134.8 %) hamda rezerv kapitali (141.54%) qatoriga to‘g‘ri kelgan. O‘zbekiston temir yo‘llari AJ ning jamlangan buxgalteriya balansi Xususiy kapital 2017-2018 yy. 01.01.2017 y. 01.04.2017 y. 01.07.2017 y. 01.10.2017 y. 01.01.2018 y. 1.O‘z mablag‘lari manbasi 7 745 794 466 8 567 616 791 8 644 944 914 8 963 743 430 10 124 233 076 O‘zgarishi (+,-) +2 378 438 610 +1 556 616 285 +1 479 288 162 +1 160 489 646 Ustav kapitali 614 384 306 614 384 306 614 384 306 614 384 306 828 202 670 O‘zgarishi (+,-) +213 818 364 +213 818 364 +213 818 364 +213 818 364 Rezerv kapitali 5 737 851 427 6 360 555 463 6 480 827 061 6 590 488 428 8 121 422 920 O‘zgarishi (+,-) +2 383 571 493 +7 485 367 457 +1 640 595 859 +1 530 934 492 Taqsimlanmagan foyda 507 693 607 416 753 023 344 928 794 160 996 840 223 400 675

O‘zgarishi (+,-) -284 292 935 -193 352 348 -121 528 119 +62 403 835 Boshqa manbalar 885 865 126 1 175 923 999 1 204 804 753 1 597 873 856 951 206 811 O‘zgarishi (+,-) +65 341 685 -224 717 188 -253 597 942 -646 667 045 Xususiy kapital va uning o‘zgarishini tahlili Xususiy kapital va uning o‘zgarishini baholashda kapitalning davr boshi va oxiridaga o‘zgarishlariga va o‘zgarish sabablariga baho beriladi. Kapitalning o‘zgarishi jamlangan qator va uning tarkibiy birliklari bo‘yicha alohida o‘rganiladi. Xususiy kapital o‘zgarishiga ta’sir etuvchi birliklarga: ustav sarmoyasi, qo‘shilgan sarmoya, zaxira sarmoyasi, sotib olingan o‘z aksiyalari, taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar), maqsadli tushumlar hamda bo‘lg‘usi xarajatlar va to‘lovlar zaxiralarining o‘zgarishi ta’sir etadi. Jumladan qimmatli qog‘ozlar emissiyasi bilan bog‘liq jarayonlar ustav va qo‘shilgan sarmoyaning o‘zgarishiga; uzoq muddatli aktivlarni qayta baholash rezerv kapitali o‘zgarishiga; ustav kapitalini shakllantirishda paydo bo‘lgan valyuta kursi farqlari qo‘shilgan kapital o‘zgarishiga; rezerv kapitaliga ajratmalar rezerv kapitali va taqsimlanmagan foyda o‘zgarishlariga; joriy yilning taqsimlanmagan foydasi jamlangan, taqsimlanmagan foydaning o‘zgarishiga; tekinga olingan mol-mulk rezerv kapitali o‘zgarishiga; hisoblangan dividendlar taqsimlanmagan foyda o‘zgarishiga ta’sir etadi. Xususiy kapitalning shakllanishini yuqorida keltirilgan manbalaridan tashqari boshqa manbalari barcha tarkibiy birliklarni o‘zgarishiga ta’sir etadi. Xususiy kapital va uning o‘zgarishi tahlili Ko‘rsatkichlar nomi Ustav kapital Qo‘shilga n Rezerv kapital Taqsimlanmaga n Sotib olingan Maqsadli tushumla Jami

i kapital i foyda (qoplanmagan zarar) xususiy aksiyala r r va boshqalar A 1 2 3 4 5 6 7 Yil boshidagi qoldiq 614 384 - 5 737 851 507 694 - 885 865 7 745 794 Qimmatli qog‘ozlar emissiyasi 213 818 - x x x x 213 818 Uzoq muddatli aktivlarni qayta baholash x x 2 383 571 x x x 2 383 571 Ustav kapitalini shakllantirishda paydo bo‘lgan valyuta kursi farqlari x - x x x x - Rezerv kapitaliga ajratmalar x x - - x x - Joriy yilning taqsimlanmaga n foydasi (zarari) x x x - x x - Tekinga olingan mol- mulk x x x x x - Maqsadli foydalanish uchun olingan mablag‘lar x x x x x - - Hisoblangan dividendlar x x x 284 293 x x -284 293 Xususiy kapital - - - - - 65 341 65 341

shakllanishinin g boshqa manbalari Yil oxiridagi qoldiq 828 203 - 8 121 423 223 400 - 951 207 10 124 233 Xususiy kapitalining ko‘payishi (+) yoki kamayishi (-) +213 818 - +2 383 571 -284 293 - +65 341 +2 37 8 439 Aksionerlik jamiyatida xususiy kapitalning davr boshiga nisbatan o‘zgarishi 2 378 439 mln so‘mni tashkil etgan. Uning tarkibiy o‘zgarishlari ustav kapitalining oshirilishi (213 818 mln so‘m), rezerv kapitali hisobiga (2 383 571 mln so‘m) hamda maqsadli tushumlar va boshqa manbalar hisobiga (65 341 mln so‘m) ro‘y bergan. Jamiyatning xususiy kapitali tarkibida eng yuqori ko‘rsatkich rezerv kapitali hisobiga to‘g‘ri keladi va uning qiymati davr boshida 5 737 851 mln so‘mni davr oxirida 8 121 423 mln so‘mni tashkil etgan. Rezerv kapitalining xususiy kapital tarkibidagi salmog‘i mos ravishda 74.1 %, 80.2 % ni tashkil etgan hamda davr boshiga nisbatan 6.1 % ga ortgan. Xususiy kapitalning dinamik tahlili Xususiy kapitalning dinamik tahlilida xususiy kapitalning yaqin va uzoq davriylikdagi mutlaq, nisbiy o‘zgarishlariga baho beriladi. Dinamik tahlilda xususiy kapitalning tarkibi, tuzilishi, holati va samaradorligi bo‘yicha ko‘rsatkichlar tizimi yillar kesimida baholanadi. Tarkib bo‘yicha ustav, qo‘shilgan, rezerv kapitali va taqsimlanmagan foydaning o‘zgarishlari, tuzilishi bo‘yicha tarkib birliklarining salmoq bo‘yicha o‘zgarishlari; samaradorlik (daromadlik va rentabellik) ko‘rsatkichlarining o‘tgan yillarga nisbatan o‘zgarishlariga baho beriladi.

O‘zbekiston temir yo‘llari AJ da xususiy kapital tahlili Xususiy kapital 2017-2018yy. 01.01.2017y . 01.04.2017y . 01.07.2017y . 01.10.2017 y. 01.01.2018 y. 1.O‘z mablag‘lari manbasi 7 745 794 466 8 567 616 791 8 644 944 914 8 963 743 430 10 124 233 076 O‘zgarishi (+,-) +237843861 0 +15566162 85 +147928816 2 +11604896 46 Ustav kapitali 614 384 306 614 384 306 614 384 306 614 384 306 828 202 670 O‘zgarishi (+,-) +213 818 364 +213 818 364 +213 818 364 +213 818 364 Rezerv kapitali 5 737 851 427 6 360 555 463 6 480 827 061 6 590 488 428 8 121 422 920 O‘zgarishi (+,-) +2 383 571 493 +7 485 367 457 +1 640 595 859 +1 530 934 492 Taqsimlanmagan foyda 507 693 607 416 753 023 344 928 794 160 996 840 223 400 675 O‘zgarishi (+,-) -284 292 935 -193 352 348 -121 528 119 +62 403 835 Boshqa manbalar 885 865 126 1 175 923 999 1 204 804 753 1 597 873 856 951 206 811 O‘zgarishi (+,-) +65 341 685 -224 717 188 -253 597 942 -646 667 045 Aksionerlik jamiyatida o‘z mablag‘lari manbasi 2017-yil choraklari bo‘yicha tahlilidan shuni xulosa qilish mumkinki, subyektning xususiy kapitali hajmi davr boshiga nisbatan 1 160 489 646 ming so‘mga ortgan. Uni yilning choraklari bo‘yicha o‘zgarishlari mos ravishda birinchi chorakka nisbatan 1 556 616 285

ming so‘mga, ikkinchi chorakka nisbatan 1 479 288 162 ming so‘mga teng bo‘lgan. Xususiy kapitalning tarkibiy o‘zgarishlari davr boshiga nisbatan quyidagicha bo‘lgan: - Ustav kapitali bo‘yicha jami o‘zgarish 213 818 364 ming so‘mga; - Rezerv kapitali bo‘yicha o‘zgarish davr boshiga nisbatan 2 383 571 493 ming so‘mga; - Taqsimlanmagan foyda bo‘yicha o‘zgarish -284 292 935 ming so‘mga: - maqsadli tushumlar va boshqa manbalar hisobiga o‘zgarish 65 341 685 ming so‘mga teng bo‘lgan. Sof aktivlar tahlili va ulardan foydalanish samaradorligining tahlili Sof aktivlar. Bu tushuncha bilan aksionerlik tashkilotlari va mas’uliyati cheklangan jamiyatlar bilan hamkorlikda ishlayotgan buxgalter va auditorlar tez- tez to‘qnash kelishadi. Sof aktivlar deganda xo‘jalik yurituvchi subyektning o‘z mablag‘lari bilan ta’minlangan uzoq muddatli va joriy aktivlarning qiymati, ya’ni xo‘jalik yurituvchi subyektning qarz majburiyatlaridan ozod bo‘lgan mol-mulk qiymati tushuniladi. Oddiy qilib aytganda: Sof aktivlar = Aktivlar – Majburiyatlar Demak: Jamiyatning ustav kapitalini ko‘paytirishga qaratilgan mol-mulki = Sof aktivlar – Ustav kapitali (fondi) – Zaxira kapitali Bugungi kunda korxonalarning aksariyat qismi mulkchilikning eng keng shakli, mas’uliyati cheklangan jamiyatlar shaklida tashkil etilmoqda. Ushbu jamiyatlarda ustav kapitali 3 xil tartibda ko‘paytirilishi mumkin: a) jamiyatning mol-mulki hisobiga; b) jamiyat ishtirokchilarining qo‘shimcha hissalari hisobiga; v) jamiyatga qabul qilinadigan uchinchi shaxslarning hissalari hisobiga.

Yuqoridagilardan kelib chiqsak, jamiyatning mol-mulki hisobiga ko‘paytirish qo‘shilgan kapital, taqsimlanmagan foyda, maqsadli tushumlar va kelgusi davr xarajatlari va to‘lovlari uchun zaxiralardan sotib olingan xususiy ulushlarni (aksiyalarni) ayirib tashlagan holdagi natijaga amalga oshirish kerakligi belgilangan. Qo‘shilgan kapital, maqsadli tushumlar va kelgusi davr xarajatlari va to‘lovlari uchun zaxiralar hisobiga ustav kapitalini ko‘paytirishning umuman iloji yo‘q. Chunki, ushbu balans moddalari yoki buxgalteriya hisobi obyektlari foydalanish maqsadi aniq belgilangan. Sof aktivlarni tahlil etish metodikasi ikkita bosqichda amalga oshiriladi: 1. Sof aktivlar dinamikasining tahlili. Buning uchun davr boshiga va oxiriga sof aktivlar qiymati va ularning o‘rtacha ko‘rsatkichi aniqlanadi. Olingan natijada o‘tgan yillar bilan taqqoslanish o‘zgarishlari va o‘zgarish sabablari aniqlanadi. 2. Sof aktivlardan samarali foydalanish tahlili. Bunda sof aktivlarning aylanuvchanligi, rentabelligi ko‘rsatkichlari va ularning o‘zgarishlari omilli tahlil etiladi. Sof aktivlardan foydalanish samaradorligini aniqlash quyidagi formula asosida hisob-kitob qilinadi: Ssa = SF / SA * 100 Bu yerda: Ssa – sof aktivlar samaradorligi; SF – sof foyda; SA – sof aktivlar summasi. Sof aktivlar aylanuvchanligi sotishdan tushumni sof aktivlarning o‘rtacha yillik qiymatiga bo‘lish orqali topiladi. Ksa = SST / SA Aylanish davri quyidagicha hisob-kitob qilinadi: Kad = SA / SST * 360 yoki 360 / Kad Bu yerda: Ksa – sof aktivlar aylanuvchanlik koeffitsiyenti;

SST – sotishdan sof tushum. Taqsimlanmagan foyda ta’sischilar o‘rtasida dividend sifatida taqsimlangandan keyin ta’sischilarning qo‘shimcha kiritgan hissalari sifatida ustav kapitalini ko‘paytirishi mumkin: Sof aktivlar tahlili Ko‘rsatkichlar Balans qatori Davr boshiga Davr oxiriga Farqi (+,–) A B 1 2 3 1. Jami aktivlar 400 13 198 104 658 24 276 893 065 +11 078 788 407 2. Majburiyatlar 770 5 452 310 192 14 152 659 989 +8 700 349 797 3. Ustav kapitali 410 614 384 306 828 202 670 +213 818 364 3. Sof aktivlar (1-2) * +7 745 794 466 +10 124 233 076 +2 378 438 610 4. Sof aktivlarning jami aktivlardagi salmog‘i * 58,7 41,7 -17,0 5. Sof aktivlarning ustav kapitalidagi hissasi * 12,6 12,2 -0,4 Aksionerlik jamiyatida sof aktivlarning summasi davr boshida 7 745 794 466 ming so‘mni, davr oxiriga kelib 10 124 233 076 ming so‘mni tashkil etgan. Sof aktivlarning davr boshiga nisbatan o‘zgarishi 2 378 438 610 ming so‘mni, o‘sish darajasi (10 124 233 076 / 7 745 794 466 *100) 30.7 % ni tashkil qilgan. Sof aktivlarning jami aktivlardagi salmog‘i davr boshiga nisbatan 17 %ga kam bo‘lgan. Bunga asosiy sabab sifatida majburiyatlarning davr boshiga nisbatan 8 700 349 797 ming so‘mga (yoki 2.6 baravarga) ortganligi bilan izohlash mumkin. Sof aktivlarning ustav kapitalidagi hissasi davr boshida 12.6 baravarga, davr oxirida 12.2 baravarga ortiq bo‘lganligini, davr boshiga nisbatan o‘zgarishi 0.4 baravarga yoki 40 % ga kamayganligini kuzatish mumkin. Tahlil yakunida albatta sof aktivlarning samaradorligi baholanadi va uning o‘zgarishlari omilli tahlil etiladi. Samaradorlikni baholashda sof aktivlarning har

bir so‘miga to‘g‘ri keladigan sotishdan sof tushum, sof foyda ko‘rsatkichlari o‘rganiladi. Sof aktivlardan foydalanish samaradorligining tahlili Ko‘rsatkichlar Hisobot shakli O‘tgan yil Hisobot yili Farqi (+,-) O‘sishi, % A B 1 2 3 4 1. Sof aktivlarning o‘rtacha yillik qiymati, ming so‘m 1-shakl 7 745 794 466 10 124 233 076 +2 378 438 610 +130,7 2. Sotishdan sof tushum, ming so‘m 2-shakl 3 362 225 550 5 180 801 340 +1 818 575 790 +154,1 3. Sof foyda, ming so‘m 2-shakl 507 693 607 974 038 284 +466 344 677 +191,2 4. Sof aktivlarning aylanuvchanligi (2/1) * 0,434 0,511 +0,077 117,7 5. Sof aktivlarning aylanish davri, kun (360/ Ksa) * 829,4 704,5 +124,9 84,9 6. Sof aktivlar rentabelligi, % (3/1*100) * 6,5 9,6 +3,1 147,7 Aksionerlik jamiyatida sof aktivlarning samaradorligi o‘tgan yilga nisbatan bir qadar yaxshilangan. Jumladan sof aktivlarning har bir so‘miga to‘g‘ri keladigan sof tushum summasi 0.434 tiyindan, 0.511 tiyinga ortgan. Bu o‘zgarish asosan sof tushumning o‘tgan yilga nisbatan 1 818 575 790 ming so‘mga ortishi tufayli ro‘y bergan. Sof aktivlarning aylanish davri 829.4 kundan 704.5 kunga qisqargan. Aylanish davri 84.9 kunga tezlashgan. Bu yil taqvimi bo‘yicha bir chorakka tezlashish demakdir. Sof aktivlarning rentabelligi mos ravishda o‘tgan yilda 6.5 %ni, joriy yilda 9.6 %ni tashkil qilmoqda. Rentabellikning o‘tgan yilga nisbatan o‘zgarishi 3.1 %ga ortgan.

Sof aktivlar tahlili, ularning samaradorligi baholash amaliyoti xorij tajribasidan kirib kelgan ko‘rsatkich hisoblanadi. Bu ko‘rsatkich korxona to‘lovga qobilligini baholashning umumiy ifodasi ham hisoblanadi. U aktivlarning majburiyatlardan ortgan summasini aniqlash orqali sof kapitalni shakllantirish strategiyasini ham belgilab olish mumkin. Zanjirli bog‘lanish usulida xususiy kapital samaradorligi, rentabelligini omilli tahlilini amalga oshirish mumkin va bu jarayon ichki imkoniyatlarni aniq va to‘g‘ri baholash imkonini beradi. Sof aktivlardan foydalanish samaradorligining omilli tahlili (zanjirli almashtirish usulida) Ko‘rsatkichlar O‘tgan yil Hisobot yili Farqi (+,-) O‘s ishi, % A 1 2 3 4 1. Sof aktivlarning o‘rtacha yillik qiymati, ming so‘m 7 745 794 466 10 124 233 076 +2 378 438 610 +1 30,7 2. Sotishdan sof tushum, ming so‘m 3 362 225 550 5 180 801 340 +1 818 575 790 +1 54,1 3. Sof foyda, ming so‘m 507 693 607 974 038 284 +466 344 677 +1 91,2 4. Sof aktivlarning aylanuvchanligi (2/1) 0,434 0,511 +0,077 117 ,7 O‘zgarish sabablari: -sof tushumning o‘zgarishi hisobiga 5 180 801 340/7 745 794 466 -0.434 +0.2348 - -sof aktivlar summasining o‘zgarishi hisobiga 0.511-5 180 801 340 / 7 745 794 466 -0.1578 - 5. Sof aktivlarning aylanish davri, kun (360 / Ksa) 829,4 704,5 +124,9 84, 9 6. Sof aktivlar rentabelligi, % (3 / 1*100) 6,5 9,6 +3,1 147 ,7 O‘zgarish sabablari: -sof aktivlar summasining o‘zgarishi hisobiga 974 038 284 / 7 745 794 466*100-6.5 +6.1 - -sof foyda o‘zgarishi hisobiga 9.6 - 974 038 284 / -3.0 -

7 745 794 466*100 Aksionerlik jamiyatida sof aktivlarning samaradorligini omilli tahlilidan shuni xulosa qilish mumkinki, joriy yildagi sof aktivlarning aylanuvchanlik koeffitsiyenti o‘tgan yilga nisbatan 0.077 ga ortgan. Bu o‘zgarishga sof aktivlar qiymatining ortishi salbiy (-0.1578), sof tushumlar summasining ortishi ijobiy (+0.2348) ta’sir etgan. O‘z navbatida sof aktivlarning rentabelligi o‘tgan yilga nisbatan 3.1 %ga ortishiga quyidagi omillar ta’sir etgan: sof foyda summasining o‘tgan yilgan nisbatan 466 344 677 ming so‘mga o‘zgarishi rentabellikning 6.1 %ga ortishiga; sof aktivlar summasining 2 378 438 610 o‘zgarishi rentabellikning 3.0 %ga kamayishiga olib kelgan. Moliyaviy leveridj ko‘rsatkichlarini tahlili Moliyaviy leveridj ko‘rsatkichi xalqaro amaliyotdan kirib kelgan muhim ko‘rsatkich hisoblanadi. Uning iqtisodichilar va menejerlar tomonidan baholashga o‘tilganiga hali uncha ko‘p vaqt bo‘lgani yo‘q. Ushbu ko‘rsatkichni baholash bir qancha moliyaviy koeffitsiyentlar orqali amalga oshiriladi. Moliyaviy leveridj ko‘rsatkichi xususiy kapitalning majburiyatlarga nisbati orqali baholanadi. Uning natijasiga qarab xo‘jalik subyektining moliyaviy barqarorligi va rentabellik darajasiga baho berish mumkin. Quyida moliyaviy leveridj nima ekanligi, uning turlari, aniqlash formulasi, moliyaviy leveridj samaradorligini aniqlash tartiblari hamda ularni tahlil etish tartiblarini ko‘rib o‘tishimiz mumkin. Moliyaviy leveridj moliyaviy richag (dastak) deb ham nomlanadi. Uning mazmunini o‘z mablag‘lari manbasi bilan qarz kapitali o‘rtasidagi nisbatda xo‘jalik subyektining foydasiga ta’sir etish darajasini baholash tashkil etadi. Shuningdek, xo‘jalik subyektining istiqboldagi moliyaviy barqarorligini tahlil etish va bashoratlashda ham ushbu bog‘liqlik nisbatidan kelib chiqiladi.

Moliyaviy levridj ko‘rsatkichlarini tahlil etish analitiklarga rentabellikni qo‘shimcha o‘stirish imkoniyatlarini aniqlashda, ichki va tashqi omillar ta’sirida foydaning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarning risk darajalarini baholashga imkon beradi. Foydalanish samaradorligi yuzasidan moliyaviy leveridjlarning quyidagi turlari aniqlanadi: - ijobiy (foyda summasi kreditlar, qarzlar yuzasidan foizlar to‘lovidan ortgan hollarda); - neytral turlari (foyda summasi kreditlar, qarz yuzasidan foiz to‘lovlari summasigagina yetgan hollarda); - salbiy (foyda summasi kreditlar, qarz yuzasidan foiz to‘lovlari summasiga yetmagan hollarda). Moliyaviy leveridj quyidagi formula asosida aniqlanadi: ML = QK / XK Bu yerda: ML – moliyaviy leveridj; QK – qarz kapitali; XK – xususiy kapital. Mazkur formula xo‘jalik subyektining moliyaviy risklarini ham aks ettiradi. Koeffitsiyentning optimal darajasi sifatida 05.-0.8 daraja qayd etiladi. Moliyaviy leveridj samaradorligini baholashda moliyaviy leveridj koeffitsiyenti va rentabelligini qiyoslash lozim. Moliyaviy leveridj samaradorligini baholash, tahlil etishning maqsadi xususiy va qarz kapitalidan foydalanish samaradorligini o‘rganishdan iborat. Moliyaviy leveridj samaradorligini quyidagi bog‘lanishda ifoda etish mumkin: MLs = (ROA – Fo‘s) (1 – Ss) • QK / XK Bu yerda: MLs – moliyaviy leveridj samaradorligi; ROA – aktivlar rentabelligi;

Fo‘s – o‘rtacha foiz stavkasi; Ss – soliq yuki; QK – qarz kapitali; XK – xususiy kapital. ROA = Sof foyda / Aktivlar ROA (o‘tgan yil) = 507 693 607 /13 198 104 658 = 3.85% ROA (hisobot yili) = 974 038 284 / 24 276 893 065 = 4.01% Moliyaviy leveridj samaradorligi tahlili Ko‘rsatkichlar O‘tgan yil Hisobot yili O‘zgarishi (+;-) O‘sish darajasi, % 1. Aktivlar, A 13 198 104 658 24 276 893 065 11 078 788 407 183.94 2. Sof foyda, SF 507 693 607 974 038 284 466 344 677 191.86 3. Aktivlar rentabelligi, ROA (2/1) 3.85 4.01 0.16 104.16 4. Xususiy kapital, ming so‘m. 7 745 794 466 10 124 233 076 2 378 438 610 130.71 5. Qarz kapitali, ming so‘m. 5 452 310 192 14 152 659 989 8 700 349 797 259.57 6. Foyda solig‘i stavkasi, % 10 10 0 100 7. Kredit, qarz foizi, % 9 14 5 155.56 8. Inflyatsiya darajasi, % 5.6 11.6 6 207.14 9. Moliyaviy leveridj samarasi, % (3-7)(1-6)*5/4 -3.26 -12.57 -9.31 385.58 MLs (o‘tgan yil)=(3.85-9)*(1-10/100)*5452310192 /7745794466=-3.26% MLs (hisobot yili)=(4.01-14)*(1-10/100)*14152659989 /10124233076=-12.57% Ushbu holatda (-12.57 %) qarz kapitalini jalb qilish samarasiz hisoblanadi.

Moliyaviy leveridj samaradorligini qaysi omillar hisobiga o‘zgarganligini baholash yuzasidan quyidagi bog‘lanishlardan foydalanish tavsiya etiladi: MLsshart1=(4.01-9)*(1-10/100)*5452310192/7745794466=-3.16% MLsshart2=(4.01-14)*(1-10/100)*5452310192/7745794466=-6.33% MLsshart3=(4.01-14)*(1-10/100)*5452310192/7745794466=-6.33% Moliyaviy leveridj samaradorligining umumiy o‘zgarishi 9.31% ni tashkil etgan (-12.57 - (-3.26)). Shu jumladan: - investitsiyalangan kapital rentabelligi o‘zgarishi hisobiga (-(- 3.16+3.26)=0.1% - foiz stavkasining o‘zgarishi hisobiga (-6.33+3.16 )= -3.17% - soliq stavkasining o‘zgarishi hisobiga (-6.33+6.33)=0 % - xususiy kapital o‘zgarishi hisobiga (-12.57+6.33)=-6.24% Jami omillar ta’siri: 0.1-3.17+0-6.24=-9.31% Agar inflyatsiya ta’siri kuchli bo‘lgan holatlarda qarzlar va ularning foizlari qayta indekslanmasa moliyaviy leveridj va xususiy kapital rentabelligi ortadi. Ushbu holatda moliyaviy richag samaradorligi quyidagi formula asosida hisob- kitob qilinadi. MLS=[ROA-Fo‘s/(1+I)]*(1-Ss)*QK/XK + I*QK/XK*100% Bu yerda: I – inflyatsiya normasi. MLs (o‘tgan yil) = (3.85-9 / (1+5.6/100)) * (1-10/100) * 5452310192 /7745794466 + 5.6 * 5452310192 / 7745794466 = 0.98 MLs (hisobot yil) = (4.01-14/(1+11.6/100))*(1-10/100) *14152659989 /10124233076 + 11.6 * 14152659989 / 10124233076 = 5.48% Omillar ta’sirini zanjirli bog‘lanish usulida quyidagi hisob-kitoblarini amalga oshirish mumkin: MLsshart1=(4.01-9/(1+5.6/100))*(1-10/100) *5452310192 /7745794466 +5.6 * 5452310192 / 7745794466 = 1.08% MLsshart2=(4.01-14/(1+5.6/100))*(1-10/100) *5452310192 /7745794466 +5.6 * 5452310192 / 7745794466 = -1.92%

MLsshart3=(4.01-14/(1+11.6/100))*(1-10/100) *5452310192 /7745794466 +11.6 * 5452310192 / 7745794466 = 2.76% MLsshart4=(4.01-14/(1+11.6/100))*(1-10/100) *5452310192 /7745794466 +11.6 * 5452310192 / 7745794466 = 2.76% Moliyaviy leveridj samradorligining umumiy o‘zgarishi 4.5% (5.48 - 0.98), shu jumladan: - investitsiyalangan kapital rentabelligi o‘zgarishi hisobiga:(1.08-0.98)=0.1% - qarz foiz stavkasining o‘zgarishi hisobiga (-1.92-1.08)=-3% - inflyatsiya darajasi o‘zgarishi hisobiga (2.76+1.92)=4.67% - soliq stavkasi o‘zgarishi hisobiga (2.76-2.76)=0% - xususiy kapital o‘zgarishi hisobiga (5.48-2.76)=2.72% Jami omillar ta’siri: (0.1-3+4.67+0+2.72)=4.5%.

Adabiyotlar: 1. Subramanyam K.R. Financial statement analysis. 11 th edition. New York, Mc Graw- Hill Education, 2014. - 814 pages. 2. Kazakova N.A. Finansoviy analiz. Uchebnik. M.: Yurayt, 2018. – 470 s. 3. Jilkina A.N. Finansoviy analiz. Uchebnik. M.: Yurayt, 2018. – 285 s. 4. Raximov M. Iqtisodiyot sub`ektlari moliyaviy holatining tahlili. O‘quv qo‘llanma. T.; Iqtisod-Moliya, 2015. -392 b. 5. Raximov M. Iqtisodiyot sub`ektlari moliyaviy holatining tahlili. Uslubiy qo‘llanma. T.; Iqtisod-Moliya, 2015. - 156 b. 6. Pardayev M.Q., Isroilov J.I., Isroilov B.I. Iqtisodiy tahlil. O‘quv qo‘llanma. T.:Print Line Group, 201 7 .- 533 b. 7. Steven M. Bragg. Financial analysis: A business decision guide. 2 nd edition. Colorado, Accounting Tools, Inc., 2014. –325 pages. 8. Shagiyasov T.Sh., Sagdillaeva Z.A., Urmanbekova I.F. Ekonomicheskiy analiz. /Uchebnik –T.: Iqtisod-Moliya, 2017. – 428 s.

Похожие

Xususiy kapital auditi

Harajatlar smеtasi va uning tarkibi

Auditorlik xulosasi va uning tarkibi

Iqtisodiy xarajatlar, uning tarkibi va turlari

Korxonalar iqtisodiy salohiyati - tarkibi ko'rsatkichlar tizimi va samaradorligini tahlili