Korxonalar iqtisodiy salohiyati - tarkibi ko'rsatkichlar tizimi va samaradorligini tahlili - Экономика - Рефераты

Korxonalar iqtisodiy salohiyati - tarkibi ko'rsatkichlar tizimi va samaradorligini tahlili

Загружено в:

23.10.2023

Скачано:

0

Размер:

36.4169921875 KB

Korxonalar iqtisodiy salohiyati: tarkibi koʼrsatkichlar tizimi va samaradorligini tahlili Reja: Kirish 1. K orxonalar iqtisodiy salohiyat ining ta’sir birliklari va samaradorligi 2. Korxona iqtisodiy salohiyatini baholovchi ko’rsatkichlar tizimi 3. Korxona iqtisodiy salohiyati holati, tarkibi, samaradorligi va natijaviyligi tahlili metodikasi Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Kirish Yurtimizda iqtisodiy islohotlar borgan sari chuqurlashib, bozor munosabatlariga asoslangan yangi mustaqil milliy iqtisodiyotni barpo etish jarayonlari tezlashmoqda. Bu jarayonlarni tezlashtirishda ishlab chiqarish korxonalarini modernizatsiyalash va raqobatbardoshligini boshqarish o’rni katta ahamiyatga ega. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Miromonovich ta’kidlaganlaridek, “bugungi kunda ko’plab rivojlangan va jahon iqtisodiyotida yetakchi o’rinlarda turadigan mamlakatlar tajribasi shuni so’zsiz isbotlab bermoqdaki, raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishga erishish va dunyo bozorlariga chiqish, birinchi navbatda iqtisodiyotni izchil isloh etish, tarkibiy jihatdan o’zgartirish va diversifikatsiya qilishni chuqurlashtirish, yuqori texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va ishlab chiqarish tarmoqlarining jadal rivojlanishini ta’minlash, faoliyat ko’rsatayotgan ishlab chiqarish quvvatlarini modernizatsiya qilish va texnik yangilash jarayonlarini tezlashtirish hisobidan amalga oshirilishi mumkin”. Shu nuqtai nazardan iqtisodiyotni modernizatsiyalash bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiyotning real sektori korxonalarini qo’llabquvvatlash bo’yicha birinchi navbatda ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish, hamkorlik aloqalarini kengaytirish, mustahkan hamkorlikni yo’lga qo’yish, mamlakatimizda ishlab chiqarigan mahsulotlarga ichki talabni rag’batlantirish masalalari alohida o’rin tutadi. O’zbekiston Respublikasi keyingi 31 yil davomida iqtisodiyotni bosqichma-bosqich tarkibiy o’zgartirish bo’yicha islohotlarni amalga oshirmoqda. Bu islohotlarning asosiy maqsadlari boshida yalpi milliy mahsulotni raqobatbardoshligini oshirishga qaratilgan iqtisodiyotni modernizatsiyalashdan iborat.

1. K orxonalar iqtisodiy salohiyat ining ta’sir birliklari va samaradorligi Korxonaning iqtisodiy salohiyati deganda unda sodir etiladigan iqtisodiy jarayonni to’liq ta’minlaydigan barcha moddiy va mehnat resurslari hamda nomoddiy aktivlar tushuniladi. Korxonaning iqtisodiy salohiyati tahlili uning mulki, zaxiralari va xarajatlarini har tomonlama o’rganishdir. Iqtisodiy salohiyatni buxgalteriya balansiga nisbatan‚ aktivlarga nisbatan ishlatiladigan tushuncha deb qarash mumkin. Korxona iqtisodiy salohiyati tahlili buxgalteriya balansi aktivlarini jamlangan qatori va ular bo’yicha o’zgarishlarni baholash orqali amalga oshiriladi. Uning tarkibiy qismlariga uzoq muddatli va joriy aktivlar kiradi. Joriy aktivlar o’z navbatida tovar-moddiy zaxiralar, debitorlik majburiyatlari va pul mablag’laridan iborat bo’ladi. Iqtisodiy salohiyatni o’stirishga juda ko’p omillar ta’sir etadi. Ularni shartli ravishda quyidagicha guruhlarga ajratish mumkin K orxonalar iqtisodiy salohiyat ining ta’sir birliklari va samaradorligi Iqtisodiy salohiyatning ta’sir birliklar Ta’sir birliklar Samaradorligi Mehnat salohiyati Mehnat unumdorligi, kadrlar qo’nimsizligi, tarkibning malaka darajasi Q ich , Q sm / X X-xodimlarning o’rtacha ro’yxat soni Asosiy vositalarning salohiyati Asosiy vositalar va ularning tarkibi, ishlab chiqarish quvvatlaridan foydanish darajasi, asosiy vositalar qaytimi Q ich , Q sm / A v A v - asosiy vositalarning o’rtacha yillik qiymati Aylanma mablag’larning Aylanma mablag’lar va ularning tarkibi, aylanma mablag’larning Q ich , Q sm / A m A m -Aylanma mablag’lar

salohiyati qaytimi qiymati Moliyaviy salohiyat Moliyalashtirish manbalari jami va tarkibi, rentabellik darajasi, likvidlik, moliyaviy barqarorlik va ish aktivligi, Q ich , Q sm / M m M m - moliyalashtirish manbalari Tashkiliy va boshqaruv salohiyati Tarkibiy tuzilish, korxona imidji, tashkiliy madaniyatning shakllanganligi Q ich , Q sm / B x B x -tashkiliy va boshqaruv xarajatlar Marketing salohiyati Marketing tizimining yo’lga qo’yilganligi, marketing funksiyalarini bajarilishi, raqobatdoshlik darajasi Q ich , Q sm / M x M x -marketing xarajatlari Innovatsion salohiyat Innovatsion yangiliklar va ularning amaliyotga joriy etilishi, innovatsion mahsulotlar, innovatsion xarajatlar Q ich , Q sm / I x I x -innovatsion xarajatlar Korxona iqtisodiy salohiyatini o’rganishda moddiylik jihatdan resurslarning quyidagi tarkibiy birliklarini ajratish mumkin. Moddiy resurslar – moddiy ashyoviy ko’rinishga ega bo’lgan aktivlar (asosiy vositalar, kapital qo’yilmalar, o’rnatiladigan asbob-uskunalar, tovar-moddiy zaxiralar va boshqa moddiy ashyoviy aktivlar) Nomoddiy resurslar – moddiy ashyoviy ko’rinishga ega bo’lmagan aktivlar (intellektual aktivlar, moliyaviy aktivlar) Moddiy va nomoddiy resurslarni balans moddalariga nisbatan quyidagi turlarini tarkiblash mumkin: asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar, kapital qo’yilmalar, uzoq muddatli investitsiyalar, o’rnatiladigan asbob-uskunalar, tovar- moddiy zaxiralar, debitorlik majburiyatlari, pul mablag’lari. Balans moddalarini moddiy va nomoddiy resurslar, moliyaviy va moliyaviy bo’lmagan, pul shaklida va pul shaklida bo’lmagan moddalarga tarkiblashda yagona normalarga kelinmagan. Shu bilan birga, resurslarni moddiy va nomoddiy resurslarga bo’linishi asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarga tarkiblashdagi mazmunda tushunish shart emas.

Korxona iqtisodiy salohiyatini qiymat va xarajat nuqtayi nazaridan baholash mumkin. Qiymat nuqtayi nazaridan balansda aks etgan barcha aktivlar uning iqtisodiy salohiyatini belgilaydi. Bir qator olimlar uning qatoriga mehnat resurslarini pulda baholangan qiymatini ham kiritishadi. Lekin buxgalteriya balansida mehnat resurslarining pulda baholangan qiymati aks etmaydi. Ishchilarni o’qitish, qayta o’qitish, malakasini oshirish va ularning intellektual ijodkorligini oshirish yuzasidan qilingan barcha xarajatlar orqaligina mehnat salohiyatini baholash imkoni bo’ladi. Lekin bu kabi xarajatlar albatta moliyaviy hisobotlarning tegishli moddalarida aks etadi. Korxona iqtisodiy salohiyatini baholashning ko’rsatkichlar tizimini quyidagi tarkibda berib o’tish mumkin: - korxona iqtisodiy salohiyati holatini ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimi; - korxona iqtisodiy salohiyati bilan ta’minlanganlikni ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimi; - korxona iqtisodiy salohiyati samaradorligini ifodalovchi ko’ratkichlar tizimi; - korxona iqtisodiy salohiyati natijaviyligini ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimi. Korxona iqtisodiy salohiyati va uning holatini ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimiga: iqtisodiy salohiyatning o’rtacha yillik qiymati, iqtisodiy salohiyat tarkibida asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar va moliyaviy aktivlar, mehnatning salmog’i, iqtisodiy salohiyat bilan ta’minlanganlik, iqtisodiy salohiyat holati ko’rsatkichlari kiradi. Iqtisodiy salohiyat holatini ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimida iqtisodiy salohiyatning o’rtacha yillik qiymati davr boshi va oxiriga qiymatlar yig’indisini ikkiga bo’lish asosida aniqlanadi. Iqtisodiy salohiyatning tarkibiy tuzilishida iqtisodiy salohiyatning har bir moddasini umumiy tarkibida tutgan ulushi baholanadi. Ushbu ko’rsatkich iqtisodiy salohiyatning har bitta tarkibiy birligini iqtisodiy salohiyat qiymatiga bo’lish asosida aniqlanadi. IS sa = A v /I s ;

IS sn =N a /I s ; IS sm =M r /I s va h.k. Iqtisodiy salohiyatning tarkibiga kiruvchi moddalar holatini ifoda etuvchi ko’rsatkichlarga: asosiy vositalar (asosiy vositalarning eskirishi, yaroqliligi, kirib kelishi, chiqib ketishi, ularning jami aktivlardagi salmog’i), nomoddiy aktivlar (nomoddiy aktivlarning eskirishi, yaroqliligi, kirib kelishi, chiqib ketishi, ularning jami aktivlardagi salmog’i), aylanma mablag’lar (joriy aktivlarning jami aktivlarda va tarkib bo’yicha jamlangan qatorlardagi salmog’i) bilan bog’liq ko’rsatkichlar kiritiladi. Korxona iqtisodiy salohiyatini baholovchi ko’rsatkichlar tizimi Iqtisodiy salohiyat holatini ifodalovchi ko’rsatkichlar Iqtisodiy salohiyat bilan ta’minlanganlikni ifodalovchi ko’rsatkichlar Iqtisodiy salohiyat samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar Iqtisodiy salohiyat natijaviyligini ifodalovchi ko’rsatkichlar Iqtisodiy salohiyatning o’rtacha yillik qiymati I s1 +I s2 /2... Korxona aktivlarining iqtisodiy salohiyat bilan ta’minlaganligi A/Is Iqtisodiy salohiyat samaradorligi YaM,ST/Is Iqtisodiy salohiyat natijaviyligi SF/Is*100 Iqtisodiy salohiyatning tarkibiy tuzilishi holatini ifodalovchi ko’rsatkichlari AV, NA, JA,... Aktivlar tarkibiy tuzilishining iqtisodiy salohiyat bilan ta’minlanganligi AV, NA, JA,.../Is Iqtisodiy salo h iyatning tarkibiy tuzilishining samaradorligi YaM,ST / AV, NA,JA,... Iqtisodiy salohiyat tarkibiy tuzilishining natijaviyligi SF / AV,NA,JA,...*100 Korxona iqtisodiy salohiyati holati, tarkibi, samaradorligi va natijaviyligi tahlili metodikasi Ko’rsatkichlar Moliyaviy hisobot Iqtisodi y Iqtisodiy salohiyat Iqtisodiy salohiyat Iqtisodiy salohiyat

shakli va satri salohiya t holati* bilan ta’minlanga nlik samaradorli gi natijaviyligi 1. Uzoq muddatli aktivlar 1sh-130 130 130/Xs Q , ST/ 130 YaF, SF/130 Asosiy vositalar qoldiq qiymati 1sh-012 012 012/Xs Q , ST/ 012 YaF, SF/012 Nomoddiy aktivlar qoldiq qiymati 1sh-022 022 022/Xs Q , ST/ 022 YaF, SF/022 Uzoq muddatli investitsiyalar 1sh-030 030 030/Xs Q , ST/ 030 YaF, SF/030 O’rnatiladigan asbo b - uskunalar 1sh-0 90 0 90 090/Xs Q , ST/ 0 90 YaF, SF/0 90 Kapital qo’ yilmalar 1sh- 100 100 100/Xs Q , ST/100 YaF, SF/ 100 Uzoq muddatli deb i tor qarzlari 1sh- 110 110 110/Xs Q , ST/110 YaF, SF/ 110 Uzoq muddatli kechiktirilgan xarajatlar 1sh- 120 120 120/Xs Q , ST/120 YaF, SF/ 120 2. Joriy aktivlar 1sh-390 390 390/Xs Q , ST/ 390 YaF, SF/390 Tovar-moddiy zaxiralar 1sh-140 140 140/Xs Q , ST/ 140 YaF, SF/140 Kelgusi davr xarajatlari 1sh- 190 190 190/Xs Q , ST/190 YaF, SF/ 190 Kechiktirilgan xarajatlar 1sh- 200 200 200/Xs Q , ST/200 YaF, SF/ 200 Debitorlar, jami 1sh-210 210 210/Xs Q , ST/ 210 YaF, SF/210 Pul mablag’lari 1sh-320 320 320/Xs Q , ST/ 320 YaF, SF/320 Qisqa muddatli investitsiyalar 1sh- 370 370 370/Xs Q , ST/370 YaF, SF/ 370 Boshqa joriy aktivlar 1sh- 380 380 380/Xs Q , ST/380 YaF, SF/ 380 Iqtisodiy salohiyat (aktivlar jami) 1sh-400 400 400/Xs Q , ST/ 400 YaF, SF/400 Ishchilar soni (X) 1-T 1-T x x x Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi (Q) 1-P 1-P x x x Mahsulot sotishdan sof tushum (C T) 2sh-010 010 x x x Sotishdan yalpi foyda (YaF) 2sh-050 050 x x x

Sof foyda (SF) 2sh-200 200 x x x *buxgalteriya balansida iqtisodiy salohiyatning tarkib bo’yicha tegishli qatori summasi Korxona iqtisodiy salohiyati holati, tarkibi, samaradorligi va natijaviyligi tahlili Ko’rsatkichlar Moliyaviy hisobot shakli va satri Iqtisodiy salohiyat holati Iqtisodiy salohiyat bilan ta’minlanganli k Iqtisodiy salohiyat samara dorligi Iqtisodiy salohiyat natijaviyligi 1. Uzoq muddatli aktivlar 12 593 199 960 796 768,3 0,411 0,077 Asosiy vositalar qoldiq qiymati 1sh-012 10 452 934 960 163 327,1 0,495 0,093 Nomoddiy aktivlar qoldiq qiymati 1sh-022 345 379 5,396 15 000,3 2 820,2 Uzoq muddatli investitsiyalar 1sh-030 - - - - O’rnatiladigan asbo b - uskunalar 1sh-0 90 - - - 974 038 284 Kapital qo’ yilmalar 1sh- 100 1 572 602 311 24 571,9 3,294 0,6193 Uzoq muddatli deb i tor qarzlari 1sh- 110 - - - - Boshqa uzoq muddatli aktivlar 1sh- 120 567 317 310 8 864,3 9,132 1,716 2. Joriy aktivlar 11 683 693 105 182 557,7 0,443 0,0833 Tovar-moddiy zaxiralar 1sh-140 1 047 437 972 16 362,2 4,946 0,9299 Kelgusi davr xarajatlari 1sh- 190 8 441 062 224 131 891,5 0,613 0,1153 Kechiktirilgan xarajatlar 1sh- 200 - - - -

Debitorlar, jami 1sh-210 1 566 042 404 24 469,4 3,308 0,6219 Pul mablag’lari 1sh-320 468 669 767 7 322,9 11,054 2,078 Qisqa muddatli investitsiyalar 1sh- 370 - - - - Boshqa joriy aktivlar 1sh- 380 160 480 738 2 507,5 32,283 6,069 Iqtisodiy salohiyat (aktivlar jami) 1sh-400 24 276 893 065 379 326,4 0,213 0,040 Ishchilar soni (X) 1-T 64 000 x x x Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi (Q) 1-P 5 180 801 340 x x x Mahsulot sotishdan sof tushum (C T) 2sh -010 5 180 801 340 x x x Sotishdan yalpi foyda (YaF) 2sh-050 1 989 514 178 x x x Sof foyda (SF) 2sh-200 974 038 284 x x x Korxonada iqtisodiy salohiyatni aktivlarga teng deb oladigan bo’lsak, (odatda uning tarkibiga xodimlarning qiymati ham kiritiladi) uning ta’minlanganlik, samaradorlik va natijaviylik darajalari aktivlarning turlari bo’yicha turlicha bo’lganligini ko’rish mumkin. Aktivlarning ta’minlanganligi bo’yicha xodimlar soniga nisbatan, samaradorligini sotishdan tushumga nisbatan, natijaviylikni sof foydaga nisbatan bog’lanishlarida ularning tarkib bo’yicha o’zgarishlarini davriy va dinamik baholash imkoni tug’iladi. Har qanday korxona, firma, tashkilot o’z faoliyatini tegishli mablag’lar bilan ta’minlab turishi uchun maqbul moliyaviy salohiyatga ham ega bo’lishi zarur. Korxona moliyaviy imkoniyatga ega bo’lmasa, u o’zining moddiy-texnika bazasini ham, aylanma mablag’larini ham shakllantirish imkoniga ega bo’lmaydi. Oqibatda, faoliyat ko’rsatishi ham qiyinlashadi.

Korxona moliyaviy salohiyatiga baho berishda balans passivining tuzilishi tahlil qilinadi. Ya’ni, korxona mulkida o’z mablag’lari va chetdan jalb qilingan mablag’larining hajmi, ularning jami mablag’lar tarkibidagi salmog’iga baho beriladi. Sof aktivlar qiymati, o’z aylanma mablag’lari naqdligi, uzoq muddatli va joriy aktivlarning moliyalashtirishning tarkibiy unsurlari baholanadi. Korxona moliyaviy salohiyatini baholovchi ko’rsatkichlar tizimi Moliyaviy salohiyat holatini ifodalovchi ko’rsatkichlar Moliyaviy salohiyat bilan ta’minlanganlikni ifodalovchi ko’rsatkichlar Moliyaviy salohiyat samaradorligi ni ifodalovchi ko’rsatkich lar Moliyaviy salohiyat natijaviyligi ni ifodalov chi ko’rsat kichlar Moliyaviy salohiyatning o’rtacha yillik qiymati Ms 1 +Ms 2 /2... Aktivlar tarkibiy tuzilishining salohiyat bilan ta’minlanganligi O’MM,M(KM,QMM,UMM)/ Ms Moliyaviy salohiyat samaradorligi YaM, ST / Ms Moliyaviy salohiyat natijaviyligi SF / Ms*100 Iqtisodiy salohiyatninng tarkibiy tuzilishi holatini ifodalovchi ko’rsatkichlar O’MM,M(KM,QMM, O’MM) Moliyaviy salohiyat tarikibiy tuzilishining samaradorligi YaM,ST / O’MM, M(KM, QMM,UMM) Moliyaviy salohiyat tarkibiy tuzilishi ning natijaviyligi SF / O’MM, M(KM, QMM,UMM

) *100 Moliyaviy salohiyat tarkibi, holati, samaradorligi va natijaviyligi tahlili metodikasi Ko’rsatkichlar Moliyaviy hisobot shakli va satri Iqtisodi y salohiya t holati* Iqtisodiy salohiyat bilan ta’minlan ganlik Iqtisodiy salohiyat samaradorli gi Iqtisodiy salohiyat natijaviyligi I.O’z mabla g’ lari manbalari 1sh-480 480 480/Xs Q , ST /480 YaF, SF/780 Ustav kapitali 1sh- 410 410 410/Xs Q , ST /410 YaF, SF/410 Qo’shilgan kapital 1sh- 420 420 420/Xs Q , ST /420 YaF, SF/420 Rezerv kapitali 1sh- 430 430 430/Xs Q , ST /430 YaF, SF/430 Sotib olingan xususiy aksiyalar 1sh- 440 440 440/Xs Q , ST /440 YaF, SF/440 Taqsimlanmagan foyda ( q oplanmagan zarar) 1sh- 450 450 450/Xs Q , ST /450 YaF, SF/450 Ma q sadli tushumlar 1sh- 460 460 460/Xs Q , ST /460 YaF, SF/460 Kelgusi davr xarajatlari va to ’ lovlari uchun zaxiralar 1sh- 470 470 470/Xs Q , ST /470 YaF, SF/470 II. Majburiyatlar 1sh-770 770 770/Xs Q , ST /770 YaF, SF/770 Uzoq muddatli 1sh- 490 490 490/Xs Q , ST /490 YaF, SF/490

majburiyatlar jami Joriy majburiyatlar jami 1sh- 600 600 600/Xs Q , ST /600 YaF, SF/600 Qisqa muddatli bank kreditlari 1sh- 730 730 730/Xs Q , ST /730 YaF, SF/730 Qisqa muddatli qarzlar 1sh- 740 740 740/Xs Q , ST /740 YaF, SF/740 Uzoq muddatli majburiyatlarning joriy qismi 1sh- 750 750 750/Xs Q , ST /750 YaF, SF/750 Boshqa kreditorlik qarzlar 1sh- 760 760 760/Xs Q , ST /760 YaF, SF/760 Moliyaviy salohiyat ( Balans passivi bo’yicha jami ) 1sh- 780 780 780/Xs Q , ST /780 YaF, SF/780 Ishchilar soni (X) 1-T 1-T x x x Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi (Q) 1-P 1-P x x x Mahsulot sotishdan sof tushum (C T) 2sh-010 010 x x x Sotishdan yalpi foyda (YaF) 2sh-050 050 x x x Sof foyda (SF) 2sh-200 200 x x x *buxgalteriya balansida moliyaviy salohiyatning tarkib bo’yicha tegishli qatori summasi

Moliyaviy salohiyat tarkibi, holati, samaradorligi va natijaviyligi tahlili Ko’rsatkichlar Moliyaviy hisobot shakli va satri Moliyaviy salohiyat holati Moliyaviy salohiyat bilan ta’minlan ganlik Moliyaviy salohiyat samara dorligi Moliyaviy salohiyat natijaviyligi I.O’z mabla g’ lari manbalari 1sh-480 10 124 233 076 158 191,0 0,5111 0,0962 Ustav kapitali 1sh- 410 828 202 670 12 940,6 6,255 1,176 Qo’shilgan kapital 1sh- 420 - - - - Rezerv kapitali 1sh- 430 8 121 422 920 126 897,2 0,6379 0,1199 Sotib olingan xususiy aksiyalar 1sh- 440 - - - - Taqsimlanmagan foyda ( q oplanmagan zarar) 1sh- 450 223 400 675 3 490,63 23,190 4,360 Boshqa manbalar 1sh- 460 951 206 811 14 862,6 5,446 1,024 1sh- 470 II. Majburiyatlar 1sh-770 14 152 659 989 221 135,3 0,3660 0,0688 Uzoq muddatli majburiyatlar jami , 1sh- 490 12 304 013 149 192 250,2 0,4210 0,0791 Joriy majburiyatlar jami , shu jumladan: 1sh- 600 1 848 646 840 192 250,2 2,802 0,5268 Qisqa muddatli bank kreditlari 1sh- 730 8 878 479 138,726 583,52 109,707 Qisqa muddatli qarzlar 1sh- 740 1 839 768 361 28 746,3 2,816 0,5294

Uzoq muddatli majburiyatlarning joriy qismi 1sh- 750 - - - - Boshqa kreditorlik qarzlar 1sh- 760 - - - - Moliyaviy salohiyat ( Balans passivi bo’yicha jami ) 1sh- 780 24 276 893 065 379 326,4 0,2134 0,0401 Ishchilar soni (X) 1-T 64 000 x x x Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi (Q) 1-P 5 180 801 340 x x x Mahsulot sotishdan sof tushum (C T) 2sh-010 5 180 801 340 x x x Sotishdan yalpi foyda (YaF) 2sh-050 1 088 734 205 x x x Sof foyda (SF) 2sh-200 974 038 284 x x x Korxonaning moliyaviy salohiyati 2018 - yil 1-yanvar holatiga 24 276 893 065 ming so’mni tashkil etgan. Xodimlarning moliyaviy salohiyat bilan ta’minlanganligi 379 326,4 ming so’mni, moliyaviy salohiyatning samaradorligi 0,2134 ming so’mni, moliyaviy salohiyat natijaviyligi 0,0401 ming so’mni tashkil qilgan. Buni albatta oldingi yillarga nisbatan ijobiy deb baholash mumkin.

Xulosa Korxona iqtisodiy salohiyatini diversifikatsiya bilan ifodalashimiz mumkin. Diversifikatsiyada yuqori samaradorlikka erishish, iqtisodiy foyda olish, bankrotlikka barham berish va boshqa maqsadlarda amalga oshiriladi. Ilgari bir sohada ixtisoslashgan firmalarning (sanoat, qishloq xo’laligi, transport, moliya va h.k.) boshqa ishlab chiqarish tarmoqlari, xizmat ko’rsatish sohalariga, birinchi navbatda, yuqori foyda beradigan sohalarga kirib borishi ularning xo’jalik faoliyati sohalari va imkoniyatlarini kengaytiradi. Diversifikatsiya natijasida turli-tuman tovarlar ishlab chiqaradigan, xizmat ko’rsatadigan hamda ishlab chiqarish va ishlanmalar bilan band bo’lgan keng tarmoqli, ammo hamisha ham texnologikjihatdan o’zaro bog’lan-magan majmualar (masalan, agrosanoat majmui, o’rmonsanoat majmui) vujudga keladi va bu ishlab chiqarish diversifikatsiyasi deyiladi 1 . Bundan tashqari, uning kredit diversifikatsiya ko’rinishi ham bor (bunda kredit sifatida beriladigan kapital mablag’lar xavf-xatarni kamaytirish va yuqori foyda olish maqsadida turli-tuman obyektlar o’rtasida taqsimlanadi). Bunday diversifikatsiya tarmoqlararo kapital konsentratsiyasi jarayoni va korxonalararo ichki beqarorlikning kuchayishi bilan bog’liq. Dunyo mamlakatlarida diversifikatsiya jarayoni XX asrning 50-yillari o’rtalaridan rivojlana boshladi. Dastlab AQSH, Yaponiya, G’arbiy Yevropa davlatlarida diversifikatsiya sanoat, transport, qurilish, moliya sohalarida vujudga keladi. Shu bois, diversifikatsiya xarakteri mazkur davlatlarning ijtimoiyiqtisodiy omillari, shuningdek, boshqa davlatlarga tegishli bo’lgan umumiy omillar (ilmiy- texnika inqilobi, yuqori foyda uchun kurash, raqobat kurashi, texnik taraqqiyotdan qolib ketmaslik va boshqalar) bilan belgilanadi. Diversifikatsiyada firmalar, ayniqsa, monopol firmalar kup tarmoqlilik tusini oladi. Ular, avvalo, ko’p daromadli, tez rivojlanadigan sohalar (masalan, elektronika, kimyo) da faoliyat boshlaydi. Kompaniyalar mahsulot ishlab chiqarish bilan birga, shu mahsulot uchun zarur bo’lgan xom ashyoni ham o’zlari 1 Bozorov B.U., Jalolov K.M. Industrial va innovatsion iqtisodiyot. Samarqand Davlat Universiteti, 2019-yil. 56-60- betlar

tayyorlashga kirishadi. Mablag’larni kam daromadli sohadan tejab ko’p foyda beradigan tarmoklarga sarf etadilar. Masalan, AQSH konsernlari xizmat ko’rsatish, qurilish, yer maydonlari savdosi, nashr ishlari, savdo-sotiq axboroti, jihozlarni ijaraga berish va boshqalarda faoliyat yuritdi 2 . 2 OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2021-yil.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 1 . O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining2020 yil 24 fеvraldagi PQ-4611- sonli “Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o’tish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi Qarori. 2.Moliyaviy tahlil . Darslik . / M.Y.Raximov, N.N.Kalandarova; – T.: “Iqtisod-Moliya”, 2019. – 736 b. 3. Kazakova N.A. Finansovыy analiz v 2 ch. Chast 1: Uchеbnik i praktikum dlya vuzov. – Moskva: Izdatеlstvo Yurayt, 2020. – 297s. 4. Kazakova N.A. Finansovыy analiz v 2 ch. Chast 2: Uchеbnik i praktikum dlya vuzov. – Moskva: Izdatеlstvo Yurayt, 2020. – 209s. 5. Raximov M.Y., Q alandarova N.N. Moliyaviy tahlil. Darslik. – T.: Iqtisod- Moliya, 2019. - 736 b.

Похожие

Xususiy kapital tarkibi va uning tahlili

Iqtisodiy xarajatlar, uning tarkibi va turlari

Investitsiya loyihalarining moliyaviy va iqtisodiy samaradorligini baholash

Korxonalar iqtisodiy nochorligi (bankrotligi)ni baholash va tahlil qilish

Raqobatning iqtisodiy tabiatini tizimli tahlili