Xodimlar bilan mehnatga xaq to’lash bo’yicha - Экономика - Рефераты

Xodimlar bilan mehnatga xaq to’lash bo’yicha

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

133.5 KB

Xodimlar bilan mehnatga xaq to’lash bo’yicha muomalalari auditining uslubi Reja: 1. Auditning maqsadi, ma'lumot manbalari. Buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimi holatini tekshirish 2. Mehnatga haq to`lash bo`yicha hisob-kitoblar auditini tashkil etish. 3. Xodimlar bilan ish haqi bo`yicha hisob-kitoblar auditining uslubi Takrorlash uchun savollar

1. Auditning maqsadi, ma'lumot manbalari. Buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimi holatini tekshirish Tashkiliy-huquqiy shakllaridan qat'iy nazar korxonalardagi mehnat jarayoni ishtirokchilari (xodimlar va ish beruvchilar) o`rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi respublika mehnat qonunchiligining asosiy hujjati O`zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi 1 (O`zR MK) hisoblanadi. Unda xodimlarning asosiy mehnat huquqlari belgilangan. «Har bir xodim: - o`z mehnati uchun qonun hujjatlarida belgilangan eng kam oylik ish haqidan oz bo`lmagan miqdorda haq olish; - muddatlari chegarasi belgilangan ish vaqtini o`rnatish, bir qator kasblar va ishlar uchun ish kunini qisqartirish, har haftalik dam olish kunlari, bayram kunlari, shuningdek haq to`lanadigan yillik ta'tillar berish orqali ta'minlanadigan dam olish; - xavfsizlik va gigiyena talablariga javob beradigan sharoitlarda mehnat qilish; - kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish; - ish bilan boqliq holda sog`ligiga yoki mol-mulkiga yetkazilgan zararning o`rnini qoplash; - kasaba uyushmalariga hamda xodimlar va mehnat jamoalarining manfaatlarini ifoda etuvchi boshqa tashkilotlarga birlashish; - qariganda, mehnat qobiliyatini yo`qotganda, boquvchisidan mahrum bo’lganda va qonunda nazarda tutilgan boshqa xollarda ijtimoiy ta'minot olish; - o`zining mehnat huquqlarini himoya qilish, shu jumladan sud orqali himoya qilish va malakali yuridik yordam olish; - jamoalarga doir mehnat nizolarida o`z manfaatlarini quvvatlash huquqiga egadir» 2 . 1 Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат кодекси. ЎзР. 1995-й и л 21-декабрдаги Қонуни билан 1996-й и л 1- апрелдан амалга киритилган. 2 Шу , 16-е р д ам о д д а.

Audit jarayonida auditor, ayrim korxona darajasida ishga haq to`lash va ish beruvchi bilan xodim o`rtasidagi ijtimoiy-mehnat munosabatlarini tartibga solish unda qabul qilingan ichki me'yoriy hujjatlar-mehnat shartnomalari asosida amalga oshirilganligi, ular korxona rahbariyati tomonidan mehnat jamoasi vakillari ishtirokida ishlab chiqilganligiga alohida e'tibor berishi lozim. Mehnat shartnomalari 3 : - ish beruvchi bilan mehnat jamoasi vakil qilgan shaxs o`rtasida (jamoa shartnomasi); - ish beruvchi va ayrim xodimlar o`rtasida (mehnat shartnomasti, to`liq moliyaviy mas'uliyat haqidagi shartnoma) tuzilishi mumkin. - quyidagilar ish beruvchilar bo`lishi mumkin: - korxonalar, shu jumladan, ularning alohida tarkibiy bo`linmalari o`z rahbarlari timsolida; - mulkdorlarning o`zi ayni bir vaqtda rahbar bo`lgan xususiy korxonalar; - o`n sakkiz yoshga to`lgan ayrim shaxslar qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda. - Ish beruvchi: - korxonani boshqarish va o`z vakolatlari doirasida mustaqil qarorlar qabul qilish; - qonun hujjatlariga muvofiq yakka tartibdagi mehnat tuzish va bekor qilish; - mehnat shartnomasida shart qilib ko`rsatilgan ishni lozim darajada bajarishni xodimdan talab qilish; - o`z manfaatlarini himoya qilish uchun boshqa ish beruvchilar bilan jamoat birlashmalari tuzish va bunday birlashmalarga a'zo bo`lish huquqiga egadir. «Mehnat haqidagi kelishuvlar va shartnomalarning xodimlar ahvolini mehnat to`g`risidagi qonunlar va boshqa me'yoriy hujjatlarda nazarda tutilganiga qaraganda yomonlashtiradigan shartlari haqiqiy emasligi kafolatlangan» 4 . Ularni qo`llash mehnat qonunchiligini buzish hisoblanadi. Masalan, «agar ish beruvchi 3 004, и ш 4-бҳ а қ и. 4 Ў з Р Ме ҳ н а т . 5-м о д д ак о д е к с и. 19 Шу е р д а, 157-м о д д а.

xodimga ish vaqtidan tashqari ishlagani uchun qonunchilikda belgilangan ustama haqni» 19 to`lamagan taqdirda xodim o`z qilgan mehnati uchun ish beruvchidan O`zR MK da belgilab qo`ygan tartibda va hajmda hisoblashishni talab qilishga haqli. Ish beruvchi haq to`lashdan bosh tortsa xodim kasaba uyushmasi vakillik organi (yoki korxona xodimlar tomonidan saylanadigan boshqa biror organ) yoki sudga murojaat qilish huquqiga ega. Jamoa shartnomasi - korxonada ish beruvchi bilan xodimlar o`rtasidagi mehnatga oid, ijtimoiy-iqtisodiy kasbga oid munosabatlarni tartibga soluvchi asosiy me'yoriy hujjatdir. Uning shartlari mehnat jamoasi a'zolari uchun ham, xodimlar uchun ham majburiy hisoblanadi. Jamoa shartnomasining predmeti mehnat va unga haq to`lash shartlari, mehnat jamoasi a'zolariga ijtimoiy uy-joy- maishiy va tibbiy xizmat ko`rsatish, ish beruvchi tomonidan beriluvchi kafolatlar va imtiyozlar hisoblanadi. Jamoa shartnomasi xodimlar tomonidan kasaba uyushmalari yoki o`zlari vakolat bergan boshqa vakillik organ - orqali, ikkinchi tarafdan - bevosita ish beruvchi yoki u vakolat bergan vakillar tomonidan tuziladi. Tekshiruv o`tkazishni boshlashdan avval auditor korxonada mehnatga haq to`lashning qanday shakllari va tizimlari qo`llanilishi, xodimlar jadvali, mehnatga haq to`lash va mukofotlash to`g`risida ichki nizomlar, jamoa shartnomasi mavjudligi, mehnatga haq to`lash hisobi qanday tashkil etilganligi, ushbu hisob bo`limi komputerlashganligi va boshqalarni aniqlashi lozim. Test savolnomasini o`tkazish bo`yicha namunaviy savollar ro`yxati 7.1-jadvalda keltirilgan.

1-jadval Xodimlar bilan mehnat haqi yuzasidan hisob-kitoblar bo`yicha buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimi holatini tekshirish yuzasidan testlar T. r. Savol mazmuni yoki o`rganilayotgan obyekt Javob mazmuni (tekshiruv natijasi) B elgi * Auditorning xulosasi va qarorlari 1 2 3 4 5 A. Ichki nazorat 1. Xodimlar jadvali tasdiqlanganmi va unga rioya etiladimi? Xodimlar jadvali har yili bir marotaba qaytadan ko`rib N 2 Ichki susaytirilgan, bo`lishi mumkin naz orat xatolar chiqiladi 2. Har bir xodimga shaxsiy vara-qalar yuritilganmi? Ha, yuritilgan N 4 Nazorat yetarli darajada 3. Ishga qabul qilish va ishdan bo`shatish to`g`risidagi buyruq- lar o`z vaqtida qabul qilina-dimi? Buyruqlar o`z vaqtida va to`g`ri qabul qilinadi N 4 Nazorat yetarli darajada 4. Xodimlar bo`limi tomonidan tas-diqlangan ishbay haqlar va tarif stavkalar qo`llaniladimi? Xodimlar bo`limi tomo-nidan bir yilda kamida bir marotaba tanlab olib nazorat amalga oshiriladi N 2 Ichki nazorat susaytirilgan, xatolar bo`lishi mumkin 5. Ish haqidan ushlab qolishlar tekshiriladimi? Bir yilda kamida bir marotaba tanlab olib nazorat amalga N 2 Ichki nazorat susaytirilgan, xatolar bo`lishi

oshiriladi mumkin 6. Soliqlar bo`yicha hisoblar ijti-moiy sug`urta, soliq idoralari tomonidan tekshirilganmi? Hisobot yilida tekshiruv o`tkazilmagan N 2 Ichki nazorat susaytirilgan, xatolar bo`lishi mumkin 7. Hisob-kitob-to`lov qaydnomalari to`g`ri raqamlanganmi? Ketma-ket raqamlash qo`llaniladi N 4 Nazorat yetarli darajada 8. Mukofotlar, mehnat ta'tili, kasallik varaqalari va boshqalarni hisoblash tartibiga rioya qilinadimi? Rioya qilinadi, lekin kor-xonada to`lovlar tartibi to`g`risida ichki Nizom ishlab chiqilmagan va tasdiqlanmagan N 2 Ichki nazorat susaytirilgan, xatolar bo`lishi mumkin 9. Ish haqi va boshqa to`lovlar o`z vaqtida to`lanmagan holatlari bo`lganmi? Ha, bo`lgan N 2 Sabablarini aniqlash lozim 10. Ish haqini tayyor mahsulotlar bilan to`lash holatlari bo`lganmi? Ha, bo`lgan N 2 Soliqqa tortish to`g`ri hisoblanganligini tekshirish lozim 11. Ish haqi bo`yicha hisobvaraqlarning o`zaro bog`lanish chiz-masi ishlab chiqilganmi? Yo`q, ishlab chiqilmagan N 2 Schyotlar korrespondentla- nishida xatolar bo`lishi mumkin 12. Ish haqini hisoblash bo`yicha dastlabki hujjatlar, tahliliy va sintetik hisob Chorak oxirida tanlab olib tekshiriladi N z Tanlab olib tekshiruv o`t-kazish lozim

ma'lumotlari solish- tiriladimi? *Izoh. N 1 -past daraja; N 2 -o`rtachadan past; Nz -o`rtacha; N 4 -yuqori. Test savolnomalariga javob olingandan keyin, auditor tekshiruv dasturini ishlab chiqadi va unga muvofiq xodimlar bilan hisob-kitoblarning har bir turi bo`yicha auditorlik tekshiruvini o`tkazadi (7.2.-jadval). 7. 2.-jadval Xodimlar bilan hisob-kitoblar auditorlik tekshiruvi muolajalari № Muolajalar ro`yxati Ma'lumotlar manbasi 1. Ishbay ishlovchi xodimlar ish mahsuli hisobining tashkil etilishi va nazorati hamda ish haqi hisoblanishini tekshirish Naryadlar, marshrut varaqalari, tabellar, ish mahsuli me'yorlari, ishbay haqlar 2. Vaqtbay va boshqa haq to`lash turlari bo`yicha hisoblarni tekshirish Tasdiqlangan tarif stavkalari, lavozim maoshlari, tabellar 3. Ish haqidan ushlab qolishlar bo`yicha hisoblarni tekshirish Hisob-kitob-to`lov qaydnomalari, jurnalorderlar, buyruqlar va boshqalar 4. Xodimlar bo`yicha tahliliy hisob yuritilishini tekshirish Shaxsiy schyotlar, qaydnomalar, mashinogrammalar 5. Mehnatga haq to`lash bo`yicha hisob-varaqlar to`g`ri korrespondentlanganligi va yig`ma hisobni tekshirish Qaydnomalar, jurnal-orderlar, mashinogrammalar 6 Ijtimoiy ehtiyojlar bo`yicha to`lovlar to`g`ri hisoblanganligini tekshirish To`lov qaydnomalari, yoritib yozishlar, mashinogrammalar 7 Ish haqi bo`yicha deponentlangan summalarni tekshirish Deponent varaqlari, deponentlangan ish haqini hisobga olish daftari

Auditorlik tekshiruvi vaqtida aniqlangan xato va kamchiliklar, talablariga rioya qilinmagan me'yoriy hujjatlar ko`rsatilgan va hisobotning ko`rsatkichlariga miqdoriy ta'siri aniqlangan holda, auditorning ishchi hujjatlarida qayd etiladi. 2. Mehnatga haq to`lash bo`yicha hisob-kitoblar auditini tashkil etish Inson o`z ehtiyojlarini qondirish uchun moddiy ne'matlar yaratar ekan, ularni ishlab chiqarish uchun moddiy resurslardan tashqari bevosita inson o`z mehnatini sarflaydi. Mehnat jarayonida yangi mahsulot yaratilib, inson extiyojlarini qondirishga xizmat qiladi. Iste'molchilarning asosiy daromad manbalari ish haqi bo`lganligi sababli, tovarlarga bo`lgan talab va taklif, ular bahosi bevosita ish haqiga bog`liq bo`ladi. Korxonaning ishlab chiqarish-xojalik faoliyati jonli mehnatni iste'mol qilish bilan birga yuz beradi. Uning miqdori ishlagan kishi- soatlar bilan o`lchanadi. Mehnat jarayonida har bir xodimning bajargan ishi, tayyorlagan mahsuloti, iste'molchilarga ko`rsatgan xizmatlari uchun sarflangan mehnatiga haq to`lash miqdorini asoslash hamda aniqlashni talab qiladigan o`zaro munosabatlar vujudga keladi. Mehnat va ish haqi hisobi - hisob ishlarining aniq va operativ ma'lumotlar talab qiluvchi eng muhim hamda qiyin sohalaridan biridir. Unda xodimlar sonining o`zgarishi, ish vaqtining sarflanishi, mehnatga haq to`lash fondi, to`lov turlari va xodimlar toifasi bo`yicha hamda mehnatga haq to`lash fondidan tashqari amalga oshiriladigan boshqa to`lovlar, korxonaning har bir xodimi bilan hisob-kitoblar aks ettiriladi. Bu ma'lumotlar asosida mehnat unumdorligi mehnat resurslaridan foydalanish, xodimlar soni, ish haqi fondining sarflanishi va boshqalar bo`yicha reja topshiriqlarining bajarilishi ustidan nazorat ana shu ma'lumotlar asosida amalga oshiriladi. Shu munosabat bilan korxonaning buxgalteriya xizmati oldida mehnat me'yori va unga haq to`lashni hisobga olish, nazorat qilish vazifalari ham belgilanadiki, bu esa: - ishbay ishlovchilar va boshqa xodimlarning ish sifatini to`g`ri va o`z vaqtidahujjatlar bilan rasmiylashtirishni, shuningdek, ish haqini hisoblash va uni belgilangan muddatlarda to`lashni;

- hisoblangan ish haqi summalarini va ijtimoiy sug`urtaga ajratmalarni ishlabchiqarish xarajatlariga kiritish uchun xarajatlarning yo`nalishlari bo`yicha aniq taqsimlashni; - ish haqidan budjetga majburiy to`lovlarni, shuningdek, korxonaga etkazilganmoddiy zararni ayrim tashkilotlar va jismoniy shaxslar foydasiga to`g`ri hamda o`z vaqtida ushlab qolish va o`tkazishni; - xodimlar sonini va ish vaqtidan foydalanishni nazorat qilishni ta'minlashi kerak. Korxona va tashkilotlarda xodimlar soni ishlab chiqarish dasturi asosida aniqlanadi. Korxonada xodimlar, eng avvalo, ikki guruhga ajratiladi: 1) asosiy faoliyatda band bo`lgan xodimlar; 2) asosiy bo`lmagan faoliyatda band bo`lgan xodimlar. Asosiy faoliyatda band bo`lgan xodimlar tarkibiga asosiy va yordamchi sexlarning, yordamchi ishlab chiqarishlarning, tozalash inshootlarining, aloqa uzellarining, axborot hisoblash markazlarining, barcha turdagi qo`riqlashning, korxona boshqarmalarining xodimlari kiradi. Asosiy bo`lmagan faoliyatda band bo`lgan xodimlar toifasiga uy-joy va kommunal xo`jaligiga xizmat ko`rsatish, savdodagi, tibbiyot muassasalari hamda maktabgacha tarbiya muassasalarida band bo`lgan xodimlar kiradi. Korxonada xodimlar bajaradigan vazifalariga ko`ra quyidagi guruhlarga bo`linadi: - ishchilar; - xizmatchilar. Ishchilar tarkibiga moddiy ne'matlarni yaratish, tuzatish, yuklarni ko`chirish, yo`lovchilar tashish, moddiy xizmatlar ko`rsatish bilan bevosita band bo`lgan xodimlar kiradi. Xizmatchilar tarkibiga rahbarlar, mutaxassislar va boshqa xodimlar kiradi. Rahbarlar tarkibiga korxona va uning tarkibiy bo`linmalarida rahbarlik lavozimini egallab turgan xodimlar (direktor, uning o`rinbosarlari, bosh muhandis, bosh iqtisodchi, bosh buxgalter, bosh texnolog) va boshqalar kiradi. Mutaxassislar tarkibiga muhandislar, iqtisodchilar va boshqa iktisodiy hamda muxandislik-texnikaviy ishlar bilan band bo`lgan xodimlar kiradi.

Boshqa xodimlar toifasiga hujjatlarni tayyorlash, rasmiylashtirish ishlarini olib boruvchi, xojalikka xizmat qiluvchi boshqa xodimlar (kassirlar, nazoratchilar, tabelchilar, ish yurituvchilar va hokazolar) kiradi. Korxona va tashkilotlarda mehnat haqi hisobini to`g`ri tashkil qilish uchun, eng avvalo, shaxsiy tarkib hisobini to`g`ri yuritish lozim. Xodimlarni ishga qabul qilish, ishdan bo`shatish, boshqa ishga o`tkazish, ularga ta'til berilgani, tunda, ish vaqtidan tashqari vaqtda, bayram kunlarida ishlaganligi haqida ishonchli ma'lumot bo`lgandagina korxona xodimlari bilan o`z vaqtida hisob-kitob qilishi mumkin. Ana shu maqsadda korxona kadrlar bo`limi shaxsiy tarkib hisobini hamda boshqa xizmatlar bilan birgalikda ish vaqtidan foydalanish hisobini olib boradi. «Ishga chiqish va ish vaqtidan foydalanish hisobi tabelda ikki xil usulda amalga oshiriladi. Birinchi usulda barcha ishga chiqqan, kechikkan va ishga chiqmagan xodimlar to`liq ro`yxat qilib boriladi. Ikkinchi usulda esa tabelda faqat kechikkanlar, ishga chiqmaganlar, ya'ni ma'lum me'yordan chetga chiqqan xodimlar ro`yxat qilib boriladi. Har bir xodimning ishlagan vaqti tabelda hisobot oyining birinchi yarmiga va oy oxiriga, ya'ni ikki marta hisoblab chiqiladi. Tabel sex boshlig`i tomonidan imzolanadi va buxgalteriyaga ish haqi hisoblash uchun topshiriladi. Shunday qilib, mehnat haqi bo`yicha hisob-kitoblar aks ettirilishining to`g`irligini tekshirish natijalari auditorning ish hujjatlari bilan rasmiylashtiriladi va auditorlik hisobotida aks ettiriladi. 3. Xodimlar bilan ish haqi bo`yicha hisob-kitoblar auditining uslubi Korxona buxgalteriyasi har oyda xodimlarning shaxsiy schyotlariga hisoblab yozilgan ish haqi va xodimning boshqa daromadlari, miqdori, ushlab qolingan summalar va chegirmalar, shuningdek to`lanishi lozim bo`lgan summalar haqidagi ma'lumotlarni kiritadi. Shaxsiy schyotlarni to`ldirishda asos bo`lib ish vaqtidan foydalanilganlikni hisobga olish tabeli, ishbay mehnat uchun topshiriqlar, bajarilgan ishlar uchun topshiriqbuyurtmalar, vaqtinchalik mehnatga layoqatsizlik to`g`risidagi varaqa,

mukofotlar to`lash, moddiy yordam ko`rsatish to`g`risidagi ma'muriyat buyruqlari (farmoyishlari), korxonaga kelib tushgan ijro hujjatlari va boshqalar hisoblanadi. Misol. «Fayz» OAJ XK ga jismoniy shaxs 20 - yil 5 - apreldan oyiga 500000 so`m maosh bilan buxgalter lavozimiga ishga qabul qilindi. Xodim ilgarigi ish joyidan ma'lumotnomani taqdim etdi, unga ko`ra 20 - yil boshidan: daromad - 156 0000 so`mni, daromad solig`i - 302800 sumni tashkil qilgan. «Ish beruvchining buyrug`i (T-1-son shakl) bilan ishga qabul rasmiylashtiriladi. Buyruq chiqarish uchun xodim bilan tuzilgan mehnat shartnomasi asos bo`ladi. Buyruq mehnat shartnomasi mazmuniga to`liq mos ravishda chiqariladi hamda xodimga tilxat bilan e'lon qilinadi» 5 . «Xodim shartnomada belgilangan kundan boshlab, (mazkur holatda – 20 - yil 5 - apreldan) mehnat majburiyatlarini bajarishga kirishishi lozim 6 . Oyiga beriladigan maosh summasi - 500000 so`m ham mehnat shartnomasida qayd etiladi 7 . Buyruqqa asosan xodimga shaxsiy varaqa (T-2-son shakl) to`ldiriladi, ish boshlagan paytidan 5 kun o`tgach mehnat daftarchasida ishga qabul qilinganligi haqida yozuv qayd etiladi1 hamda shaxsiy schyot (T-54-son shakl) ochiladi, unga ish haqini hisob-kitob qilish uchun zarur barcha ma'lumotlar kiritiladi. Oy tugagach, tabelchi yoki bunga vakolatli boshqa shaxs tomonidan rasmiylashtirilgan ish vaqtini hisobga olish tabeli (T-12-son, T-13-son shakllar) buxgalteriyaga topshiriladi. Tabelda tabel raqami, F.I.Sh., ishlangan soatlar soni, dam olish kunlari, turli sabablarga ko`ra ishga chiqilmagan kunlar soni ko`rsatilgan holda barcha xodimlarning ro`yxati aks ettiriladi. Buxgalteriya boshlang`ich tabel hisobi ma'lumotlari asosida 20 - yil aprel oyi uchun ish haqini hisoblab chiqaradi. Besh kunlik ish haftasi deyilganda, aprel oyida 22 ish kuni hisoblanadi. Xodim 15 - apreldan ishga qabul qilinganligi bois, agar ishga chiqmagan kunlar bo`lmasa, u mazkur oyda 20 ish kuni ishlagan bo`ladi. 5 Ў з б е к и с т о н Р е с п у б л и к а с и . 82-м о д д а. Ме ҳ н а т К о д е к с и 6 Shu erda , 83-modda. 7 Shu erda , 73-modda

20 - yil aprel oyi uchun hisoblab yozilgan ish haqi summasi 454550 so`mni (500000 : 22 x 20) tashkil qiladi (7.4-jadval). 4-jadval 20 - yil aprel oyi uchun hisob-kitob varag`i Axmedov A.B. Tabel raqami – 234, buxgalter Maoshi 50000-00 To`lov turi oy bo`li m kun lar soatlar summa kod nomi hisobla b yozildi ushla b qolindi 01 Asosiy ish haqi 4 1 20 0.0 454550 -00 201 Daromad soligi 4 9510 9-15 229 Jamg`arib boriladigan Pensiya jamg`armasiga 4 4545 -50 JAMI: 454550 -00 1096 54-65 TO`LANDI: 344896 -30 OLDIM Buxgalter A.N.Petrova imzo Auditorlik tekshiruvi jarayonida auditor mazkur xojalik operatsiyasiga buxgalteriya provodkasi to`g`ri berilganligiga e'tibor berishi kerak. 21-son BHMS ga muvofiq quyidagicha provodka berilishi nazarda tutilgan (7.5 -jadval). 7.5-jadval Mehnatga haq to`lash bo`yicha xojalik operatsiyalarini buxgalteriya hisobida aks ettirish T/R Xojalik operatsiyasining mazmuni Summ a, sum Schyotlar korrespondensiyasi Debe t Kredi t 1. Buxgalterga ish haqi hisoblab yozildi 45455 0 9420 6710 2. Ish haqidan daromad solig`i 95109 6710 6410

ushlandi ,15 3. Ish haqidan sug`urta badali ushlandi 1136, 38 6710 6520 4. Jamg`arib boriladigan pensiya jamg`armasiga hisoblandi 4545, 50 6710 6520 5. Kassadan ish haqi summasi to`landi 34489 6,65 6710 5010 «Har bir xodimni unga tegishli davrda to`lanishi lozim bo`lgan ish haqining tarkibiy qismlari, olib qolingan ushlanmalar miqdori va asoslari, shuningdek to`lanadigan umumiy pul summasi haqida yozma shaklda xabardor qilish lozim» Ish haqi hisob-kitobi hamda to`lanishi hisob-kitob-to`lov qaydnomalari (T-49- son shakl) yoki alohida hisob-kitob va to`lov qaydnomalarida (T-51-son, T-53-son shakllar) amalga oshiriladi. Ishlab chiqarishning mavsum davomida bir tekisda davom etmasligi hamda boshqa holatlar (ko`pchilik ishlovchilar yoz oylarida ta'tilga ketadi) munosabati bilan ishchilarga mehnat ta'tili bir maromda berilmaydi. Auditor ishlab chiqariladigan mahsulot tannarxini to`g`ri aniqlash uchun yil davomida ta'tillarga haq to`lash bo`yicha xarajatlarni bir maromda kiritib borishni ta'minlash zarurligiga alohida e'tibor berishi kerak. Mehnat ta'tili vaqtiga to`lanadigan ish haqi xarajatlarini har oyda mahsulot tannarxiga belgilangan miqdorda kiritib borish zarur. Buning uchun mehnat ta'tiliga to`lanadigan ish haqi mahsulot tannarxiga yil davomida bir maromda o`tkazilishini ta'minlash uchun har oyda ma'lum miqdordagi mablag` korxona tomonidan zaxira qilib borilishi kerak. Jamg`arib boriladigan pensiya ta'minotiga o`tkazmalar bo`yicha quyidagicha (7.7jadval) buxgalteriya yozuvlari amalga oshiriladi. 7.7-jadval Jamg`arib boriladigan pensiya hisobraqamiga o`tkazmalar bo`yicha buxgalteriya yozuvlari T/ R Xojalik operatsiyalarining mazmuni Schyotlar korrespondensiyasi Debet Kre dit 1. Daromad hisoblab yozilgan 2010, 2310 va 671

boshqa schyotlar 0 2. Jismoniy shaxslar daromadiga soliq hisoblab yozilgan 6710 641 0 3. Jamg`arib boriladigan hisobvaraqqa 1 % aks ettirildi 6410 653 0 4. Jamg`arib boriladigan pensiya badalini Xalq banki hisobraqamlariga o`tkazish aks ettirildi 6530 511 0 5. Jismoniy shaxslar daromadiga solinadigan soliq summasi budjetga o`tkazildi 6410 511 0 Ishbay ishchilarning ishlab chiqarish hisobini tashkil etish va nazorat qilish hamda ish haqini hisoblash bo`yicha audit o`tkazganda auditor dastlabki hujjatlar, ya'ni: naryadlar, marshrut haritalar, yo`l varaqalar, ish mahsuliga oid qaydnomalar, bajarilgan ishlar bo`yicha dalolatnomalar va boshqalarni, korxonada ish mahsullari va ishbay haqlar ishlab chiqilganligi va tasdiqlanganligini, dastlabki hujjatlarda barcha tegishli rekvizitlar mavjud ekanligini tekshirishi lozim. Vaqtbay mehnatga haq to`lashda tarif stavkalar va kontraktlar sharti to`g`ri qo`llanilganligi tekshiriladi. Ish vaqtidan foydalanilganligi to`g`risidagi tabellar, naryadlar va ish haqini hisoblash bo`yicha boshqa hujjatlarni tekshirganda ularga uydirma (soxta) shaxslar kiritish hollari mavjudligi aniqlanadi. Buning uchun naryadlarni berilgan sanasi bo`yicha tahlil qilish, naryaddagi va ish vaqtini hisobga olish tabellardagi ishchilar familiyalarini xodimlar bo`limidagi shaxsiy tarkibni hisobga olish ma'lumotlari bilan solishtirish lozim. Dastlabki hujjatlar bo`yicha avval to`langan summalar qayta hisoblanganligi, aynan bir shaxslar familiyalari bir necha marotaba turli hisob-kitob-to`lov qaydnomalariga kiritilganligi holatlari tekshiriladi. Korxona xodimlarining shaxsiy tarkibida bo`lmagan va qisqa muddat ishlagan shaxslarga yozilgan naryadlar hamda sifatsiz ishlarni, yaroqsiz mahsulotlarni tuzatish bo`yicha naryadlar alohida diqqat bilan tekshiriladi. Dastlabki hujjatlar va hisob-kitob qaydnomalarini tekshirganda arifmetik hisoblar to`g`riligiga katta e'tibor qaratiladi.

Auditorlik tekshiruvi vaqtida xodimlarni rag`batlantirishga qaratilgan turli to`lovlar, ya'ni: ma'lum bir davrda ishlaganligi natijasiga ko`ra mukofotlar, tovon tavsifidagi ish vaqtidan tashqari yoki tunda ishlaganligi uchun qo`shimcha to`lov va ustama haqlar, ishlamagan vaqt, mehnat ta'tili, vaqtinchalik mehnatga qobiliyatsizlik va boshqalar uchun to`lovlar hujjatlarda to`g`ri rasmiylashtirilganiga alohida e'tiborni qaratishi lozim. Bunda auditor har bir korxonada ichki moddiy rag`batlantirish va turli qo`shimcha to`lovlar va mukofotlarni hisoblash to`g`risida ichki Nizom ishlab chiqilgan va tasdiqlangan bo`lishi kerakligini unutmasligi zarur. Mukofotlarni hisoblash rahbar buyrug`i bilan rasmiylashtirilishi va mukofotlash to`g`risidagi ichki Nizomning tamoyillariga muvofiq bo`lishi lozim. O`rtacha ish haqiga asoslangan hisoblar to`g`riligini tekshirganda o`rtacha ish haqi to`g`ri belgilanganligini aniqlash, undan keyin esa, turli to`lovlar to`g`ri hisoblanganligini tekshirish kerak. Aniqlangan kamchilik va xatolar bo`yicha buxgalter tegishli tuzatishlarni kiritishi lozim.

Adabiyotlar ro’yxati: 1.O’zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Qonuni - Toshkent 1996 y. 30 avgust. 2.O’zbekiston Respublikasining “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi Qonuni (yangi tahriri) 2000 y. 26 may. (Mazkur Qonunga quyidagilarga muvofiq o’zgartirishlar kiritilgan: O’zR 13.12.2002 y. 447-II-son Qonuni, O’zR 04.04.2006 y. O’RQ-28-son Qonuni, O’zR 10.10.2006 y. O’RQ-59-son Qonuni, O’zR 17.09.2007 y. O’RQ-110-son Qonuni, O’zR 09.09.2009 y. O’RQ-216-son Qonuni asosida) 3. Аудит, Дарслик. 1 ж и л д. М.М.Туложоджаева, Ш.И.Илхомо, К.Б.Ахмаджонов ва бошқалар.Ўз.Р. Олий ва ўрта махсус т, Тошкент давлат иқтисодиёт университети.-Тошкент: NORMA/ 2008/-320 б. 4. А у д и т, Д а р с л и к. 11 ж и л д. М. М. Т у л о ж о д ж а е в а, Ш. И . И л х о м о, К.Б.Ахмаджонов ва бошқалар.Ўз.Р. Олий ва ўрта махсус т, Тошкент давлат иқтисодиёт университети.-Тошкент: NORMA/ 2008/-320 б. 5. Аудиторлик фаолияти буйича услубий к./ Х.Косимо, Л . Юг а й, А . Х о ш и м о в, Б . П а р д а е в, Б . А б д у н а з а р о в.-Т о ш к е н т, 2010.-320 б. 6. Сборник методических / указаний Х . К о с ы м о в, Л . Юг а йпо , А . Х о ш и м о в, Б . П а р д а е в, С о с т а в и т е л ь: Б . А б д у н а з а р о в.-Т а ш к е н т, 2009.-304 с. 7. А у д и т: у ч е б н и к / п о д . Б у л ы г и р е д . – М.:Р . “ЮН И Т ИП – Д А Н А”, - 2009 г. – 431 с т р. 8. Аудит: учебник для студентов , обучающихся по эковузов с п е ц и а л ь н о с т я м / п о д . В .р е дИ П о д о л ь с к о г о. М.: – “ ЮН И Т И – ДАНА”, – 2009 г. – 744 с т р. 9. Бычкова С., Итыгилова Е. А у д и т: учебное пособие. – М.: “Ма г и с т р”, 2009 г. - 463 с т р.

Похожие

Mehnatga haq to’lash bo’yicha xodimlar bilan hisob-kitoblarning sintetik hisobi

Mehnatga xaq to'lash

Xodimlar bilan boshqa muomalalar bo’yicha hisob-kitoblar hisobi

Sanoatda kadrlar va mehnatga haq to’lash

Mehnatga moslashishi