Xitoy iqtisodiyotida kichik biznes va tadbirkorlikning o’rni - Экономика - Рефераты

Xitoy iqtisodiyotida kichik biznes va tadbirkorlikning o’rni

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

101.5 KB

O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Toshkent islom universiteti Fiqh, iqtisod va tabiiy fanlar fakulteti Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar yo’nalishi Xalqaro iqtisodiy munosabatlar fanidan Kurs ishi Mavzu: Xitoy iqtisodiyotida kichik biznes va tadbirkorlikning o’rni. Bajardi: Ilmiy rahbar: TOSHKENT-2011

Kirish X X a s r X i t o y n i n g i j t i m o i y , i q t i s o d i y , s i y o s i y v a m a d a n i y y u k s a l i s h i u c h u n j u d a m a s h a q q a t l i t a r i x i y d a v r b o ‘ l d i . U z o q y i l l i k u r u s h l a r x i t o y i q t i s o d i y o t i n i q a l o q l a s h u v i g a s a b a b b o ‘ l u v c h i a s o s i y o m i l l a r d a n b i r i b o ’ l d i . X X R s i t a s h k i l t o p g u n g a c h a m a m l a k a t d a h u k m s u r g a n f e o d a l b y u r o k r a t i k t i z i m s h a r o i t i d a i q t i s o d i y o t b a r q a r o r r i v o j l a n m a d i . F u q a r o l a r u r u s h i , o ‘ z a r o u r u s h l a r v a Y a p o n i y a a g r e s s i y a s i g a q a r s h i k u r a s h m a m l a k a t x a l q x o ’ j a l i g i n i i z d a n c h i q a r d i . 1 9 4 9 y i l n i n g 1 - o k t y a b r i d a X i t o y X a l q R e s p u b l i k a s i n i n g t a s h k i l t o p g a n l i g i e ’ l o n q i l i n i b , m a m l a k a t d a b o s h q a b i r t i z i m h u k m r o n b o ‘ l g a n b o ‘ l s a d a , m a m l a k a t i q t i s o d i y o t i j u d a q o l o q a h v o l d a e d i . Bu ko’rsatkichlarga erishining asosiy sabablaridan biri xitoy hukumati 90-yillardan boshlab “ Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va uni xususiylashtirish jarayoni ” tadbirlarini amalga oshira boshlaganidir. Mamlakatning bozor iqtisodiyotiga qarab butunlay burilishi 1992-1997 yillarda Xitoyni ochiqlik va tashqi iqtisodiy faoliyatini kengayishiga h a mda xorijiy investisiyalarni mamlakatga jalb etish hajmini ortib borishiga olib keldi. Shu davrdagi Xitoyga kiritilgan sarmoyalarning umumiy hajmi 196,8 mlrd.dollarni tashkil etdi. B u g u n g i k u n g a k e l i b X X R i q t i s o d i y o t i r i v o j l a n i s h i b o ’ y i c h a y e t a k c h i o ’ r i n d a t u r a d i . Shuni ta’kidlash joizki, Xitoy iqtisodining rivojlanish tezligiga hali biror mamlakat yeta olganicha yo‘q. Bugungi kunga kelib butun dunyoda Xitoy iqtisodiyotiga bo’lgan qiziqish oshmoqda. Shu ta’kidlab o’tish joizki, so’nggi yillarda Xitoy ko’p sohalarda iqtisodiyoti bo’yicha dunyoda birinchi o’rinda turgan AQShdan yetakchilikni tortib olmoqda. Butun dunyoda inqiroz kuzatilayotgan paytda ham xitoyliklar yuqori o’sish sur’atlaridan bahramand bo’lishmoqda. Men ushbu mustaqil ishimda xitoy mamlakatining kichik biznes va xususiy tadbirkorlikka qanchalik e’tibor berayotgani hamda bu mamlakatda ushbu sohaning rivojlanganlik darajasi va mamlakat iqtisodiyotidagi o’rni haqida qisqacha ma’lumot berib o’taman.

Reja: Kirish. 1. Xitoy Xalq Respublikasida sotsialistik bozor iqtisodining barpo etilishi hamda undagi yirik va mayda xususiylashtirish jarayoni. 2. Xitoyning yirik sanoat korxonalarini sanatsiya qilish, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va uni xususiylashtirish jarayonlari. 3. Bugungi kunda xitoyda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik. 4. Xulosa. Xitoy Xalq Respublikasida sotsialistik bozor iqtisodining barpo etilishi hamda undagi yirik va mayda xususiylashtirish jarayoni.

Mulkchilik masalalarini h al qilish erkin bozorni shakllantirishga q aratilgan butun chora- tadbirlar tizimining tamal toshi b o‘ lib xizmat qiladi. Bu masala sobiq sotsialistik t i z i m i dan keyin bozor munosabatlari ga o‘tish y o‘ lini tanlagan mamlakatlarda katta a h amiyat kasb etgan dolzarb masala lardan biri dir. Xuddi shu masalani h al q ilish bilan birga , yangi jamiyat, yangi i q tisodiy munosabatlar poydevoriga birinch g‘ isht qo‘ yildi. Rejalashtirishga asoslangan markazlashtirilgan i q tisodiyotni bozor i q tisodiyotiga aylantirishning yangi musta q il davlatlar tanlab olgan turlicha yondashuvlari va modellari ko‘ p ji h atdan , aynan mulkchilik masalasini h al etish xususiyatlari bilan far q lanadi. 1992 yilda Xitoyda «sotsialistik bozor iktisodiyoti» dasturi tuzilib, uni amalga oshirish esa, 15-20 yillarga mo‘ljallandi. Unda bozor iqtisodiyoti mavjud umumiy resurslarni taqsimlashda asosiy rolni, davlat makronazorati ostida amalga oshirilishi ko‘zda tutildi. Mamlakatning bozorga qarab butunlay burilishi 1992-1997 yillarda Xitoyni ochiqlik va tashqi iqtisodiy faoliyatini kengayishiga h a mda xorijiy investisiyalarni mamlakatga jalb etish hajmini ortib borishiga olib keldi. Shu davrdagi Xitoyga kiritilgan sarmoyalarning umumiy hajmi 196,8 mlrd.dollarni tashkil etdi. Bu esa, 1979 yildan beri, Xitoyga jalb etilgan umumiy xorijiy kapitalning 89,4 % ni tashkil etdi . (220,1 mlrd. AQSh dollari). M ana shu davrga kelib, m amlakatda ikki sektorli model tashkil topdi. U yirik va mayda ishlab chiqarishga asoslangandir. Sanoat sohasini qayta yozish ma’lumotiga ko‘ra (1995 y.), sanoat korxonalarini 0,3 %i, ya’ni 23,007 tasi “yirik va o‘rta” korxonalar kategoriyasiga kiritilgan bo‘lib, ulardan 6201 ta ob’ekt “yirik” va 215 ta ob’ektlar esa, “juda ham yirik” ob’ektlar hisoblanadi. Bu sektorda 25% ishchi va xizmatchilar band bo‘lib, unda 60% dan ortiqroq sanoatning asosiy fondlari joylashgandir. 1 U davlat byudjetiga 60% sanoat solig‘ini beradi. Mayda ishlab chiqarish asosan, qishloq korxonalarida amalga oshirilib, ular iqtisodiy islohotlar mobaynida ancha o‘sdi. Biroq, ushbu ob’ektlar soni mana shu davrda ancha kamayib, ularning 1 Чжунго тунцзи нyaнцзyaн. 1998.с.432.

faoliyatlari qishloq xo‘jalik ehtiyojini qondirish va aholiga xizmat ko‘rsatishga moslashgan edi. Bugungi kunda xususiylashtirish jarayonini amalga oshirayotgan ko‘pgina mamlakatlar mulkchilik shakllarini o‘zgartirish bo‘yicha muayyan tajribaga egadirlar, ular o‘z navbatida o‘ziga xos yondashuvlarni ishlab chiqdilar. Bu yondashuvlar xususiylashtirishdan ko‘zlanayotgan maqsadga, bu jarayonni amalga oshirish dinamikasi va mexanizmiga, xususiylashtirish jarayonida aholining qanchalik keng qatnashishiga ko‘ra , bir–biridan tubdan farq qiladi. Xususiylashtirish jarayoni - iqtisodiy tushuncha bo‘lib, mulkka egalik huquqining davlatdan firmalar va alohida shaxslarga berilishi, xususiy sektorga davlat xizmatlari ko‘rsatilishini cheklashni yoki xususiy tashabbuskorlik uchun keng imkoniyatlar yaratib berish maqsadlarida, davlatning faoliyat sohasini toraytirishni bildiradi. Bu jarayon yangi mulkdorlar sinfining vujudga kelishiga ko‘maklashadi, zero, usiz bozor iqtisodiyotini shakllantirish mumkin emas. Xususiylashtirish dasturini amalga oshirishga kirishayotgan, har qanday davlat, eng kamida, ikki asosiy maqsadni: korxonalarga ajratilayotgan mablag‘lar kamayishi va davlat boyliklarini sotishdan tushuvchi mablag‘lar hisobiga byudjetni to‘ldirishni ko‘zlaydi. Korxonalarning xo‘jalik faoliyati ustidan hukumatning ma’muriy–moliyaviy nazoratining cheklanishi esa, kuch – g‘ayratni va mablag‘larni ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning ustuvor yo‘nalishlariga jamlash imkonini beradi. Xitoyning yirik sanoat korxonalarini sanatsiya qilish, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va uni xususiylashtirish jarayonlari. Xitoy Xalq Respublikasida ham davlat mulkini xususiylashtirish va unda ko‘p qirrali iqtisodiyotni tashkil etish ishlari 1970 yillar oxirida qabul qilingan “Ochiq eshiklar siyosati” va iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish dasturlarida o‘z aksini topdi.

Mamlakatda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish siyosatini ham tubdan o‘zgartirdi. Bozor munosabatlarini xalq xo‘jaligiga joriy etish kursi avtarkizmni rivojlanish konsepsiyasi bilan mutlaqo mos tushmas edi, chunki unda yopiq mintaqaviy iqtisodiy tizim mavjud edi. Bundagi urushga tayyorlanish strategiyasidan yuz o‘girish mamlakatni hududiy ixtisoslashuviga olib keldi. Keng yoyilgan joylardagi o‘zaro munosabatlarni mikro darajada boshqarish tizimini zinapoyali bo‘lishiga, moliya, rejalashtirish, moddiy ta’minot, kapital qo’yilmalari bo‘yicha provinsiyalarga bir muncha erkinliklar berishga qaratilgan edi. Xorijiy kapital sanoat ning asosiy fondlarida mu h im o‘ rinni egalladi. Umumiy q uyilmalardagi x orijiy sarmoyalar h ozirda 13% ni, sanoatda yaratilgan yangi ma h sulotida esa , - 14% ni tashkil etadi. 1997 yilda xorij q atnashuvida 520,4 mlrd. AQSh dollar i l i k 300 dan orti q turli bitimlar tuzildi. Ulardan , amalda - 220,1 mlrd. AQSh d ollari foydalanildi. 1980-1995 yi llar mobaynida 1960 ta aralash, nosavdo so ha li korxonalar q urilishi uchun lisenziyalar berildi. Xitoy metallurgiya so h asida 380 ta, ximiya so h asida 6800 ta xorijiy kapital q atnashuvidagi aralash korxonalar r o‘y xatdan o‘ tkazildi. H ozirgi kunda xitoy sanoati bozor i q tisodiyoti q onunlari asosida ishlamo q da, 300 mingta markaziy rejalashtirish tizimidagi davlat korx o nalaridan atigi 10 mingta gina k o rxona q oldi. 1995 y i lga kelib, direktiv k o‘ rsatkichlar soni 1980 yi ldagi 120 t a dan 33 tagacha q is q artirildi. Direktiv rejalashtirish chegarasida ishlab chi q arilgan yalpi ma h sulot ulushi 40% dan 4,5% gacha q is q ardi. Agar , islo h otlar boshida markaziy ta q simlanishga 256 ta ma h sulot turi q aratilgan b o‘ lsa, h ozirda ularni ng turi 11 tadir 2 . 14 mingdan orti q ro q yoki yirik va o‘ rta davlat korxonalarini 1/3 q ismi korporativ x o‘ jalik tizim i ga o‘ tkazildi. Mayda korxonalarning 50-70% i islo h q ilindi. 3 19 90- yillarda narxlar sekin-asta erkinlashtirildi, ulardan istimol predmetlari narxi 95% ga 2 Гокесо .Гуне чженчжан yaнцзyu ( исследование качества пром ыш ленного роста) Пекин. 1998.с.143 3 Чжунго щичан цзинцзибас. 09.02.1998.

erkinlashtirildi. Shu ist e’ mol predmetlaridan osh tuziga va ba ’ zi bir dori-darmonlarga narxlar davlat nazoratida q oldi Islo h otlar mobaynida mamlakatda keng mi q yosda sanoatni ng texnik rekonstruksiyasi o‘ tkazildi. 1995 y i lda sanoatni q ayta r o‘ yxatdan o‘ t q azish asosida, undagi umumiy sanoat u s kunalarining 1980 y ildan s o‘ ng ishlab chi q arilganligi ma ’ lum b o‘ ldi. Yirik va o‘ rta korxonalarda 26% u s kunalar il g‘ or , xal q aro standartlar darajasiga yetdi. 3200 ta turdagi tekshirilgan sanoat u s kunalaridan xorijiysi (import) - 47,1% ni tashkil etdi. Xitoyni ng yirik va o‘ rta korxonalari ni 53% i o‘ zida ishlab chi q arishni texnik rekonstruksiya qilish so h asida ilmiy ish olib boruvchi b o‘ limlariga egadir. Sanoatlashtirish siyosatini h amma yutu q larini e ’ tiborga olish bilan birga, shuni ta ’ kidlash mu h imki, Xitoydagi industrial l asht i rish jarayoni h am tugallangani cha y o‘q dir va Xitoy i q t i sodchilari ning fikricha , u «orali q bos q ichi»da q olmo q da, ya ’ ni , u «mi q doriy» o‘ sishdan «sifat» bos q ichiga o‘ tishdadir. Xitoydagi iqtisodiy islohotlar jarayonini uch bosqichga bo‘lish mumkin: 1-bosqich - 1978 yilning dekabr oyidan to -1984 yil sentyabr oylarini o‘z ichiga olib, unda asosiy e’tibor mamlakat qishloq xo‘jaligiga va haq to‘lash asosida uy xo‘jaligini, pudrat javobgarchiligining turli shakllarini rivojlantirishga qaratildi. Bu esa, mamlakatdagi 100 mln.lab fermerlarning qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ko‘paytirishdan manfaatdorligini oshirdi. Shaharlarda iqtisodiy h ududlar eksperiment tariqasida isloh etish g a o‘tqazila boshla n di. Ular natijasida 14 ta erkin port shaharlari ochildi. Mamlakatda ko‘p bosqichli bank tizimi yaratildi. Uning asosini markaziy bank – Xitoy banki, ishtirokchilarini esa, boshqa davlat va tijorat banklari hamda maqsadli moliyalash banklari, nobank moliya institutlari tashkil etdi. 2- bosqich - 1984 yilning oktyabr oyidan to 1991 yilning dekabr oyigacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga olib, unda iqtisodiy islohotlar markazi mamlakat shaharlariga ko‘chdi. Unda asosiy e’tibor, korxonalarning ish faoliyatlarini oshirishga qaratildi. Makroboshqaruv tizimi isloh qilindi va mamlakatni tashqi dunyo uchun ochishga yo‘naltirilgan xarakatlari davom ettirildi.

3-bosqich - 1992 yilning yanvar oyidan to 2000 yilgacha davom etib, unda e’tibor mamlakatda “sotsialistik spesifikali bozor iqtisodiyoti”ni qurishga qaratildi. Iqtisodiy islohotlarning boshida quyidagi asosiy vazifalarni hal etish belgilab olindi:  mamlakatdagi o‘sha davrda mavjud bo‘lgan oziq-ovqat muammosini hal etish;  mamlakat aholisini ish bilan to‘liqroq ta’minlash;  Xitoyda barqaror iqtisodiy o‘sishga erishishdan iborat edi. 1994 yilda sanoat korxonalari islohotlarida “chuqurlashuv” fazasi boshlandi. U bir qator ilgari qabul qilingan qarorlar asosida tayyorlandi. 1992 yildagi “Umumxalq mulki bo‘lgan sanoat korxonalarida xo‘jalik mexanizmini almashtirish holati”, ularning keng masalalar doirasidagi avtonomiyasini mustahkamladi, jumladan: investisiyalash, narx- navo, ishchi kuchini yollash, eksport-import operatsiyalari kabi. 1993 yildagi “Sotsialistik bozor iqtisodiyoti tizimidagi ba’zi masalalarni tashkil etish” qarori zamonaviy korxonalar tizimini tashkil etishga qaratilgandir. 1994 yilning 1 yanvaridan boshlab, yangi soliqqa tortish tizimi rasman ishga tushirildi. Unda daromad solig‘i stavkasi pasaytirildi va qo‘shimcha qiymat solig‘i unifikatsiyalandi. Xitoycha xususiylashtirish jarayonini amalga oshirish varianti to’rtta ko‘rsatmani o‘z ichiga oladi, ya’ni: 1. mol-mulk huquqini aniq fiksatsiyalash (hisobga olish); 2. quyi xo‘jalik bo‘g‘inlarininng huquq va majburiyatlari; 3. korxonalarni davlat tasarrufi dan chiqar ish; 4. ishlab chiqarishni tashkil etishni ilmiy uslublarini joriy etish. Xitoyda ko‘p ukladli iqtisodiyotni shakllantirish va uni rivojlantirish kursi xususiy mulk formasidagi korxonalarning ko‘payishi natijasida, davlat sektorini siqib chiqara boshladi. Garchi, davlat sektori yalpi mahsulotni ishlab chiqarishdagi o‘zining ustuvorligini asta-sekin yo‘qotayotgan bo‘lsada, u boshqa ko‘rsatkichlar bo‘yicha, baribir o‘zining ilg‘or pozisiyalarini saqlab kelmoqda, ya’ni, asosiy fondlar, kapital quyilmalarini umumiy hajmi bo‘yicha (1998 yilda hamma sanoat investisiyalarini –

54,3% ni tashkil etdi) va davlat xazinasiga mablag’ keltirish bo‘yicha ham o‘z ustunligini saqlab qoldi. Bugungi kunda xitoyda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik. Xitoyda xususiylashtirish jarayoni bosh q a davlatlarga q araganda ancha kech boshlandi, chunki bu jarayo n ning boshlanishiga xala q it beruvchi omillar mavjud bulib, ular quyidagilardan iborat edi : 1. Mamlakatdagi olib borilgan agrar islohot lar q ishlo q larda orti q cha ishsizlar sonini n g yanayam ortishiga olib keldi , natijada , 90-yillarda ishsizlar soni mamlakatda 130 mln kishini tashkil yetdi. Sha h ar sanoati, xizmat k o‘ rsatish va transport so h asi bunday katta mi q yosda gi ishchilar o q imini yangi ish joylari bilan ta’mi n lashga tayyor emas edi ; 2. Mamlakat q ishlo q x o‘ jaligidagi mavjud b o‘ lgan «xal q kommunalari» h a m ma q ishlo q a h olisini ish bilan ta’minlay olmas edi, garchi , q ishlo q larda oila pudratiga asoslangan x o‘ jalik yuritilsada, ulardan olingan daroma d sezilarli darajada deh q onlar moddiy turmush tarzini o‘ zgartirishga q odir emas edi. Ushbu muammoni XKP q uyidagi chora–tadbirlar or q ali h al yetishga h arakat qildi , ya’ni: q ishlo q lardagi «xalq kommunalari» tar q atib yuborilib, ular o‘ rniga alo h ida volost va davlatga q arashli jamoa korxonalari h amda xorijiy kapitalga asoslangan korxonalar tashkil etdi; mamlakatda yollanma ishchilarni jal b etishga mo‘ljallangan xususiy korxonalar tashkil etila boshladi. 1995 yillarda payga asoslangan korxonalar tuzilib, ular intensiv tarzda rivojlana boshladilar. Ularning tijoratlari va yirik k o‘ zlagan manfaatlari posyolka - volost chegarasidan chiqdi. 1997 yilga kelib , mana shunday korxonalarga YaIM ning 25%i, sanoat ma h sulotlari qo‘ shimcha q iymatining 50% i, eksportdan tushgan valyuta daromad lari ning 30% i va dex q onlar daromadining 30% i unga to‘g‘ ri keldi. 4 So’nggi yillarda Xitoy hukumati iqtisodiyotidagi asosiy e’tiborni kichik biznes va tadbirkorlik sohasiga qaratmoqda. 2005 yilgi ma’lumotlarga ko’ra kichik biznes va xususiy tadbirkorlik mamlakat YaIMning 55 %ini tashkil etgan, sanoat esa 60 %ini 4 Круглов А. Рол ь и место сел ь ской пром ыш ленности в эконмике КНР. Автореферат на соискание учёной степени д.э.н. М., 1998г. с.12, 15,22.

tashkil etgan. Xorijiy moliyaviy tashkilotlarning diqqat e’tiborini tortish maqsadida mamlakat hukumati kichik biznes va xususiy tadbirkorlarga keng shart-sharoitlar yaratib bermoqda. Bu sohani rivojlantirshdagi asosiy qiyinchiliklardan biri bu aholining huquqiy va intelektual salohiyatining pas saviyada ekanligidir. Boshqa mamlakatlar singari Xitoy hukumati ham kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishiga nechog’lik muhim ekanligini yaxshi anglab yetgani sababli, 90 – yillar boshlarida Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va uni xususiylashtirish jarayoni ni boshlab yuboradi. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va uni xususiylashtirish jarayonini amalga oshirilishi tufayli o’sha yillarda 53 mlnga yaqin aholi ishsiz bo’lib qoldi. Mamlakatdagi davlat korxonalarini xususiylashtirish natijasida, undagi ishsizlar sonining ko‘payish muammosi, xitoy hukumatidan davlat sektorini isloh etishni tezlashtirishni talab qilmoqdadir. Ushbu jarayon oqibatida mamlakatda ijtimoiy ahvol kuchayib ketmasligi uchun hukumat o‘zining bo‘sh qolgan ishchilarini davlat dasturlaridagi qayta o‘qitish orqali va ularni xususiy sektordagi mehnat resurslariga bo‘lgan ehtiyojini ortib borishiga qarab ishlarga joylamoqdadir. Bu o‘rinda eng asosiy rolni mamlakatdagi uning yangi trans milliy korporatsiyalari va moliya- sanoat guruhlari o‘ynamoqda. Ular xususiylashtirilgan davlat korxonalari va banklarini, xususiy hamda davlat kapitali orqali qayta tashkil etmoqdalar. H ozirgi kunda xitoy sanoati bozor i q tisodiyoti q onunlari asosida ishlamo q da, 300 mingta markaziy rejalashtirish tizimidagi davlat korx o nalaridan atigi 10 mingta gina k o rxona q oldi. Agar , islo h otlar boshida markaziy ta q simlanishga 256 ta ma h sulot turi q aratilgan b o‘ lsa, h ozirda ularni turi 11 tadir 5 . Mamlakatda 14 mingdan orti q ro q yoki yirik va o‘ rta davlat korxonalarini 1/3 q ismi korporativ x o‘ jalik tizim i ga o‘ tkazildi. Mayda korxonalarning 50-70% i islo h q ilindi . 6 Islo h otlar mobaynida mamlakatda keng mi q yosda sanoatni texnik rekonstruksiya qilish tadbirlari o‘ tkazildi. Sanoatni q ayta r o‘ yxatdan o‘ tkazish asosida , 3200 turdagi tekshirilgan sanoat u s kunalaridan xorijiylari (import) 47,1%. ni tashkil etdi va 52,9% 5 Го кесо .Гуне чженчжан yaнцзyu ( исследование качества пром ыш ленного роста) Пекин. 1998.с.143 6 Чжунго щичан цзинцзибас. 09.02.1998.

korxonalari esa, Xitoyni yirik va o‘ rta korxonalari bo’limi, ular o‘ zida ishlab chi q arishni texnik rekonstruksiya qilish so h asida ilmiy ish olib boruvchi b o‘ limlariga egadir. Xitoy sanoat tarmoqlarida hukmronlik pozisiyalarini egallagan aralash korxonalar ulushlari (2007) % da 7 Tarmo q lar Barcha ko rxonalar sonidagi ulushi Barcha xorijiy sarmoyalar xajmidagi ulushi Qo‘ shimcha q iymatdagi ulushi Savdoda gi ulushi Soli q t o‘ lashgacha daromadda gi ulushi Elektrotexnik va telekommun i katsi y uskunalari 36,3 44,5 58,8 60,8 68,4 Kiyim va mato 29,8 47,9 50,0 50,8 56,7 Kimyo tolasi 27,2 15,1 10,0 13,6 Teri, jun, sherst 24 46,4 50 54,1 32,0 Kogoz 21,3 42,9 40,6 50,7 25,4 Uskunasozlik ko rxona uskunalari 17,7 21,4 6,9 38,8 10,1 Tekstil 16,4 18,8 20,3 17,9 Farmasevtika 16,1 19,5 25,6 18,3 40,3 Plastmassa ishlab chi q arish 15,8 37,1 31,1 33,0 Ozik-ovkat mahsulotlari 11,8 32,2 32,4 30,5 70,6 Yogochga kayta ishlov berish 8,2 31,4 24,6 27,3 Metal l ma h sulotlari 7,7 29,3 23,6 26,6 39,4 7 Чжунго, цзинцзи yaнцзyaн, 2004, Пекин, 2004, с 523, asosida mualli f tomonidan hisoblangan .

H ozir da Xitoy sanoati ma h sulotlarini ja h on boz o riga chiqi shiga keng y o‘l ochildi Islo h otlar davrida eksportni ng o‘ sishi va uning savdodagi sanoat daromadining ulushi 3,1% dan 2003 yilga kelib, 34.4% ga k o‘ tarildi. 8 Ekspor t da x o m ashyoviy tovarlar ulushi 1990 yildagi 25,6% dan, 2003 yilga kelib, - 9,4% ga q is q ardi. Mashina va tran s port uskunalari importida 1990 yildagi 31,6% dan , 2003 yilga kelib , - 44,6%ga k o’ paydi. Bugungi kunda mamlakatda kichik va o‘rta korxonalarning tarkibi xilma-xil bo‘lib, asosan eng ko‘p miqdorni xususiy korxonalar egallagandir. Ular asosan, savdo, umumiy ovqatlanish, maishiy xizmat ko‘rsatish sohalarida va nisbatan, kamroq hajmda ishlab chiqarish sohalarida faoliyat ko‘rsatmoqdalar. XXRsi kichik va o‘rta korxonalarining tarkibiy tuzilishi 2007 yil, %da 9 Davlat korxonalari 0,1 Xorijiy qo‘ shma korxonalar 5,4 Qo‘ shma korxonalar 17 , 5 Xususiy korx o nalar 3 7 ,6 H issadorlik jamiyatlari 33 , 4 Bosh q a nodav la t korxonalar 8 , 0 Jami korxonalar 100,0 Hozirgi kunning asosiy iqtisodiy rivojlanish strategiyasi – Xitoy davlati uchun quyidagilardan iborat bo‘lmoqda:  xitoy iqtisodiyotini globalizatsiya kursiga qaratish;  xususiy mulkdorning xuquqini himoya qilish va qadam-baqadam siyosiy, ammo, xitoy kompartiyasi monopoliyasi chegarasidan chiqmaydigan hukumatni erkinlashtirishga o‘tish; 8 Чжунго цзипцзи нyaнцзyaн. 1997.с.891 9 X itoy D avlat S tatistika qo‘mitasi ning 2007 y. ma’lumotlari asosida m uallif tomonidan hisoblangan .

 mamlakat iqtisodiy rivojlanish strategiyasini ijtimoiylashtirish (“sotsializatsiya”), ya’ni mamlakatdagi amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar natijalaridan xitoyning kamroq rivojlangan hududlariga, aholining ijtimoiy jihatdan kam ta’minlangan qatlamlariga, adolatliroq ravishda taqsimlashga urinishdan iboratdir. Hozirgi kunda mamlakatda 10 ta rasmiy “dollarli milliarderlar” (ular qurilish va informatsion-kommunikatsion texnologiyalar sohasida), 1000 ta rasmiy “yuanli hisobdagi milliarderlar” va o‘rtahol sinf vakillari (oyiga 1000 AQSh doll. daromadiga hamda 3 kishilik oilaga – 100000 doll.dan ko‘p mulkka ega bo‘lganlar) soni 80 mln.kishidan ortgandir. 10 Xulosa Xulosa qilib aytganda, Xitoyda xususiylashtirish jarayoni, iqtisodiyot uchun keng miqyosda vayronagarchilik tusini olgani yo‘q. Hozirgi kunda, mamlakatda aralash iqtisodiyot mavjud bo‘lib, unda davlat mulkining salmog‘i 32% ni, jamoa mulki 30% ni va xususiy mulk 38% ni tashkil etmoqda. Xitoy i q tisodchilarining fikricha, davlat korxonalari xususiy korxonalarga q araganda ancha past samaradorlik k a egadir. Aynan shuning uchun h am , mamlakatda i q tisodiyotni so g‘ lomlashtirish - daromadli va zarar keltiruvchi korxonalarni birlashtirish or q ali amalga oshirilmo q da. Unda mulk shakli 10 Manba: j.K итай, 2008.c.23.

davlat va jamoa , h attoki , xususiy korxonalarni birlashtirishda t o‘ s q inlikning yoqligi hisoblanadi q i. Milliy i q tisodiyotning ochi q lik jarayoni, mamlakatda o‘ zining Xitoyni o’zigz xos (spesifikali) belgilariga ega b o‘ lmoqda. Xitoy Jahon Savdo Tashkilotiga a’zo b o‘ lishi bilan birgalikda, o‘ z ichki hududlariga xorijiy investisiyalarni kir g‘ izishni yana besh yilga uzaytirib, bank–moliya, su g‘ urta, telekommunikatsiya, ulgurji savdo, yuk tashish va turizm so h alarida, u Gonkong kapitaliga asoslangan h olda afzal pozisiyalarni egallab kelmo q da. Shunday q ilib, Xitoy 21 asr boshida fundamental o‘ zgarishlar girdobiga kirib bordi. Mavjud ma’lumotlarga k o‘ ra, Xitoy YaIM ni ng 1% ga q is q arishi , mamlakatda 5 mln. ishsizlarni paydo b o‘ lishiga olib keladi 11 2001-200 7 yillarda bankrotlikka uchragan Xitoydagi davlat korxonalarining k o‘ payishi va ular bilan bo g‘ li q b o‘ lgan davlat korxonalaridagi bandlar sonining q is q arishi, mamlakatdagi ijtimoiy va siyosiy nobar q arorlikka olib kelish x avfini tu g‘ diradi. O‘ z navbatida, bugungi kunda , Xitoy hukumati ushbu muammolarning oldini olishga q arshi chora–tadbirlar ishlab chi q mo q da, xususan, xorijiy investorlar uchun korxonalarning kontrol paket aksiyalarini sotish k o‘ zda tutilmo q da. Bundan davlat a h amiyatiga molik strategik so h alar istisnodir. 11 The Economist. 24.10.1998 p.23

Похожие

Kichik biznes va tadbirkorlikning mohiyati

Kichik biznes va tadbirkorlikning moliyaviy faoliyati

Kichik biznes va tadbirkorlikning mohiyati va mazmuni

Kichik biznes korxonalarida biznes reja

Kichik biznes va tadbirkorlik suahlili