Valyuta siyosati va uning asosiy shakllari - Экономика - Рефераты

Valyuta siyosati va uning asosiy shakllari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63.4140625 KB

Valyuta siyosati va uning asosiy shakllari Reja: 1. Valyuta siyosati va uning mohiyati 2. Valyuta siyosatining maqsadi, vazifalari va asosiy shakllari 3. O‘zbekistonda valyuta siyosatining asosiy yo‘nalishlari

1. Valyuta siyosati va uning mohiyati Jahon tajribasi shuni ko’ ’rsatadiki, bozor iqtisodiyoti sharoitida xalqaro valyuta munosabatlari bozor va davlat tomonidan tartibga solinadi. Valyuta bozorida valyutaning talab va taklifi hamda ularning kurslari nisbati shakllanadi. Bozor tomonidan tartibga solish qiymat qonuni, talab va taklif qonunlariga bo’ ysunadi. valyuta bozorlarida raqobat sharoitida bu qonunlarning harakati valyuta almashuvining harakati tovarlar, xizmatlar, kapitallar hamda kreditlar harakati bilan bog’ liq bo’ lgan jahon xo’ jaligining xalqaro valyuta ehtiyojlari oqimlarining muvofiqligini ta’minlaydi. Bozorlardagi baholar mexanizmi va valyuta kurslarining o’ zgarishi sabablari orqali iqtisodiy agentlar valyuta xaridorlarining ehtiyojlari va taklifining imkoniyatlari to’ g’ risida ma’lumot oladilar. Shunday qilib, bozorni valyuta operatsiyalarining holati haqida axborot beruvchi manba sifatida ham ko’ rish mumkin. Lekin davlat qadim zamonlardan valyuta munosabatlariga aralashib kelmoqda, avval bilvosita, keyinchalik esa bevosita (davlatlarning jahon xo’ jaligi aloqalarida o’ rinlarining muhimligini hisobiga olgan holda). XX asrning 70-yillarida oltin standarti bekor qilinishi bilan oltin pullarning valu-ta kursini tartibga soluvchi sifatida ishlashi to’ xtatildi. Kurslarning kuchli tebranishlari va valyuta inqirozlari iqtisodiy-ijtimoiy oqibatlarga ega bo’ lib, milliy va jahon iqtisodiyotiga salbiy ta’sir etdi. Valyutaning bozor va davlat tomonidan tartibga solinishi birbirini to’ ldirib keladi. Bozor tomonidan tartibga solish esa valyuta munosabatlarini tartibga solishdagi salbiy oqibatlarning oldini olishga qaratilgan. Bu ular o’ rtasidagi foyda va zararlar bilan belgilanadi. Inqirozlar, urushlar, urushdan keyingi vaziyatlarda davlat tomonidan tartibga solish ustunlik qiladi. Iqtisodiy vaziyat yaxshilanishi bilan esa valyuta operatsiyalarining erkinligi vujudga kelib, bu sohada bozor raqobati qo’ llab-quvvatlanadi. Ammo davlat har doim valyuta munosabatlari ustidan nazorat qilish va uni tartibga solish maqsadida o’ z valyuta nazoratini saqlab qoladi.

Valyuta siyosati bozor iqtisodiyotini tartibga solish tizimida muhim o’ rin egallaydi. valyuta siyosati – mamlakatning joriy strategik maqsadlarga muvofiq xalqaro valyuta va boshqa iqtisodiy munosabatlari sohasida amalga oshiriladigan chora-tadbirlar majmuasidir. U iqtisodiy siyosatning asosiy maqsadlariga erishishga qaratilgan, ya’ni iqtisodiy o’ sishining barqarorligi, inflyatsiya va ishsizlikning o’ sishini to’ xtatish, to’ lov balansi tengligini ushlab turish va boshqalarni ta’minlashga qaratilgan. valyuta siyosatining yo’ nalishi va shakllari mamlakatning valyuta bo’ yicha iqtisodiy vaziyati, jahon xo’ jaligi evalutsiyasi, jahonda ishlab chiqarish kuchlari joylashtirilishiga ko’ ra aniqlanadi. Har xil taraqqiyot bosqichlarda birinchi o’ rinda valyuta siyosatining aniq maqsad va masalalari chiqadi. Bular: – valyuta inqirozini bartaraf etish va barqarorligini ta’minlash; – valyuta cheklovlari; – valyutani erkin ayirboshlashga o’ tish; – valyuta operatsiyalarining erkinligi va boshqalar. Hukumatning valyuta siyosati valyuta qonunchiligi bilan rasmiylashtiriladi. Bu qonunchilik o’ z ichiga mamlakat ichida va tashqarisida valyuta qimmatliklari bilan operatsiyalarni tartibga soluvchi huquqiy qoidalar majmuasi, shuningdek, valyuta muammolari bo’ yicha davlatlararo kelishuvlar (ikki tomonlama va ko’ p tomonlama) ni oladi. valyuta siyosatini amalga oshirish yo’ nalishlaridan biri – bu valyutani tartibga solishdir. valyutani tartibga solish valyuta operatsiyalarini amalga oshirish tartibi va xalqaro hisob-kitoblarni davlat tomonidan aniq belgilab berishdir. Bu, o’ z navbatida, milliy, davlatlararo va hududiy darajada bajarilishi mumkin. valyuta siyosati valyuta muammolari bo’ yicha qarorlarni tayyorlash, qabul qilish va amalga oshirishni o’ z ichiga oladi. 4.2. valyuta siyosatining maqsadi, vazifalari va asosiy shakllari valyuta siyosatining maqsadi zaruriy iqtisodiy erkinlik, ijtimoiy xavfsizlik hamda iqtisodiy rivoj va o’ sishni ta’minlovchi bozor iqtisodiyotini yaratishdan iborat bo’ lgan o’ tkazilayotgan iqtisodiy islohotlarning muhim qismi hisoblanadi.

Aksariyat rivojlangan, industrial mamlakatlarda Markaziy bank pul-kredit siyosatini yurituvchi asosiy organ sanaladi. Markaziy bankning pul-kredit va valyuta siyosati birlamchi hisoblanadi. Demak, Markaziy bankning valyuta siyosati pul-kredit siyosatining asosiy klassik instrumentlaridan biri bo’ lib, mamlakatdagi valyuta munosabatlarini tartibga soluvchi va amalga oshiruvchi tadbirlarning majmuyidir. valyuta siyosati o’ zi ham maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda quyidagi shakllarda namoyon bo’ ladi. 5-chizma. valyuta siyosatining tarkibi Chizmadan ko’ rinib turibdiki, valyuta siyosati maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda quyidagi shakllarda namoyon bo’ ladi: – diskont siyosati;– deviz siyosati. Diskont (foiz stavkasi) siyosati – Markaziy bank hisob stavkasini o’ zgartirish yo’ li bilan milliy valyuta kursiga ta’sir etish maqsadida amalga oshiradigan valyuta siyosati shaklidir. Deviz siyosati Markaziy bank tomonidan xorijiy valyuta (deviz) ning oldi- sotdisi orqali milliy valyuta kursiga ta’sir o’ tkazish metodidir. Markaziy bank milliy valyuta kursini oshirish uchun chet el valyutasini ayirboshlaydi va aksincha, milliy valyuta kursini tushirish maqsadida chet el valyutasini sotib oladi. Deviz siyosatining milliy valyuta kursiga ta’sir etishining quyidagi instrumentlari mavjud. Bular: – valyuta intervensiyasi;

– devalvatsiya; – revalvatsiya; – valyuta rezervlarini diversifikatsiyalash. valyuta intervensiyasi Markaziy bank deviz siyosatining keng tarqalgan shakli hisoblanadi. Markaziy bankning milliy valyuta kursiga ta’sir etish maqsadida valyuta bozorida chet el valyutalarini sotib olish yoki aksincha, sotish valyuta intervensiyasi deyiladi. Hozirgi davrda valyuta intervensiyasidan ko’ zlangan asosiy maqsad valyuta kursining qisqa vaqt oralig’ ida kutilmaganda yuzaga keladigan keskin tebranishlariga barham berish hisoblanadi. Deviz siyosatining instrumentlaridan yana biri devalvatsiyadir. Devalvatsiya – (lotincha so’ zdan olingan bo’ lib, «qadrining tushishi» degan ma’noni anglatadi) milliy valyutaning chet el valyutalariga yoki xalqaro hisob-kitob pul birliklariga nisbatan qadri tushishidir. Inflyatsiyaning kuchayishi va mamlakat to’ lov balansining salbiy qoldiqqa ega bo’ lishi devalvatsiyaning kelib chiqishiga sabab hisoblanadi. Uning yuzaga kelishida quyidagi 2 xil sabab qayd qilinadi: – eksportni rag’ batlantirish; – milliy valyutaning rasmiy kursi bilan uning real xarid quv-vati o’ rtasida sezilarli tafovutning paydo bo’ lishi. Revalvatsiya – (lotincha so’ zdan olingan bo’ lib, «qadrini oshirish» ma’nosini anglatadi) milliy valyutaning chet el valyutalariga erkin, xalqaro hisob- kitob pul birliklariga nisbatan qadrining oshishidir. Uning kelib chiqishiga sabab inflyatsiyaning nihoyatda past darajada bo’ lishi va uzoq vaqt davomida mamlakat to’ lov balansining aktiv qoldiqqa ega bo’ lishi, milliy firma va kompaniyalarning jahon savdo bozorida raqobatbardoshligidadir. Jahon amaliyotida revalvatsiya devalvatsiyaga nisbatan kam qo’ llaniladi, bu jarayonni faqat dunyoning eng rivojlangan industrial mamlakatlari amaliyotidagina uchratish mumkin. Deviz siyosatining yana bir muhim instrumentlaridan biri – bu valyuta rezervlarini diversifikatsiya qilishdir.

valyuta rezervlarini diversifikatsiya qilish deganda bir vaqtning o’ zida bir necha valyutada rezervlarni tashkil qilish tushuniladi. Bu valyuta rezervlarining tarkibi barqaror bo’ lgan valyutalar hisobidangina amalga oshiriladi. 4.3. O’ zbekistonda valyuta siyosatining asosiy yo’ nalishlari Fan-texnika taraqqiyotining o’ ziga xosligi, ixtisoslashuv va u bilan bog’ liq xalqaro mehnat taqsimoti haqida milliy ishlab chiqarishlar kooperatsiyaning yanada chuqurlashuvini talab qilmoqda. Buning oqibatida esa xalqaro savdo rivojlanib, davlatlar o’ rtasida kredit-moliya, valyuta munosabatlari yanada takomillashmoqda. Shunisi diqqatga sazovorki, keyingi yillarda tovarlar eksportining sur’atlari sanoat ishlab chiqarish sur’atlariga nisbatan sezilarli ravishda o’ sgan. Ustuvor yo’ nalishlar eksportga yo’ naltirilgan va asosiy tarmoqlarga, kichik va xususiy, tadbirkorlikni qo’ llab-quvvatlashga, xorijiy investitsiyalarni jalb qilishga qaratilgan tuzilmasi qayta o’ zgarishlar va iqtisodiyotning real sektorini rivojlantirish, respublikada o’ tkazilayotgan islohotlarning asosiy tarkibiy qismi bo’ lib qoldi. Tanlangan ustuvor yo’ nalishlarning to’ g’ riligi shu bilan tasdiqlandiki, jahon bozorlarini qamrab olgan salbiy jarayonlardan saqlangan holda ichki moliya bozorini har qanday ta’sirlardan saqlab qolishga muvaffaq bo’ lindi. 1999-yilda O’ zbekiston Respublikasi Markaziy bankining pulkredit siyosati valyutaning barqarorligini saqlagan holda, uning mavjud o’ sish yo’ nalishini mustahkamlashga, joriy xalqaro operatsiyalar bo’ yicha uning konvertatsiyalashi uchun zarur sharoitlarni yaratishga va valyuta zaxiralaridan ishlab chiqarishning ustuvor yo’ nalishlarida samarali foydalanishga yo’ naltirilgan edi. valyuta siyosatining ikkita asosiy, o’ zaro qarama-qarshi omillari mavjud, ya’ni valyuta kursidan moliyaviy barqarorlashtirish quroli sifatida foydalanish lozim. Birinchi holatda valyuta kursi barqaror va qaysidir ma’noda bahosi ko’ tarilgan bo’ lishi (bu narsa baholar o’ sib ketishining oldini oladi) kerak. Ikkinchi holatda esa u ancha qayishqoq va bahosi pasaytirilgan bo’ lishi (eksportni rag’ batlantirish maqsadida) lozim. valyuta siyosatining muhim yo’ nalishlaridan biri valyuta rejimlari sanaladi. valyuta rejimlari, ma’lumki,

ayirboshlash kursi belgilangan yoki erkin suzuvchi kurslardan iborat bo’ lishi mumkin. Bundan tashqari, «boshqariladigan suzuvchi» deb ataladigan kurs ham mavjud. Birinchi holda milliy valyutaning nominal kursi qandaydir barqaror valyutaga nisbatan belgilanadi (masalan, AQSH dollariga). Markaziy bank esa bu darajani valyuta intervensiyalari orqali ushlab turadi. Bunday rejimni inflyatsiyani kamaytirish va moliyaviy barqarorlikka erishish uchun qo’ llash maqsadga muvofiq. Biroq o’ rta muddatli davrda barqaror valyutaga ega bo’ lgan mamlakatda inflyatsiyaning nisbatan yuqori sur’atlari saqlanib turgan bo’ lsa, unda bu rejim real ayirboshlash kursining oshishiga va eksportning destimulatsiyalashishiga olib keladi. Chunki milliy valyutaning real kursi pasayib ketadi. Bunday holda spekulyativ hujumlarga duchor bo’ lish ehtimoli paydo bo’ ladi. Agar valyuta bozori ishtirokchilari kelajakda kursning devalvatsiyalanishini kutishayotgan bo’ lsa, «erkin suzish» rejimida, ya’ni Markaziy bank valyuta bozori faoliyatiga aralashmagan taqdirda va ayirboshlash kursi talab va taklif asosida belgilanayotgan holatda kursning aytib bo’ lmaydigan keskin tebranishlari oqibatida milliy iqtisodiyotning va tashqi savdoning izdan chiqish xavfi paydo bo’ ladi. valyuta siyosatining yana bir yo’ nalishi – bu valyuta ayirboshlash kursidir. Odatda, iqtisodiyotda bundan qisqa muddatli davrda inflyatsiya bilan kurashish vositasi sifatida foydalanish mumkin. Biroq bunday valyuta rejimini joriy etish uchun quyidagilarni nazarda tutish kerak: talabda sakrashlar yuzaga kelganda valyuta intervensiyasi orqali kursning kerakli darajasini tutib turish imkonini beradigan yetarli miqdordagi oltin- valyuta zaxiralarining mavjudligi: qat’iy monetar va fiskal siyosatning o’ tkazilishi. Agar bu shartlardan birortasi bajarilmaydigan bo’ lsa, unda belgilanadigan ayirboshlash kursini joriy qilish mutlaqo mumkin emas. Moliyaviy barqarorlikka erishilgach va inflyatsiya darajasi yiliga 10-15 foizgacha pasaysa, «boshqariladigan suzuvchi» rejim eng maqbul rejim bo’ lib qoladi. Chunki u eksportni rag’ batlantirish vazifasini hal qilishga imkon yaratadi. So’ m nominal kursining sirg’ aluvchi pasayishi sharoitida « valyuta yo’ lagi»ni

belgilash, baholar barqarorligi va ularning oldindan bashorat qilinishini ta’minlashga imkon yaratadi. Rivojlanayotgan mamlakatlar tajribasidan ma’lumki, milliy valyutaning konvertatsiyalanishiga erishish – monetar, fiskal va tashqi savdo siyosatlari sohalarida qator o’ zaro bog’ liq choratadbirlar majmuasini talab qiluvchi juda murakkab jarayondir. Konvertatsiya tovarlar, xizmatlar va moliya aktivlari oqimlarining xalqaro harakati bilan chambarchas bog’ liq. Konvertatsiyalashni joriy qilish tashqi savdoga va sarmoyalar harakatiga bo’ lgan cheklovlarni olishga teng bo’ lgan natijani beradi. Konvertatsiyalashga bo’ lgan cheklovlarni olib tashlash iqtisodiyot uchun qator afzalliklarni ta’minlaydi, biroq buning uchun ma’lum bir to’ lov to’ lash kerak bo’ ladi, u esa erkinlashtirishning tezligiga bevosita bog’ liq. 2003-yil oktabr oyida milliy valyutani konvertatsiya qilish bo’ yicha XVF talablari asosida XIII bandning imzolanishi mamlakat valyuta siyosatida muhim o’ zgarishlarga olib keluvchi qadam bo’ ldi. Bu konvertatsiyalash barcha iqtisodiy agentlarga xorijiy valyuta rejimini qabul qilishni anglatadi. Milliy valyutaning konvertatsiyalanishiga erishishning boshlang’ ich bosqichida quyidagilarni ta’minlash lozim: – to’ lov balansining muvozanatiga zid kelmaydigan ayir-boshlash kursini belgilash; – yaqin istiqbolda to’ lov balansida keskin buzilishlar ro’ yberib qolganda xalqaro likvidlik (xorijiy valyutalarning zaxirasi, xorijiy valyuta qarzlariga bo’ lgan yo’ lning ochiqligi ) yetarli bo’ lishi zarur. Xorijiy valyuta zaxiralari o’ lchamlarining ko’ rsatkichlaridan biri sifatida ko’ pincha oylarning soni qo’ llaniladi (qoidaga ko’ ra ikkitadan kam bo’ lmasligi lozim), ya’ni mana shu oylar ichida mamlakatga zarur bo’ lgan barcha import uchun to’ lov to’ lash imkoniyati mavjud bo’ ladi. O’ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001yil 22-iyundagi 263- sonli « valyuta bozorini yanada erkinlashtirish chora-tadbirlari to’ g’ risida» gi va 2001-yil 10-iyuldagi 294sonli «Birjadan tashqari valyuta bozori faoliyatini tashkil

etish chora-tadbirlari to’ g’ risida»gi qarorlari mamlakatimiz moliya tizimini shakllantirishda muhim o’ rin tutadi. Mazkur qarorlar valyuta bozoridagi o’ zgarishlarni tezlashtirib, iqtisodiyotimizning jahon kapital bozoriga chiqishiga ko’ maklashadi. Oliy Majlisning 2003-yil dekabrdagi sessiyasida O’ zbekiston Respublikasining « valyutani tartibga solish to’ g’ risida»gi qonun loyihasi yangi tahrirda ko’ rib chiqilishi ham hukumat valyuta siyosatining muhim tarkibiy qismi hisoblanishini tasdiqlaydi. O’ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qabul qilgan qator qarorlar, xo’ jalik subyektlarining valyuta bozoridagi faoliyatlarini ancha kengaytirib, chet el valyutasini sotib olish tartibini soddalashtirmoqda. O’ zbekistonda valyuta bozorini o’ z vaqtida erkinlashtirish iqtisodiyotni yanada rivojlantirish uchun katta imkoniyatlar yaratadi. O’ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001yil 10-iyuldagi 294- sonli «Birjasidan tashqari valyuta bozori faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to’ g’ risida»gi qaroriga muvofiq qarzga olingan mablag’ lar hisobidan konvertatsiyani amalga oshirish taqiqlanadi. Kreditga olingan mablag’ larga chet el valyutasini sotib olish bozorda chet el valyutasiga bo’ lgan talabni sun’iy ravishda oshiradi. Bu esa milliy valyuta barqarorligini izdan chiqaradi. Respublika hukumati va Markaziy bank milliy valyuta barqarorlashuvidan manfaatdordir. Bu esa, o’ z navbatida, makroiqtisodiy barqarorlikni kafolatlaydi. valyuta bozorini yanada erkinlashtirish maqsadida amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar ijobiy natija berishi kerak. Birinchidan, mahsulot eksport qiluvchilarning moddiy manfaatdorligi oshadi va buning natijasida eksportning umumiy hajmi ortadi. Ikkinchidan, mamlakatimizda yanada qulay investitsiya iqlimi yaratiladi, xorijiy va ichki investorlarning eksportga yo’ naltirilgan ishlab chiqarishga investitsiya kiritishlari uchun qulay shart-sharoitlar yuzaga keladi. Uchinchidan, iqtisodiyotning boshqa sohalarida o’ tkaziladigan islohotlarni tezlashtirish imkoniyatlari yaxshilanadi.

Bozor iqtisodiyotini rivojlantirish, albatta, moliya tizimi va valyuta bozorini yanada erkinlashtirishni talab qiladi. Shu sababli, birjadan tashqari valyuta bozorida operatsiyalar hajmini kengaytirish zarurati paydo bo’ ldi. Hozirgi paytda birjadan tashqari valyuta bozori banklararo valyuta bozorini, vakil banklar bilan ularning mijozlari o’ rtasidagi operatsiyalarni, shuningdek, valyuta almashtirish punktlari orqali naqd pul, chet el valyutasini sotib olish va sotish operatsiyalarini o’ z ichiga oladi. Hozirgi kunda valyuta bozorini yanada erkinlashtirish maqsadida birjadan tashqari, valyuta bozorini kengaytirish, keyinchalik talab va taklif asosida ayirboshlash kursini shakllantirish to’ g’ risida muhim hukumat qarorlari qabul qilindi. valyuta bozorida faoliyat yuritayotgan barcha xo’ jalik subyektlari uchun teng sharoitlar yaratish, shuningdek, mijozlarning chet el valyutasidan foydalanishlari to’ g’ risida qarorlar qabul qilishlari uchun tijorat banklariga vakolatlar berish: Respublika ichki valyuta bozorini valyuta operatsiyalari talab va taklif asosida yuzaga keladigan ayirboshlash kursi bo’ yicha amalga oshiriladigan real bozorga aylantirishga o’ tilmoqda. valyuta operatsiyalari bozori qatnashchilariga aylanishni istagan mahalliy tijorat banklari, avvalo, o’ zlarini yaxshi mijozlar bilan ta’minlashi kerak. Banklar uchun xorijiy valyuta bilan savdo qiladigan zarur tashkiliy tuzilma-diling bo’ limini tashkil etish ham juda muhim. U front-ofis (mijozlar bilan ishlash), bekofis (ma’muriyat) va buxgalteriyaga bo’ linishi kerak. Bu vazifalarni aniq taqsimlash imkonini beradi. valyuta operatsiyalari bitimini tuzishni tashkil etish va uning texnologiyasiga yetarli e’tibor berish kerak. Hozirgi zamon valyuta dilingini kompyuter va telekommunikatsiya texnikasiz, maxsus uskunalar va axborot agentliklarisiz tasavvur etib bo’ lmaydi. Bank uchun o’ z mablag’ lari hisobidan xorijiy valyutani sotib olish va sotishdan maqsad valyuta kurslari o’ zgarishidan foyda olishdir. valyuta va foiz bitimlarida banklararo vositachilikni ko’ pincha brokerlik idoralari o’ z zimmalariga oladilar. Banklar bilan brokerlar hamkorligining

afzalligi ular telefon yoki boshqa kommunikatsiya vositalari orqali doimiy aloqada bo’ lishidadir. Broker bilan hamkorlik qiluvchi banklar unga valyutani sotib olish va sotish haqida topshiriqlar beradi va kurslarni belgilaydi. Shu tariqa tez bitimlar tuzish uchun real imkoniyatga ega bo’ ladi. Hozirgi O’ zbekistonda xorijiy valyuta bilan savdo qilishning asosiy qismi birmuncha barqaror moliyaviy munosabatlar tarkib topgan eng yirik banklar qo’ lida jamlangan. Ular tashqi iqtisodiy munosabatlarga xizmat ko’ rsatish bilan bog’ liq operatsiyalar va ichki valyuta operatsiyalarining aksariyat qismini amalga oshirmoqda. Yirik bo’ lmagan tijorat banklari xalqaro operatsiyalarni yoki xorijiy vakil banklar bilan yirik banklarning O’ zbekistondagi vakillik hisobvaraqlari orqali olib boradilar. Ularning ayrimlari esa valyuta operatsiyalarini o’ zlashtirishda dastlabki qadamlarni tashlamoqda. Yuqorida aytib o’ tilgan chora-tadbirlar asosan birjadan tashqari valyuta bozorining qatnashchilari bo’ lgan xo’ jalik subyektlari uchun qulay shart- sharoitlar yaratishi lozim. Hukumat qabul qilgan qarorlarga muvofiq korxona va tashkilotlarga chet el valyutasi sotib olish tartibi ancha soddalashtirilgan, ya’ni korxona va tashkilotlar ularga xizmat ko’ rsatuvchi vakil banklarga o’ zlarining so’ mdagi mablag’ larini chet el valyutasiga ayirboshlash xususida talabnoma topshiradilar. Shuni ham ta’kidlash kerakki, vakil banklar banklararo savdo sessiyalarida talab va taklifga ko’ ra yuzaga keladigan erkin kursga asoslanib, ayirboshlash shoxobchalarida chet el valyutasini sotib olish va sotish kursini belgilaydi. Birjadan tashqari valyuta bozorida operatsiyalarning quyidagi turlari amalga oshiriladi: – eksportchilarning valyuta tushumini majburiy ravishda so-tishlari; – uskunalar, butlovchi buyumlar, xomashyo materiallar vaxizmatlar importi uchun chet el valyutasi sotib olish; – jalb qilinadigan chet el kreditlariga xizmat ko’ rsatish bo’ yichahisob- kitoblar; – chet ellik kreditorlar bilan hisob-kitoblar;

– chet ellik investorlar bilan oladigan foyda, dividendlar vaboshqa daromadlarni repatriatsiyalash uchun chet el valyutasini sotib olish. Birlashgan barqarorlashtirish jamg’ armasi mablag’ larini shakllantirish va ulardan foydalanishga oid operatsiyalar: – xizmat safarlari xarajatlarini to’ lash uchun chet el valyuta-sini sotib olish va boshqa operatsiyalar. Jamg’ arma mablag’ laridan birjadan tashqari valyuta bozorida valyuta ayirboshlash kursining ehtimoly oshishi uchun foydalanish mumkin. Jamg’ arma valyuta bozoridagi ehtimoliy salbiy holatlar ro’ y berishidan himoyani ta’minlashi lozim. Banklararo savdo sessiyalarida birjadan tashqari valyuta bozoridagi kurslar shakllantiriladi. Korxona va tashkilotlar chet el valyutasini sotib olish uchun so’ mda yetarli hajmda mablag’ ga ega bo’ lishlari va uni vakil bankda maxsus hisobvaraqda zaxirada saqlashlari kerak. valyuta munosabatlarini yanada erkinlashtirishni amalga oshirib, milliy valyutamizni konvertatsiyalanishini ta’minlash uchun mustahkam zamin yaratishga intilmoqdamiz. Izchil ravishda, qadam-baqadam amalga oshiriladigan ushbu chora-tadbirlar barcha mo’ ljallangan islohotlarning aholi uchun bezarar tarzda amalga oshirilishiga imkon beradi va O’ zbekiston jahon iqtisodiyotida o’ zining munosib o’ rnini egallaydi.

Adabiyotlar ro‘yxati 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 1992-yil 8 dekabr. 2. «O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki to‘g‘risida»giQonun. – T.: «O‘zbekiston». 1995-yil. 3. O‘zbekiston Respublikasining «Banklar va bank faoliyatito‘g‘risida»gi Qonuni. 1996-yil 25-aprel. 4. O‘zbekiston Respublikasining «Tashqi iqtisodiy faoliyatto‘g‘risida»gi Qonuni. 2000-yil. 5. O‘zbekiston Respublikasining bank tizimida valutanitartibga solishga oid qonunchilik hujjatlari to‘plami. – T.: «O‘zbekiston», 2004. 6. O‘zbekiston bank tizimini isloh qilish va erkinlashtirishbo‘yicha qonunchilik hujjatlari to‘plami. – T.: «O‘zbekiston», 2003-yil. 7. Karimov I.A. O‘zbekiston milliy istiqlol, iqtisod, siyosat,mafkura. – T.: «O‘zbekiston», 1996-yil. 8. Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. – T.: «O‘zbekiston», 1997-yil. 9. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. 1jild, – T.: «Ma’naviyat», 2008. 10. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. – T.: «O‘zbekiston», 2009. 11. Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va yangilashni izchildavom ettirish – davr talabi. Prezident Islom Karimovning 2008yilda mamlakatni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2009-yilda mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi «Turkiston» gazetasi, 2009-yil 14-fevral. 12. Inson manfaatlari ustuvorligini ta’minlash – barcha islohot va o‘zgarishlarimizning bosh maqsadidir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2007-yilda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2008-yilda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi // Xalq so‘zi, 2008-yil 9-fevral. 13. Abdullayeva Sh.Z. Bank ishi. O‘quv qo‘llanma. – T.«Moliya». 2000-yil 14. Abdullayeva Sh.Z. Bank risklari va kreditlash. – T.: «Moliya»,2002-yil. 15. Abdullayeva Sh.Z. Pul, kredit va banklar. – T.: «O‘qituvchi», 2003-yil. 16. Abdullayeva Sh.Z. Xalqaro valuta-kredit munosabatlari.Darslik. – T.: «Iqtisod-moliya», 2005-yil. 588 bet. 17. Burxanov U. Kredit inqirozi: mas’uliyatsizlik natijasimi?/Ilmiy-ommabop risola.– T., 2009.

18. G‘afurov U.V. «Prezident I. Karimovning Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari» asarini o‘rganish bo‘yicha, o‘quvuslubiy qo‘llanma. – T.: TDIU. -120 b, 2009-yil. 19. Jumayev N.X., Yuldashev M.I. Jahon moliyaviy inqirozi va uning O‘zbekiston iqtisodiyotiga ta’siri. // «Fan va turmush» jurnali, 2008. ¹ 6. 20. Xamidov I.A., Alimov A.M. O‘zbekiston Respublikasidatashqi iqtisodiy faoliyat asoslari. Darslik / Mas’ul muharrir: X.Boboyev – T.: O‘zbekiston yozuvchilar uyushmasi «Adabiyot jamg‘armasi» nashr., 2001-yil. 21. Xudoyberdiyev Z.Ya., G‘afurov U.V., Xomitov K.Z.Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. O‘quv qo‘llanma. – T.: «O‘zbekiston». 2009-yil. 22. Shodmonov Sh.Sh., G‘afurov U.V. Globallashuv jarayoni va moliyaviy inqiroz sabablari // Adolat, 2009-yil 27-fevral. 23. Internet saytlari http://cbu.st.uz/uz/press http://uba.uz/news.aspx?nidq584 http://www.bfa.re.uz http://www.bankir.ru http://www.gov.uz http://www.uza.uz

Похожие

Xalqaro valyuta munosabatlarini muvofiqlashtirish. Valyuta siyosati

Markaziy bankning valyuta siyosati

Valyuta inqirozlari va ularning shakllari

Valyuta operatsiyalari va uning turlari

Valyuta kursi va uning rejimlari