logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Экономика
  4. Валюта бозоридаги муносабатлар

Валюта бозоридаги муносабатлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

125.5 KB
Скачать
Валюта бозоридаги муносабатлар Бу асосий мавзуни қараб чиқишда биз алмаштириш курсларига таалуқли бир неча муҳим шартномаларни кўриб чиқамиз. Биринчи бўлиб чет эл валютасини сотиб олиш ва сотиш ўртасидаги фарқни моҳиятини, бизнесмен ва сармоядорлар фаолиятига ушбу фарқларни таъсир этиш омиллари ўрганилади. Хулосада, валюта ф p ючерс бозор ва уларнинг функциялари моҳияти тушунтирилади. Спот валюта курслари. Вақт ўтиши билан алмаштириш курслари ўзгариб туриши сабабли валюта алмаштириш шартномаларида алмаштириш куни ва вақти кўрсатиб қўйилади. Яқингача валюта алмаштириш зудлик билан амалга оширилмас эди, валюта операциясини ўтказиш учун камида икки иш куни талаб этилар эди. Ҳозирда кўплаб кўп миллий банклар ўзининг бой, йирик мижозларига, уларнинг хоҳишларига қараб, банк таъминотидаги электрон воситалар ёрдамида валюта конвертациясини алмаштириш курси амалга оширилмоқда Спот валюта курси деган тушунча – бу валютани зудлик билан алмаштириш нархига тегишлидир . Бундай битимлар нақд валюта бозорини ташкил этади. Валюта курсининг таклиф ва талаблари. Олдинги мавзуда чет эл валютасини бир хил нархда сотиш ва сотиб олиш ҳолати кўрилган эди. Бундай таклиф товар ва хизмат кўрсатиш нархларини таҳлил қилишда қўлланилади. Лекин истеъмолчилар ҳар доим товарни уларни сотишдан келиши мумкин бўлган фойдадан кўра кўпроқ тўлашга тўғри келади. Товарларни сотиш ва олиш нархларни ўртасидаги фарқ операция устамаси ёки маржани ташкил этади; худди шу тасниф улгуржи ва чакана савдони вужудга келтирувчи омил ҳисобланади. Шу ҳолат чет эл валютасини алмаштириш вақтида ҳам юзага келади. Агар биз банк ёки диллердан валюта сотиб олмоқчи бўлсак, худди шу банк ёки диллерга валюта сотишимиз мумкин бўлган нархга нисбатан қимматроқ нарҳда сотиб оламиз. Валюта алмаштириш вақтидаги дилер харидор курслари - бу диллернинг чет эл валютаси учун тўлашга тайёр баҳосидир. Сотувчи курслари ёки таклиф курслари - бу диллернинг чет эл валютасини сотишга тайёр баҳосидир. Масалан , агар ҳалқаро аэропорт худудида ишловчи чет эл валютаси диллери Россия рублини сотиб олувчига 0,033 доллар нарх қўйган бўлса, унда биз унга 0,036 доллардан 1 рублни сотишимиз мумкин. Агар диллер рублни сотиш нархини 0,036 доллар деб белгилаган бўлса, унда биз ундан 1 рублни 0,036 доллардан сотиб олишимиз мумкин. «Сотувчи курси» ёки «таклиф курси» терминлари синонимлардир. Биринчи термини валюта бозорларида, айниқса Лондонда қўллаш кенг тарқалган. Аммо терминларнинг бундай аралаштириб қўлланилиши америкаликларда тушунмовчиликларга олиб келади, чунки « таклиф » термини « сотиб олиш таклифи » деб тушунилади. Шунинг учун валюта сотиш учун таклиф қилинаётган нарх, фақат сотиш учун деб юритилиши лозим. Валюта алмаштириш дилерлари ўз ҳаридорларини валюта сотмоқчи ёки олмоқчи эканликларини олдиндан била олмаганликлари учун сотиш ва олиш жуфт ҳолатда белгиланади. Масалан, агар банк Инглиз фунтини 1,8810 – 1,8845 деб белгилаган бўлса, демак у 1 фунт учун 1,8810 тўламоқчи ва 1,8845 га сотмоқчи. Бундан юқориси бу диллернинг сотиш нархи, пастки эса, олиш нархи эканлиги кўриниб турибди. Бу қоидадан истисно тарзида сотувчи курси олувчи курсидан баланд бўлган ҳолатни кўрайлик. Бу ҳолат алмаштириш курслари қарама – қарши томонга белгиланганда содир бўлади, масалан АҚШ да инглиз фунтидан ташқари барча валюталарга шундай курс белгиланади. Бир долларга 125 йендан катировка қилинган Япон йеннини сотиб олиш курси, 1 доллар учун 120 йендан кайта котировка қилинган сотувчи курсидан доим юқори бўлишини осонгина англаш мумкин. Аммо бу умумий қоидага истисно тарзида қўлланади, чунки тескари котировка тўғри котировкага тескари миқдор сифатида ҳисобланади, яъни қачонки йен тўғри котировкага эга бўлса, сотувчи курси 1 йенга (1\125) = 0,0083 доллар, олувчи курси эса (1\120) = 0,0080 долларга тенг бўлади. Спред - бу олувчи ўртасидаги котировка фарқи, яъни сотувчи нархига нисбатан ҳисобланган ёки фоизларда қуйидагича ҳисобланади. {(сотувчи нархи) – (олувчи нархи) }\ (сотувчи нархи) = Спред Масалан, агар қозоқ тенгаси, $ 0,0064 – 0,0067 деб белгиланган (котировка қилинган) бўлса, у ҳолда спред қуйидагича ҳисобланади: {(0,0067) – (0,0064) }\ (0,0065) = 0,046, яъни 4,6% Спредни валюта алмаштириш диллерлари валюта сотиб олиш вақтида туширадиган камайтириш (скидка) курси деб қараш мумкин. Шунингдек, спред валюта конвертацияси пайтида харидорнинг операциясига таалуқли сарф – ҳаражатларидир. Спредлар кенг миқёсида, нафақат чет эл валютаси, балки турли диллерлар алмаштираётган айнан бир хил валюта учун кам аҳамият касб этади. Спред ўлчови аниқ бир валюта билан ишлаётган диллерлар ўртасидаги рақобат, уларнинг таваккалчилиги (хавф - хатар) ва сарф – ҳаражатларига боғлиқ. Чет – эл валютасини сотувчилар учун ҳам, олувчилар учун ҳам кенг спреднинг оддий спредга қараганда нафи камроқ, чунки оддий спредга қараганда таклиф қилинаётган нарх юқори, харид нархи эса паст. Диллерлар, одатда ўз фойдасини кўзлаб сотиш нархини харид нархидан баланд ёки аксини қила олмайдилар, чунки баланд нарх харидорни қочиради, паст нарх эса ўзига зарар. Оҳир оқибатда харид буюртмаси ва сотиш буюртмаси ўртасида номутаносиблик вужудга келади ва диллерлардан валюта сотиб олиб ўзининг захирасини тиклашга ёки уларга ўзининг ортиқча валютасини сотишга мажбур қилади. Баъзида нафсиз спредлар ҳам фойдадан ҳоли эмас, чунки уларни ўзгариш сабабларини билиш анча қулайроқ котировкаларни танлашга ёрдам беради. Ҳалқаро мехмонхона, аэропортларда ишлайдиган асосан ўткинчи йўловчиларга хизмат кўрсатадиган валюта алмаштирувчи диллерлар энг баланд спредни белгилайдилар. Бундай ҳолларда диллерга нисбатан катта сарф – ҳаражат, унча катта бўлмаган ҳажмда битим ва юқори хавф – хатарга эга бўлади. Диллернинг бундай сарф – харажатлари доимо ўзида турли валюталарни турли ҳил миқдорда бўлишига қаратилган. Ҳар бир битимда у маълум миқдорда валютасини зудлик билан алмаштиришни хоҳловчи алоҳида харидор билан иш олиб боради, алоқада бўлади. Диллер, ҳар доим ўзида турли хил валюталар захирасини олиб юриши зарур бўлганлиги учун унда захирасини тўлдириш учун валюта сотиб олиш ва уни сотиш орасидаги вақт оралиғида валютага бозор нархи ўзгариб қолиш хавфи бўлди. Бундан ташқари, бундай ҳолларда диллерлар ишида рақобат одатда чегараланган, чунки мехмонхона кутиш залларида валюта алмаштираётган харидорни кўпроқ фойда эмас, балки қулай ва тезроқ хизмат кўрсатиш қизиқтиради. Банклараро бозорда эса, спред жуда тордир. Бу ерда банклар катта миқдордаги валюталарни электрон воситалар хизмати ёрдамида алмаштириб беради ва шунинг учун ҳам, валюта захираси уларга керак эмас. Банк ўзига тегишли бўлмаган валютани сотиши ва кейинги хариддан олган қарзини тўлдириши мумкин. Бундай амалиёт « пасайтириш » ўйинида зудлик битимлар бўйича мажбуриятларни қоплаш учун харид деб аталади. Битимлар зудлик билан амалга оширилади ва бу ҳолда валюталарни силжитишни талаб қилмайди. Банклар огоҳлантирмаган ҳолда тез - тез котировкаларни ўзгартириб туришлари мумкин. Бундан ташқари ҳар бир битимда катта миқдорда валюта алмаштирилади ва унча катта бўлмаган спред ҳам сезиларли фойда келтиради. Масалан , юздан бир фоизли спред, юз миллион долларли битимда 10 000 доллар ҳам фойда келтиради. Валюта алмаштириш бозорларида спред размерини назорат қилишда худудий арбитражлар ҳам рол p ўйнайди. Тасаввур қилайлик, қандайдир кўп миллатли компаниянинг валюта алмаштирувчи менежери аниқлашича, бир вақтнинг ўзида Лондон банкида англия фунтини сотиб олиш нархи 1,9360 доллар, Н p ю – Йоркда 1 фунтга 1,9310 доллар нарх белгиланган. Бу ҳолда у 1 миллион англия фунтини Н p ю – Йоркда 1,9310 доллар нархда сотиб олиб, шу вақтни ўзида 1,9360 доллар нархда Лондонда сотиши мумкин. Унинг корпорацияси шу худудий арбитражда (1 млн) ($ 0,0050) = S 5000 фойда кўриши мумкин. Агар бир жойда валюта сотиб олувчи нархни бошқа жойда уни сотиш нархидан юқори бўлса, компания ва банклар хоҳлаган пайтда худудий арбитраждан фойда кўриши мумкин. Агар арбитражлар пастроқ нархда бўлган валютага талабни форвард алмаштириш бўйича тузилган шартномани ўз вақтида бажар v аса, битим амалга ошмаган экспортёр каби банк ҳам алмаштириш курсларидаги хавфга учрайдилар. Агар спотли битимда валюта алмаштириш зудлик билан амалга оширилса, Форвард операцияларида икки томон келишилган вақтда маълум миқдорда валюта алмаштиришни ўз зиммаларига оладилар. Агар спот алмаштириш курси – бу зудлик билан алмаштириш курси бўлса, форвард курси – бу тез орада алмаштириш курси ҳисобланади. Қуйидаги таҳлил қилинган сабабларга кўра, спот курси бир хил валюталарга нисбатан форвард курсидан баланд ёки паст бўлиши мумкин. Форвард алмаштириш бозорлари, алмаштириш курсларидаги олдиндан айтиш ўйими бўлган ўзгаришлардаги ноаниқликларни камайтиради. Америкалик тахта экспортёрининг қийинчиликларини кўриб чиқамиз. Фараз қилайлик у Японияга 130 миллиард йенлик тахта етказиб бериш учун шартнома зудлик билан амалга ошириш битими билан тузилган бўлса, экспортёр йенларни долларга спот алмаштириш курси бўйича конвертация қилади. Агар шартнома тўловни 90 кундан кейин амалга оширишни назарда тутган бўлса, унда экспортёр сотган маҳсулотидан тушган пул қай ҳолатда бўлишини била олмайди, чунки охирги йил мобайнида Япон йени долларга нисбатан 3 ой ичида 30% га кўтарилиб ёки пасайиб турди. Бундай хавф кўплаб экспортёрларни битимни рад этишга олиб келиши мумкин. Лекин улар бундай хавфни олдини олиб, асосий битим билан бирга 3 ойдан сўнг 130 миллион йенни форвард алмаштириш йўли билан сотишга шартнома тузадилар. Одатда, банклар доллар билан бошқа асосий валюталар ўртасидаги спот ва форвард алмаштириш курсларининг белгиланган нархини беришга тайёр бўладилар. Қоида бўйича банклар 1 ой, 2 ой, 3 ой, 6 ой ва 1 йиллик битимлар учун форвард алмаштириш курсларини белгилайди. Кўпгина йирик банклар, унча тарқалмаган валюталар учун ҳам форвард битимлар тузади. Баъзи бир банклар 7 йилдан сўнг амалга ошириладиган битимларга ҳам форвард шартномалар тузадилар. Банк ва диллерлар баъзан йиллик спот курсларидаги устама ва чегирмага қараб форвард алмаштиришларни белгилайдилар. Фараз қилайлик, инглиз фунти учун 1,919 доллар 30 кунлик форвард курси ва 1,900 доллар спот курси белгиланган. Форвард курси спот курсидан қанчагача ошганини қуйидагича аниқлашимиз мумкин. {(Форвард курси) – (Спот курси) }\ (Спот курси) = (% ўзгариши); Юқорида мисол учун эса: (1,919) – (!,900) } \ (1,900) = 0,01 бу бир ойлик устамани ташкил этади . Йил 12 ойдан иборат бўлганлиги учун, йиллик қўшимча 12% га тенг. Агар спот курси форвард курсидан баланд бўлса, ҳисобланган улуш манфий бўлади ва чегирма дейилади. Баъзи бизнес турлари ва жисмоний шахслар учун форвард шартномалар ҳар доим ҳам тўғри келмайди. Тахта сотувчи экспортёр мисолида Япония импортёрлари ўз вазифаларини бажармасликлари мумкин. Лекин шундай бўлишига қарамай, экспортёр валюта алмаштириш бўйича зиммасига олган вазифани бажариши шарт, буни бажариши учун эса битимдаги ишлар унда йўқ. Банк билан тузилган шартномадаги вазифани бажариш учун, экспортёр, спот курси бўйича йен сотиб олиб форвард курси бўйича банкга сотиши керак, бу ҳолда спот курси ва форвард орасидаги фарқи бўйича у кўпроқ доллар тўлаш хавфи бор. Банк ҳам хавфли вазиятда турибди. Лекин банклар ютказган маблағларини бошқа форвард шартномалар ёки кейинги бобларда кўриб чиқамиз, қисқа муддатли маблағлар ҳалқаро бозорларида хеджирлаш йўли билан тўлдиради. Бунинг натижаида банклар томонидан, агар у катта коорпорация ёки барқарор кредит рейтинги банк бўлмаса форвард алмаштиришларига тузилган шартномаларни таъминлашни талаб қиладилар. Аксарият, кўп ҳолларда банклар жисмоний шахслар билан форвард алмаштиришларига таъминланмаган шартномалар тузишни рад қиладилар. Айнан шунинг учун бизнеснинг кўп турлари ва кўпчилик жисмоний шахслар форвард алмаштириш шартномаларига муқобил вариантларни қидиришларига тўғри келади. Форвард алмаштириш шартноамларига муқобиллардан бири – валютали ф p ючерс шартномаларидир. Форвард шартномалари сингари ф p ючерсларда ҳам келгусида келишилган вақтда белгиланганмиқдорда икки валютани алмаштириш амалга оширишни назарда тутилади. Бироқ валютали ф p ючерсларни кўп оширишни назарда тутилади. Бироқ валютали ф p ючерсларни кўп турдаги бизнес ва жисмоний шахслар сотиб олишлари ва сотишлари мумкин. Бундан ташқари, жисмоний шахслар ҳам, компаниялар ҳам ўзларининг ф p ючерли валюта шартномаларини ф p ючерс бозорларида осонгина сотишлари мумкин ана шунинг учун бундай шартномаларни вақти тугагунчасалашга зарурат бўлмайди. АҚШ да сотилаётган валютали ф p ючерс шартномалари уларни эгалари белгиланган миқдордаги чет эл валюталарига кўрсатилган вақтда доллар баҳосида тўлашни кўзда тутади. Агар долларда ҳисобланган чет эл валютасининг нархи кўтарилаётган бўлса, ф p ючерс бозорида шартномалар нархи ҳам кўтарилиб боради, бу билан шартнома эгаси нархлар ўртасидаги фарқлар зарар кўрмайди. Масалан , агар шартнома эгаси 125 минг рубл 0,033 долларда етказиб беришни кўзлаган бўлса, рубл нархи 0,034 долларга, кўтарилган бўлса, шартнома нархи ҳам (0,01)(125000) = 1250 долларга кўтарилади. Форвард алмаштириш курслари ва валютани ф p ючерс шартномалари ўртасидаги фарқ қайсидир даражада банк қарзи ва қисқа муддатли тижорат векселлари ёки облигациялари ўртасидаги фарққа ўхшашдир. Банк қарзлари бу қарзга олувчи ва банк ўртасида музокара йўли билан аниқланган шартлар бўйича тузилган шартномадир. Агар қарзга олувчи белгиланган вақтдан олдин қарзни тўламоқчи бўлса, у ҳолда тўлов шартини банк белгилайди. Форвард алмаштириш курслари шартномалари учун ҳам бу шарт қўлланилади. Шартлар ўзаро келишилади, лекин мижоз шартномани белгиланган муддати келгунга қадар бекор қилишни истаса, банк рози бўлиши керак. Бошқа томонидан, агар қарз олувчи қисқа муддатли тижорат векселлари ёки облигацияларни сотса, қарз шартлари музокара предмети ҳисобланмайди. Кредиторлар бу қоғозларни сотиб олишлари ҳам сотиб олмасликлари ҳам мумкин. Ҳар бир томони иккиламчи бозорда қимматбаҳо қоғозларни олаётиб ёки сотаётиб, ўз мажбуриятларини бажаришдан четлатишлари мумкин. Бу маънода ф p ючерслар «ҳимояланган» «форвард шартномалари» ҳисобланади, ёки бошқача қилиб айтганда қимматбаҳо қоғозлар хусусиятига эга бўлган, яъни қисқа муддатли тижорат векселлари ёки облигацияларга ўхшаб қолади. Уларнинг шартлари музокара олиб боришни талаб қилмайди ва ҳар иккала томон ҳам шартнома бўйича ўз мажбуриятларини бажармасликлари ва уларни иккиламчи бозорда сотишлари ёки сотиб олишлари мумкин. 1919 йилдан буён фаолият кўрсатиб келаётган Чикаго товар биржаси (ЧТБ), 1972 йили валютали ф p ючерс шартномалари бўйича ҳалқаро валюта бозорини (ХВБ) ташкил этди. Бу сармоядор ва компанияларга ўзларининг ф p ючерс шартномаларини бажариш муддати келгунча тезлик билан сотиш ёки олиш имкониятини яратиш учун қилинади. Валютали ф p ючерслар бозорининг муваффақиятли фаолияти шартномаларини стандартлаштириш ва уларни бажаришни кафолатлаш орқали таъминланади. Форвард шартномалари ҳар икки томон ўз мажбуриятларини қай даражада бажаришига қараб баҳоланса, ф p ючерс шартномаларини иккала томон бажаришлари учун ЧТБ кафил бўлади. Аслида, ф p ючерс шартномаларини сотувчиси учун ҳам олувчиси учун ҳам бир – бирининг ишончлигигидан хавотирланишга асос йўқ. Уларни фикрича, улар фақат ЧТБ билан иш олиб боришмоқда. Бу ҳолда ЧТБ ўзини хавфдан сақлаш учун у, ф p ючерс шартномалари ҳам уларни сотувчилар ҳам иш давомида ўзларининг воситачилари билан минимал кафиллик бозорларига риоя қилишлари керак. Бу мижозлар томонидан киритиладиган нақд депозитлардир. ЧТБ ҳар куни ф p ючерс контрактларининг бозор нархидаги фойда ва зарарини ҳисоблаб чиқади ва унинг натижасидан келиб чиқиб, бу депозитнинг миқдорини камайтиради. Агар талаб этилаётган бадал миқдори белгиланган даражадан паст бўлса, у ҳолда сармоядор шартномани сақлаб қолиш учун маълум суммани қўшиши керак. Сармоядор фикрича ёки бизнес турига кўра ф p ючерс шартномалари форвард шартномаларига қараганда ишончлироқ, чунки унда бошқа томонни мажбуриятни бажармаслик хавфи бўлмайди. Бундан ташқари, талаб қилинаётган кафиллик бадаллари, форвард шартномаларини тузаётган талаб қилинаётган суммани жуда оз қисмини ташкил қилади. Ф p ючерс шартномаларининг камчилиги шундаки, кунлик зарар нақд пул билан тўлаб борилиши керак, форвард шартномаларида эса зарарни қоплаш шартнома муддати тугагунга қадар қолдирилиши мумкин. Масалан, сизда келишилган нархда йен сотиб олиш учун форвард шартномаси бўлса ва йенни бозор нархи тушиб кетишидан сиз хавотирланмаслигингиз мумкин, чунки шартнома муддатини бажариш вақти келганда сиз йенни яна ҳам юқорироқ форвард нархларда сотиб олишингиз мумкин. Агар сизда ф p ючерс шартномаси бўлса, йен нархи тушиши билан шартнома нархи ҳам пасайиб боради ва минимал кафиллик бадалларини қўллаб туриш учун сиз келтирилган зарарни хар куни нақд пул билан тўлаб боришингиз керак. Бир хил шартномалар билан етарли миқдорда узлуксиз операциялар олиб боришни таъминлаш учун, ЧТБ ф p ючерс шартномаларини бажарилиш муддати бўйича ва чет эл валюталарини миқдорига қараб стандартлаштиради. АҚШ даги барча ф p ючерс шартномаларини харидорлар фақат долларга сотиб олишга мажбур. Бу ҳолат чет эл валютасини етказиб беришга қаратилган. Валютали ф p ючерсларни ҳисоб – китоб қилиш март, июн, сентябр ва декабр ойларининг учинчи чоршанбасига тўғри келади. Валюта миқдори унинг турига боғлиқ. Масалан, оддий ф p ючерслар қуйидаги шартномалар билан иш олиб боришни кўзда тутади: 62500 инглиз фунти, 100 000 Канада доллари, 12500000 япон йени. Бундлай шартномаларнинг ҳар бири минглаб долларни ташкил этса ҳам, харидорлардан ҳам талаб этилаётган кафиллик бадаллари 2000 доллардан ошмайди. Ф p ючерсларни стандартлаштириш, узлуксиз улар билан савдо қилиш ва сармоядор, корхоналарни келишилган валюта миқдорини кўрсатилган кунга етказиб беришга тўғри келганда, бир хилда шартномалар миқдори қўл келади. Форвард шартномаларида эса, валюта миқдори ва етказиб бериш муддати якка тартибда тузиш кўзда тутилади. Лекин мижозлар бундай қулайлик учун тўлашлари лозим форвард бозорларидаги сотувчи ва олувчилар ўртасидаги нарх комиссионга қараганда сезиларли даражада кўпроқ ва деярли ф p ючерс бозоридаги нархларга ўхшашдир. Ф p ючерс шартномаларини сотиб олишда тўғри келадиган нархлар ўртасидаги фарқ, шартнома муддатигача сотилган нархларда ҳам ўзгаришсиз қолади. Ҳақиқатдан ҳам, жуда кам миқдорда шартномалар муддати тугагунга қадар сотилмай қолади. Иккинчи томондан, форвард шартнома эгаси, шартномани бажариш муддатидан олдин сотмоқчи бўлса ёки бекор қилмоқчи бўлса катта спред тўлаши лозим. Шунинг учун ҳам бундай шартномалар одатда муддати тугагунга қадар сақлаб қолинади. Валютали ф p ючерслар билан савдо қилиш. Ф p ючерс шартномалари фақат чет эл валюта савдоси (кодисотти) билан боғлиқ операцияларни акс эттаргани учун, сармоядор ва корхоналар улар билан савдо қилишни хоҳласалар, битимларда кўтарилиш ва (пасайиш) тушиш ўйинларидаги тезкор вазиятларни англаб билишлари лозим. Масалан Сиз Ф p ючерс шартномасини сотиб олаётганингизда сиз кўтарилиш ўйинида содир бўладиган, тезкор вазиятни эгаллайсиз. Ф p ючерс шартномасини сотмоқчи бўлсангиз пасайиш ўйинидаги тезкор вазиятни эгаллайсиз. Ф p ючерс биржаси бир кечада барча вазиятлар бўйича клирингни амалга оширади, унда ҳар иккала томон бир-бирига тўловларни ижро этади. Масалан , агар сиз савдо куни якунига 10 ф p ючерс шартнома сотиб олиб, 6 та сотган бўлсангиз, янги кунни 4 та шартнома бўйича кўтарилиши ўйини вазиятида бошлайсиз. Агар сотилган шартнома олинган шартномадан кўпроқ бўлса, янги кунни пасайиш ўйини вазиятидан бошлайсиз. Валюта нархи кўтарилади деб ҳисобланган биржа ўйинчилари валютали ф p ючерсларни сотиб олиб, кўтарилиш ўйини вазиятида бўладилар, чунки валюта нархи кўтарилши билан шартнома нархи ҳам кўтарилиб боради. Агар улар валюта нархи тушишини кутаётган бўлсалар, ф p ючерс шартномаларни сотиб, пасайиш ўйини вазиятида бўладилар. Кўп сармоядорлар пасайиш ўйинини яхши тушунмаганликлари сабабли қуйидаги мисолда пасайиш ўйинидаги валютали ф p ючерс сотувчиларининг ҳолатини кўриб чиқамиз. 2002 йил январ ойи бошидаги сармоядор ҳаракатини кўриб чиқадиган бўлсак, унинг фикрича доллар ҳисобида 1 инглиз фунти келгуси 3 ой ичида 1,60 долларга тушади, «Уолл стрит джорнал» даги валютали ф p ючерслар таҳлили шуни кўрсатадики, март ойининг ф p ючерс шартномалари бир инглиз фунти учун 1,9050 доллар этиб белгиланган. Сармоядор воситачи мартнинг ф p ючерс шартномасини тушунтириб, 62500 инглиз фунтини мартнинг учинчи чоршанбасига етказиб беришни талаб этади. Сармоядордан талаб этилаётган кафиллик бадали 2000 долларни ташкил этади, шартномани қўшимча таъминлаш миқдори эса – 1500 долларга тенг. Бизнинг сармоядор инглиз фунтини нархини пасайишини назарда тутиб, ф p ючерс шартномаларини сотишда фойда олишни кутиши мумкин. Агар у фунт нархини кўтарилиши деб ҳисобласа, у шартномаларни сотиб олар эди. Шунинг учун сармоядор 2000 доллар бошланғич кафиллик бадалини тўлаб, ўз воситачисини пастлаш ўйинида тезкор вазиятни эгаллаб 1 мартнинг ф p ючерс шартномасини 1 фунт учун, 1,9040 доллардан ва иложи бўлса ундан юқори нархда сотиш кераклигини уқтиради. Чунки бу муддатда қоплашсиз сотиш, яъни сотиш пайтида сотувчи шартнома йўқлигини учун бир фунтни 1,9040 доллардан сотиш тушунчаси шуни англатадики; воситачи ф p ючерсни фақатгина фунт 1,9040 ёки ундан ортиқ нархга кирганда сотиши мумкин. Сармоядор валютачиси 15 доллар миқдорида комиссион олади ва ХВБ валютачисига битта ф p ючерс шартномасини сотишни тушунтиради ва у шартномани баҳосини 1 фунт учун 1,9048 доллардан сотиб олишга тайёр харидорни топади. Фраз қилайлик, кун охирида сўнгги фунт ф p ючерслари битими 1 фунт учун 1,9030 доллар нархда келишилади. ХВБ ҳисоб палатаси каби ҳаракат қилади ва барча ф p ючерс шартномаларини ўткинчи нархларга таянган ҳолда қайта баҳолаб чиқади. Электрон воситалар ёрдамида сармоядорларнинг ҳамма шартномалари янги, 1,9030 доллар нархга ўзгартириб чиқилади. Бизнинг сармоядор пастлаш ўйинидаги эгаллаб турган вазиятни бир фунт 1,9048 доллар нарх, янги 1,9030 нархга ўзгарди ва ХВБ сармоядор ҳисобига ҳар бир 62500 инглиз фунтига 0,0018 доллардан қўшади ёки (0,0018) (62500) = 112,50 долларни ташкил қилади. Агар сармоядор ҳохласа, кейинги кунда тушган фойдани ўз ҳисобидан чиқариб олиши мумкин.

Похожие

Халқаро валюта-молия ва кредит муносабатлар
Ҳалқаро валюта муносабатлари
Халқаро валюта муносабатлари
Валюта курси сиёсати
Электрон валюта биржа