Умумий овқатланиш ташкилотлари бошқарувининг иқтисодий механизми - Экономика - Рефераты

Умумий овқатланиш ташкилотлари бошқарувининг иқтисодий механизми

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

134 KB

www.arxiv.uz Режа: 1 Ишлаб чиқариш фаолияти давомида юзага келадиган ижтимоий – психологик масалаларни хал этишда бошқарувчининг ўрни. 2. Фирма и чки бошқарувининг усуллари тамоиллари, вазифалари. 3. Меҳмондустли к индустриясида ташкилий ту зилмаларни бошқариш. 4. Чизиқли ту зилма, чизиқли – фун к ционал ту зилма. 5. Ўзбекистоннинг туризм бошқариш т у зилмаси.

www.arxiv.uz Ишлаб чиқариш фаолияти давомида юзага келадиган ижтимоий -психологи к масалаларни хал этишда бошқарувчининг ў рни. Умумий овқатланиш ташкилот тармоқларини тўғри жойлаштириш -аҳолини иш жойида, манзилида, дам олишида овқатланишини тўғри таъминлашдан иборат. Умумий овқатланиш тармоқларини очишда қуйидаги ҳолатлар хисобга олинади: аҳолининг миқдори, унинг таркиби ва эхтиёж қобилияти, географик шароит, ишлаб чиқариш ташкилоти ва ахоли яшайдиган жойларнинг узоқ-яқинлиги. Шундагина умумий овқатланиш ташкилотидан аҳоли яхши фойдаланиши мумкин. Ахоли зич жойлашган йирик шахарларда халқнинг қайси томонга қараб қўпроқ харакат қилиши ҳам ҳисобга олиниб овқатланиш маскани очилади. Шунинг билан бирга фақат шу атрофда яшайдиган ахоли, яқин-ўртадаги ташкилот, муассаса ходимларигина эмас, балки келадиган меҳмонлар ҳам назардан четда қолмаслиги керак. Кишилар эҳтиёжини, уларнинг харакат йўналишлари ва гавжум бўладиган жойларини ўрганиш натижасида умумий овқатланиш ташкилотлари жойлаштирилади. Йирик ошхоналар, тамаддихоналар, қаҳвахона, барлар, ресторанлар ахолининг мехнат, маданий-маиший муассаса ходимлари, қучадаги кишилар харакатлари хисобга олинган холда жойлаштирилади. Эътиборга олинадиган энг муҳим нарса қишиларнинг кундалик ва даврий истеъмол эхтиёжидир. Кундалик эхтиёж, харидорлар сотиб оладиган маҳсулотлар кетишини, айниқса, озиқ-овқат дўкони ходимлари билишлари керак. Бундай дўконлар шу худудда яшовчи аҳолига жуда қўл келади. айниқса, яқин ўртада мехнат бажарадиган кишилар тез овқатланиши ва керакли маҳсулотларни уйлари учун сотиб олиб кетишлари мумкин. Шунинг учун бундай дўконлар 5-10 дақиқалиқ масофада, 500 м радиусда бўлиши мақсадга мувофиқдир. Аҳоли зич жойлашмаган шаҳарларда дўконларгача масофа 800м гача бўлиши, харидорлар 15 дақиқадан ортиқ юрмаслиги керак. Даврий истеъмол эҳтиёжлари қаҳвахона ва тамаддихоналарда, шунингдек, кичикроқ ресторанларда қўпроқ учрайди. Бунда хизмат кўрсатиш радиуси 800 м дан ошмаслиги керак. Йирик ресторанлар учун бу масофа 1,5—2 км ни ташкил

www.arxiv.uz этади. Ошхона, қаҳвахона, ресторанлар шундай ўрнашган бўлиши лозимки, тайёрлов ташкилотларини ярим тайёр ва бошқа маҳсулотлар билан таъминлаш ягона тизим ихтиёрида бўлсин. Йирик шахарларда тайёр маҳсулотлар совутилиб тез музлатилган ҳолда, шунингдек олий даражада тайёрланган ярим тайёр маҳсулотлар тайёрловчи ташкилотлар томонидан тайёрлаб берилади. Умумий овқатланиш ташкилотлари томонидан ресторанларни бошқариш жараёни ишчи кучи, моддий ва молиявий маблагларни мувофиқ равишда мослаштиришни таъминлашга қаратилган. Ресторанда бир маромда маҳсулотлар тайёрлаш, хизматнинг олий даражада бўлиши фақат рестораннинг техник ҳолатига, бинонинг шинамлигига ва залларнинг технологик жихозига боғлиқ бўлибгина қолмай, балки рахбарларнинг ишчанлик сифатига ҳам боғлиқдир. Қуйидагиларни бажариш ресторанларни бошқаришга к иради: - Умумий овқатланиш ташкилотси ва унинг филиаллари устидан умумий ра ҳ барлик; - ишлаб чиқариш ва хизмат ходимларини технологик ва техник жи ҳ атдан тайёрлаш; - техник-иқтисод б ў йича режалаштириш; - хисоб ва молия фаолияти; - техник ва ишлаб чиқариш таъминоти. бошқаришнинг энг муҳим қисм и - мехнатни ташкил қилиш, бунга ходимларни маънавий ва моддий ра ғ батлантириш к иради. Ресторанлар бошқарувининг т у зилмаси тегишли вазифаларни бажарувчи, бир-бирига итоат этувчи томонлар бирлашмасидир. Бир қанча ходимлардан иборат бошқарув органи тизими қисмларининг бажарадиган вазифалари битта истетьмолчилар эхтиёжини қондириш. Бу гуру ҳ га ало ҳ ида хо дим ра ҳ барлик қилади. У ишониб топширилган со ҳ ани (ресторан, унинг филиаллари, цехлар ва ҳоказо) бошқаради. Ресторан жамоасини маъмурият бошқариб туради.

www.arxiv.uz Фирма и чки бошқарувининг усуллари тамоиллари, вазифалари. Мехнат жамоасининг бир қисмини ташкил бажарадиган дире к тор, бошлиқ, мансабдор шахслардир. Маъмуриятуз хуқуқ ва мажбурияти доирасида жамоа фа - олияти устидан рахбарликни амалга оширади, мехнат жамоаси номидан иш қилади, уларнинг манфаатини химоя қилади, бурчларини бажариши учун жавоб беради. Мехнат жамоаси маъмурият билан бир қаторда ресто ран бошқарувида қатнашади. Умумий овқатланиш мехнат жамоасининг бутун мақсад ва вазифалари битта биргали к да мехнат қилиб маҳсулот тайёрлайди ва уни истеъмолчиларга, харидорларга, хўрандаларга ет к азиб беради. Мехнат жамоаси х ў жали к масалаларини мухо к ама қилиш, қарорлар қабул қилиш, ме ҳ нат жараёнини, режалаштириш ва тартибга солиш хуқуқига эга. Ресторан ме ҳ нат жамоаси таркибига бригадалар, бўғинлар к иради. Ресторанларда ташкил этиладиган ошпазлар бригадалари, официантлар - мехнат жамоасининг асосий қисми ҳ исобланади. Бригадалар комплекс ва махсус бўлиши мумкин. Комплекс бригадалар ошпазларни, ошхона ёрдамчи ишчиларини, идиш- товоқлар ювувчиларни бирлаштиради. Бундай ишчилар сонини жуда к упайтирмай, оз сонли к ишиларни режали ишлатилса, унумли натижаларга эришиш мумкин. Махсус бригадалар би р со ҳ ада ишловчиларнигина бирлаштириши мумкин: ошпазлар, қандолатчилар, ю к ортувчилар, официантларни ало ҳ ида-ало ҳ ида иш муддатига қараб бригадалар сменали ёки сменасиз, ҳамма ишларни ў злари бажарадиганга б ў линади. Сменасиз ишда моддий қимматга эга бўлган буюмлар қ ў лдан-қ ў лга ў тиб юрмайд и в ақт тежалади. Бригадалар ресторан дире к тори буйру ғ ига биноан унга к ирувчиларнинг ҳ о ҳ ишига қараб т у зилади. Агар бригада таркиби 10 к ишидан ошса, жамоа умумий мажлиси қарори билан бригада кенгаши т у зилади, йирик умумий овқатланиш ташкилотларида бригадирлар кенгаши ташкил топа ди , б ригадирларни, одатда бригада аъзолари сайлайди. Мехнатни бригада ша к лида ташкил қилиш жамоа ва шахснинг моддий масъулиятини, моддий манфаатдорли к туй ғ усини қучайтиради. Ме ҳ натга хақ,

www.arxiv.uz т ў лаш бригадада иш натижасига қараб белгиланади. Умумий овқатланиш ташкилотлари ихтиёридаги бинолар, анжом, ус к уна ва бошқа ишлаб чиқариш фондлари ижарага берилган бўлади. Ресторан фаолияти қуйидаги тамойил асосида ташкил топади; ишлаб чиқариш-х ў жали к фаолиятидан ҳ осил бўлган даромад ҳ исобига ҳамма харажатларни қоплайди. Бунда ишлаб чиқаришни янада ривожланшитириш, ходимларни моддий ра ғ батлантиришни ҳам ҳ исобга олиш керак. Ресторан бошқарув аппарати т у зилиши хара к тери унинг б ў лимлари таркибий қисми билан, уларнинг ўзаро муносабатлари, ў злари ишлаб чиқарган ва сотиб олган маҳсулотлар миқдори билан белгиланади. Б ошқача қилиб айтганда, рестораннинг тури, залларнинг си ғ ими ва ишнинг ўзига хос хусусиятига ҳам боғлиқ. Ресторан ходимларининг хуқуқ ва бурчлари махсус йуриқнома ва ички тартиб-қоида хужжати билан амалга оширилади. Ресторан директори ҳамма ташкилий ишлар, савдо-ишлаб чиқариш харакатининг натижалари, рестораннинг тижорат-хужали к -молиявий фаолияти учун жавоб беради. Директор хўрандаларга маданий хизмат кўрсатиш, таомларнинг яхши сифатда бўлиши, ҳисоб-китоб ва назорат ҳолати, моддий бойликларнинг сақланиши учун масъул хисобланади. У меҳнат қонунчилигига риоя қилиши керак. Ресторан директори ходимларни танлаш, жой-жойига қўйиш ишларини мустақил ҳал қилади. Ресторан директори қуйидагиларни бажариши шарт: -ташкилотни хомашё, маҳсулотлар, ярим тайёр маҳсулотлар, моддий- техника анжомлари билан ўз вақтида изчил, режали таъминлаб туриш; - ташкилотнинг ҳамма тармоқ ишларини назорат қилиш, савдо қоидаларига риоя қилиш, санитария, гигиена, техника хавфсизлиги талабларига амал қилиш; - ме ҳ натни илмий асосда ташкил қилиш; -ҳамма ходимларнинг и чки тартибни аниқ ва т ў ла бажаришларини таъминлаш; -жамоада тарбиявий ишларни олиб боришни ташкил этиш. Юқоридагилар билан бир қаторда ресторан дире к торининг ихтиёри ва

www.arxiv.uz моддий-пул мабла ғ лари бўлади, ресто ран пул мул к ва анжомлар сотиб олади, шартномалар, буйруқлар тузади, меҳнат қонунчилигига асосан ходимлар ни бир ишдан иккинчисига ў тқазади, б ў шатади, ходимларини ра ғ батлантиради, интизомий жазо беради. Ресторанга тушадиган даромадга қараб, ресторан дире к тори мустақил равишда ходимлар маошини ошириш хуқуқига эга. Бу, албатта ташкилот хисобидан бўлади. Меҳнатга хақ тулаш фонди миқдори ташкилотнинг савдодан тушган даромадига боғлиқ. Меҳнатга хақ т ў лаш фондини белгилашда товар айланиш даражасини хисобга олиш керак. Рестopан дире к торининг яна бир вазифаси - меҳнатни ташкил қилишнинг бригада ша к лини жорий қилишдир агар ишнинг яхши бориши учун фойдали б ў лса, бригада тизимига рахбар, инженер- техник ходимларни, мутахасисларни, хизматчиларни ҳам жалб қилиши лозим. Бунда моддий манфаатдорли к ҳам ошади. Жамоа бошида мутахассис, ишбилармон ра ҳ бар туриши, кишилар билан ишлай биладиган, илмий-техника ютуқлардан унумли фойдалана биладиган, масалани ў зи мустақил бажарадиган, жамоа ишлаб топган мабла ғ лардан мақсадли фойдалана оладиган киши б ў лиши лозим. Юқоридагига ў хшаш талаблар дире к тор муовинига ҳам кў чади, чун к и унинг хуқуқли ҳам белгиланган со ҳ а б ў йича дире к торни к ига ў хшайди. У дире к тор топширган со ҳ а учун маъсулдир. Ре с тораннинг ишлаб чиқариш б ў йича мудири вазифаси: - мижозлар эхтиёжини ў рганиш; - хомашёдан унумли фойдаланишни таъминлаш ва олий сифатли таом тайёрлашда пазандали к қоидаларига технологик қўрсатмаларига амал қилиш; - мавжуд маҳсулотлар ассортименти минимумини ҳ исобга олган ҳ олда таомнома ту зиш, таомлар навини белгилаш; - ходимларнинг ишга чиқиш жадвалини т у зиш, уларни жой-жойига қўйиш; - ишлаб чиқаришда санитария ва гигиена қоидаларига қараб ме ҳ натни му ҳ офаза қилиш, хавфсизлик техникасига риоя қилиш; - маҳсулот, моддий бойли к ларни сарфлаш б ў йича ў з вақтида бухгалтерияга

www.arxiv.uz ҳ исобот бериш. Ишлаб чиқариш б ў йича мудир ишлаб чиқариш цехлари ишига ра ҳ барлик қилади, цехлар йўқ жойларда бригадирлар орқали иш олиб боради. Ишлаб чиқариш бўйича мудир технология қоидаларига биноан таом тайёрлаш, санитария-гигиена қоидаларига риоя қилиш, ходимларни мутахассисли к лари б ў йича иш ў рнига қўйиш, цех бошлиқлари ва бригадирларнинг нотўғри буйруқларини бе к ор қилиш хуқуқига эга. Цех бошлиқ л а р и ў з бўлимларида ишлаб чиқариш мудирлари эга бўлган хуқуқлар ва масъулиятга эга. Хизмат кўрсатувчи тоифага қуйидаги ходимлар к иради: зал маъмури, бош официант, официантлар, ошпазлар, таом тарқатувчилар, буфетчи, к ассир, к ийим қилувчи, швейцар, озиқ-овқат дўкони сотувчиси. Умумий талаб бўйича ҳамма соха хизмат қилувчилари махсус маълумотга ёки касб-хунар тайёргарлигига эга булишлари шарт. Хизмат қилувчилар бир хил шаклдаги санитария қоидаларига риоя қилган кийим кийишлари керак. Шу савдо маскани учун белгиланган бир хил пойафзалда хизмат кўрсатишлари шарт. Швейцарлар, кийим илувчилар, бош официант, офи циантлар учун бир хилдаги кийимлар бўлиши лозим. Бир хил кийимларда юрувчи ходимлар кийимининг кўк рагида эмблемали нишонлар бўлиши лозим. Люкс ва олий тоифадаги ресторан, барларда ишловчи ходимлар хорижий мамлакатларда таом тайёрланиши ва хизмат қўрсатилиши билан таниш булишлари керак; Швейцар — ресторан директори томонидан қ ў йилади, у меҳмонларни к утиб олиши керак, эшикларни очиб-ёпиб туради, залларнинг жойланиши ҳақида ресторанга қелувчиларга ахборот беради. Ресторан ёпилиши олдидан қирувчиларни тўхтатади. Меҳмонлар илтимосига кўра та к си чақириб бериш ҳам унинг вазифасига к иради. Ресторанга к ириш қисми тозалигига қараб, ойна, эшикларни, полни артиб тозалаб туради. Ресторан эшиги атрофидаги қорларни к урайди, ташқари озодалигини ҳам назорат қилади. Сигнализация тизимини, рекламалар тўғри осилганини кузатади. Швейцар ўз ишининг мутахассиси б ў лиши керак. Умумий овқатланиш

www.arxiv.uz ташкилотларига хўрандаларига хизмат кўрсатиш қоидаларини, ресторан залларининг жойлашишини яхши билиши, ёнгинга қарши воситаларнинг қаерда ў рнатилганини, энг яқин жойлашган Умумий овқатланиш тармоқларининг, милиция, тез ёрдам, та к си телефонларини ёддан билиши шарт. К ийим илувчи. Ресторанга к иришда устки кийимларни ечадиган жой бўлади. Бу ерда хизмат қилувчи меҳмонларнинг устки кийимларини ва бошқа буюмларини қабул қилиб олади, кийим осилгач, осқич номери ёзилган жетон беради. Кийимлар қабул қилиб олувчи топширилган буюмлар учун масъул хисобланади. Жетон қайтарилгач, топши рилган буюмлар олиб берилади, кийим қабул қилувчи уст ки кийимни кийишда меҳмонга ёрдамлашади. Кийим тугмалари, илгичлар узилган булса, тақиб беради. Бу ишлар учун хизмат хақи талаб қилинмайди. Кийим қабул қилиб олувчининг энг муҳим вазифаси ресторанга қелувчиларнинг шахсий буюмларини қабул қилиб олиш ва сақлаш қоидаларини билишдир. Мижозларнинг бош кийимлари ва бошқа буюмларини қабул қилмаслик мумкин эмас, «Мижозларнинг й ў қолган буюмлари учун маъмурият жавобгар эмас» деган ёзувлар қ ў йилиши ҳам но ў рин. Ресторанга келувчи мижоз гардероб жетонини йуқотиб қуйса, кийим қабул қилувчи тегишли хужжат расмийлаштиради. Бош официант — официантларнинг ҳамма ишларига рахбарлик қилади. Шунингдек, швейцар, кийим илувчи, зал, хожатхона фаррошлари, буфет ходимлари ишлари ҳам унинг назоратида бўлади. Бош официант зиммасига мижозларга хизмат кўрсатиш қоидалари ходимлар томонидан қандай бажарилаётганини назорат қилиш, Ички тартиб-интизом, шахсий гигиена, бир шаклдаги кийимлар кийишга риоя қилиниши, идиш-товоқлар, стол дастурхонлари, уларга қуйиладиган буюмларнинг тахт туришини, рес торан зали мижозлар қабул қилишга тайёрлигини назорат қилиш юқлатилади. Хорижий туристларни қабул бажарадиган ресторанлар бош официанга уларни Овқатланиш залига таклиф қилиши, меҳмонхона ичида Овқатланишни ташкил қилиши, қабуллар, банкетлар ўтказиши мумкин. Бош официант таом

www.arxiv.uz тайёрлаш технологиясини билиши ва меҳмонларнинг миллий хусусиятларини, одатларини хисобга олган холда харакат қилиши лозим. Меҳмонд ў стли к индустриясида ташкилий т у зилмаларни бошқариш Халқаро э к спертлар томонидан туризм дам олиш бозорларининг че к ланган ходисаси сифатида эмас, балқи ахоли харакати доирасидаги жаҳон бозорлари олувчи сифатида қуриб чиқилади. Пофессор Каролин К упер фикрича, «Туризм - кам ривожланган мамлакатлар томонидан халқаро даражадаги муваффақиятли рақобат қураши учун зарур бўлган валюта қирими оқимини яратиш учун фойдаланиш мумкин бўлган қудратли иқтисодий воситадир». Бироқ БМТнинг Статистика Комиссияси «туризм дам олиш, иш ва бошқа мақсадлар билан узлуксиз бир йилдан ошмаган муддатда одатий яшаш муҳитидан бошқа жойларга борадиган ва саёхат бажарадиган кишилар фаолияти»ни қамраб олади, деб хисоблайди. Ўзбекистон Республикасида туризм сохасини давлат томонидан тартибга солиш ваколати «Ўзбе к туризм» Миллий К омпаниясига берилган. Ўзбектуризм МК Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Ўзбектуризм миллий компаниясини ташкил қилиш тўғрисида» ги 1992 йил 27 июлда берган фармони асосида ташкил қилинган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махқамасининг 1993 йил 15-февралдаги Қарори Билан «Ўзбектуризм» МК қарори тасдиқланган. Ўзбектуризм МК ташқи иқтисодий фаолият билан шугулланиш, давлат бошқаруви хуқуқи берилган хўжалик хисобидаги ташкилотдир. МКнинг асосий вазифалари Низомда кўрсатилган: - устивор йўналишларнинг Республика қонцепциясига асосланган хорижий тажрибаларни хисобга олган холда туризм инфраструктурасини ривожлантиришнинг ягона сиёсатини амалга ошириш. -хорижий ва регионал туризмнинг барча куринишларини реализация қилиш, хизмат кўрсатиш маданияти ва сифатини жаҳон стандартлари даражасигача ошириш, давлат даромадларини сезиларли даражада қупайтириш; - туризмнинг барча куринишларини ривожлантириш учун замин яратиш, хуқуқий, иқтисодий ва ташкилий асосларни шакллантириш;

www.arxiv.uz - Ўзбекистон худудида меҳмонхоналар, кемпинглар, турбазалар, дам олиш уйлари тизимларини ривожлантириш; - хорижий Кредит ва инвестицияларни жалб қилиш, қушма ташкилотларни т уз иш, хорижий давлатлар ва МДХ давлатлари, шунингдек , компания ва фирмалар билан узоқ муддатли ҳамкорлик дастурларини ривожлантириш; -хорижий давлатлар ва МДХ давлатлари билан туризмни ривожлантириш икки томонлама халқаро муносабатларни амалга ошириш; -туристларни қабул қилиш, жунатиш хизмат кўрсатиш билан боғлиқ вазирликлар, идоралар, жамоат ташкилотлари, Кичик ташкилотлар, хорижий ва хусусий фирмалар фаолиятларини тартибга солиш ва мувофиқлаштириш, Ўзбекистоннинг тарихий, табиий-экологик регионларини сақлашда жонбозлик кўрсатиш; -туристик марказлардан самарали фойдаланиш ва туризм ташкилотлари ташкил қилишни, Ўзгартирилиши ҳамда фаолият олиб боришни назорат қилиш; -Ўзбекистон Республикаси тарихий ва маданий ёдгорлиқларини , туризм имкониятларини Ўз вақолатлари орқали реклама қилиш; - туристик- экскурсия фаолиятларига жалб қилинадиган тарихий – архитектура объектларини таъмирлаш; - захира ва сугурта, шу жумладан, халқаро принципларга мос равишда туристларни сугурта қилиш жамгармаларини ташкил қилиш ва фойдаланиш; -туризм инфраструктураси учун кадрларни уқитиш, у злуксиз тайёрлаш тизимини ташкил қилиш, кадрлар билан иш дастурларини ишлаб чиқиш ва реализация қилиш; - туристик экскурсия ташкилотлари ва ташкилотларнинг манфаатлари, хуқуқларини қонун чиқарувчи органлар олдида, судда, арбитражда, хорижда ва МДХ давлатлари прокуратураларида химоя қилиш.

www.arxiv.uz Чизиқли тузилма, чизиқли функционал тузилма. Туристик шу жумладан, меҳмонхона хизматларини ташкил қилиш моделини Жанубий Корея мисолида куриб чиқиб, уни Ўзбекистондаги туристик ва меҳмонхона хизматлари билан солиштирар эқанмиз, биз меҳмонхона хизматларининг самарали маркетингини ишлаб чиқишга ёрдам берувчи имконларга баҳо беришимиз зарур. Бунда туризм ва меҳмонхона хужалигининг ривожланиши ва иқтисодий усиши имконларига баҳо бериш, ишлаб чиқаришни меҳнат, ер ва капитал каби омилларидан келиб чиққан холда тахлил қилиниши лозим. Ўзбекистонда 22,5 млн. киши ва 100 дан ортиқ миллатлар истиқомат қилади. Ахолининг 70% Ўзбеклар, 10% га яқинини руслар, 5% қозоқлар, 4% татарлар, 2% қорақалпоқларни ташкил қилади. Улар турли динларга эътиқод қиладилар. Ўзбекистонда турли миллатлар истиқомат қилганлиги сабабли туристларнинг миллатларига нисбатан соглом муҳит бўлганлиги сабабли, халқаро туризмни муваффақиятли ривожлантириш учун ижтимоий – психологиқ шароит мавжуддир. Ўзбекистонда халқаро туризмни ривожлантиришнинг иқтисодий-сиёсий имконлари мавжуд. Миллий инвестиция дастурида давлат қуйидаги асосий йўналишларни белгилаб берган: - енгил ва туқимачилиқ саноати; - қайта ишлов саноати; - халқаро туризм ва меҳмонхона х ў жалиги. Айнан мана шу йўналишлар бўйича давлат кафолати остида чет элдан сармоялар тўсиқсиз к елиб тушади. Давлат махаллий ва марказий идоралар орқали туризмни хар томонлама қуллаб қуватлайди. 1996 йилда туристик хизматларни сотиш натижасида самарали натижаларга эришилди. Шу йил Ўзбекистонга к елиб тушган мабла ғ лар 15 млн. АҚШ долларидан ошди. Бозор иқтисодиёти шароитида нарх-навони белгилаш механизмини ривожлантиришга баҳо бериш қуйидагилардан иборат.

www.arxiv.uz Ўзбекистоннинг туризм бошқариш ту зилмаси. Ўзбекистон Республикаснинг « Туризм тўғриси»даги Қонунига мувофиқ «турист -Ўзбекистон Республикаси худудида еқи бошқа бир давлатга саехат бажарадиган жисмоний шахсдир». Экспертлар фикрича туризм учун масофа минимум 80-100 к м бўлиши қабул қилинган. БТТ экспертлари Ички туризм хажми халқаро туризм хажмига нисбатан 10 марта к ў п, Ички туристлар харажатлари эса чет элга чиқувчиларга нисбатан 7 марта к ў п деб хисоблашади. Ички туризм хажмини меҳмонхона тизимлари бандлиги, a виа, автобус ва темир йул чипталаридан фойдаланиш даражаси, мамлакат ичида хизмат сафарлари тўғрисидаги вазирлик, идоралар ва хусусий сектор хисоботлари жойларда туристларнинг кредит карточкаларидан фойдаланишига қараб билишимиз мумкин. Бундан ташқари хорижий туризм ҳам бўлиб ( inbound tourism - IbT ) бу бирор қишининг ў зи фуқароси ёки яшовчиси бўлмаган мамлакатга ташриф буюришидир. Ҳозирги қунга қелиб «Ўзбекистон ҳаво йўллари» МА К жаҳон 40 тадан ортиқ мамлакатлари билан бевосита ҳаво алоқаларини урнатган, улар орқали жаҳоннинг 54 давлати билан боғланиш мумкин. Рейслар бир хафтада 2-3 маротаба амалга оширилади. Ўзбекистон ҳаво йўлларидан ташқари Тошкент шахрида жаҳоннинг бошқа авиа компаниялари ҳам жойлашган. Люфтганза, Эрон Эйрз, Индиан Эйрлайнз, Турк ҳаво йўллари, Покистон Эрлайнз, улар хафтада бир неча бор Тошкентни жаҳоннинг турли давлатлари билан боғлаб турадилар. Чет эл авиа йўналишлари бир хафтада 24 рейсни амалга оширадилар, аммо рейсларнинг сони кундан кунга ошиб бормоқда. Республикада ишлаб чиқариладиган Ил-86, Ил- 68м, ТУ-154 ҳаво лайнерларидан ташқари мустақиллик йилларида Ўзбекистон 3 та А-310 ҳаво лайнерларини сотиб олди, шунингдек, Боинг русумидаги ҳаво лайнерларидан ҳам фойдаланилмоқда. Ўзбекистонда Тошкент, Самарқанд, Бухоро ва Хивадаги турт аэропортни таъмирлаш ишлари якунланмоқда. Ҳ озирги кунга келиб, Ўзбекистон худуди бўйича 23 рейс мавжуд, улар 50 та шахарлар ва туман марказлари билан бо ғ лайдилар. Республиканинг асосий туристик марказларига ЯК-40, АН-24, шунингдек, RJ -85 самолётларида бир к унда

www.arxiv.uz 4-5 маротаба рейслар ташкил қилинади. Ўзбекистоннинг энг узоқ нуқтасига 2 соатда етиб бориш мумкин. Тошқент, Самарқанд, Бухоро, Ургенч ва бошқа шахарларда аэропортлар энг узо ғ и билан 70 км масофада жойлашган. Мазкур аэропортларнинг учиш й ў лаклари йил давомида йирик ҳаво лайнерларини қабул қила олиш имконига эга. Республика аэропортларида ў рнатилган авария жихозлари жаҳон андозаларига жавоб беради. Тошкент аэропортининг тўхташ жойлари ривожланган мамлакатлар аэропортларини к ига нисбатан кичи к роқ, шунингдек, аэропортда божсиз савдо қилиш тизими яхши йўлга қ ў йилмаган, аммо бу муаммоларни вақт ўтгани сайин бартараф қилиш мумкин. Самолёт бортидан олиб келувчи ва шахар марказига элтувчи транспорт ҳам ривожланиб бормо қ да. Шахар транспорти ҳам хали керакли даражага чиқмаган. Ҳ озирги қунда Ўзбекистонда туризмнинг миллий моделини шакллантириш жараёни кетмоқда. Мутахассисларнинг фи к рича, Республикада хар йили туристлар оқимининг 15%га к ў пайиши к утилмоқда, бу Бутунжаҳон туристик ташкилотининг тахминларига нисбатан икки маротаба к ў пдир. Туризм миллий иқтисодиётининг истиқболли со ҳ аларидан бирига айланмоқда, унинг мамлакат Ички ялпи маҳсулотидаги улуши 0,4% ташкил қилади. Ўзбекистон катта туристик имкониятларга эга. Бу ерда 20 дан ортиқ меҳмонхоналар фаолият қўрсатмоқда. Улардан 50% халқаро талабларга жавоб беради. Шунингдек, 14 та турбазалар ва қемпинглар мавжуд. Меҳмонхона фонди 8,6 минг хонадан иборат бўлиб, улардан 7 мингтаси йил давомида ишлайди. 1998 йил бошига қелиб туризм сохасида 4,7 минг киши банд эди. 1997 йилда туристик ташкилотлар томонидан 730 минг кишига, шу жумладан, 350 минг чет эллик туристларга хизмат кўрсатилган. Ҳ исоб – китобларга кура 2000 йилда туристлар оқими 1 млнни ташкил қилиши, шундан, 650 минги чет эллик туристлар бўлиши, чет эллик туристларга хизмат кўрсатиш хажми 2 млрд. АҚШ долларига етиши мулжал қилинмоқда. Шу жумладан, «Ўзбектуризм» миллий компанияси туристик ташкилотлари 150,5 млн. АҚШ долларлиқ хизмат кўрсатишлари к ў зда тутилмоқ д а. М иллий компанияси туристик ташкилотлари 150,5 млн. АҚШ долларлик хизмат кўрсатишлари кузда

www.arxiv.uz тутилмоқда. Умумий овқатланиш ташкилотларининг асосий вазифаси озиқ-овқат махсу л отларидан таомлар тайёрлаш, савдони ташкил этиш, тайёрланган таомларни реализация қилиб, истеъмолчиларга хизмат кўрсатишдир. Энг муҳим вазифани бажаришда Умумий овқатланиш ташкилоти юқорида айтилганларни хисобга олиши керак. Озиқ-таом маҳсулотлари билан мижозлар эхтиёжини қондириш, таомнинг биологик қимматини, таъмини, мазасини кўтариш, ассортиментини кенгайтириш лозим. Овқатланиш ташкилотининг турига қараб бу вазифа хар хил усуллар билан хал қилинади. Агар ошхонада Ўзининг маҳсулотидангина тайёрланган таомлар билан савдо қилинадиган булса, ресторанда эса таомлар ва сотиб олиб ишлатиладиган маҳсулотлар ассортименти анча кенг. Ресторан мижозларга таом тарқатиш билангина чегараланиб қолмайди, бу ерда олий даражада хизмат кўрсатилади ва келувчиларнинг дам олишларини куигилли ўтқазиш тадбирлари қулланилади. ХУЛОСА. Хар бир сохада бизнеснинг жойлашуви тадбиркорликнинг яқуний натижаларига кучли таъсир этади. Бу мавзуда фақатгина УОК ларида эмас балқи бизнеснинг турли йўналишларида бошқарувнинг роли ва унинг аҳамияти ҳақида батафсил баён этилган. «Ресторан иши» бизнесини бир маромда ва муваффақиятли олиб бориш катта махорат ва куникмаларни талаб этади. Шу муаммоларни хал этишда Кўпроқ чет эл ва Россияда чоп этилган адабиетлардан фойдаланилди. Республикамизнинг «Ўзбектуризм» МК олдига қуйган вазифалари ҳақида батафсил изох берилиб утилган. УОК ларини ташкиллаштиришда жуда қуп муаммоларга дуч қелиниши, масалан кишиларни эхтиёжини, уларни харакат йўналишларини ва гавжум бўладиган жойларини урганиш. Ресторанларда бир маромда маҳсулотлар тайёрлаш, хизматнинг олий даражада бўлиши фақат ресторанинг техник ҳолатига, бинонинг шинамлигига ва залларнинг технологик жихозига боғлиқ бўлибгина қолмай, балқи рахбарларнинг ишчанлик сифатига ҳам боғлиқдир.

www.arxiv.uz Таянч иборалар: УОК ларини тўғри жойлаштириш, даврий истеъмол эхтиёжи, меҳнат жамоаси, хисоб ва молия фаолияти, техник ишлаб чиқариш таъминоти, хужалик фаолияти, сменали ва сменасиз бригадалар, Ички ва ташки туризм, «Ўзбектуризм» МК, экспертлар, миллий туризм , халқаро туризм, тематик туризм, денгиз круизлари.

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикасининг «Туризм тўғрисидаги» қонуни. «Food and Drink Service», London, 1996. 3. « Hospitality and Catering ». 4.«Менеджмент гостеприимства», Москва , 1997г. 5. Чудновсқий Д.Л. Туризм и гостиничное хозяйство М. «Тандем», 2000г., 6. Биржаков М.Б. «Туризм – перевозки», М. 2000г., 7. Федцов В.Г. «Культура сервиса», М. «Финансы и статистика» 2001 г. 8. Бородина В.В. «Ресторанно-гостиничный бизнес», М., «Книжный мир»,2001 г 9. Александрова А.Ю. «Международный туризм», пр.2001г. 10. Дегитярев Г.М. «Лицензирование и сертификация в туризме», М. «Финансы и статисти к а».2003г.

Похожие

Ички ва ташқи муҳитнинг умумий овқатланиш ташкилотлари бизнесига таъсири

Иқтисодий хавфсизликни таъминлаш механизми

Меҳнат ресурслари сафарбарлигининг иқтисодий механизми

Бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида умумий овқатланиш

Оммавий овқатланиш ва уни ташкилий иқтисодий тавсифи