Turoperatorning xalqaro turlarni tashkil etish xususiyatlari - Экономика - Рефераты

Turoperatorning xalqaro turlarni tashkil etish xususiyatlari

Загружено в:

20.11.2023

Скачано:

0

Размер:

48.6376953125 KB

Turoperatorning xalqaro turlarni tashkil etish xususiyatlari Reja: 1. Xalqaro turlarni tashkil etish. 2. Turistik agentliklar ish texnologiyasi va funksiyalari. 3. Turistik safarlarni tashkil etishda turistik firmalarning o’rni va roli.

Xalqaro turlarni tashkil etish. Xalqaro turistik sayohatlarni tashkil etishda bir mamlakat turistik firmasi boshqa mamlakat turistik firmasi bilan hamkorlik qiladi. Bu turistik firmalar o’rtasidagi aloqa quyidagicha ko’rinish oladi: Xorijiy turistlar Yo’nalish bo’yicha xorijiy turoperator Qabul qilish bo’yicha turoperator Tur xizmatlar yetkazib beruvchilar 3-chizma. Xorijiy turistlarni qabul qilishda milliy va xorijiy turfirmalarning o’zaro harakati sxemasi. Sxemada ko’rsatilgan turoperatorlik funksiyasi quyidagicha taqsimlanadi: 1) Xorijiy turoperator o’z mamlakati chiqish turizmi bozorida turmahsulot sotish va harakatini ta’minlaydi va turistlarni xalqaro tashishni tashkil qiladi; 2) Turoperator turmahsulotni shakllantiradi va xizmatlar paketiga narx qo’yadi, shuningdek kelgan xorijiy turistlarga sifatli xizmat ko’rsatishni tashkil etilishini ta’minlaydi. Turistlar Yo’nalish bo’yicha turoperator Qabul qilish bo’yicha xorijiy turoperator Tur xizmat yetkazib beruvchi xorijlik 4-chizma. Milliy turistlarni xorijga yuborishda milliy va xorijiy turfirmalarni o’zaro harakati sxemasi. Keltirilgan sxemaga muvofiq: 1) chiqish turizmi bozorida turoperator xorijiy tur mahsulotni sotish va harakatini ta’minlaydi va turistlarni xalqaro tashkil qiladi;

2) xorijiy turoperator turistik mahsulotni shakllantiradi, xizmatlar paketiga narx belgilaydi va qabul qilishni tashkil etilishini va turistlarga o’z mamlakatida xizmat ko’rsatilishni ta’minlaydi. Bu bo’g’indan xorijiy operatorni chiqarish mumkinmi? Bu savolga nazariy jihatdangina ijobiy javob berish mumkin. Negaki xorijiy turoperator funksiyasini bajarish uchun milliy turfirmaga chet elda xususiy firmasini ochishga to’g’ri keladi, bu uning uchun yo’l qo’yib bo’lmaydigan harajatlarni qilishga olib keladi yoki har bir mehmonxona kompaniyasi, ekskursiya byurosi va boshqalar bilan ularning xizmatlarini yagona turmahsulotga barcha yo’nalishlar bo’yicha birlashtirib, alohida bevosita aloqani yo’lga quyishi zarur bo’ladi. Bu shubhasiz, texnik ishlar hajmini keskin ko’paytiradi va biror bir iqtisodiy samara ko’rishga imkon bermaydi. Turli mamlakatlar turistik firmalari o’rtasida hamkorlik uyushtiriladigan xalqaro turizm taraqqiyoti asosidir. Bunday hamkorlik barcha mamlakatlarda keng qo’llaniladi va xalqaro iqtisodiy hamkorlik taraqqiyotiga sezilarli hissa qo’shadi. 4 - jadval Turistik afzalliklarni xususiyatlari bo’yicha segmentlashtirish Segment Segment talablari Segment bilan ishlovchi turoperator imkoniyatlariga talablar Transport afzalliklari xususiyatlari bo’yicha segmentlantirish Aviaturlar - uchish xavfsizligi ; - to ’ g ’ ri aviareyslar yoki marshrut bo’yicha qulay xizmatlar mavjudligi; - taklif qilinayotgan joylash- tirish vositalari va tur dasturlarining turli assortimenti; - aeroprotda xizmat ko’rsatishni -Aviakompaniya bilan shartnoma munosabatlarining mavjudligi (aviachiptalarning sotilishi haqida yoki charter tashishlarni tashkil qilish); - aviatashuvchilarning ijobiy imidji; - uchish va qo’nish joylariga

tashkil qilish . transferlar. Avtoturlar - qiziqarli marshrut; - avtoturga yuboriladigan guruhlarning geografik joyi; - turning arzonligi . - avtoturni tashkil qilish tajribasi va litsenziyaga ega avtotashuvchil ar bilan aloqalar; -guruhni operator xodimlar bilan kuzatib borish zaruriyati . Temir yo’l turlari - poyezd harakati davomida to’liq servis; - tur marshruti va yo’lda xizmat qilish klassi; -jo’natish, kelish joylari ; - turda ko’chib o’tirishning mavjudligi va to’xtash joylarining davomiyligi . - temiryo’l chiptalarini tarqatish bo’yicha shartlashuv , pritsep vagonlari yoki turoperatorlarni tashkil qilish imkoniyatlari; - guruh turlarini tashkil qilish bo’yicha operatorning bozor imkoniyatlari; - guruhni operator xodimlar bilan ko’rsatib borish zaruriyati; - safarda turistlarning dam olishini tashkil qilish zaruriyati . Kruizlar - qiziqarli marshrut; - turistlarning tashkillashtirilgan dam olishi , ekskursion dastur; - ovqatlanish sifati; -kayutalarning kategoriyasi va yashash sifati; - kruizga jo’natish joyi. - operatorda kema kompaniyasi bilan shartnomaning mavjudligi; - xodimlarning tashkilotchili - gi , bortda tadbirlarni tashkil qilish usuli; - jo’natish joyi va kutib olish xizmatini tashkil qilish. Dam olish - dam olish uchun mehmonxonalarning keng assortimenti; - rejalashtirilgan dam olishning joyi, rekreatsion resurslar ning ta’sir - hududning rekreatsion xususiyatlarini bilish; -ko’plab mehmonxonalar bilan ishchanlik va shaxsiy aloqalarning mavjudligi; - ofisda kerakli

qilish xususiyat - lari; - dam olishni tashkil qilish; - sifatli ovqatlanish. hujjatlarning mavjudligi. Davolanish - rejalashtirilgan dam olish joylari , resurslarining baloneologik samarasi; -davolanish uslublari - ning ro’yxati; - sanatoriyalarning keng assortimenti va ularda yashash sharoitlari . -kurort va alohida davolanish profelini bilish; - davolash bazasi va sanatoriyalarda joylashtirish hamda oziqlantirish sifati; Tanishuv turlari - qiziqarli marshrutlar; -ekskursiya dasturlarining keng tanlovi; - turistik markazlarda mehmonxonalarning qulay joylashishi . - ekskursion hujjatlarning mavjudligi va turmarkazlar va ekskursiyada turlarning to’liq tasvirlab berish; - guruh ekskursiyalarini tashkil qilish tajribasi, sayyohlik markazlarida gidlarning mavjudligi Ta’lim olish - ta’lim olish davrida yashashning sharoitlari; - ta’lim olish jarayonini hujjatlashtirish variantlari (diplom, sertifikatlash, litsenziyalari) va ularni chet ellarda aprobatsiya qilish; - xizmatlar sifati kafolatlangan chet el hamkorlari bilan shartnoma aloqalari mavjudligi Klubli dam olish - klub infratuzilmasi, u taqdim etayotgan - klub bilan shartnoma aloqalari mavjudligi;

xizmatlari haqida axborot - joylashgan ofisning mavjudligi Taymsher - taymsher – sertifikat sohiblariga to’liq xizmat ko’rsatishni tashkil qilish; -taymsher sohiblari statusi to’g’risida maksimal real axborot olish; - dam olish joylarini tez va birdan ommalashishini tashkil qilish . - potensial mijozlar bilan ishning maxsus sharoitlariga rioya qilish (ko’pincha prezintatsiya shaklida); - mijozlarning viza va transport himoyasini ko’rsatish imkoni; - firmaning barcha imkoniyat - larini hisobga olish zarurligi . Rural turlar -dam olish davrida sifatli tashkil qilingan dam olish; - turlarni buyurtma uchun taqdim etish maqsadga muvofiqligi; - u yoki boshqa joylardagi dam olishning xususiyat - lari bo’yicha to’liq tur-paket va maksimal axborot turlari . - joyni va joylashish vositalarini shaxsan bilish; - xodimlarning tashkilochilik xususiyatlari yoki ijodiyot jamoalari bilan ishlash malaka (sayyohlarning dam olishini tashkil qilish) . Ziyorat turlar - qiziqarli marshrut tashkil qilish; -turda qiziqarli ekskursiya dasturlarining mavjudligi; - ziyoratchilar uchun mumkin bo’lgan imtiyozlar va chegirmalar to’g’risida axborotni bilish; - din masalasida xodimlar - ning kompetentligi . Insentiv turlar - turlar narxi va sifatining optimalligi ; - oilalar bilan safar qilish imkoni . - guruhli mijozlar bilan faol ishlash. Ekstrim turlar - taklif etilayotgan - instruktor va kuzatib

marshrutlarning xavflilik darajasi va imkoni . boruvchilarning mavjudligi; - sport va turistik jihozlarni ijaraga olish imkoni . Ishchan turlar - turlarning qisqaligi; - yakka safarlar; - safar vaqtida biznes bilan shug’ullanish uchun sharoitlar; - taklif etiladigan mehmon - xonalarning joylashishi . - ishchan odamlar, yirik firmalar bilan ishlash tajribasi; - ish sifatining kafolatlanganligi, tezligi va aniqligi . Shop turlar - safar marshruti; - yuklarni o’tkazish shartlari; - bir joyda tezda yuk sotib olish imkoni; - yuklarni tekshiruv punktlar- iga rasmiylashtirishda imtiyozlar mavjudligi - mamlakat tekshiruv organlari bilan ishlash tajribasi . Sab-turlar - safar marshruti va mavzusi; -hamrohlar va ularning qiziqishlari; -joylashish vositalarini tanlash; - mavzuli ekskursiyalar - ning soni va sifati . - operator xodimlarning ijodiy xususiyatlari; - jamoatlar, to’garaklar , fuqarolar uyushmalari bilan aloqalarning mavjudligi . Agent bitimi. Turoperator va turagent o’rtasida hamkorlik agent bitimi asosida olib boriladi. Bu bitimda tomonlarning o’zaro asosiy hamkorlik prinsiplari – turlarni sotish, bir – birlarining va turistlar oldida ularning burch va huquqlari belgilab olinadi. Agent bitimining nisbatan ko’proq tarqalgan formulasi quyidagilar hisoblanadi:

Turoperator huquq beradi, turagent esa o’z nomidan turoperatorning turlarini sotish majburiyatini qabul qiladi va ma’suliyatni buyniga oladi. Evaziga turoperator tomonidan komission taqdirlar oladi. Bunday formula shuni beldiradiki:  turist bilan tuziladigan oldi-sotdi shartnomasi va boshqa safar hujjatlarda turagent aytilishi kerak;  Tursotish bilan bog’liq barcha ishlab chiqarish harajatlari va chiqimlar turagent tomonidan to’lanadi;  turagent sotilgan turni bajarilishi uchun o’z haridori oldida bevosita javobgardir. Turoperator o’z tomonidan turagentga har bir sotilgan tur uchun komission taqdirlashni tulaydi. Bunday taqdirlash miqdori turni sotish narxiga foiz hisobida belgilanadi yoki qayd qilingan summa ko’rinishida to’lanadi. Turoperator shuningdek turagent oldida sotilgan turni bajarish chog’ida vujudga keladigan turistga yetkazilgan moddiy va ma’naviy zarar uchun to’liq javob beradi. Bitim ob’ekti. U turoperatorning turlarni sotish va bronlashtirish tartibi va sonining ruyxatini belgilaydi, masalan:  turoperator yillik katalogiga muvofiq yoki cheklangan turlar ruyxatiga asosan turlarni sotish;  turagentdan tushgan buyurtma va turoperatorda mavjud bo’sh o’rinlarga qarab turlarni sotish;  turagent tomonidan unga qat’iy birkitilgan o’rinlar kvotasi bo’yicha turlarni sotish. Bu holda turagent ajratilgan o’rinlar kvotasini turoperatordan qo’shimcha tasdiq olmasdan sotish huquqiga ega. Turlar narxi . Tomonlar reklamada e’lon qilingan turlarning har biri bo’yicha yagona narx haqida kelishib olishadi. Hech bir tomon bu narxlarni oshirish yoki kamaytirishga haqli emas. Turagent belgilangan narxga turistning iltimosi bilan ko’rsatilgan qo’shimcha xizmatlar uchun narx qo’shish huquqiga ega. Masalan, turistning yashash joyidan guruh yig’iladigan joygacha va qaytish qiymatiga.

Komission taqdirlashlar. Ular turagent va turoperator hamkorligi shartlarining negizi hisoblanadi. Komission taqdirlash ikki funksiyani bajaradi: birinchidan, turagentning yagona daromad manbai bo’lib xizmat qiladi; ikkinchidan, uni faol ishlashga rag’batlantiradi. Agar turagent o’zini komission taqdirlanishi oshishidan manfaatda bo’lsa, turoperator uchun har qanday komission oshirilish uning shaxsiy daromadining kamayishini bildiradi. Turoperator va turagent o’rtasidagi munosabatlarda hamisha differensiyalashgan, tamoil jihatidan progressiv komissiya qo’llaniladi: turagent qancha ko’p tur sotsa, unga to’lanadigan komission taqdirlash shuncha yuqori bo’ladi. Komission taqdirlashning quyidagi turlari mavjud:  turoperator va turagent hamkorligining dastlabki bosqichida o’sib boruvchi hajm uchun minimal darajada bazaviy komissiya;  nomavsumiy turlarni sotishni rag’batlantirish uchun qo’shimcha nomavsumiy komissiya qo’llaniladi;  qo’shimcha komissiya guruh turlarni (15-20 kishi) sotish uchun ham to’lanadi;  qo’shimcha komissiya turlarni sotishning yillik hajmiga muvofiq mo’ljaldan ziyodi uchun ham ko’zda tutiladi (retrafaol komissiya);  qo’shimcha komissiya turagentning barqaror ishi uchun to’lanadi. Komission taqdirlashdan tashqari, turagent ishini rag’batlantirish uchun boshqa raqobatlantirish choralaridan ham foydalaniladi, masalan, bonuslar to’lash, ya’ni turlarni belgilangan hajm (norma)dan ortiq sotib, oshirib bajargani uchun qayd etib qo’yilgan summa to’lash, bepul safar yo’llanmasi, qimmatbaho suvenirlar bilan taqdirlash. Hisob – kitoblar. Turoperatorlar va turagentlar hisob-kitoblari joylashgan manzilga qarab, naqd pul to’lash va bevosita bank o’tkazmalari yo’li bilan amalga oshirildi. Bunda shuningdek turagent tomonidan komission taqdirlashni ushlab qolish tartibi ham aniqlanadi, avans muddatlari va yakuniy hisob – kitoblar, sotuvlar haqida oylik hisobot tartibi belgilanadi.

Safar hujjatlarini rasmiylashtirish. Bu shartlar turistning safar uchun zarur harajatlarni berishi va rasmiylashtirish tartibini belgilash lozim. Misol uchun, turoperator xalqaro safar biletlarini rasmiylashtirishga, chiqish vizasini rasmiylashtirish uchun xorijiy konsullikka so’rov bilan chiqishga majbur. Turagent turist bilan vaucher, turputyovka, marshrut varaqasi va banklarga shartnoma rasmiylashtiradi. Safarni o’zgartirish va bekor qilish. Agent bitimida e’lon qilingan va sotilgan turlarni turoperator, shuningdek turagent (turist) tashabbusi bilan o’zgartirish va bekor qilish imkoniyatlari ham ko’zda tutilgan. Bu holat uchun choralarni javobgar tomon belgilaydi (bekor qilish muddati, bekor qilinganda jarima, harajat va qaytarilmaydigan summa hajmlari va boshqalar). Tomonlar javobgarligi. Xizmat ko’rsatishga rioya etilishi, turist shikoyatini ko’rib chiqish va yetkazilgan moddiy va ma’naviy zarar uchun tovon to’lash, ularni vujudga kelishi ehtimoli barcha holatlari va tuzatish uchun zarur choralarni qamrab oladi.

Turistik agentliklar ish texnologiyasi va funksiyalari . Yuqorida aytib o’tildi, chakana turagentlik huquqiy – tashkiliy shakllarga tobe bo’lmagan holda turistik industriya korxonalari tomonidan ishlab chiqiladigan, turoperator tomonidan shakllanadigan alohida xizmatlarni ham, kompleks standart turlar (inklyuziv - turlar) ni sotish bilan shug’ullanadi. Ko’pchilik xorijiy mamlakatlarda amaldagi qonunchilikka muvofiq bunday turlarni sotish huquqi faqat chakana turagentliklarga berilgan. Shuning uchun mazkur biznes ular uchun asosiy faoliyat turi hisoblanadi. Ammo turagentlar kompleks turlarni chakana sotish bilan bir qatorda katta miqdorda turli xil turistik xizmatlarni sotishda ham ishtirok etadi. Ularning ruyxatiga quyidagilarni kiritish mumkin:  muzeyga ekskursiya, kartinalar galeriyasi, arxitektura yodgorliklari shahar tashqarisiga sayr va boshq.;  sanoat va qishloq xo’jaligi korxonalari va ijtimoiy-maishiy, madaniy oqartuv muassasalariga ekskursiya;  ichki va xalqaro transport biletlarini sotib olish;  gid (ekskursovodlar) va gid-tarjimonlar xizmati;  mehmonxona xizmatlari va qo’shimcha joylashtirish vositalari xizmatlari;  umumiy ovqatlanish korxonalari xizmatlari;  avtotransport prokati;  xorijga chiqish vizalarini olishga so ’ rovlarni rasmiylashtirish ;  sug’urta polislarini sotish;  sport va madaniy tadbirlarga kirish biletlari sotish;  suvenirlar, pochta otkritkalari, yo’l ko’rsatkichlar, markalar va boshq. sotish;  valyuta almashtirish;  turistik va sport anjomlarini ijaraga olish. Shunday qilib, turagentlikning asosiy funksiyasi – bu:

 turoperatorlar, mehmonxona va transport korxonalari, ekskurs byurolari, sayr-tomosha korxonalari va boshqa turistik xizmatlarni yetkazib beruvchilar bilan ular ishlab chiqadigan xizmatlarni chakana haridorlarga sotish huquqini olish maqsadida agentlik munosabatlarini o’rnatish;  o’zining turistik xizmatlar mikro bozorida harakatlanishni tashkil qilish, shu maqsadda pochta reklamalari, telefon orqali murojaat, shaxsiy aloqa va boshqalardan foydalanish;  potensial haridorlarni sotiladigan xizmatlar va ularni sotish tartibidan xabardor qilish;  haridorlarni tanlangan turlar (xizmatlar) ga talabnoma olish va bu talabnomalarni turoperator yoki boshqa xizmatlar yetkazib beruvchilarga ularni bronlashtirish va tasdiqlash uchun uzatish;  haridordan tur (xizmat) uchun to’lov haq qabul qilingani tasdig’i olingancha, zarur turhujjatlar rasmiylashtirish va o’z vaqtida turoperatorga yoki boshqa xizmat yetkazib beruvchiga tegishli summa o’tkazishga taqdim etiladi, xorijga tur sotishda vizani rasmiylashtirish, turoperatorga berish uchun haridorning xorijga chiqish pasporti qabul qilinadi;  turoperator yoki boshqa xizmat yetkazib beruvchi tashabbusi bilan turning o’zgartirilgani yoki bekor qilingani haqidagi ma’lumot haridorga yetkaziladi;  haridordan qabul qilingan va turoperatorga yoki boshqa xizmatlarni yetkazib beruvchiga uzatilgan haridor talabnomalari o’zgartirilishi yoki sotib olingan tur (xizmat) ni bekor qilinishi;  turoperator yoki boshqa turistik xizmatlarni yetkazib beruvchi oldida barcha amalga oshirilgan sotuvlar haqida muntazam hisobot berish;  haridordan sotib olingan xizmatlarni bekamu – ko’st bajarilishi bo’yicha shikoyatlarni bartaraf etishda ko’maklashadi;

 turagentlik bozordagi vaziyat haqida, turistlar bildirgan tanqidiy fikrlar va istaklar to’g’risida axborotlar yig’adi va ularni turoperator va boshqa xizmat yetkazib beruvchilarga uzatadi. Yuqorida ko’rsatilgan xalqaro turistik sayohatlarni tashkil qilishning ana’anaviy tarkibi bilan bir qatorda (turoperatorlar va turagentliklar) bu sohaga boshqa soha tashkilotlari tobora ko’proq kirib faol harakat qilishayapti. Bunda xalqaro aviakompaniyalar, mehmonxona zanjirlari, banklar, sug’urta jamiyatlari, savdo uylari, o’zlarining asosiy vazifalari bilan birga turistik xizmatlar sotish bilan shug’ullanuvchi savdo tarmoqlari ko’zda tutilmoqda. Masalan, aviakompaniya avia bilet sotishda haridorga mehmonxona, transfer, beradigan manzilda ekskursiya bronlashtirishni taklif qiladi. Bunday tashkilotlar uchun umumiy bo’lgan sabab shuki ushbu sohalarda ortiqcha kapital hosil bo’lgan. Bu esa xalqaro turizmni rivojlantirish uchun ko’p yillar oldin istiqbollarini ishlab chiqishga qulay sharoit yaratadi. Turistik biznesga o’z kapitallarini sarflar ekan, bu tashkilotlar avvalo boshdan turistik bozorda raqobat kurashida ustunlikka erishish imkoniga egadirlar. Negaki o’z xususiy sotish tarmoqlari (chakana sotish punkti), masalan, bilet kassasi, bank bo’lish, sug’urta agenti, shuningdek yaxshi yo’lga quyilgan avtomat bronlashtirish tizimi, qaysikim turistik xizmatlarni sotish uchun qo’llaniladigan keng imkoniyatlarga egadir. Bunday noan’anaviy sayohat tashkilotchilari rolini global taraqqiyot jarayonida oshishi, turistik bozorda turoperatorlar va turagentlar uchun murakkab vaziyatning paydo bo’lishiga olib keladi.

Turistik safarlarni tashkil etishda turistik firmalarning o’rni va roli. Barcha sayohatlar xoh ichki, xoh xalqaro turizmda bo’lsin, uyushtirilgan va uyushtirilmagan sifatida baholanadi. Turistik firmalar vositachiligi yoki yordamida xorijga yoki o’z mamlakatiga individual va guruh bo’lib sayohat qilish uyushtirilgan turizm hisoblanadi. Individual yoki guruh bo’lib o’z mamlakati yoki xorijga ishtirokchilarning o’zlari tomonidan tashkil etilgan sayohat esa uyushtirilmagan turizm hisoblanadi. Odatda turizmning bu kategoriyasiga nisbatan «havaskor turizm» (oddiy tilda «Yovvoyilar») degan atama qo’llaniladi. Uyushtirilgan va uyushtirilmagan turizm maxsus statistikasi milliy va xalqaro masshtabda yurgizilmaydi, ammo ekspertlar bahosi bo’yicha jahon turizmi umumiy hajmiga uyushtirilgan turizmning 35 % ga yaqin, uyushtirilmagan turizmning 65 % ga yaqin ulushlari to’g’ri keladi. Uyushtirilgan sayohat ulushi hozircha uyushtirilmagan safarlardan ancha orqada qolayotgan bo’lsada, mutloq raqamlarda uyushtirilgan turizm ko’psonli oqimlarni tashkil qiladi va yildan yilga ortib borayapti. Turistik firma – yig’ma tushuncha. Uning zamirida tadbirkorlik tarkibi, turistik xizmatlar oldi-sotdisi sohasida tijoriy asoslarda vositachilik operatsiyalari bilan shug’ullanuvchilar tushuniladi. Turistik firmaning o’zi turistik xizmatlar ishlab chiqarmaydi. U buning uchun zarur ishlab chiqarish vositalariga ega emas. Shuning uchun u sof vositachilik vazifasini bajaradi va ist’molchi topshirig’I bilan ishlab chiqaruvchilardan har xil turistik xizmatlarni sotib oladi (mehmonxona, transport ovqatlanish korxonalari va sayr tomoshalar va boshq.). Turistik firma ist’molchi va turistik xizmatlar ishlab chiqaruvchi o’rtasida vositachi o’rnini egallaydi, bu quyidagi rasmda ko’rsatilgan. Turistik xizmatlar iste’molchilari (sayyohlar ) Turistik firma Turistik xizmatlar ishlab chiqaruvchilar

5-chizma.Turistik xizmatlar oldi-sotdi jarayonida turistik firma o’rni Mamlakat katta qismida turistik biznes ko’psonli tadbirkorlik strukturalariga berilgan. Ular milliy qonunchilikka muvofiq tuziladi va faoliyat yuritadi. Ular o’rnatilgan standartlar, talablar, shartlariga qat’iy amal qilishga majburdirlar. Masalan, Rossiya Federatsiyasida XXI asr boshlarida 10 turistik almashinuvda faol ishtirok etuvchi xorijiy mamlakat katta qismidagi turistik biznes ham xuddi shu raqamlarga yaqinroq baholanadi. Ta’kidlash kerakki, turistik firmalar faoliyatida operatsiyalar hajmi va harakteri, bozordagi o’rni, faoliyat ixtisoslashuvi va turistik bozorning boshqa shartlari bilan bog’liq sezilarli farqlar ko’zga tashlanadi. Eng avvalo, turistik firmalar turoperatorlar (turtashkilotchilar) va turagentlik (turagentlar)ga bo’linadi. Turoperatorlar. Ular turistik mahsulotlarni ulgurji sotuvchilar hisoblanishadi. Turoperatorlar turistik xizmatlar ishlab chiqaruvchilar va ularni chakana sotuvchilar o’rtasida bog’lovchi o’rinni egallaydi. Ommaviy turistik mahsulotlar (inklyuziv safarlar) yaratish uchun ular mehmonxona, restoranlar, transport korxonalari katta hajmdagi xizmatlarini sotib oladilar, ulardan belgilangan yo’nalishda guruh va individual sayohatlar uchun safar paketlarini shakllantiradilar. Turoperatorlar uyushtirilgan turizmning bosh generatorlari hisoblanadi. Ularning asosiy vazifasi bozor talablarini o’rganish va qondirishdan iborat. Ulgurji turfirmalarga o’z biznesini rivojlantirish uchun sezilarli moliyaviy vositalarni investitsiya qilishga to’g’ri keladi. Bu o’z savdo markazi va mahsulotning harakati, samarali sotish tarmog’i yaratish va boshqalar uchun zarurdir. Turistik bozorning katta bo’lakligi va segmentatsiyasi va talab tuoperatorlarning faoliyatini o’z mahsulotini aniq ixtisoslangan yo’nalishga qaratishiga zarurat tug’diradi. Tuoperatorlik faoliyatini asosiy ixtisoslashga yo’nalishlar hisoblanadi:

1. Xorijiy sayyohlarni qabul qilish va xizmat ko’rsatishga ixtisoslashish. Bu faoliyat bilan shug’ullanuvchi turfirmalar qabul qilish bo’yicha turoperatorlar deyiladi. O’zlarining asosiy vazifalarini bajarish uchun ular:  mamlakatda mavjud turistik resurslarni va ulardan foydalanish, egallash, o’z mamlakati bo’ylab turistik sayyohatlar xususiyatlari haqida axborotlarni yaxshi bilishi;  o’z mamlakatida turizmning moddiy-texnik bazasi haqida axborotga ega bo’lish, turistik xizmat ko’rsatuvchi korxonalar bilan ishchan aloqada bo’lish va xorijiy turistlarga xizmat ko’rsatish uchun ulardan foydalanish imkoniyatlari;  xorijiy turistlarni vizali qo’llab-quvvatlash, turfirma taklif etadigan mamlakatga safarlarni sotib olish huquqi (referens)ga ega bo’lish;  xorijiy turistik bozorda o’z mahsulotini sotish va harakatlanish kanallariga ega bo’lish. 2. O’z mamlakati fuqarolarini xorijga turistik safarga borishini tashkil qilishga ixtisoslashish. Bu operatsiyalar bilan shug’ullanuvchi turfirmalar yo’nalish bo’yicha turoperatorlar deyiladi. O’zlarinining asosiy funksiyalarini bajarish uchun ular:  o’z mamlakatida chiqish turizmi bozorida yaxshi o’ringa ega bo’lishi, o’z yurtdoshlariga xorijga turistik sayohatlarni taklif etish va sotish imkoniga ega bo’lishi;  o’z turistlarini xalqaro uchastkalarga borishini ta’minlash uchun xalqaro tashrifchilar (avia va avtotransport, temiryo’l va suv transporti) bilan mustahkam ishchanlik aloqasida bo’lish;  qabul qilinadigan xorijiy turistlarga sifatli xizmat ko’rsatish va vizaviy qo’llab – quvvatlashni ta’minlash uchun qabul qilish bo’yicha chet el turoperatorlari bilan mustahkam sherikchilik munosabatlariga ega bo’lish;  turli mamlakatlarga turistik sayohatlar shartlari bo’yicha zarur axborotga ega bo’lish.

Bozor segmentlari bo’yicha turistik firmalar ixtisoslashuvi. Hozirgi zamon ehtiyoj taraqqiyotida va ko’psonli turistlar xohish istaklarida birorta firma, hatto u yirik turistik firma bo’lsin, mavjud bozor segmentlari va qashshoqligini faoliyatiga qamrab ololmaydi. Amalda har bir turistik firma o’zi uchun nisbatan kirish qulayroq va bozor talabining foydaliroq segmentini tanlaydi. Shu asosda u o’z turistik mahsulotini shakllantiradi, narxlar belgilaydi, tegishli sotish va harakatlanish kanallaridan foydalanadi. Shunday qilib ixtisoslashgan turistik firma vujudga keladi. Demografik, ijtimoiy – iqtisodiy va talabning psixologik xususiyatlariga bog’liq holda biz turoperatorlarni quyidagi yo’nalishlar bo’yicha ixtisoslashuvini kuzatishimiz mumkin:  yoshlar turizmi (maktab o’quvchilari, talabalar);  keksalar turizmi (pensionerlar, veteranlar);  ommaviy turizm (o’rtacha daromadli kishilar uchun);  alohida e’tiborli Elitar turizm (yuqori daromadli shaxslar uchun);  avtobus va kema turizmi;  ekskursiya – tomosha turizmi;  dam olish, davolanish, sport bilan shug’ullanish maqsadidagi turizm;  kongress turizmi va boshqalar. Turistik agentlik (agentlar ). Ular vatandoshlari yoki chet ellik sayohatchilarga shaxsiy notijoriy iste’mol uchun turistik xizmatlarni chakana sotuvchilar sifatida chiqishadi. Chakana turagentlik turoperatorning turistik mahsulotlarini realizatsiya qilishda muhim rol o’ynaydi. Bundan tashqari, ular juda ko’p boshqa xizmatlar–masalan, mehmonxonaga joylashtirish, restoranda ovqatlantirish, transportda tashish, teatr – tomosha tadbirlari bilan shug’ullanadilar. Ularning asosiy daromad manbai bo’lib sotilgan xizmatlarga yetkazib beruvchilar to’laydigan komission taqdirlash hisoblanadi. Turagentliklar turli mamlakatlarda amalda bo’lgan qonunchilikka muvofiq yuridik yoki jismoniy shaxs sifatida rasmiylashtiriladi. Ular hududi bo’yicha uncha katta bo’lmagan bozorda ishlashadi. Katta bo’lmagan aborotga ega bo’lishadi

turistik bozor konyukturasi va turoperatorlar hamda transport kompaniyalari siyosatiga kuchli bog’liq bo’ladi. Turoperator va turagentlikning turistik bozordagi o’rni quyidagi chizmada namoyish etilgan: Turmahsulot iste’molchilari (turistlar ) Chakana turagent liklar Turoperator- turmahsulot yaratuvchi Tur xizmatlar yetkazib beruvchilar 6-chizma.Turoperator va turagentlikning turistik bozordagi o’rni Ammo biroq ulgurji turoperator va chakana turagentlik funksiyalarini hamma vaqt ham aniq chegaralab bo’lmaydi, negaki unisi ham, bunisi ham ulgurji, ham chakana operatsiyalarni bajarishi mumkin. Turoperatorlar ko’pincha o’z turlarini chakana sotish uchun xususiy agentliklar tashkil qiladilar. Turagentlik katta talab mavjud chog’ida o’z navbatida uncha katta bo’lmagan ulgurji operatsiyalarni zimmasiga olishi mumkin.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Turlarni shakllantirish va tashkil etish (turizm)

Turizm xizmat bozorida turoperatorlik faoliyatining asosiy funksiyalari

Kreditlashni tashkil etish asoslari

Menejer faoliyatini tashkil etish

Mehnat faoliyatini tashkil etish