Туризмни режалаштириш фанининг предмети ва вазифалари - Экономика - Рефераты

Туризмни режалаштириш фанининг предмети ва вазифалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76.5 KB

Туризмни режалаштириш фанининг предмети ва вазифалари Режа: 1. Туризмнинг миллий иқтисодиётда тутган ўрни . 2. Ўзбекистонда туризмни ривожлантиришнинг истиқболлари . 3. «Туризм ривожини режалаштириш» курсининг асосий вазифалари .

1. Туризмнинг миллий иқтисодиётда тутган ўрни . Экспертларнинг баҳолашича, XXI асрда жаҳон иқтисодиётини ҳаракатга келтирувчи куч туризм бўлади. 2010 йилга бориб дунёда туристик саёҳатлар сони икки марта кўпайиши башорат қилинмоқда. Бугунги кундаёқ фойдалилиги бўйича туристик хизматлар экспорти ва импорти жаҳон ма ҳ сулот оборотида учинчи ўринни эгалламоқда ва дунё ички ялпи маҳсулотида ўндан бир қисмни ташкил қилмоқда. Иқтисодий фаолиятнинг кўплаб соҳалари учун туристик бизнесни ривожлантиришнинг аҳамияти нақадар катталигини баҳолаш қийин. Туризм ташқи иқтисодий алоқаларда алоҳида ўрин тутади. Ундан олинадиган даромадлар хорижга маҳсулот ва меҳнат чиқармай туриб чет эл валютасини олишнинг муҳим усулларидан бири ҳисобланади. Туристик бизнесни «валютанинг кўринмас экспортчиси» деб аталиши бежиз эмас. Туризмдан олинадиган маблағ тушумлари даромадга айланади ва иқтисодиётнинг турли соҳаларида айланишда давом этаверади. Энг йирик юқори даромадли ва энг динамик тармоқлардан бири бўлмиш, даромадлилиги бўйича фақат нефть қазиб олиш ва қайта ишлашдан кейин турадиган туризм, Бутун жаҳон туристик ташкилоти (БТТ) сайёрамиз ишлаб чиқариш-сервис бозорининг 10 % и ни таъминлайди. Дунё ички миллий маҳсулотининг 6%, жаҳондаги инвестицияларнинг 7%, дунё истеъмол харажатларининг 11 %, бутун солиқ тушумларининг 5–6%, ҳар 16- ишчи ўрни мана шу меҳмондўстлик соҳасига тўғри келади. Келтирилган рақамлар туризм саноати фаолият кўрсатишнинг бевосита самарасини тавсифлайди. Соф иқтисодий самара билан бирга,бу соҳа инсон ҳаётий кучининг қайта тикланиши ва ўз бўш вақтидан оқилона фойдаланишини таъминлайди. Илмий-техник тараққиёт бир томондан жисмоний чарчашнинг камайишига олиб келган бўлса, иккинчи томондан асабий зўриқишларга олиб келкелмоқда. Шу муносабат билан дам олишни режалаштириш вап ташкиллаштиришнинг роли ошиб бормоқда.

Туризм бўйича Гаага декларациясида қуйидагича таъкидлаб қўйилганлиги тасодиф эмас: «дам олиш, бўш вақт ва ҳам тўланадиган даврий таътилга бўлган ҳуқуқ, шунингдек, бу вақтдан таътиллар ўтказиш мақсадида, маърифий ва сайр мақсадларида эркин бориб-келишлар учун фойдаланиш ҳуқуқи, ҳам ички, ҳам халқаро туризмдан олинадиган фаровонликлардан фойдаланиш» – энг зарур нарсалардан бири ҳисобланади. Туризм таассуротларнинг хилма-хиллигини, шарт-шароитнинг ва фаолият турларининг ранг-баранг ўзгаришини таъминлайди, асабий зўриқишнинг камайишига самарали кўмаклашади. Ҳозирги шароитларда бу тармоқнинг аҳамияти ва унинг халқаро, жумладан, ҳукуматлараро ва шахслараро муносабатларга таъсири ҳам доимий равишда ўсиб бормоқда. «Туризмни авваламбор мамлакатлар ва қитъалар ўртасидаги муносабатлар жиҳатидан олиб қараша керак. Халқаро туристик алоқалар қанчалик мунтазам тус олаверса, жаҳон иқтисодиёти шунчалик олдиндан башорат қилиниши, дунё конъюнктураси эса шунчалик барқарор бўлиши мумкин». Ҳозирги жаҳон халқаро туризмининг аҳволини Россиялик олимлар билан бирга таҳлил қилган канадалик олимлар шундай хулосага келдилар. Туристик бизнес ҳар қандай давлат, вилоят, туманнинг иқтисодига ижобий таъсир кўрсатади. Баъзи /арбдаги иқтисодиётчиларнинг баҳоларига қараганда, ундан олинадиган пул тушумлари бир йил давомида 3 мартадан беш мартагача муомалада бўлади. Катта маблағлар талаб қилишига қарамай, туризм соҳасига капитал қўйиш анча фойдалидир, чунки бу маблағлар нисбатан тезроқ ўзини оқлайди, боз устига кўпроқ хорижий валютада сармоя келтиради. Туризмдан олинадиган тушумлар юқори суръатлар билан кўпайиб бормоқда. БТТ башоратига қараганда, 2010 йилда халқаро саёҳатлар иштирокчиларининг сони 1 млрд кишидан ошиб кетади, туризм саноатидан олинадиган даромадларнинг умумий суммаси эса 1550 млрд. А+Ш долларига етиши мумкин.

Бу айтиб ўтилганлар туризм мамлакатлар ва минтақалар иқтисодиётини ривожлантириш учун муҳим аҳамият касб этади, деган хулосага олиб келиши мумкин. У йигирма биринчи аср жаҳон хўжалигининг устувор тармоқларидан бири ҳисобланади. 2. Ўзбекистонда туризмни ривожлантиришнинг истиқболлари Ўзбекистон Республикасининг тури зми соҳаси жаҳон туристик жараёнининг ажралмас таркибий қисми бўлиб, БТТ экспертларининг башорати унга тўла тааллуқлидир. Таҳлил шуни кўрсатмоқдаки, кейинги йиллардаги барча сиёсий ва ижтимоий-иқтисодий беқарорликларга қарамай, мамлакат туризм саноати давлат инвестицияларисиз ва дотацияларисиз ма ҳ сулотлар ва хизматлар ишлаб чиқариш ҳажмини ошириб бораётган халқ хўжалиги тармоқларидан биридир. Ўзбекистон замонавий туризм саноатини ривожлантириш учун барча зарур нарсаларга эга. Буюк Ипак Йўли устида жойлашган Ватанимиз қулай табиий-иқлим шароитларига, бой тарихий, маданий меросга ва айни пайтда ҳам ички, ҳам халқаро туризмни ривожлантириш учун юқори салоҳиятга эга. Юқорида кўрсатилган омилларга муҳим аҳамият бериларкан Ўзбекистон Республикасида туризм саноатини ривожлантириш борасида бир қатор чора тадбирлар амалга оширилмоқда. Бозор муносабатлари шаклланаётган ҳозирги босқичда ташқи ва ички муҳитнинг тез ўзгариб туриши муносабати билан Ўзбекистон туризм бозорини ривожлантиришда ҳам бир қатор муаммолар мавжудлигини очиқ тан олиш зарур. Хусусан, иқтисодиётимиздаги баъзи қийинчиликлар мавжудлиги, иқтисодиётнинг умумий аҳволи жуда ҳам қониқарли давражада эмаслиги, бунинг натижасида аҳоли тўлов қобилиятининг ва туристик хизматларга талаб даражасининг пастлиги, тармоқ моддий базасининг юқори даражада эмаслиги, хорижий туризмнинг кучли ривожланмаганлиги бу бозорга салбий таъсир ўтказмоқда. Ўз навбатида, бундай ҳолат туризм тармоғига валюта маблағлари ва давлат ҳамда мамлакатимиз ва хорижий

инвесторлар томонидан қўйиладиган инвестицияларнинг ҳажми кам бўлишига олиб келади. Бутун дунёда туризм анча катта фойда келтиради ва иқтисодиётнинг ривожланишига кўмаклашади. Бу эса ҳозирги кунда Ўзбекистон учун ҳам муҳим омилдир. Туризм бозори доимий ривожлантириш ва назорат қилиш асосида бошқаришга муҳтож бўлиб, бунда илмий ва оқилона режалаштириш тамойилларидан фойдаланиш зарур. Шундагина туризм давлатга катта иқтисодий фойда келтириши, шунингдек, экологик шарт-шароит ва жамиятдаги ижтимоий-маданий жараёнларга яхши таъсир кўрсатиши мумкин. Ўзбекистон Республикасининг «Туризм ҳақида»ги қонуни туризмни ривожлантириш бўйича миллий, минтақавий, маҳаллий дастурлар ишлаб чиқиш, ушбу юқори рентабелли иқтисодиёт тармоғининг оёққа туриши учун меъёрий-ҳуқуқий база яратиш асосида туризм соҳасида давлат сиёсатини амалга оширишни назарда тутади. Сўнгги йилларда давлат тузилмаларининг туризмга нисбатан муносабати кескин ўзгармоқда. Улар туризмда миллий иқтиосиётнинг инқироздан чиқиши, бозор ҳудудини шакллантириш, давлат бюджетига катта маблағлар тушишининг амалий усулини, бўш вақтдан оқилона фойдаланиш, дам олиш вақтини мазмунли ўтказиш шаклини, халқни мамлакатнинг тарихий-маданий қадриятларига жалб қилиш усулини кўрмоқдалар. Хорижий мутахассислар Ўзбекистон Республикасини унинг нодир табиий ресурслари ва тарихий-маданий мероси туфайли туристик жиҳатдан истиқболи порлоқ малакатлар жумласига киритадилар. Ўзбекистоннинг миллий-маданий тикланиши шароитида ички туризмнинг роли тобора ортиб бормоқда. Шунинг учун Ўзбекистон туристик компанияларининг режаларида у нинг ижтимоий, иқтисодий ва билиш функцияларини ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш назарда тутилган, чунки бозор муносабатларига ўтишда айнан уларга катта зарар етади. Ҳозирги кунда инсонлар мавзуи тарихий-билиш ва даволаниш-соғлиқни тиклаш

маршрутларини кам танлайдилар. Улар савдо қилиш ва фойда олиш учун чет элга боришни маъқул кўрадилар. Йигирма биринчи асрда Ўзбекистон Республикасидаги туристик фаолиятнинг асосий мақсади меҳмондўстлик саноатини янада ривожлантириш учун ташкилий-ҳуқуқий ва иқтисодий муҳит яратиш, республикамиз табиий ва тарихий-маданий салоҳиятидан самарали фойдаланиш асосида рақобатбардош туристик хизматлар бозорини шакллантириш, унинг ижтимоий-иқтисодий манфаатлари ва экологик хавфсизлигини таъминлашдир. Ушбу мақсадларга эришиш учун қуйидаги асосий вазифаларни ҳал қилиш талаб этилади: - туристик соҳани молиявий-иқтисодий тартибга солишнинг самарали механизмларини жорий қилиш, маблағ билан таъминлаш манбаларини аниқлаш, бу тармоқдаги инвестиция сиёсатининг энг мақбул моделини яратиш; - тармоқни бошқаришнинг ташкилий тузилмаларини такомиллаштириш; - мамлакат ҳудудини илмий асосланган ҳолда туманларга бўлиш орқали туризмнинг табиий ва тарихий-маданий салоҳиятидан энг мақбул даражада фойдаланишни таъминлаш. +ўйилган вазифаларни бажариш учун тармоқ ходимлари Ўзбекистон Республикасининг «Туризм тўғрисида»ги қонунига ва шу соҳада чиқарилган меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларга асосланишлари керак. 3. «Туризм ривожини режалаштириш» курсининг асосий вазифалари . «Туризм ривожини режалаштириш» курсининг предмети назорат қилинадиган режали асосда туризмни мақсадга йўналтирилган ҳолда ташкил қилиш қонуниятлари, тамойиллари ва услубларидир. Фанни ўрганиш қуйидаги мақсадларни белгилаб беради: - режалаштиришнинг роли ва ўрнини англаш, туризмни ривожлантириш бўйича назарий таълимотлар ва мавжуд дунё тажрибалари билан танишиш;

- туризмнинг барча турлари ва шаклларини ривожлантиришни режалаштириш ва унга тамойилиал ёндашишларни, давлатнинг бу соҳадаги сиёсати йўналишларини тушуниш; -узоқ муддатли, стратегик, барқарор ва тезкор режалаштириш усулларини ўзлаштириб олиш, туризмни ривожлантириш ва замонавийлаштириш режалари ва дастурларини шакллантириш, уларни ҳар томонлама асослаб бериш ва бажарилишини назорат қилиш услубикаси билан танишиш; - туризмнинг миллий, минтақавий, маҳаллий иқтисодиётга қўшган ҳиссасисини, шунингдек, унинг ижтимоий-маданий ва экологик таъсирини иқтисодий баҳолаш ва таҳлил қилиш кўникмаларини эгаллаш. Туризмни режалаштириш масалаларига ўтишдан олдин, туристик бизнесни белгилайдиган асосий терминларни кўриб чиқсак мақсадга мувофиқ бўларди. Бундай терминлар жумласига «туризм», «туристик ресурслар», «туристик маҳсулот», «туристик хизматлар» ва ш.к.лар киради. Илмий адабиётларда «туризм» тушунчасининг шаклланишига нисбатан турли хил ёндашувлар мавжуд. 1993 йилда БМТнинг Статистика қўмитаси туризмнинг қуйидаги таърифини қабул қилди: «Туризм – сайёҳлик қилаётган ва дам олиш, ишбилармонлик ва бошқа мақсадларда ўзининг одатдаги муҳитидан ташқарида, кетма-кет бир йилдан ортиқ бўлмаган давр мобайнида жойлашган шахсларнинг фаолиятидир» 1 . Туристик саёҳатнинг мақсадини таъминлар экан, меҳмондўстлик саноати кўплаб турдаги захираларни ўзлаштиради ва уларни истеъмол учун тайёрлайди. Туристлар учун истеъмол объекти саёҳатдан иборат. У мазкур давр мобайнида эҳтиёжларни қондириши мумкин бўлган ма ҳ сулотлар ва хизматларнинг фойдалилиги билан белгиланади. Айнан шу фойдалилик саёҳат қилувчиларнинг ўзига хос эҳтиёжларидан иборат. Булар қуйидагилардир: одатдагидан фарқ қилувчи шароитларда тунаш; туристик 1 WTO маълумоти. 2003

фаровонликларни ишлаб чиқариш ва истеъмол қилиш амалга ошириладиган жўғрофий муҳит; фойдаланиладиган меҳнат воситалари (меҳмонхона ва тарихий-маданий марказлар, транспорт ва ш.к.). Туристларнинг саёҳат ва доимий яшаш жойидан ташқарида бўлишлари вақтида уларга ма ҳ сулотлар ва хизматларни харид қилишда турли қулайликларни таъминловчи барча фаолиятларнинг йиғиндиси туристик хизмат деб аталади. Тури c тик хизмат бир вақтнинг ўзида комплекс ва махсус хусусиятга эга: биринчиси – саёҳатдаги туристнинг хилма-хил эҳтиёжларини қондиришни назарда тутади; иккинчиси эса – ўтроқ яшаш пайтидаги хизмат кўрсатишдан умуман фарқ қиладиган ташкилллаштириш ва тузилишни назарда тутади. Таклиф этиладиган туристик хизматлар, қоида тариқасида, ҳудудлар бўйлаб тақсимланган. Улардан баъзилари (ахборот берувчи, воситачилик ва ш.к.)ни туристлар яшаш жойларида оладилар, бошқалари (транспорт, ахборот ва бошқ.)ни – саёҳат пайтида, учинчлари (овқатланиш, тунаш, кўнгил очиш, даволаниш ва ш.к.)ларни белгиланган туристик жойда оладилар. Олди-сотди ва хизматлар тақдим этиш актларининг вақт ва жой бўйича мос келмаслиги маълум ташкилий қийинчиликлар туғдирадилар. Турзимнинг моддий-техника базасини яратиш ва қўллаб-қувватлаш хизматлар ва ма ҳ сулотлар ишлаб чиқаришни келтириб чиқаради. Улар қуйидаги гуруҳлар бўйича таснифланади: - туристларни жойлаштириш (меҳмонхоналар, мотеллар, кемпинглар, пансионатлар, туристик базалар, хусусий сектор хонадонлари, палаткалар, кемалар, поездлар, яхталар ва ш.к.); - озиқ-овқат билан таъминлаш (ресторанлар, кафелар, ошхоналар ва ҳ .к.); - бориладиган мамлакат бўйлаб ҳаракатланиш, бошқа мамлакатларнинг ҳудуди бўйлаб транзит ўтиш;

- реклама ва маҳсулотини ўтказиш (фирмаларнинг маршрутларни ишлаб чиқиш, транспортда, жойлашиш воситаларида ўрин бронлаштириб қўйиш бўйича хизматлари); - экскурсиялар ўтказиш (таржимонлар, экскурсоводларнинг хизматлари); туристларнинг ишбилармонлик ва илмий қизиқишларини қондириш (конгресслар, ассамблеялар, илмий конференциялар, симпозиумлар, ярмаркалар, кўргазмалар, ҳам умумий, ҳам махсус мақсадларда ўтказиладиган савдо-сотиқ тадбирларида иштирок этиш); - маданий эҳтиёжларни қондириш (театрлар, кинотеатрлар, музейлар, кўргазмалар, расмлар галереялари, парклар, табиий ва тарихий қўриқхоналар, спорт мусобақалари, тарих ва маданият ёдгорликларини бориб кўриш ва ҳ.к.); - маъмурий-ҳуқуқий талаблар ва расмиятчиликларни назорат қилиш (чегара, божхона, карантин, валюта, полиция хизматлари), шунингдек ҳужжатларни расмийлаштириш (визалар, паспортларни ва ш.к); - туристлар учун турли хил ахборотларни бериш (Ер шари у ёки бу минтақасининг туристик ресурслари, у ердаги жойлашиш воситалари, божхона ва чегара расмиятчиликлари, бориладиган мамлакат валютасининг курси, маршрутлар ва ш.к.); - ахборот воситалари (газеталар, журналлар, китоб нашрлари); - табиатни, тарихий ва маданий меросни қўриқлаш хизматлари; - умумий ва махсус савдо хизматлари (эсталиклар, совқалар, откриткалар ва ш.к.ларни сотиш); - суғурта ва тиббий хизмат кўрсатиш; - давлат ва жамоат туристик органлари, хорижий юридик шахслар ва фирмаларнинг хизматлари. Хизматларнинг бу барча гуруҳлари туристик фаолият йўналишларини белгилашда, айниқса, режалаштириш тамойилсининг асосий дастлабки шарт-

шароитларини таҳлил қилишда ҳисобга олиниши керак. Бу асосий дастлабки шарт-шароитлар қуйидагилардан иборат: - ўз-ўзини намоён қилаётган инсонга (иқтисодий ёки ижтимоий субъект сифатидаги инсондан фарқли равишда) таваккал қилинади; - фирма биргаликдаги қадриятлар билан бирлашадиган моделлардан ташкил топган организм сифатида қаралади. Мутахассислар ҳақли равишда ягона, идеал бошқарув модели йўқ деб ҳисоблашади, чунки ҳар бир фирма ўзига хос, у ўзининг моделини излаши керак. Бу хулоса туристик бизнесни режалаштириш масалаларига ҳам тааллуқлидир.

Хулоса Кейинги йилларда давлат тузилмаларининг туризмга нисбатан муносабати кескин ўзгармоқда. Улар туризмда миллий иқтисодиётнинг инқироздан чиқиши, бозор ҳудудини шакллантириш, давлат бюджетига катта маблағлар тушишининг амалий усулини, бўш вақтдан оқилона фойдаланиш, дам олиш вақтини мазмунли ўтказиш шаклини, халқни мамлакатнинг тарихий-маданий қадриятларига жалб қилиш усулини кўрмоқдалар. Хорижий мутахассислар Ўзбекистон Республикасини унинг нодир табиий ресурслари ва тарихий-маданий мероси туфайли туристик жиҳатдан истиқболи порлоқ малакатлар жумласига киритадилар.

Адаби ё тлар: 1. Шматько Л.П. Туризм и гостиничное хозяйство. Учебное пособие, (ГРИФ) 352стр. 2004г. 2. Зайцева Н.А Менеджмент в социально-культурном сервисе и туризме. Учебник., 224 стр, 2003 г. 3. Гулаяев В.Г Туризм экономика и сациальное развитие: - М ФиС 2003 4. Жукова М.А. Менеджмент в туристическом бизнесе: учеб. пособ. – М:2005 5. Запесоцкий А.С. Стратеческий маркетинг в туризме: Теория и практика. – Спб.: СПбГУП, 2003. -352с. 6. Котлер Ф., Боуэн Дж., Мейкенз Дж. Маркетинг. Гостеприимство. Туризм: учебник. 2-е изд., перараб. и доп. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2002. 7. Сенин В.С. Организация международного туризма: Учебник. 2-е изд., перераб. и доп. –М.: ФиС, 2004. 8. Управление индустрией туризма: Учебное пособ. / Чудновский А.Д., Жукова М.А., Сенин В.С. –М.: КНОРУС, 2004. -448с.

Похожие

Савдо тадбиркорлиги фанининг предмети ва вазифалари

Божхона иши асослари фанининг предмети ва вазифалари

«Саноат ва курилиш иктисодиёти» фанининг предмети ва вазифалари

«Жаҳон қишлоқ хўжалиги» фанининг предмети, услуби ва вазифалари

Туризмда меҳмонхона хизматлари фанининг предмети, мақсади ва вазифалари