Товар захиралари ва товарлар келишини режалаштириш - Экономика - Рефераты

Товар захиралари ва товарлар келишини режалаштириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

107.5 KB

Товар захиралари ва товарлар келишини режалаштириш Режа: 1 Товар заҳираларини нормаллаштириш усуллари. 2 Товар заҳираларини кварталлар бўйича режалаштириш . 3 Товарлар келишини режалаштириш.

1. Товар заҳираларини нормаллаштириш усуллари. Товар заҳираларини нормаллаштириш алоҳида савдо шахобчалари учун товар гуруҳлари бўйича амалга оширилади. Амалиётда асосан икки хил усул, яъни тажриба – статистик ва техник – иқтисодий ҳисоблаш усуллари қўлланилади. Тажриба – статистик усул кўп тарқалган ва ишлатилиши оддийроқ усул ҳисобланиб, ушбу усул орқали товар заҳиралари нормативи уни бор маълумотларни таҳлил қилиш асосида аниқланади. Техник – иқтисодий хисоблаш усули орқали товар заҳиралари нормативи, уни элементларга ажратиш орқали биринчи усулга нисбатан асосланганроқ ҳисобланади Товар заҳиралари нормативи жорий товар заҳиралари чакана савдо шахобчалари, улгуржи савдо омборлари, оммавий овқатланиш кархоналари ва йўлдаги товарлар учун алоҳида хисоб – китоб қилинади. Жорий товар заҳираларига савдо шаҳобчаларида (магазин, киоск, ларёк, уларни ёрдамчи хоналарида), улгуржи база омборларида, оммавий овқатланиш кархоналарида (ресторан, ошхона, кафе) сақланаётган жорий заҳиралар киради. Булар кунлар ҳисобида ва сўмда нормаллаштирилади. Йўлдаги товарларга чакана ва улгуржи савдо кархоналари тамонидан сотиб олинган, йўлда келаётган ва (товар) етказувчи (патавшик) лар тамонидан жўнатилган лекин тўлов ҳужжатлари ҳам банкка белгиланган муддатда топширилмаган товарлар киритилади. Бу заҳиралар алоҳида кунлар ва сўм ҳисобида нормаллаштирилади ва кейин жорий заҳиралар нормативига қўшилади. Мавсумий ва олдиндан етказиб бериладиган товар заҳиралари уларни ташиш ва сотиш режалари асосида сўм ҳисобида алоҳида режалаштирилади. Ушбу заҳиралар ҳар кварталнинг охирига ҳисоб – китоб қилинади. Товар заҳираларини нормаллаштириш қоида ва усулларини кўриб чиқамиз. Товар заҳираларини нормативлари қиймат ўлчовларда (сўмда) ва нисбий кўрсаткичларда, яъни кунлар ҳисобида аниқланади. Товар заҳиралари нормативини аниқлашда биринчи қоида унинг миқдори эҳтимолда тутилган максимал ва минимал миқдори ўртасида бўлиши керак. Бу қоида қуйидагича ифодаланади 3 max > 3 th >3 min Бунда: 3 t max – товар заҳиралари максимал миқдори; 3 th – товар заҳиралари нормативи ; 3 t min – товар заҳиралари минимал миқдорди. Савдо ташкилотлари ва кархоналарида жорий товар заҳиралари нормалаштирилади. Жорий товар заҳиралари нормативлари статистик – тажриба , техник – иқтисодий ва математик усуллар ёрдамида амалга оширилади. Товар заҳиралари нормативини аниқлаш товар таклифи ва талабни бозор

конюктурасини товар заҳиралари нормативлари ва ҳақиқий холатини, товар заҳираларига таъсир қилувчи омилларни чуқур ва комплекс таҳлил қилингандан келиб чиққан хулосаларга асосланиш зарур. Таҳлил бизнесга ўтган йиллар маълумотларини қамраб олиш зарур. Бундай таҳлил савдо кархоналари ва шахобчаларини барча нерархик (уровенларида) бўғинларида амалга оширилиши зарур. Бунда умумий қоида имкон борича кўпроқ омилларни ва динамик қаторларни йиллар қамраб олиши ҳисобланади. Динамик қаторларни таҳлил қилишда куўпроқ математик усуллардан – регрессион моделлар, корреляцион таҳлил, кўп омилли таҳлиллардан фойдаланиш тавсия қилинади. Товар заҳиралари нормативлаштириш унинг алоҳида таркибий элементларини товар гуруҳлари бўйича ҳисоблаш орқали амалга оширилади. Нормативлар чакана савдо, улгуржи савдо, оммавий овқатланиш кархоналари ва (мавсумий, муддатдан аввал олиб борилган) нормативлар бўйича алоҳида ҳисобланади. Чакана савдо учун алоҳида кўриб чиқамиз Чакана савдода жорий товар заҳиралари нормативи қуйидаги элементлардан ташкил топади. I. Товар гурухлари бўйича нормативлар суммаси. II. Йўлдаги товарлар нормативи. Товар гурухлари бўйича норматив қуйидагилардан ташкил топади. 1. Товарларни қабул қилиш ва сотишга тайёрлаш даврига заҳира – КС. Унинг миқдори товар гурухлари (ассортименти) ни тавсифига боғлиқ ва 0,5 -1,5 кун миқдорида хисобга олиш мумкин. 2. Ишчи заҳира (И з ) у савдо залида доимий сақланадиган, кўрсатишга мўлжалланган товарлардан иборат бўлади. И з =К T T Т Б A ЧТА Б A     90 А т - ассортимент турлари. 3. Савдони янги товарлар келгунча узлуксиз таъминлаш учун зарур бўлган товарлар (Ч) жорий тўлдириш заҳираси. Бу заҳира товарларни келтириш муддатига товар ассортиментини оддий ёки мураккаблигига боғлиқ. Товар заҳиралари бу элементи нормативини кўп қисмини ташкил қилади ва товар келганда (max), товарлар келиши арафасида (min) даражада бўлади. Шунинг учун биз юқорида келтирган 3 t max > 3 t м > 3 t1 min қоидадан фойдаланиб товарларни келтириш муддатини ўртача миқдори (Ч) аниқланади ва нормалаштириш жараёнида унинг ярми ҳисобга олинади Ч½. Жорий тўлдириш заҳирасини нормаллаштиришда товарлар келишининг даври ва тезлиги, талабнинг миқдори, буюртма бериш таритби, буюртмани бажариш шарти, товарларни ташишга ва сақлашга кетадиган харажатлар миқдори ҳисобга олинади. Жорий тўлдириш заҳирасининг миқдори оптималлаштирилади ва бу кўрсаткич орқали жорий тўлдириш заҳираси миқдори тўла оптималлаштирилиши мумкин.

Товар ассортиментини умумий сони ва бир маротаба келтиришда неча хил ассортимент келишини ҳисобга олиб товар ассортиментини тўла комплектлаш коэффиценти аниқланади (К к ) ва бу кўрсаткич орқали савдо корхонасида неча кундан кейин тўла комплект таъминланиши аниқланади. Масалан: дўконда матоларни турлари 15 хил. Бир маротаба келтиришда 4 хил мато келтирилди, уларнинг келтириш муддати 1 ойда бир маротаба, яъни 30 кунда. К к = 267,0 15 4  Ундан келиб чиқиб, Ч = 112 267,0 30  кун, бунинг ярми 112 : 2 = 56 кун. 4.Кафолат учун зарур бўлган товар заҳиралари. Бу заҳира товарларни келтириш муддати бузилади, талаб кескин ўзгариши ва бошқа кўзда тутилмаган ҳолатлар юз бериб келганда савдони таъминлаш учун зарур бўлади (К). Юқоридагилардан келиб чиқиб, жами товар заҳиралари нормативи (Н)баробар бўлади: оддий ассортиментдаги товарлар учун Н=КС +И з + Ч ½ +К 5.Мураккаб ассортиментли товар гуруҳлари учун Н= КС + И З + (Ч:К К ) ½ +К Ушбу нормативни жорий тўлдириш заҳирасини (Ч) оптималлаштириш орқали умумий нормативни оптимал миқдорини аниқлаш инглиз математик олимлари Уилсон – Уайтинлар тавсия қилган математик моделдан фойдаланиш мумкин. Бу модел товарларни келтиришга ва сақлашга кетадиган ҳаражатларни минималлаштириш орқали ҳисоб – китоб қилинади. Бунинг учун минимал ҳаражатлар товарларни ташиш оптимал партияси қандай миқдорида таъминланишини аниқлаш орқали амалга оширилади. S 0 = C KQ2 S 0 – оптимал партия миқдори , (кип, қоп, кг, т, дона) К – товарларни ташишга кетган ҳаражат, ўлчови, сўм бирлигида. С – сақлаш ҳаражатлари, сўм ўлчов бирлигида. Q – чакана товар айланиши ҳажми, натурал кўрсаткичда. Ушбу формуладан фойдаланган ҳолда товарларни келтиришни оптимал сонини аниқл а ш мумкин (П) П= K CQ Q S 2 0 Бу кўрсаткич бир йилда 1 кварталда неча маротаба товарлар партияси келтирилишини кўрсатади. Товарларни келтириш қандай интервалда, ёки неча кундан кейин товарлар партияси келтирилишини (Ч) аниқлаш мумкин Ч= СQ К К П K i i 2   К i – давр куни, 360 ёки 90 кун. Товар гуруҳлари бўйича Н суммасига йўлдаги ва жўнатилган лекин ҳисоб учун ҳужжатлар етиб келмаган товарлар нормативини қўшиш керак.

Уни аниқлаш учун ўтган йил ҳолати олинади ва ўртача храналогик усул билан ўртача сумма аниқланади М: 1 январга - 29,4; 1 апрелга - 26,3; 1 июлга – 28,7; 1 октябрга – 29,9; 1 январ режалаштирилган йилга – 28,85, 28 1 5 2 8, 28 9, 29 7, 28 3, 26 2 4, 29       м.с Жами товар заҳиралари билан бир қаторда мавсумий ва олдиндан ташиб қўйиладиган товар заҳиралари суммаси нормаллаштирилади. Уларни товарларни ташиш даврини режаси ва чакана товар айланиши ҳажмини ҳисобга олиб аниқлайди. Бунда мавсумий товар заҳиралари учун уларни турлари ва мавсумий сақланиш муддати ҳисобга олинади. Олдиндан ташиладиганлар учун эса товарларни ташиш муддати ва сақланиш даври ҳисобга олинади. Булар фақат абс о лют сўмда ҳисобланади. Масалан: қиш к и пальто: март – август Товар заҳиралари – 1 апрелга 0,9 м. сўм I. кв. ташиш режаси 1,5 м. сўм II. кв. чакана товар айланиши режаси 0,4 м. сўм. Ушбу маълумотлардан келиб чиқиб, 1 июлга товар заҳираларини аниқлаш мумкин: ТЗ 1 – 1 . 07 = 0,9 + 1,5 – 0,4 = 2,0 м. с. 2 Товар заҳираларини кварталлар бўйича режалаштириш Техник-иқтисодий ҳисоблар орқали режалаштирилган йилнинг IV кварталига аниқланган товар заҳиралар нормативи ва жорий йилнинг IV квартали нормативи асосида режалаштирилган йилнинг I, II, III кварталлари учун товар заҳиралари нормативи сўм ва кунлар ҳисобида аниқланади. Бунинг учун режалаштирилган йилнинг IV квартал нормативидан жорий йилнинг IV квартал нормативини айириб ташлаш йўли билан товар заҳираларини ўзгариш миқдори сўм ҳисобида аниқланади. Асосий мақсад I, II, III кварталларга юқорида аниқланган фарқни тақсимлаш йўли билан ушбу кварталлар учун товар заҳиралари нормативини аниқлашдан иборат. Ушбу фарқни тақсимлаш икки хил усул билан амалга оширилади. Биринчи усул агар кварталлар товар айланиши ҳиссаси кескин фарқ қилмаса ушбу фарқ бир хил миқдорда тақсимланади. Яъни уни тўртга бўлиб, IV квартал жорий йил нормативига қўшилса I квартал режалаштирилган йил нормативи аниқланади. I квартал нормативига фарқни қўшиб II квартал нормативи ва II квартал нормативига яна фарқни қўшиб III квартал норматив и аниқланади. Ҳар квартал учун аниқланган нормативлар суммасини тегишли кварталнинг 1 кунлик товар айланишига бўлиш орқали товар заҳираларининг кун ҳисобидаги нормативи ҳисобланади. Иккинчи усул агар кварталлар товар айланиши ҳиссаси кескин фарқ қилса ишлатилади. Бунда товар заҳиралари (IV квартал жорий ва режалаштирилган йиллари) фарқи кварталлараро ҳар бир кварталнинг йиллик товар айланишидаги

ҳиссасига нисбатан тақсимланади ва қолган жараён биринчи усул тартиби бўйича амалга оширилади. Ушбу усулларни ишлатилиш тартибини қуйидаги шартли мисолда кўриб чиқамиз. Масалан: 1. жорий йилнинг IV кварталига норматив-1520 минг сўм. 2. Режалаштирилган йилнинг IV кварталига норматив-1620 минг сўм Нормативлар фарқи = 1620-1520=100 минг сўм Биринчи усул бўйича нормативларни аниқлаймиз: 1. Нормативлар фарқини ўрта тақсимлаш миқдори=100:4=25 минг сўм 2. Режалаштирилган йилга товар заҳиралари нормативи: 2.1 I кварталга = 1520+25=1545 минг сўм 2.2 II кварталга = 1545+25=1570 минг сўм 2.3 III кварталга = 1570+25=1595 минг сўм 2.4 IV кварталга = 1595+25=1620 минг сўм 3. Режалаштирилган йилга чакана товар айланиши: 3.1 I кварталга 1530 минг сўм, бир кунлиги 1530:90=17,0 минг сўм 3.2 II кварталга 1610 минг сўм, бир кунлиги 1610:90=17,9 минг сўм 3.3 III кварталга 1730 минг сўм, бир кунлиги 1730:90=19,2 минг сўм 3.4 IV кварталга 1790 минг сўм, бир кунлиги 1790:90=19,9 минг сўм 4. Кварталлар бўйича товар заҳиралар нормативи, кунларда: 4.1 I кварталга = 1545:17=91 кун 4.2 II кварталга = 1570:17,9=88 кун 4.3 III кварталга = 1595:19,2=83 кун 4.4 IV кварталга = 1620:19,9=81 кун Иккинчи усул бўйича, яъни кварталларда товар айланиши товар айланиши ҳиссалари кескин фарқ қилган ҳолда. Ушбу усул бўйича товар заҳиралари нормативини аниқлаш йўлини қуйидаги жадвалдаги маълумотлар орқали келтирамиз:

1 жадвал Товар заҳираларини нормативини кварталлар бўйича ҳисоб - китоби (суммаси минг сўм) Кварталлар Чакана товар айланиши Умумий ЧТА.да кварталлар ҳиссаси, % Товар заҳиралари нормативи Жами Бир кунлиги Нормативларни ўзгариш миқдори суммаси Кун- ларда 1 2 3=2:90 4=(2·100)/жамига 5 6 7=6:3 1. Жорий йилни IV квартали 1490 16,6 - 1520 91,6 2. Режалаш- тирилган йил IV квартал 1820 20,2 27,4 (100·27,4)/100=27,4 1620 80,2 I квартал 1530 17,0 23,0 (100·23)/100= =23,0 1520+23= 1543 90,8 II квартал 1610 17,9 24,5 (100·24,5)/100=24,5 1543+24,5=1567,6 87,5 III квартал 1700 18,9 25,5 (100·25,5)/100=25,5 1567,6+25,5=1593,1 86,1 Жами 6660 18,5 100,0 1620-1520=100 - -

3. Товарлар келишини режалаштириш . Чакана товар айланиши кўрсаткичларини режалаштиришни охирги этапи чакана товар айланишини товарлар билан таъминланишини (товарларини келишини) режалаштиришдан иборат. Чунки товар таъминоти чакана товар айланишини моддий асосини ташкил қилади. Чакана товар айланиши режасини бажарилиши(умумий хажми ва таркиби бўйича) асосан товарларни келтирилиши ва товар захираларини ҳолатига боғлиқ. Бозор иқтисодиёти шароитида чакана савдо, оммавий овқатланиш шахобчаларининг сони ва уларни товарлар билан таъминловчиларни сони ва доираси жуда кенгайиб кетди. Ушбу ҳолат чакана товар айланишини товар таъминотини режалаштиришни мураккаблаштириб юборади. Чакана товар айланишини товарлар билан таъминлаш режаси чакана товар айланиши хажми ва ассортименти бўйича режалар, товар захиралари ҳолати ва нормативлари, истеъмол товарлари таклифи режаси каби кўрсаткичларга асосланган ҳолда аниқланиши зарур. Товарлар таъминоти(товарларни келтириш) режасини ишлаб чиқишда савдо ва оммавий овқатланиш шахобчаларини товар таъминотчилари билан тузилган шартнома (кантракт) ларини ҳисобга олиш катта аҳамиятга эга. Шу сабабли, товар таъминоти режасининг умумий ҳажми, айниқса унинг ассортименти товарлар манбалари бўйича тузилиши зарур. Товарларни келтириш режаси натурал ва қиймат кўрсаткичларида аниқланади. Методологик нуқтаи назардан чакана товар айланишини товар таъминоти режаси уни ассортиментлар бўйича олдин натурал кўрсаткичларда ҳисоб китоб қилиш, иккинчи босқичда товар гуруҳлари бўйича прогноз қилинган ўртача баҳолар орқали қийматини аниқлаш ва учинчи босқичда товар таъминотини умумий ҳажми товар гуруҳлари бўйича аниқланган суммаларини жамлаш орқали ниҳоясига етиш зарур. Товар таъминотининг ассортиментлар бўйича режалаштиришда товарларни табиий ёки бошқа омиллар таъсири остида емирилиши, йўқолиши кабилар ҳам ҳисобга олиниши зарур. Шу билан бир қаторда савдо шахобчалари орқали овқатланиш корхоналари ва бошқа савдо шахобчалари, маиший хизмат корхоналарига товарларни сотиш ёки қайта ишлаш учун жўнатилиши режалаштирилган бўлса, ушбу кўрсаткичлар ҳам эътиборга олиниши зарур. Товар келтирилиши режаси аниқ ҳисоб-китобларга асосланган бўлиши керак. Ушбу кўрсаткичларни режалаштиришда техник-иқтисодий ҳисоблаш ва баланс усулларидан фойдаланилади. Товарлар таъминоти вилоят, Республика миққиёсида прогнозлаштириш ва режалаштиришда иқтисодий математик усуллардан фойдаланиш яхши натижалар бериши мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Ў збекистон Республикаси Мулкчилик тўғрисидаги қонун. 1990 йил 31 октябр ўзбекистон Олий Советининг Ведемостлари, 1990 йил №31-33. 2. Ўзбекистон Республикасида Мулкчилик тўғрисидаги қонунга ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ҳақида ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 7 май қонуни ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси. 1993 йил, 5-сон. 3. Ў збекистон Республикаси корхоналар тўғрисида қонун. 1991 йил 15 феврал Ўзбекистон Республикаси қонун ва фармонлари. Тошкент. “Ўзбекистон”, - 1992. 4. Ў збекистон Республикасининг Кооперация тўғрисидаги 1991 йил 14 июн қонуни Ў збекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси. 1991 йил йил, 8-сон. 5. Ўзбекистон Республикасининг ташқи иқтисодий фаолият тўғрисида 1991 йил 14 июн қонуни. Ў збекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. 1991 йил, 8-сон. 6. Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида ўзбекистон Республикасининг 1991 йил 19 ноябр қонуни Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахбортномаси. 1992 йил, 1-сон. 7. Монополистик фаолиятни чеклаш тўғрисида Ў збекистон Республикасининг 1992 йил, 2 июл қонуни Ў збекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси.1992 йил, 10-сон. 8. Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштириш йўлида. Тошкенат., Ў збекистон, 1995. 9. Каримов И.А. ўзбекистон – бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли. Тошкент., Ў збекистон, 1995. 10. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг сиёсий ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг таъмоиллари. Тошкент., Ў збекистон, 1995. 11. www.ziyonet.uz 12. www.nur.uz

Похожие

Товар заҳиралари ва товарларни келишини таҳлили

Чакана товар айланишини прогнозлаш ва режалаштириш

Товарлар ва хизматларни ҳаракатлантириш

Товарлар ва хизматларни харакатлантириш

Талаб ва товар таклифи