Tijorat banklari resurslari bilan bog’liq risklar va ularni boshqarish - Экономика - Рефераты

Tijorat banklari resurslari bilan bog’liq risklar va ularni boshqarish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

221.5 KB

Tijorat banklari resurslari bilan bog’liq risklar va ularni boshqarish Reja: 1. Bank faoliyatida uning resurslarini shakllantirish bilan bog’liq risklar va ularning turlari. 2. Moliyaviy resurslarni joylashishi bilan bog’liq risklar.

Bank faoliyatida uning resurslarini shakllantirish bilan bog‘liq risklar va ularning turlari Bank amaliyotida risk har doim kutilmaan xodisa emas. Bank faoliyatining barcha turi risk bilan bog‘liq. Bank faoliyat turi yoki operatsiyasi riskli ekanligini bilib turib, ushbu operatsiyani amalga oshirishga qaror qiladi va amalga oshiradi. Bank riski iqtisodiy risklarning bir qismini tashkil qilib bank bilan jismoniy va huquqiy shaxslar o‘rtasidagi iqtisodiy munosabatlarga tayanadi. Mablag‘larni kreditlash tamoyiliga asoslanib mijozlarga berilishi ,banklar ishining ma’lum tamoyillarga asosan tashkil qilinishi ular faoliyatining turlari risk bilan bog‘liq ekanligini anglatadi. Bu xol esa bank riskining ob’ektivligini ifodalaydi. Bank faoliyatiga boshqa omillarning ta’siri, ularning natijasini hisoblash imkoniyatining mavjudligi va bir turdagi riskning turli sharoitda bo‘lishi, uni turlicha qabul qilish va hisoblay olish uning yuzaga kelishining sub’ektiv sabablari hisoblanadi. Bank faoliyatida risklarning yuzaga kelishining qo‘yidagi sabablari mavjud: -bozorni yaxshi urganmaslik -resurslarni jalb qilish va ularni joylashtirish soxasida ma’lumotni etarli emasligi -kreditlanadigan loyixa, ob’ekt va mijozlar to‘g‘risida ularning moliyaviy axvoli to‘g‘risida ma’lumot va axborotlarni to‘liq emasligi -tarmoqlar faoliyati xususiyatining inobatga olinmasligi -sub’ektlar yoki mijozlarning ongi,saviyasi , mablag‘dan foydalanish bo‘yicha bilimi. Yuqoridagilarga asoslanib bank riski bank faoliyatini amalga oshirish jarayonida bank mablag‘larining bir qismini yo‘qotish, yoki daromad olmaslik sharoitida ijobiy natijaga umid qilib,bank operatsiyalarini (depozit, kredit investitsiya, valyuta) o‘tkazishdir degan ta’rifni keltiramiz. Bank faoliyatining risk bilan bog‘liq bo‘lishi harajatlar, zararlar va yo‘qotishlar kabi kategoriyalarning doimiy uchrab turishi va ular bank amaliyotining kunlik monitoringida bo‘lishini taqozo etadi. Harajatlar, zarar,

yo‘qotishlar o‘z o‘zidan risk hisoblanmaydi. Bu tushunchalarning har biri o‘zining moxiyatiga ega. Bankning depozitlar, jamgarmalar va boshqa jalb qilingan mablag‘lar bo‘yicha foiz to‘lash,boshqa moliya kredit institutlaridan jalb qilingan mablag‘lar uchun ish haqi to‘lash va boshqa operatsion harajatlar bilan bog‘liq risklari qo‘yidagi shakllarda namoen bo‘lishi mumkin: -bozor iqtisodiyotida yuz berayotgan o‘zgarishlar, -axoli jamgarmalari bo‘yicha to‘lanadigan foiz stavkalarini oshib borishi -kredit resurslari etishmovchiligi va boshqalar. Bunday xolatda banklar o‘z daromadlari bilan harajatlarini yopa olmaydi. Bankning zarar ko‘rishi-bank faoliyatida uchraydigan risklarning oldini ololmaslik natijasida yuzaga keladi. Bank faoliyatida risklar kelajakda amalga oshiriladigan operatsiyalarni taxlil qilmaslik,holatni yaxshi o‘rganmaslik, bozor imkoniyatlariga to‘g‘ri baho bera olmaslik, bank faoliyati uchun salbiy natijalariga olib kelishi mumkin. Yo‘qotishlar- bank foydasini kamaytiruvchi omil hisoblanib, u bank faoliyatining risklilik darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Riskning xajmi bank amalga oshiradigan operatsiyalarning risklilik darajasiga, risk soxasidagi strategiyasi sifatiga bog‘liq bo‘ladi. Daromadlilik va risk o‘rtasidagi nisbatni saqlab turish bankni boshqarishning eng asosiy va murakkab muammosi bo‘lib hisoblanadi. Banklarni ba’zan «risk sotib oluvchi va sotuvchilar» deb ataydilar. Bank risklarini boshqarishni samarali tashkil etish ularni muayyan belgilari bo‘yicha aniq guruhlarga bo‘lish bilan bog‘liq 1 1 Sh.Abdullaeva “Bank risklari va kreditlash”

Risklar tasnifi ularni har birining umumiy tizimdagi o‘rnini belgilash,ularni boshqarishning samarali usullarini qo‘llash imkonini beradi. Bank risklarini tasniflashni qo‘yidagi asosiy tamoyillar asosida olib boriladi. 1. Riskni paydo bo‘lish sabablari va ta’sir qilish harakteri bo‘yicha. 2. Namoyon bo‘lish shakllari bo‘yicha. 3. Boshqarish imkoniyatiga qarab risklarni bo‘lib chiqish 4. Hisoblash usuliga qarab risklarni ajratish. 5. YUzaga kelish va ta’sir vaqtiga qarab risklarni ajratish. 6. YUzaga kelish soxasiga qarab risklarni tasniflash. Paydo bo‘lish sabablariga ko‘ra risklar sof va sun’iy risklarga bo‘linadi. Sof risklar ko‘pincha ob’ektiv xususiyatiga ega va salbiy «o» natijaga erishish ehtimolini bildiradi. Bunday risklarga tabiiy ekologik transport risklari, tijorat riskini bir qismi kiradi. Namoyon bo‘lish shakllariga qarab bank risklari tizimli yoki tizimsiz risklarga bo‘linadi. Tizimli risklar bank tizimidagi umumiy vaziyat natijasida bankning moliyaviy axvoli o‘zgarishi extimoli sifatida ta’riflanadi.

Tizimsiz yoki nomuntazam risklar bank tizimida umumiy axvol barqaror saklangan xolda aloxida olingan bankning moliyaviy axvoli yomonlashishi extimolini bildiradi. Boshqarish imkoniyatiga ko‘ra bank risklari ochiq va yopiq bo‘ladi. Ochiq risklarni tartibga solib bo‘lmaydi. YOpiq risklarni esa boshqarish mumkin. YOpiq risklar diversifikatsiya siyosatini o‘tkazish yuli bilan amalga oshiriladi. YA’ni bunda : • bank operatsiyalarini umumiy xajmini saklash maqsadida bir necha mijozlarga berilgan kreditlarni kichik summalardan keng miqyosda taqsimlash • yirik kreditlarni konsorsial asosda berish; • depozit sertifikatlarini joriy qilish, • qayta hisobga olish operatsiyalarini kengaytirish, • kredit va depozitlarni sug‘urtalash amalga oshiriladi. Balanslashmagan likvidlilik riskini paydo bo‘lishi bank boshqaruv va xodimlari malakasi, bank faoliyatini va nazoratini tashkil qilish, risklarni tartibga solish uchun qo‘llanayotgan usullarning ishonchliligi, aloxida bank operatsiyalari yoki ularning guruhlari bo‘yicha risklar koeffitsienti shkalasini tuzishga asoslanadi. Bank risklari iqtisodiy klassifikatsiyasi qo‘yidagi elementlardan shakllangan. 1. Tijorat bankining turi. 2. Bank risklarini ta’sir doirasi va kelib chiqishi. 3. Bank mijozlarining tarkibi. 4. Risklarni hisoblash metodi. 5. Bank risklari miqdori. 6. Bank risklarini boshqarish. 7. Bank risklari boshqarish metodi. Hozirgi zamonda uch turli bank tizimi mavjuddir – ixtisoslashgan banklar, tarmoq banklari, universal banklar. Demak risk miqdori bo‘yicha ixtisoslashgan banklar risk miqdori boshqa banklarga nisbatan ko‘proq bshladi. Misol: innovatsion banklar , yangi texnologiya asosida ish yuritayotgan korxonalarni

kreditlash bilan Shug‘ullangan banklarda riskni boshqarish qo‘shimcha metodlarni talab etadi. Masalan: davlat tomonidan kafolatlarni olish, zalog qo‘yish va boshqalar. Tijorat bankining ish faoliyatida tarmoqda o‘rtacha risklarni miqdorini inobatga olmoq kerak. Universal harakterga ega bo‘lgan banklar faoliyatida hamma turdagi risklar inobatga olingani maqsadga muvofiqdir. Ko‘rib o‘tilgan variantlarda risklarni miqdor darajasi ko‘proq tarmoq banklariga tegishlidir. Tarmoq banklari tarmoqqa bog‘liqdir. Risklar universal banklarga nisbatan kamroq ta’sirlidir. Buning sababi universal banklar bir operatsiya turidan zarar ko‘rsa,uni boshqa turdagi operatsiyalardan olingan foyda bilan qoplashi mumkin. Bankning risklari 2 ga bo‘linadi: 1. Ichki risklar 2. Tashqi risklar Ichki risklar bank faoliyatidan kelib chiqib ikki turdan iboratdir:  Asosiy faoliyatdan kelib chiqadigan risklar,  YOrdamchi faoliyatdan kelib chiqadigan risklar. Asosiy faoliyatdan kelib chiqadigan risklar: 1. Kredit berishdan kelib chiqadigan risklar; 2. Foiz risklari; 3. Valyuta risklari; 4. Bozor risklari- qimmatli qog‘ozlar bilan risklar; 5. Naqd pulsiz hisob-kitob risklari. Yordamchi faoliyatdan kelib chiqadigan risklar: 1. Depozitlarni muddatdan oldin talab qilinsa; 2. YAngi turdagi operatsiyalardan kelib chiqadigan risklar; 3. Bank muttahamgarchiliklaridan kelib chiqadigan risklar. Tashqi risklar: 1. Siyosiy o‘zgarishdagi risklar; 2. Iqtisodiy o‘zgarishlar risklari;

3. Harbiy harakat (urush) boshlanishi risklari; 4. Natsionalizatsiya; 5. Xususiylashtirish; 6. Qarz kompensatsiyasi; 7. Import litsenziyasini bekor qilish; 8. (er qimirlashi, suv bosishi, yong‘in). Tijorat banklarining mijozlari tarkibi bank risklarini hisoblash metodikasini aniqlab beradi. Mayda kredit oluvchilar bozor iqtisodiyoti spetsifikasidan kelib chiqadigan risklarga monanddir. Yirik va katta miqdordagi kreditlarni bir mijozga berilishi ham tijorat banklarini inqirozga uchrashiga sabab bo‘lgan. Shunday noxush voqelikdan himoyalanishni metodi bu – katta miqdordagi kredit berishni chegaralash metodir. Bank riskini hisoblash metodiga qarab umumiy, ya’ni kompleks riski va xususiyga bo‘linadi. Kompleks risklarni hisoblaganda, uni baholash va prognozlashtirish asosida risklarni miqdorini bankning daromadiga nisbatan aniqlanadi va iqtisodiy normativlarga asosan belgilanadi. Marketing izlanishlar tarixi Shundan dalolat beradiki, ishlab chiqaruvchilar, Shu jumladan banklar ham riskini minimallashtirish, katta miqdorda foyda olishga intiladilar. Risklar va kutilayogan foydani nisbati ba’zi bir ob’ektiv va sub’ektiv omillar ta’sirida bo‘ladi. Risklarni miqdoran pasaytirishning qulay usuli bu sug‘urtalash usuli bo‘lib hisoblanadi. Hozirgi zamonda risklar miqdorini aniqlashda extimollar nazariyasi va matematik statistika usullaridan keng ko‘lamda foydalaniladi. Vaqti bo‘yicha risklar uch turga bo‘linadi. 1. retrospektiv risklar; 2. joriy risklar; 3. kelajakdagi risklar. Bank operatsiyalarining hamma turi risklarga moyildir.

Hozirgi kunda tijorat banklari risklari taxlilida quyidagilarga e’tibor berishimiz shartdir. 1) Iqtisodiyotni o‘tish davridagi inqiroz xolati, ishlab chiqarishni pasayishini; 2) Bank tizimini bozor iqtisodiyoti talabiga javob bermasligini; 3) Inflyasiya darajasini va uning o‘sib borish dinamikasini. Mana bu vaziyat bank risklari va ularning banklar faoliyatiga ta’sirini o‘zgartirishi mumkin. Risklar nazariyasining asta sekin rivojlanishi bilan risklarni taxlil qilish metodikasi va metodologiyasi ham rivojlanib bordi. Hozirgi kunda risklarni taxlil etishni quyidagi bosqichlari mavjuddir. I bosqich. Tijorat bankining turi va ko‘rinishi. II bosqich. Bank risklarining tarmoqlarga ta’siri. III bosqich. Risklarni hisoblash metodikasi, va undagi qo‘yilgan kamchiliklarni taxlili, absalyut va nisbiy ko‘rsatkichlarni taxlili. IV bosqich. Taxlil etilayotgan konkret risklarni boshqarishning mavjudligi. V bosqich. Taxlil asosida ishlab chiqilgan chora-tadbirlarni effektivligiga baho berish. Bank operatsiyalarining harakteriga bog‘liq bo‘lgan risklar . Bank operatsiyalarining x arakteriga bog‘liq bo‘lgan risklar spetsifik harakterga ega bo‘lib bank balansining tarkibida bo‘lib o‘tadigan operatsiyalarga va balansdan tashqarida bo‘lib o‘tadigan operatsiyalarga bo‘linadi. Balans doirasida va balansdan tashqarida bo‘ladigan operatsiyalar quyidagi guruhlarga bo‘linadi. Passiv operatsiyalar risklari. Bizga ma’lum tijorat banklari passiv operatsiyalar asosida o‘zining resurslarini boshqaradi. Moliyaviy resurslarni joylashishi bilan bog‘liq risklar. Tijorat bankning passiv operatsiyalariga quyidagilar kiradi. 1. bank foydasidan ustav kapitalini shakllantirish va ko‘paytirishga ajratmalar.. 2. YUridik shaxslardan kredit olish miqdorini ko‘paytirish.

3. Depozit operatsiyalarni bajarish. Birinchi guruhdagi ko‘rib o‘tilgan passiv operatsiyalar bank kapitalini shakllantiradi. Ikkinchi guruhdagi passiv operatsiyalar bank faoliyatida muljallanmagan kreditlar berishda foydalaniladi, va tijorat bank likvidligini boshqarishga ishlatiladi. Depozit operatsiyalar yordamida bank tomonidan yuridik va jismoniy shaxslarning resurslarini jalb etiladi,quyidagi usullar yordamida: 1. talab etilguncha saqlanadigan depozitlar. 2. Muddatli depozitlar. 3. jamag‘arma depozitlar Tijorat banklari depozitlarni jalb qilaetgan jarayonda aktiv va passiv depozit operatsiyalar orasidagi optimal nisbatni saqlashlari lozim. Banklar foiz riski yoki aktiv operatsiyalar bo‘yicha risklarga o‘z faoliyatida doimiy ravishda duch keladilar. Foiz riskini boshqarish banklarni aktivlarni boshqarish (kreditlar va investitsiyalar) va passivlarni (jalb qilingan mablag‘lari)boshqarishga bo‘linadi. Bank aktivlarini boshqarish bank balansini likvidliligi bilan va mijozlarning qimmatbaho qog‘ozlari va bank kreditini olish shartlarini o‘z ichiga oladi. Foiz risklarini boshqarishni bir nechta konsepsiyalari mavjuddir. Shulardan: 1. Bank marjasining miqdori qancha Yuqori bo‘lsa foiz xatarining foizi Shuncha past bo‘ladi. 2. “Spred” konsepsiyasi.O‘rtacha tortilgan stavkalar o‘rtasidagi farqni taxlili va bank majburiyatnomalari bo‘yicha to‘langan o‘rtacha stavkalari o‘rtasidagi farqi bo‘yicha. 3. O‘rtadagi “farq” konsepsiyasi.Bank balansining aktiv va passivi nolikvidligi, bank foizining qat’iy belgilangan yoki suzib yuruvchi foiz stavkasi ma’lum bir muddat bilan aniqlanadi.

Foiz risklarining miqdoriga quyidagilar ta’sir ko‘rsatadi. 1. Aktiv portfelidagi o‘zgarishlar, kreditlar va investitsiyalar o‘rtasidagi nisbati o‘zgarishi ham. 2. Passivlar strukturasidagi o‘zgarishlar, bankning o‘zining mablag‘lari bilan jalb qilingan mablag‘larining o‘rtasidagi nisbatining o‘zgarishi. 3. Foiz stavkasining dinamikasi.

Адабиётлар : 1. Финансы Подредакцией В.М. Родиновой. М.: Финансы и статистика, 1995. 2. Д. Шим и Д. Сигел. Финансовый менеджмент. М.,1996. 3. Д. Шим и Д. Сигел. Методы управления стоимостью и анализа затрат. М., 1995. 4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Кичик ва ўрта тадбиркорликни ривожлантиришни рағбатлантиришга оид қўшимча чора - тадбирлар тўғрисида"ги Фармони, (1997. 31 январь). Солиқ ва божхона хабарлари, 1997 й. 6 - 12 январ. 7 - сон. 5. Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Банк тизимини янада эркинлаштириш ва ислоҳ қилиш борасидаги чора - тадбирлар тўғрисида"ги Фармони, Халқ сўзи. 2000 й. 21 март.

Похожие

Tijorat banklari resurslari bilan bog’liq risklar va ularni boshqarish usullari

Tijorat banklari risklari va ularni boshqarish usullari

Tijorat banklari resurslari va ularni tashkil qilishning umumiy jihatlari

Tijorat banklari resurslari va ularni tashkil qilishning umumiy tarkibi

Tijorat banklari passivlari va aktivlari bilan bog‘liq risklarni boshqarish