Тиббий хизмат кўрсатишни ривожланиши ва иқтисодиёти - Экономика - Рефераты

Тиббий хизмат кўрсатишни ривожланиши ва иқтисодиёти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

320.5 KB

Тиббий хизмат кўрсатишни ривожланиши ва иқтисодиёти Режа: 1. Ўзбекистонда тиббиётни замонавий ташкил этиш вазифалари 2. Ички бозорни дори-дармонлар билан тўлдириш, 3. Тиббий хизмат аҳволи

Ўзбекистонда тиббиётни замонавий ташкил этиш вазифалари Ижтимоий иқтисодий ривожланиш якунлари ишлаб чиқариш кучларининг қувватига ва ишлаб чиқариш муносабатлари хусусиятларига, техника билан жиҳозлаш ва ишловчиларнинг касбкор тайёргарлигига боғлиқ бўлиб қолмай, балки кўп жиҳатдан демография жараёнларининг ҳолатига, аҳоли соғлиғига ва соғлиқни сақлаш даражасига боғлиқдир. Бу хизматни республика тиббиёт соҳаси амалга оширади. Республикамиз мустақил деб эълон қилиниши давлатимизда бозор иқтисодиёти тамойилларининг шаклланиб бориши бошқа соҳалар билан шу қаторда тиббиётга ҳам ривожланишнинг экстенсив йўлида интенсив йўлига ўтишни тақазо қилади. Республикамиз Президентининг 1998 йил 10 ноябрдаги «Соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ қилиш давлат дастури тўғрисида»ги Фармонда аҳолига кўрсатиладиган кафолатланган бепул, юқори малакали бирламчи тиббий хизматни такомиллаштиришга алоҳида эътибор берилган. Ислоҳотларнинг пировард натижасида қишлоқ жойларда малакали бепул медицина хизматини икки поғонада кўрсатиш кўзда тутилган. Халққа тиббий хизмат кўрсатишни замон талаблари даражасида ташкил этиш кўп томонлама тизимини миллий анъаналар ва жаҳон андозаларини инобатга олган ҳолда ислоҳ қилишга боғлиқ. Давлат дастури бу борада қўйилган муҳим қадам бўлиши шубҳасиздир». Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ қилиш Давлат дастури тўғрисидаги» Фармони асосида ҳамда Вазирлар Маҳкамасининг «Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш тизимида бошқаришни такомиллаштириш тўгрисида»ги қарори асосида жуда катта ташкилий ва амалий ишлар қилинмоқда. Аҳолининг аксари кўпчилиги қишлоқда яшаши эътиборга олиниб 1998-2005 йилларда соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ қилиш концепциясида қишлоқ аҳолисига тиббий ёрдам кўрсатишнинг сифат ва самарадорлигини ошириш, санитария-профилактика хизматини яхшилаш

жаҳон стандартларига жавоб берадиган замонавий клиникаларни, жумладан, хорижий инвестицияларни жалб этган ҳолда барпо қилиш масалаларига алоҳида эътибор берилган. Ана шу дастур асосда қишлоқда замонавий клиникаларни, тиббий асбоб-ускуналарни ва аппаратлар билан жиҳозланадиган ҳамда қишлоқ врачлик пунктлари, кундузги ва хонадон шифохоналари барпо этилмоқда. Ана шулар қатори XXI аср бошларида аҳолига тиббий ёрлам кўрсатиш тизимидаги муаммоларни тезроқ ҳал этиш, аҳолининг барча қатламлари бепул тиббий-санитария ёрдами олишнинг давлат томонидан кафолатланган имкониятлардан бахраманд бўлишда тизимни маблағ билан таъминланиши, тиббиёт ходимларини тайёрлаш ва бошқа бир қанча масалаларни ҳал қилиш керак. Қолаверса аҳолининг даволаш муассасаларининг дори-дармонга бўлган эҳтиёжини қондирмай, замонавий тиббий асбоб-анжомлар ва буюмлар билан таъминламай тиббиётда туб ислоҳотларни ўтказиш, халққа кутилган тиббий ёрдамни кўрсатиш ва соғлиқни муҳофазаси ҳақида сўз ҳам бўлиши мумкин эмас. Ички бозорни дори-дармонлар билан тўлдириш, аҳолига дорихоналар тармоқлари орқали сотишни йўлга қўйиш, даволаш муассасаларини тиббий анжомлар ҳамда, тиббиёт техникаси билан таъминлаш юзасидан шошилинч чора-тадбирлар кўрилди. Аввало, тиббий саноати ривожланган АҚШ, Олмония, Англия, Япония, Италия каби давлатларнинг дори-дармон ва тиббиёт техникаси тижорати билан машғул бўлувчи фирмалар ва компанияларнинг Тошкент ва бошқа шаҳарларда ваколатхоналари очилиб, қўшма корхоналар қуриш ҳақида шартномалар имзоланди. Лекин миллий тиббиёт ва фармацевтика саноатимизни барпо этмай туриб тизимнинг талаб ва эҳтиёжларини тўла қондириш, аҳолини дори воситаларига бўлган талабини таъминлаш муаммосини ҳал қилиш мумкин эмаслигини ҳаёт исботлади.

Юртбошимизнинг мамлакатимизда «Соғлиқни сақлаш тизимини тубдан ислоҳ қилиш Дастури ва уни ҳаётга татбиқ этиш тўғрисида»ги Фармони ижтимоий иқтисодий ҳаётимизда муҳим воқеа бўлди. Давлат аҳамиятига молик бу ҳужжат жамият турмушининг қачонлардан буён оқсаб келаётган жиддий бир соҳасини, наинки оёққа қўйиш, балки уни энг замонавий талаблар асосида ривожлантириш, тиббиёт хизматини халқаро андозалар даражасига кўтариш мақсадларига қаратилган. Тиббиёт тизимини ислоҳ қилишга, уни амалга оширишга катта йўл очиб берган Президентимиз Фармони халқимиз, айниқса, тиббиёт заҳматкашлари томонидан зўр мамнуният билан кутиб олинди. Барча учун барбод бўлган принципларни йўқотмосдан, давлат томонидан кафолатланган тиббий хизматни сақлаб қолиб, даволашпрофилактика муассасаларини давлат тасаруффидан чиқариш ва хусусийлаштиришни амалга оширмоқ лозим. Бунинг учун хусусийлаштириладиган ҳар тиббиёт муассасасининг баланс баҳосини аниқлаш мақсадида уларнинг моддий техник базасини инвентаризациядан ўтказиш керак. Бунда ушбу муассасаларни уларда ишлаб турган ходимларга кейинроқ жамоа мулки сифатида сотиб олиш шарти билан узоқ муддатга ижарага беришни амалга оширмоқ даркор. Шу нуқтаи назардан айтиш жоизки мамлакатимизда соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ қилиш давлат дастури ва уни хаётга жорий этиш тўғрисидаги юртбошимизнинг ушбу фармони ҳаётимизда муҳим воқеа бўлди десак янглишмаймиз. Албатта, янги дастурни қабул қилишдан кўзланган асосий мақсад давлат клиникалари фаолиятига йўналиш беришдан иборат бўлди. Тиббий хизмат аҳволи Инсонларга муносиб турмуш шароитини яратиб бериш, аҳоли соғлиғини сақлаш масаласи давлатимиз ва жамиятимизнинг доиймий диққат марказида бўлиб келмоқда. Тиббиёт соҳасини ислоҳ қилиш, аҳоли соғлиғини ҳимоялаш

масаласини бугунги замон талаблари даражасига кўтариш мақсадида мамлакатимизда доимий миқиёсда махсус дастур амал қилмоқда. Жумладан, замоновий соғлиқни сақлаш тизимини шакллантириш ва ривожлантириш соғлом авлодни тарбиялаш, тиббий хизмат сифатини кескин ошириш бўйича олиб бораётган ишлар талайгинадир. Айни пайтда бу соҳда қўлга киритилган ютуқлар билан бирга, ҳали бери ечилмаган ўткир муаммо ва нуқсонлар борлигидан ҳам кўз юмиб бўлмайди. Уларни бартарф этиш, бу борада тараққий топган давлатлар даражасига эришиш таъкидлашимиз жоиз. Албатта, аҳолимизнинг соғлиғини сақлаш ва даволашда давлатимиз ва жамиятимиз олдидида турган вазифалар, давлат бюджет ва харажатларини белгилашди етарли даражада маблағ ажратиш, тегишли идора ва ташкилотларнинг маъсулиятини ошириш, бу соҳага алоҳида эътибор бериш ўз йўли билан ҳал этилади. Табиийки, бу харажатларни аниқланаётганда нафақат тиббиёт соҳаси ва унинг эҳтиёжини, балки шу тармоқққа бевосита дахлдор бўлган аҳолини тоза ичимлик суви билан таъминлаш, атроф муҳитни муҳофаза қилиш, ҳалқимиз хаётига алоқадар бўлган шунга ўхшаш масалаларнинг ечмини ҳам инобатга олишимиз зарур. 13-жадвал Тиббиёт перосонали сонининг ўзгариш динамикаси (2000-2005 й.й). Йиллар Барча мутахассисликдаги врачлар Олий уқув юртларида мутахассислар тайёрлашни чиқариши Барча мутахассисликдаги врачлар сони, минг киши Бир врачга тўғри келадиган аҳоли сони 2000 3989 81,8 295 2001 3115 81,2 302 2003 2268 81,5 305 2005 2139 81,4 309

Манба: Здравоохранение в Узбекистане. Статистик тўплам, 2005. Албатта, аввалги йиллардаги тажрибисига таяниб, бу масала бўйича ҳам алоҳида дастур ишлаб чиқиб, амалга тошириладиган асосий ишларни аниқ белгилаб олиш даркор. 13- жадвалдан кўриш мумкинки. Тиббиёт персоналини йиллар давомида ўзгариш динамикаси пасаймоқда, 2000 йилда мутахассисларни тайёрлаш 3989 кишини ташкил этган бўлса, 2005 йилга келиб бу кўрсаткич 2139 кишини ташкил этган. Бир врачга тўғри келадиган аҳоли сони эса ошиб бормоқда. Бу дастурда малакатимиз соғлиқни сақлаш тизимини янада такомиллаштириш, бунинг учун тегишли ҳуқуқий, моддий ва молиявий базани мустаҳкамлаш, замоновий билим ва тажрибага эга бўлган тиббиёт ходимларини тайёрлаш ва малакасини ошириш, шу билан бирга одамларда ўз саломатлигини асраш бўйича тўғри ва фаол муносабатни шакллантириш каби масалаларга алоҳида аҳамият бериш зарур. Айниқса, оналик ва болаликни муҳофаза этиш, бугунги тинч, осуда ҳаётимиз ривожига катта хизматлари синган нуронийлар, пенсионерларимизнинг соғлом ва мазмунли умр кечиришлари учун зарур шарт шароит яратиб бериш масаласи диққат эътибор мараказида бўлиши даркор. Шу билан бирга, инсоннинг бошига дард тушганда биринчилар қаторида ёрдамга келадиган олижаноб касб эгалари бўлмиш, шифокорларнинг оғир, ўта мураккаб ва маъсулоиятли меҳнатини муносиб қадрлаш, уларни моддий ва маънавий нуқтаи назардан рағбатлантириш вазифаси ҳам ушбу дастурдан ўрнини олиши лозим. Тиббий хизматлар соҳасини ислоҳ қилиш натижасида маълум натижаларга эришилади. Аммо, соғлиқни сақлаш соҳасини ислоҳ қилишдан аввалги вазият қандай бўлганлигини ҳам унитмаслик керак. Иқтисодиёт хўжалик юритишнинг бозор муносабатларига ўтишдан аввал, республиканинг соғлиқни сақлаш тизими қийин аҳволда қолди ва тиббий

ёрдам кўрсатишнинг етарлича самарали тизимини туза олмади. Узоқ вақт давомида мавжуд бўлган соғлиқни сақлашни бошқаришнинг марказлашган тизими барча республикалар учун бир хил эди. улар қўидагилар билан харакатерлар эди. -марказдан молиялаштириш; -мавжуд ресурсларни тасарруф қилишда раҳбарлар ваколатларининг қатъий ўрнатиш; -тиббий ёрдамни жадаллаштириш эмас, экстенсив ривожланишни рағбатлантириш. 14-жадвалдан кўриш мумкинки, 2005 йилда врачларни категориялар бўйича тақсимланишида малакавий категорияга эга врачлар аёллар ўртасида 49,9 % ни эркаклар ўртасида 52,9 % ни ташкил этган, бу нисбатда эркаклар аёлларга нисбатан 3% га кўпдир. Жинс бўйича тақсимланишда аёл врачлар эркак врачларга нисбатан 2,8 % га кўпдир. 14-жадвал 2005 йилда врачларни категориялар бўйича тақсимланиши Малакавий категориялар Категориялар тақсимланиши % бўйи ча Жинс бўйича тақсимланиши % аёл эркак аёл эркак Олий 14,9 17,0 48,2 51,8 I 30,1 31,0 50,9 49,1 II 4,9 4,9 51,4 48,6 Категорияга эга эмаслар 50,1 47,1 53,1 46,9 Манба: Здравоохранение в Узбекистане. Статистик тўплам, 2005. Номувофиқликнинг асосий сабаби, ҳаёт даражасини пасайиши, айрим хизматларнинг тўловлилиги ва транспорт харажатларининг кескин оишб кетиши ҳисобланган. Бошқа бир фактор жойлардаги кўрсатилиши мумкин бўлган тиббий ёрдам, шу жумлдан махсуслаштирилган тиббий ёрдам турларнинг кўпайиши ҳисобланган. Шифокорларга тўловлар койкалар сонига қараб ажратилар ва самарасизликни рағбатлантирувчи хусусиятга эга эди. шифохона койкалари

миқдоридан келиб чиқиб шифохоналарни молиялаштириш шароитида мазкур муассаса койкалар сонини максимал мумкин мсиқдоргача ошириб кўрсатиш ва уларни баъазн тиббий зарурат нуқтати назаридан асосланмаган ҳолда даволашлар миқдорини ошириш ёки уларнинг ўртача давомийлигини узайтириш ҳисобига тўлиқ ушлаб туришга ҳаракат қилинган. Айнан шу нарса ҳозирги вақтгача Ўзбекистонда содир бўлиб келган. Республиканинг фармацевтика бозори ҳам 80-йиллардан бошлаб инқирозга учради. Ривожланишнинг экстенсив усули тизимини ушлаб туриши учун сезилиларли харажатларни талаб қилди, уларнинг танқислигида эса фармокологияга амалда эътибор берилганлиги учун тиббий препарат ва асбоб ускуна ишлаб чиқариш дунё талабларига жаоб бермасди. Бу номувофиқлик дори дармонларнинг импорт қилинишига, қарамликка олиб келди. Совет тиббиёти илм фаннинг бошқа бир муаммоси бутунлай ташқи дунёдан ажратилганлиги ҳисобланади. Ривожланган мамлакатлар тиббий изланишларнинг юқори молиялаштирилиши шароитида биргаликда ишланган бир вақтда собиқ иттифоқ илм-фан ажратилган паст молиялаштириш шароитида баъзан изланишларнинг сиёсий натижалари билан боғлиқ қаршиликларни енган ҳолда ривожлантирилди. 1992 йилдан бошлаб Ўзбекистонда соғлиқни сақлаш тизимини молиялаштириш аҳоли жон бошига тўғри келадиган харажатлардан келиб чиқиб амалга оширилмоқда., бу эса тиббий ёрдам кўрсатиш сифатини яхшишлаш ва шифохона койкаларининг самарасиз фойдаланишига кетган харажатларни камайтириш имконини беради, натижада койкалар фонди 5,5 % га камайди. Юқорида айтилганларнинг ҳаммаси, шунингдек бошқа юқоридагилардан аҳамияти кам бўлмаган факторлар қўшимча молиялаштириш манбаларини аниқлаш зарурлигини келтириб чиқаради ва соҳани ривожлантиришнинг янада жадал рационал йўлларига ўтишнинг янги ечимларини қидириб топишнинг мақсадга мувофиқлигини белгилайди.

Республикада аҳолига тиббий хизмат кўрсатишиннг асосий ҳажмини молиялаштириш фоиздан маблағ олувчи вилоят бюджетлар ҳисобидан амалга оширилади ва ниҳоят бюджетлари бошидан кечираётган қийинчиликлар фискал хусусиятли қийинчиликларнинг умумий натижасининг, ҳамда соҳани тўлиқ давлат молиявий имкониятларига қарам қилиб қўядиган инляцион сакрашлар натижасида ҳосил бўладиган муаммоларнинг натижаси ҳисобланади. 15-жадвал 2005 йилда соғлиқни сақлашга сарф қилинган харажатлари Мамлакатлар ЯММда фоиз % ҳисобида Ўзбекистон 2,4 Қирғизистон 6,0 Озарбайжон 2,1 Индонезия 2,7 Япония 7,8 Англия 7,3 Германия 10,6 Канада 9,1 Манба: Япония ҳалқаро ҳамкорлик агентлари ва Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш Вазирлигинининг оралиқ ҳисоботи маълумотлари. 15-жадвалдан кўриш мумкинки давлат бюджетидан соғлиқни сақлаш тизимига сарфланган сармоя салмоғи 2001 йилдаги 9,5 фоиздан 2002 йилда 9,3 га камайди. ЯММ ва давлат бюджетининг харажат қисми камайганлиги туфайли соғлиқни сақлаш тизими унга ажратилаётган ресурсларнинг реал қийматининг камайишидан зарур кўрди. Соғлиқни сақлашга харажатлар салмоғи 2000 йилда ЯММ умумий ҳажмидан 1 % фоизга камайди ва 2005 йилда 2,4 % ни ташкил этди. Шу билан бирга соғлиқни сақлашга қилинган харажатлар кўрсаткичлари ЯММ га нисбатан фоиз ҳисобидан дуне стандартлари 7,9 % кўрсаткичларига нисбатан паст.

Аҳолининг соғлиқни сақлашнинг янада самаралироқ йўналиши касалликларнинг олдини олиш: ҳисобланади. Касалликларни унинг дастлабки босқичларида йўқотиш пайдо бўлиб бўлган касаллик билан курашишга нисбатан камроқ тўғридан-тўғри молиявий ресурсларни талаб қилади, шунингдек соғлом одамларнинг самаралироқ меҳнати орқали билвосита иқтисодий самарага эга. ДПМ мурожаат қилиш кўрсаткичлари бўйича кейинги йилларда ўсиб бораётган (1997 йилда 83364,2 дона; 1998 йилда 84729,9 дона; 1999 йилда 85431,4 дона) аҳолининг умумий касалланиш даражаси 2000 йилга келиб 100 минг аҳолига 84808,2 гача камайди, лекин 2005 йилда профилактика чораларнинг вақтида ўтказилмаганлиги туфайли 1193,6 донага кўпайди. Профилактика ишлари қуйидаги йўналишларда олиб борилиши керак: юқумли касалликлар тарқалишишини олдини олиш учун санитар эпидемиологик хизматлар ишини такомиллаштириш; бой ва камбағал мамлакатлар учун бирдек хусусиятни бўлган оғир касаллик турлари билан кўришишини кучайтириш; аҳолининг ўлиши ва касалланишининг камайтиришга имкон берувчи онкологик касалликлар қарши — кураш миллий дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш; миллатни соғломлаштириш мақсадида болалар ва ўсмирлар орасида профилактика ишларини кучайтириш. 1 16-жадвал Ўрта тиббиёт персоналини сонини ўзгариш динамикаси 1 WWW.bearingpoint.uz

Манба: Здравоохраиение в Узбекистане. Статистик тўплам, 2005. 16-жадвал шуни кўрсатмоқдаки, ўрта тиббиёг персоналини сони 2000- 2005 йиллар давомида ошиб бормоқда. Ўрта — махсус ўқув юртларида мутахассисларни тайёрлаб чиқариш ҳам ўсиш тенденциясига эга. Ҳозирги вақтда республикада профилактика ишларига молиявий ресурслар керагидан кам ажратилмоқда. Бундан ташқари соғлиқни сақлаш ташкилотлари тизимининг ўзи ҳам касалликнинг олдини олишдан кўра уни даволашга кўпроқ қаратилган. Аҳолини диспансерлардан ўтказиш ҳам кўпгина ҳолларда пировард мақсадга йўналтирилган. Дастлабки бўғининг етарлича ишламаслиги поликлиника шифохоналари айрим қисмининг паст малакалилиги, мазкур хизматнинг ихтисослашган муассасалар билан ҳамкорлик қилмаслиги туфайли аҳолининг юрак - қон томир онкологик ва бошқа касалликлардан ўлиги ва ногирон бўлиб қолиш ҳоллари кўпаймоқда. Ўз навбатида, касалланиш ва ўлимнинг ўсишида фақатгина амбулатория — поликлиника бўғини фаолияти айбдор деб қатъий айтиш мумкин эмас. Ушбу ўзгаришга салбий таьсир қилувчи бир қанча факторлар мавжуд. Улар орасида экологик ва ижтимоий — иқтисодий факторлар алоҳида аҳамиятга эга. Республика аҳолининг ўртача 70,9 фоизи шу жумладан қишлоқ жойларда 60 фоиз ва шаҳарларда 84,6 фоиз сифатли ичимлик суви билан таъминланган. Ҳар йили очиқ сув ҳавзаларига 160 млп. мл дан ортиқроқ

окава сувлар чиқариб ташланадиган бир пайтда тозалаш қурилмаларининг 40 % ортиқроғи етарлича самарали ишланмаяпти. Натижада республикада ҳар йили ўткир ошқозон ва вирусли гепатит касалликлари билан 200 мингдан ортиқроқ киши касалланмоқда.

17-жадвал Тиббиёт персоналини сонининг ўзгариш динамикаси (2000-2005й.й) . Йиллар Барча мутахассисликдаги врачлар Олий ўқув юртларида мутахассислар тайёрлашни чиқариш Барча мутахассисликдаги врачлар сони минг киши Бир врачга тўғри келадиган аҳоли сони 2000 3989 81,8 295 2001 3115 81,2 302 2003 2268 81,5 305 2005 2139 81,4 309 Манба: Здравоохранение в Узбекистане. Статистик тўплам, 2005 й. 17-жадвалдан кўриш мумкинки, тиббиёт персоналини йиллар давомида ўзгариш динамикаси пасаймоқда. 2000 йилда мутахассисларни тайёрлаш 3989 кишини ташкил этган бўлса, 2008 йилга келиб бу кўрсаткич 2139 кишини ташкил этган. Бир врачга тўғри келадиган аҳоли сони эса ошиб бормоқда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Она ва бола скрининги» Давлат дастурини амалга ошириш мақсадида Тошкент шаҳридан Республика Скрининг маркази, шунингдек, Нукус, Андижон, Қарши, Самарқанд ва Фарғона шаҳарларида «Она ва бола скрининги» марказлари ишга туширилди ва бугунги кунда фаолият кўрсатмоқда. Тиббиёт ходимлари зиммасига соғлом авлодни тарбиялаш маълумотлар юкланган: -репродуктив саломатликни кучайтириш ва такомиллаштириш ҳамда соғлом оилани шакллантириш; -А ва ТИТИ филиалларини фаолиятини яхшилаш, уларни замонавий тиббий асбоб-ускуналар билан таъминлаш; -янги тизим, ёш оила патронажи, ФХДЁ бўлимларида ташкил этилган, ёшларни соғлом оила қуришга тайёрловчи доимий ишловчи курслар, никоҳгача тиббий кўрикдан ўтказиш ишларини янада ривожлантириш ва давом эттириш;

-«Она ва бола скрининги» Давлат дастури бўйича бажарилаётган ишларни нафақат давом эттириш, балки марказлар ишини бутунлай ўзгартириш, унда фаолият кўрсатаётган ходимлар ишга бўлган муносабатини ўзгартириш; -бир ёшгача ва бир ёшдан беш ёшгача болаларни патронажи ташкил этиш, улардаги касалликларни аниқлаш ва соғломлаштириш, шунингдек, 6 ёшли болаларни тиббий тўғрикдан ўтказишда ёндош мутахассиларни қатнашишини таъминлаш ҳамда ушбу кўрикларни сифатли ўтказиш ва соғломлаштириш; -хомиладор аёлларнинг назоратини кучайтириш патронажини таъминлаш, экстратегенитал касалликлар бир хомиладорларни, хомиладорлик давридан стационарларда даволаш, тез тиббий бўлимларига етказиш, туғриғини асоратсиз ўтказиш. Уларни пулсиз, таркибида йод бўлган ва кам қонликка қарши дорилар билан таъминлаш; -қизлар ва ўсмир қизлар касалликка чалинишининг олдини олиш чора- тадбирларини амалга ошириш, қизлар ва ўсмир қизлар репродуктив соғлиғи Республика ўқув-методик марказини ҳамда вилоятларда унинг филиалларини ташкил этиш; -оналик ва болаликни муҳофаза қилиш муассасаларини моддий техник базасини яхшилаш, замонавий асбоб-ускуналар билан жиҳозлаш, уларда ишлаётган мутахассиларни малакасини узлуксиз равишда ошириб бориш; -оналик ва болаликни долзарб масалалари бўйича аҳоли билан учрашувлар, маърузалар, семинарлар, коиференциялар ва форумлар ўтказиш; -хавфсиз эмлаш, болаларда учрайдиган касалликларни интеграллашган усулда олиб бориш, хавфсиз оналик, кўкрак сути билан босқични қўллаб- қувватлаш дастурини янада давом эттириш. Ўзбекистонда суғурта бозорини ривожлантиришнинг асосий йўналишларидан бири ноанъанавий, аммо, тараққий этган давлатларда кенг қўлланиладиган, самараси юксак суғурта турларини жорий этиш кенг тарқалиши учун зарур шартномаларни яратишдан иборат.

Мамлакатимизда соғлиқни сақлаш тизимларини ислоҳ қилишнииг мақсадларига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси 1998 йил 17 июндаги фармойиши билан соғлиқни сақлаш хизмати сифатини яхшилаш ва сифатини ошириш тиббиёт ходимларининг самарали меҳнатларини рағбатлантириш малакали ходимларни етарли қадрлаш чора-тадбирлари белгиланади. 18-жадвал Тиббий воситаларни молиялаштиришни манбаларида ўзгариш динамикаси Молиялаштириш манбалари 2002 йилда 2003 йилда 2004 йилда 2005 йилда Давлат бюджетидан 455 569 682 788 Ш.ж. республика бюджетидан 20 71 85 99 Маҳаллий бюджетдан 435 498 597 690 ГАО «Дори-дармон» 1455 1449 1486 1456 Халқаро нодавлат ташкилотлар 4616 5087 5440 5643 Жами 6526 7105 7608 7887 Манба: Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги маълумотлари Ушбу фармойиш асосида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 3 сентябрдаги «Бюджет ташкилотларини молиялаштириш тартибини такомиллаштириш тўғрисида»ги қарори эълон қилинди ва унга мувофиқ юридик шахс мақомига эга бўлган бюджетдан даромад олувчи ташкилотларда фаолиятининг йўналиши бўйича товарлар ишлаб чиқариш, хизматлар кўрсатиш эвазига молиявий таъминот олиш манбаларини кенгайтириш тавсия этилди. Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2000 йил 6 апрелдаги буйруғи билан давлат бюджетидаги даволаш профилактика муассасаларига давлат бюджети орқали молиялаштирилмайдиган соҳаларда пуллик тиббий хизмат кўрсатилишига рухсат берилади. Ушбу тадбирларнинг барчаси соғлиқ ва уни сақлаш ишлари иқтисодий тушунчалар эканлигини сифатли хизмат учун пул тўлаш лозимлигини, пул тўлангач эса

юқори сифатли тиббий хизмат кафолатланиши шарт эканлигини одамлар онгига сингдиришга қаратилгандир. Тиббий суғурталашпинг жорий этилиши соғлиқни сақлаш соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотнинг босқичларидан бири бўлиб бу ҳақда «Аҳоли соғлиғини сақлаш тўғрисида»ги қонунда 9,16, 24-моддалари Ўзбекистоп Республикаси Президентимизнинг 1998 йилиинг 12 июнидаги фармойишида ва бошқа қонун ҳужжатларида белгилаб қўйилган. Тиббий суғурта касалликлардан ва бахтсиз ходисалар юз беришидан суғурталанишдан тубдан фарқ қилади. Чунки, касалликлардан суғурталанганда касаллик юз бериши туфайли шахсга етказилган мулкий зарар суғурталовчи томонидан суғурталанувчига қоплаб берилиши лозим бўлади. Яъни, унинг объекти бўлиб касаллик ёки бахтсиз ҳодиса туфайли келиб чиққан модлий зарур ўрнини қоплаш саналади. 2006 йил Ўзбекистон республикаси Президентининг 2005 йилнинг 23 декабрдаги фармойиши билан «Шифокорлар ва хомийлар» йили деб белгиланди.

19-жадвал Ўрта тиббиёт персонали сонини ўзгариш динамикаси (2000-2005 й.й) йиллар Барча мутахассисликдаги врачлар Ўрта-махсус ўкув мутахассислар чиқариш, киши юртлари да тайёрла б Ўрта тиббиёт персоналини сони, киши Бир ўрта тиббиёт персоналига тўғри келадиган аҳоли сони 2000 22626 254,2 95 2001 19830 256,9 95 2003 22803 259,7 96 2005 23673 263,1 95 Манба: Здравоохранение в Узбекистане. Статистик тўплам, 2005. Профилактика ишлари қўйидаги йўналишларда олиб борилиши керак: юқумли касалликларнинг олдини олиш учун сантиар-эпидимологик хизматлар ишини такомиллаштириш; бой ва камбағал мамалакатлар учун бирдек хусусиятли бўлган оғир касаллик турлари билан курашишни кучайтириш; аҳолининг ўлиши ва касалланишининг камайтиришига имкон берувчи онкологик касалликларга қарши кураш милиий дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш; миллатни соғломлаштириш мақсадида болалар ва ўсмирлар орасида профилактика ишларни кучайтириш. 19-жадвал шуни кўрсатмоқдаки, ўрта тиббиёт персоналини сони 2000- 2005йиллар давомида ошиб бормоқда. Ўрта махсус ўқув юртларида мутахассисларни тайёрлаб чиқариш ҳам ўсиш тенденциясига эга. Ҳозирги вақтда республикада профилактика ишларига молиявий ресурслар керагидан кам ажратилмоқда Ўз навбатидан, касалланиш ва ўлимнинг ўсишида фақатгина амбулатория - поликлиника бўғини фаолияти айбдор деб қатъий айтиш мумкин эмас. Ушбу ўзгаришга салбий таъсир қилувчи бир қанча факторлар мавжуд. Улар орасида эколгоик ва ижтимоий иқтисодий вакторлар алоҳида аҳамиятга эга.

Республика аҳолисининг ўртача 70,9 фоизи шу жумладан қишлоқ жойларда 60 фоиз ва шаҳарларда 84,6 фоиз сифатли ичимлик суви билан таъминланган. 20-жадвал Ўзбекистон Республикаси ҳудудларида соғлиқни сақлаш муассасалари билан таъминланганлик даражаси Ҳудуд Аҳолининг таъминланганлик даражаси 10 минг кишига тўғри келадиган касалхоналардаги жойлар 10 минг кишига тўғри келадиган амбулатория даволаш муассасалари 2002 2005 Фарқ (+,-) 2002 2005 Фарқ (+,-) Кораколпогистон Республикаси 47,8 58,7 +10,9 153,8 160,2 +6,4 Андижон 62,6 61,8 -0,8 161,0 168,1 +7,1 Бухоро 49,4 47,1 -2,3 184,4 183,7 -0,7 Жиззах 50,3 48,8 -1,5 153,3 165,2 +11,9 Қашқадарё 46,8 55,0 +8,2 101,2 116,0 +14,8 Навоий 48,0 53,2 +5,2 160,5 185,0 +24,5 Наманган 56,7 66,0 +9,3 131,1 154,1 +23,0 Самарқанд 56,1 53,3 -2,8 122,2 129,1 +6,9 Сурхандарё 42,9 47,5 +4,6 109,5 107,8 -1,7 Сирдарё 65,0 65,9 +0,9 252,4 255,9 +3,5 Тошкент 47,1 46,3 -0,8 195,3 197,8 +2,5 Фарғона 61,2 60,2 -1,0 155,8 169,4 +13,6 Хоразм 50,5 54,3 +3,8 145,4 144,4 -1,0 Тошкент шаҳри 80,9 96,2 +5,3 220,7 223,7 +3,0 Ўзбекистон Республикаси 55,7 57,8 +2,1 158,2 163,1 +4,9 Манба: Ўзбекистон Республикаси Иктисодиёт Вазирлиги. Ҳар йили очиқ сув ҳавзаларига 160 млн. м 3 дан ортиқ оқава сувлар чиқариб ташланадиган бир пайтда тозалаш қурилмаларининг 40% дан ортиқроғи етарлича самарали ишламаяпти. Натижада Республикада ҳар йили ўткир ошқозон ва вирусли гепатит касалликлари билан 200 мингдан ортиқроқ киши касалланмоқда.

Соғлиқни сақлаш тизимини ташкил этишнинг асослари Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 14 январдаги 18-сонли «Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни Сақлаш тизимини такомиллаштириш тўғрисида»ги қарорида соғлиқни сақлашни бошқариш ҳамда такомиллаштиришнинг янги схемаси тасдиқланган. Вазирлик марказий аппаратида назорат инспекцияси ҳамда унинг жойлардаги бўлинмалари яратилди. Назорат инспекцияси зиммасига бир қанча ишлар юклатилган. Вазирликнинг марказий аппаратида даволаш-профилактика муассасалари моддий техник таъминлаш бўйича бош бошқарма тузилди. Республика Соғлиқни сақлаш Вазирлиги ҳамда унинг жойлардаги бошқарув органлари ҳақидаги низом тасдиқланди. Республикада илгаригидек оналар ва болалар саломатлигини сақлаш устивор йўналиш бўлиб қолмоқда. Унинг аҳамияти аёллар йили деб, 2000 йилни Соғлом Авлод йили, 2001 йилни - Бола ва она йили деб эълон қилиниши муносабати билан янада ортди. Соҳани молиялаштиришга ёндошиш ҳам ўзгартирилмоқда. Айрим муассасаларни пулли тиббий ёрдам кўрсатиш орқали ўз-ўзини маблағ билан таъминлашга ўтказиш, шунингдек нодавлат соғлиқни сақлаш секторини Республика Президентининг кўзда тутилган имтиёзлар асосида ривожлантириш назарда тутилмоқда. Тиббий хизмат кўрсатилаётган аҳоли миқдоридан ва шифохонада даволанган беморлар сонидан келиб чиққан ҳолда даволаш-профилактика муассасаларини молиялаштиришнинг янги механизми амалиётда татбиқ этилмоқда. Бюджетдан маблағларни жалб этган ҳолда маблағ билан таъминланадиган даволаш-профилактика дори-дармонларни ҳарид қилиш, сотиш ва улардан белгиланган мақсадда фойдаланиш жараёни устидан назоратни ташкил этиш ишлари амалга оширилмоқда. Илмий тадқиқот ишларининг самарадорлигини ва сифатини ошириш мақсадида фундаментал ва назарий изланишларга ажратилган маблағларни конкурс асосида тақсимлаш ҳамда

илмий-тадқиқот институтларини грант асосида молиялаштириш амалда татбиқ этилмоқда. Соғлом турмуш тарзини шакллантириш ҳамда баркамол ёш авлодни тарбиялаш аҳоли саломатлигини сақлаш ва мустаҳкамлашнинг бош мезони бўлиб қолади. Шунинг учун доимий равишда аҳоли ўртасида жисмоний тарбия ва спорт, соғлом турмуш тарзини тарғибот қилиш, миллий ва анъанавий спорт турларини, ҳамда халқ ўйинларини ривожлантириш керак. Республикадаги барча соғлиқни сақлаш муассасалари ва илмий ҳамда ўқув юртлари ходимлари соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ қилиш давлат дастурини ва уни амалга ошириш тўғрисидаги қарорларини кўтаринки руҳ билан қабул қилдилар. Олдимизда турган вазифаларни амалга ошириш учун кадрлар салоҳиятини тўлиқ ишга солиш, резервлардан тўлақонли фойдаланиш керак. Шунингдек қўйилган вазифаларни ҳал қилиш учун барча даволаш ва жамоат ташкилотлари, муассасалари, хўжалик ҳамда халқимиз бу ишда фаол қатнашишга эришмоқ даркор. Республикадаги макроиқтисодий барқарорликниннг пайдо бўлаётганлиги барқарор иқтисодий ўсиш давлат дастурида қўйилган барча режаларни муваффақиятли амалга ошириш учун замин яратмоқда. Республикада соғлиқни сақлаш тизимини ташкил этишни ислоҳ қилишда тиббий хизматларнинг ижобий ва салбий жиҳатлари қуйидагилар: - б озор шароитида ҳар қандай хизмат ёки товар мазкур ҳолатда тиббий - пуллик; -кўрсатилган тиббий хизмат учун ҳақ тўлаш бевосита ёки билвосита мижознинг - ушбу хизматлар пировард истеъмолчининг зиммасига тушади; - м ижоз ўзи хизматлардан фойдаланиши хохловчи муассаса ва мутахассиснинг сифатини тўлиқ даражада бахолаш имконини бермайди. Бундан ташқари тиббий хизматлар истеъмолчиси Ўзбекистоннинг замонавий соғлиқни сақлаш тизимида аниқ бир шахс (пировард истеъмолчи)

эмас, балки аниқ эхтиёж қондирилшидан манфаатдор бўлган бир қанча қатнашувчилар орқали ифодаланганлиги тиббий хизматлар бозорининг ўзига хос хусусияти ҳисобланади. Тиббий хизмат қабул қилинган иқтисодий маънода товар сифатида ўз хусусиятларига эга, энг аввало, бу товар сифатида ўз хусусиятларига эга, энг аввало, бу хусусиятларни соғлиқни сақлаш бозори хусусиятининг ўзига хос мазмунини белигилаб беради ва бу соҳани ташкил этишни ислоҳ қилишда ҳисобга олишни тақозо этади. Бизнинг фикримизча соғлиқни сақлаш тизимини ташкил этишнинг лойиҳалари орасидан қуйидаги уч асосий йўналишни: - т армоқни муниципал бошқариш принципларини кучайтириш; -марказлаштирилган давлат бошқаришнинг устуворлиги ва ушбу соҳада маблағ билан таъминлаш бозори механизмларни этишни ажратиш муҳимдир; -соғлиқни сақлашни ташкил этиш ва маблағ билан таъминлашнинг хорижий тажрибасидан кенг фойдаланиш; -тиббий суғуртани ташкил этишда бошқа мамлакатларда жамланган улкан тажрибадан воз кечмаслигимиз керак. -соғлиқни сақлашни тартибга солишнинг принципал жиҳатдан янги усуллари ва шаклларига аҳолининг ижтимоий муҳофаза қилинмаган қатламлари учун тиббий ёрдамнинг сўзсиз кўрсатилиши ва текинлиги, соғломлаштириш, касалликнинг тизимлилиги ахамияти сақланиб қолади ва хатто кучаяди. Соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ қилиш йўллари Аҳоли соғлиғи потенциали миллий бойликнинг муҳим таркибий қисми ва маданиятли жамиятнинг фундаментал хусусиятларидан бири ҳисобланади. Аҳоли соғлиғини мухофаза қилиш хизматини ҳар томонлама ривожлантириш жамият тараққиётининг муҳим шарти ва ижтимоий ривожланиш даражасининг интеграллашган кўрсаткичидир.

Ислоҳотларнинг асосий мақсади-мамлакатда жаҳон тажрибасини ҳисобга олган ҳолда соғлиқни сақлашнинг эхтиёжлари учун давлат сарфхаражатларини йўл қўйилиши мумкин бўлган даражада энг кўп қисқартирилган ҳолда республиканинг бутун аҳолисини тиббий хизматлар билан ялпи қамраб олишни таъминловчи самаралироқ тизим яратишдир. Бу соғлиқни сақлаш сингари ўзига хос ва алохида соҳада марказлаштирилган давлат бошқаруви усуллари ва қўллаб-қувватлашни бозорга хос йўналтириш механизмлари билан мақбул қшиб олиб боришни излаш зарурлигини кўрсатади. Республика соғлиқни сақлаш соҳасини ислоҳ қилиш дастурини амалга оширишда халқаро амалиёт ютуқларидан фойдаланишни тақазо этади. Масалан, инглиз тилида сўзлашадиган бешта йирик мамлакат (Австралия, Буюк Британия, Канада, Янги Зелландия ва АҚШ) соғлиқни сақлаш тизими кейинги ўн йиллик мобайнида давлат хизматлари ва врачларнинг фаолиятидан норозилик туфайли жиддий ўзгаришларга учради. Ушбу мамлакатлар кўпчилигининг расмий шаҳарлари консенсусга эришиш ва ўзгаришларни қўллаб-қувватлаш мақсадида коолицияни шакллантириш учун ислоҳотларни моделлаштириш ва стратегия билан шуғулландилар. Соғлиқни сақлашга харажатлар камайтиришига уриниш унинг сифат жиҳатдан яхшиланишига эътиборни кучайиши билан мувофиқлаштирилиши кераклиги тўғрисида нуқтаи назар кучаймоқда. Иқтисодий нуқтаи назардан соғлиқни сақлаш истиқболини учга ажратиб кўрсатиш мумкин: ижтимоий ёки давлат, пулли ва тиббий суғурта йўллари. Бизнинг фикримизча, энг муҳим бозор муносабатларига ўтиш соғлиқни сақлаш тизимини нафақат кенгайтириш, унинг моддий-техника базасини такроран ишлаб чиқаришнинг ҳам мамлакатда юз бераётган иқтисодий ўзгаришлар шароитида давлатнинг мазкур тизимни молиялаштириш ҳажмини қисқартириш шароитида тиббий суғурталашнинг фаол киритилишнинг муқобиллигини тушунмоқликдир.

Соғлиқни сақлашни бозор муносабатлари асосида йўналтириш халқаро тажрибасини қўллаш ушбу соҳанинг бир қанча принсипал жиҳатдан янги характерли белгиларида ўз аксини топади. Улардан асосийлари: -хўжалик юритувчи субъект белигларига эга бўлган тиббиёт муассасасининг янги иқтисодий мақоми; -тиббий хизматлар пулли эканлиги суръатларини кучайтириш; -муассасанинг хўжалик фаолияти жараёнида пайдо бўлувчи иқтисодий муносабатлар тизимида тиббиёт ходимлари ўрни ва ролининг ўзгариши. Ўзбекистонда тиббий хизматни бозор ривожланиши принципларига мослашиш мумкинлигини кўрсатадиган йўллар қуйидаги: -соғлиқни сақлаш соҳаси субъектлари фаолиятининг барча жиҳатларига устун даражада иқтисодий муносабатларнинг ёйилиши ва тегишлича иқтисодиётдан ташқари, маъмурий усулларни кескин қисқартириш; -соғлиқни сақлашни маблағ билан таъминлашнинг принципал жиҳатдан бошқа схемасига ўтиш тиббиёт муасссасаларни эмас балки тиббий ёрдам кўрсатишни маблағ билан таъминлаш, хизматларни таъминлашдан қайта йўналтирилган молиявий хисоб-китоблар принципи, шунингдек соғлиқни сақлашни маблағ билан таъминлашга давлатнинг роли ўзгаришига олиб келади; -соғлиқни сақлашни маблағ билан таъминловчи республика ва маҳаллий бюджетлар билан бир қаторда мажбурий ва ихтиёрий тиббиёт суғурта маблағлари, тиббий хизматларга мижозлар томонидан хақ тўланиши ҳисобига манбаларнинг кўпайиши; -тадбиркорлик соғлиқни сақлаш соҳасида шаклланиши, шу жумладан чегарали иқтисодий вазият барқарорланиши давомида сўзсиз кенгайиб борадиган давлат даволаш муассасалари доирасида шаклланиш; -рақобат мухити яратилиши, ушбу йўналишда биринчи ва аён кўриниб турган қадам ахалига тиббий ёрдам кўрсатишда давлат буюртмасини рақобатли жойлаштириш принципи жорий этиш йўли билан қўйилиши мумкин. Маблағ билан таъминловчи томонлар-бюджетлар, тиббиёт суғурта

жамғармалари - «аҳоли эхтиёжларини қондириш даражаси-харажатлар» параметри бўйича тиббий хизмат кўрсатиши мумкин бўлган хизматларининг қиёсий самарадорлигини малакали бахолаши зарур; - соғлиқни сақлаш соҳасида хусусий кичик тадбиркорлик яратилишини қўллаб-қувватлаш ҳамда уларни танлов асосида давлат буюртмаларини бажаришга жалб қилиш механизми дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш зарур ва бошқалар. Қисқача хулосалар: Ижтимоий иқтисодий ривожланиш якунлари ишлаб чиқариш кучларининг қувватига ва ишлаб чиқариш муносабатлари хусусиятларига, техника билан жиҳозлаш ва ишловчиларнинг касбкор тайёргарлигига боғлиқ бўлиб қолмай, балки кўп жиҳатдан демография жараёнларининг ҳолатига, аҳоли соғлиғига ва соғлиқни сақлаш даражасига боғлиқдир. Бу хизматни республика тиббиёт соҳаси амалга оширади. Республикамиз мустақил деб эълон қилиниши давлатимизда бозор иқтисодиёти тамойилларининг шаклланиб бориши бошқа соҳалар билан шу қаторда тиббиётга ҳам ривожланишнинг экстенсив йўлида интенсив йўлига ўтишни тақазо қилади. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ қилиш давлат дастури тўғрисидаги» Фармони асосида ҳамда Вазирлар Маҳкамасининг «Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш тизимида бошқаришни такомиллаштириш тўгрисида»ги қарори асосида жуда катта ташкилий ва амалий ишлар қилинмоқда. Ана шу дастур асосда қишлоқда замонавий клиникаларни, тиббий асбоб-ускуналарни ва аппаратлар билан жиҳозланадиган ҳамда қишлоқ врачлик пунктлари, кундузги ва хонадон шифохоналари барпо этилмоқда. Республикада ахолига хизмат кўрсатишнинг ривожланган тизими мавжуд бўлиб, у умум даволаш ва тор ихтисосли тиббий хизмат ҳар хил турларидан кенг фойдаланиш имконини беради. Ўзбекистонда бир мингдан ортиқ

касалхона, уч мингдан зиёд врачлик пунктлари, амбулатория-поликлиника муассасаси бор, қишлоқ врачлик пунктларининг кенг тармоғи ташкил этилган.

Тавсия этилган адабиётлар: «Ўзбекистон Республикаси фуқароларини соғлиқни сақлаш» тўғрисидаги қонуни. Халқ сўзи, 1996 йил, 18 ноябрь. «Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ этиш Давлат дастури тўғриси» Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А. Каримов Фармони. Халқ сўзи, 1995 йил 4 октябрь. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг «Янгиланиш ва барқарор тараққиёт йўлидан янада изчил харакат қилиш, халқимиз учун фаровон турмуш шароити яратиш-асосий вазифамиздир» маърузаси. – «Халқ сўзи», 2007 йил, 13 февраль. Игнатов В.Г., Батурин Л.А., Бутов В.И. Экономика социальной сферы. Ростов на Дону, 2005.

Похожие

Тиббий хизмат кўрсатишни ривожланиши ва иқтисодиёти

Аҳолига маиший хизмат кўрсатишни ривожлантириш

Аҳолига маиший хизмат кўрсатишни ривожлантириш

Жаҳон иқтисодиёти ва унинг ривожланиши

Меҳмонхона номер фондига хизмат кўрсатишни ташкил этиш