Аҳолига маиший хизмат кўрсатишни ривожлантириш - Экономика - Рефераты

Аҳолига маиший хизмат кўрсатишни ривожлантириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

116 KB

Аҳолига маиший хизмат кўрсатишни ривожлантириш Режа: 1. Аҳолига маиший хизмат кўрсатиш тармоғининг таркиби ва ахамияти 2. Ўзбекистонда маиший хизмат кўрсатиш тармоғи ривожланишининг иқтисодий таҳлили

Ахолига маиший хизмат кўрсатиш миллий иқтисодиётнинг ўзига хос ижтимоий хизмат соҳаларидан бири. Бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида Ўзбекистон Республикасида аҳолига маиший хизмат кўрсатиш тармоғининг ўз анъаналари ва тарихига эга бўлган тизими шаклланган. Ўзбекистон иқтисодиётида маиший хизмат кўрсатиш тармоғи муҳим аҳамият касб этади. Маиший хизмат кўрсатиш муассасаларига иши тушмаган, эхтиёж сезмаган одам топилмаса керак. Ҳозирги кунга келиб хизмат кўрсатишнинг бу тури ривожланиб, аҳолининг хизматини ўтаб, эҳтиёжини қондириб келмоқда, аҳолига маиший хизмат кўрсатиш тармоғи ўз ичига қуйидаги бир-бири билан боғлиқ бўлган 800 дан ортиқ аҳолига пуллик хизмат соҳаларни олади: Уларнинг айрим соҳалари қуйидагилар:  - Пойафзални тикиш ва тиклаш;  - Мўйна-тери маҳсулотларини тикиш ва таъмирлаш;  - Бош кийимларни тиклаш;  - Уй жиҳозларини тиклаш;  - Уй хўжаликларида техникани таъмирлаш;  - Автомашиналарни таъмирлаш;  - Аҳолининг буюртмалари билан уй-жойларни қуриш ва тиклаш;  - Фото ва кинолабороториялар;  - Хаммомлар;  - Кир ювиш корхоналари, химчисткалар;  - Сартарошхоналар;  - Прокат пунктлариннинг хизматлари;  - Мебелларни аҳолининг бюртмаси билан ишлаб чиқариш ва тиклаш. Рўзғорга керакли барча буюмлар: музлаткичми, теливизорми, радиоприёмникми, фотоаппаратми, кийим-кечакларми ёки пойафзалми маълум бир муддат истеъмол қилингандан сўнг ремонт талаб бўлади. Ана шунда барчамиз маиший кўрсатиш муассасаларига мурожат қиламиз. Ўзбекистонда ҳозирги бозор муносабати даврида бу хизмат турларини хозирги давр талабларига жавоб берадиган даражада ривожлантириш,

тартибга солиш ва мувофиқлаштириш даврини кечиктириб бўлмас талабга айланади. Маиший хизмат кўрсатиш соҳалари халқ хўжалик комплексининг ало n ида тармоғидир. Унга кирувчи корхона, ташкилотларда саноат ва чакана савдо функцияларини биргаликда қўшиб олиб бориш, шунингдек ҳар бир буюртмачининг диди ва шахсий эҳтиёжини ҳисобга олган ҳолда хизмат кўрсатиш маиший хизмат хусусиятларини белгилайди. Маиший хизмат кўрсатишни ривожлантириш меҳнаткашлар ва ишчи- хизматчилар фойдаланадиган бўш вақт структурасини такомиллаштиришга, жисмоний қувватни тежашга кўмаклашади. Республикамиз аҳолиси маиший турмуш шароитларида юз берган туб сифат ўзгаришлари, жумладан уй-рўзғор ишларида электр ва механизациялардан тобора кенг фойдаланиш, шахсий хизматга талаб ва эҳтиёжнинг ошиб бориши, маиший хизматнинг ривожланишига замин бўлади. Пойафзал, кийим-бош, мебелларни ва бошқа буюмларни таъмирлаш хизматларини ривожлантирилиши бу буюмларнинг истеъмол қийматларининг хусусиятларини тиклашни таъминлаган ҳолда, улардан янада унумли фойдаланишга, аҳолининг пул маблағларини тежашга жамият моддий ва меҳнат сарфларини анча қисқартиришга кўмаклашади. 2004 йилда Ўзбекистон аҳолисига маиший хизмат кўрсатиш харажатлари кескин кўпайган. Шунинг барча турлари бўйича жами 700 млд. сўмлик хизмат кўрсатилган. Аҳолига энг кўп ҳаммом, сартарошлик хизматлари кўрсатилган. Таъмирлаш хизматларининг ривожлантирилиши, истеъмол буюмларининг хизмат муддатларини узайтиради, бу эса жамиятни ушбу товарларни камроқ ишлаб чиқаришга, шу йўл билан меҳнатни ва маблағни тежаб, бошқа бир буюм ишлаб чиқаришга, ижтимоий-иқтисодий эҳтиёжларни қондиришга ишлатилади.

Маиший хизмат кўрсатиш корхоналари ходимларининг вазифаларини ўз вақтида пишиқ пухта бажаришлари хизмат турларининг янада намунали бўлишига олиб келади. Бунда аҳоли навбат кутиб қолмаслиги, буюртмаларни ўз вақтида қабул қилиниши, пунктларини бир маромда ишлаши муҳим аҳамиятга эга. Маиший хизмат тармоғининг барқарорлаштирилиши ва ривожланиш вазифалари қуйидагилардан иборат: - Маиший хизматларнинг кўп хиллигини таъминлаш ва такомиллаштириш; - Айрим талабларни қондира оладиган соҳаларни ривожлантириш ва уларнинг сифатини яхшилаш; - Аҳолига маиший хизмат кўрсатиш корхоналарини рационал жойлашишини амалга ошириш ва уларни замонавий ускуналар билан қуроллантириш; - Аҳолига хизмат кўрсатишни ихтисослаштириш ва кооперациялаш; - Ишлаб чиқариш қувватларидан, транспорт воситаларидан ва асосий фондлардан тўла тўкис фойдаланиш; - Бажариладиган ишларни ва хизматларни техник ва стандарт талабларга жавоб беришини таъминлаш; - Тармоқнинг бошқарув системасини такомиллаштириш, яъни бозор иқтисодиётига мослаштириш; - Қишлоқ аҳолисига маиший хизмат кўрсатиш даражасини шаҳар даражасига яқинлаштиришдан иборатдир. Хизмат кўрсатишнинг муваффақияти кўп жиҳатдан ходимлар малакасига, рағбатлантириш тизимига боғлиқ. Аҳоли томондан маиший хизматга сарфланган ҳар бир сўм уй хўжалигини юритишга кетадиган 1,5 соатлик меҳнатни тежаш ва шунга мувофиқ аҳолининг бўш вақтини кўпайтириш имконини беради, унинг учун маиший хизмат корхоналари қанчалик яхши ривожланса, хизмат кўрсатиш сифати юқори бўлса, умумий ижтимоий самара ҳам шунчалик юқори

бўлади. Аҳолига маиший хизмат кўрсатиш тармоғини ривожлантиришда ишлаб чиқариш базасини такомиллаштириш катта а n амиятга эга. Корхоналарнинг қуввати ва размерлари аҳолига етарли даражада хизматларни кўрсатиш миқдори билан боғлиқ. Буларни ривожлантириш қуйидаги омилларнинг таъсири билан боғлиқ: - Аҳолига максимал қулайликларни яратиш; - Аҳолининг вақт сарфларини тежаш; - Маиший хизматларнинг комплекс пунктларини тузиш асосида кўрсатиладиган хизматлар сифатини ошириш; - Маиший хизмат корхоналарининг биноларини янги типда яратиш; - Маиший хизматларни янги технологиялар асосида аҳолига кўрсатиш; - Маиший хизмат корхоналарининг оптимал ўлчамларини аниқлаш. Маиший хизмат афзалликларига - бу хизматларни қишлоқ жойларида ташкил этиш ҳам киради. қишлоқ жойларда ташкил қилиниши аҳоли бандлигини оширади, маиший хизматга бўлган эҳтиёжни қондиради. Айниқса ҳаммом, сартарошлик, пойафзал тикиш ва таъмирлаш, электр асбоблари ремонти каби хизматлар аҳолини вақтини тежаш имконини беради. Ўзбекистонда маиший хизмат кўрсатиш тармоғи ривожланишининг иқтисодий таҳлили Хизматлар кўрсатиш соҳаси миллий иқтисодиётини тўлдириб турувчи, ёрдамчи соҳадагина эмас, аҳолини иш билан таъминлаш, ЯИМ ва экспорт ҳажмини кўпайтиришга имкон берувчи, аҳолини турмуш даражасини оширишни, уларни ҳаражатларини оптималаштирувчи тармоқлар мажмуидир. Шу сабабли ҳам мустақиллик йилларида Ўзбекиистон Республикасида аҳолига пуллик хизматлар кўрсатиш соҳасини ривожлантиришга катта эътибор берилди. «Кичик хусусийлаштириш босқичида савдо корхоналари қаторида маиший хизмат кўрсатиш объектлари ҳам хусусийлаштирилди. Агар 1990

йилда маиший хизмат кўрсатиш вазирилиги «Ўз-маиший хизмат» уюшмасига айлантирилган бўлса, 1997 йил Ўзбекиистон Республикаси Президентнинг «Аҳолига маиший хизмат кўрсатиш тизимини янада ислоҳ қилиш тўғгрисида»ги фармонига кўра тармоқда номарказланиш жараёнларини тезлаштириш, рақобат муҳитини яхшилаш, маиший хизмат кўрсатиш корхоналари ва маҳаллий хокимият органларининг хўжалик мустақиллигини ошириш мақсадида бу уюшма тугатилди». 1 Маиший хизмат кўрсатиш соҳаси индивидуал буюртма билан кийим тикиш, пойафзал тикиш ва таъмирлаш, мебель тайёрлаш ва таъмирлаш, кийимни кимёвий тайёрлаш ва тозалаш, сартарошхоналар, маълумотлар бюролари каби корхоналарини ўз ичига олади. Бугунги кунга келиб, маиший хизмат кўрсатиш ҳудудий уюшмалари ва тадбиркорлар уюшмалари маҳаллий хокимияти органларига ҳисобот беради. Қишлоқ жойларида маиший хизмат кўрсатиш нисбатан яхши ривожланмаган. Ўзбекиистон Республикасида пуллик хизматлар кўрсатиш таркибига назар ташласак, бу соҳа ривожланишининг ўзига хос хусусиятини кўрамиз (9-жадвал). 9 -жадвал Ўзбеки истон Республикасида а ҳ олига к ў рсатилган пуллик хизматлар таркиби (%) 1998 2002 * 200 5 ** 1.Й ў ловчи ташиш 35,0 34,6 39,0 2.Уй жой коммунал хизматлари 4,6 4,1 17 3.Маиший хизматлар 14,8 15,4 15,2 4.Бош қ алар (соғлиқни са қ лаш, дам олиш, маданий хорди қ в ах.к.) 45,6 45,9 28,8 5. Жами 100 100 100 1 Тухлиев Н. Таксонов А. «Национальная экономическая модель Узбекитсана», Т. «Укитувчи» 2000 г .

Манба: * «И қ тисодий й ў налишлар». Олти ойлик нашр. Ўзбеки истон июль-декабрь 1999 й. ( Ўзбеки истон Республикаси Молия вазирлиги хузуридаги Соли қ бюджет си ё сати маркази).46-бет **200 5 йилда Ўзбеки истон Республикасини ижтимоий-и қ тисодий ривожлантиришнинг асосий к ў рсаткичлари.Т.200 6 й.46 бет 2005 йилда республикамизда аҳолига кўрсатилган жами пуллик хизматлар улуши 39%, яъни энг юқори. Уй-жой коммунал хизматларининг улуши 17%ни, маиший хизматлар улуши эса 15,2%ни ташқил этган. 1998 йил билан солиштирсак, маиший хизматларнинг жами пуллик хизматлар ҳажмидаги улуши деярли ўзгаради. Шу давр мобайнида уй-жой коммунал хизматларнинг жами соҳасига пуллик хизматлардаги улуши 4 мартага яқин кўпайди. Коммунал хизматлар ўз ичига сув, газ ва иссиқлик таъминоти, уй жойни сақлаш ва эксплуатация хизматларини олади. Яъни бу хизматлар бевосита маиший ва санитария гигиена шароитларни таъминлаб беради. Уй-жой фонди хусусийлаштириш, соҳага давлат дотацияларни камайтира борилиши коммунал хизматларни соҳасида кескин ўзгаришларни характерлайди. Республикамизда хизматлар соҳасининг жами экспортдаги улуши 2004 йилда 11,8%ни ташқил этди, яъни 572,6 млн. А Қ Ш долларига етди. 572,6 млн. А Қ Ш доллари ми қ дори аста сёкин ошиб бормо қ да. Муста қ иллик йилларда Ўзбекиистон Республикасида хизматлар соҳасини, жумладан, аҳолига пуллик хизматлар кўрсатиш соҳасининг ривожлантиришга қаратилган эътибор туфайли бу соҳа ривожланиб бормоқда (10-жадвал.). 10 -жадвал Ўзбеки истон Республикасида ЯИМ, хизматлар ва пуллик хизматлар ҳажми 1998 1999 2000 2001 2002 2003 200 5

Ялпи ички махсулот 1416,6 2128,7 3194,5 4868,4 7469,3 9664,1 12189,5 Хизматлар (млрд. Сум) 621,68 772,4 1173,9 1870,8 2872,9 3682,1 4583,2 А ҳ олига пуллик хизматлар (млрд.сум) 114,6 189,4 305,4 471,2 709,3 934,8 1226,6 Манба: 1998,2000,2005 йилларда Ўзбекиистон Республикасини ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг асосий кўрсаткичлари.Т.1999 (9- бет), 2001(9-бет), 2002(9-бет), 2005(3-бет) й.й. 2004 йилга келиб хизматларнинг ЯИМдаги улуши 37,6га етди ва 4 трлн. 583 млрд.2 млн. сумга етди. Бунинг 1 трлн.276 млрд. 600 млн. сумни аҳолига пуллик хизматлар кўрсатиш қиссасига тўғри келади. Пуллик хизматларнинг ЯИМдан улуши шу йили 10%ни, жами хизматлардаги улуши эса 26,7%ни ташқил этди. Маҳаллий маиший хизмат корхоналарида рақобат мухитини яратиш Аҳолига пуллик хизмат кўрсатиш соҳасини бошқарувини марказлаштиришдан чиқаришни давом эттириш ва вақт мухитини мустаҳкамлаш, маиший хизмат корхоналари ва маҳаллий бошқарув органларининг хўжалик мустақиллигини ошириш асосида вилоятларда маиший хизмат ҳажми йилдан-йилга ошиб бормоқда. Биргина 2004 йилда 2003 йилга нисбатан 1,5 фоизга ошди ва аҳолига пуллик хизмат кўрсатиш ҳажми 409,3 млрд сўмни ёки аҳоли жон бошига пуллик хизмат кўрсатиш 27,9 минг сўмни ташкил этди. Республика худудлари бўйича бу кўрсаткич фарқлидир. Тошкент шаҳрида 2004 йилда 244,1 млрд. сўм пуллик хизмат кўрсатилган бўлса, Самарқанд вилоятида -16,8, Андижон вилоятида 49,0, Фарғона вилоятида 42,9 Бухоро вилоятида 36,1 млрд. сўмни ташкил этди. Энг кам пуллик хизмат кўрсатилган ҳудудлар – Сирдарё вилояти 6,8, Жизаҳ

вилояти 12,7 ва Навоий вилоятида 14,8 млрд. сўмлик пулик хизмат кўрсатилган. Республика ҳудудларини қишлоқ жойларидаги кўрсатилаётган маиший хизматни кўнгилдагидек деб бўлмайди. Жазирама ёз иссиғининг ва қиш кунларида энг зарур бўлган маиший хизмат- ҳаммом ва сартарошлик хизматлари талабга жавоб бермайди. Шунинг учун аҳолининг сихат-саломат бўлиши кўпроқ янги шу икки турдаги хизматнинг ҳажмини ва сифатини ошишига боғлиқ ва бу йўналишга маҳаллий бошқару органларининг мустақиллигини ошириш ва рақобат асосида эришиш мумкин. Мамлакатимиз аҳолиси кундан-кунга ўсиб, уларнинг халқ истеъмол молларига бўлган талаби ҳам ўсиб бормоқда. Айниқса, ҳозирги бозор иқтисодиёти шароитида талабнинг кескин ўсганлиги намоён бўлмоқда ва талабнинг кўп қисми четдан олиш ҳисобига қондириляпти. Бунинг асосий сабаби бизда ишлаб чиқаришнинг пастлигидир. Аҳолининг талаб ва эҳтиёжини қандай қилиб қондириш мумкин. Албатта ҳозирги шароит, ҳар кимдан тежамкорликни, ишбилармонликни, тадбиркорликни ва ташаббускорликни талаб қиляпти. Маиший ҳизмат соҳаларида ҳам бозор иқтисодиётининг таъсири кўринаяпти. Бу соҳаларни янада ривожлантириш, такомиллаштириш ҳозирги замон талабидир. Бунинг учун шу соҳалар бўйича хизмат жойларини хусусийлаштиришга кенг йўл очиб бериш керак. Республика қонуни билан мустаҳкамлаб қўйилган ва қўллаб қувватланган хусусийлаштириш тўғрисидаги қонундан ҳар бир тадбиркор фойдаланиши мумкин. Маиший хизмат муассасаларини хусусийлаштириш бир шунча қулайликларни келтириб чиқаради ва рақобатни ривожлантиради. Айниқса, ижтимоий-ишлаб чиқариш билан банд бўлмаган кишилар маиший хизмат муассасаларининг хусусийлаштирилиши йўли орқали иш билан ҳам таъминланади, аҳолининг бу хизматларидан мамнунлиги ортади. Нафақахўр ва инвалидлар ҳам шу йўл билан таъминланади. Шунингдек

рақобат вужудга келади ва хизматларнинг сифати ортади ва нарҳлар аҳоли даромадига мос келади. Мулкка эгалик ҳуқуқини ўзгартириш, ягона мақсадгина эмас, давлат ва хусусий, яъни янгича давлат тадбиркорлигини шакллантириш воситаси ҳамдир. Йирик ишлаб чиқариш бирлашмалари (тикувчилик, трикотаж, пойафзал) негизида айрим цехлар, участкалар, устахоналар ва ательеларни мустақил ишлаб чиқаришга айлантирилган ҳолда кичик корхоналар ташкил этилади. Бунда асосий эътибор қишлоқ жойларга қаратилади. Биринчи навбатда маиший хизмат кўрсатишнинг паст рентабеллиги ва кичик объектлар айрим Янги аср кооперативларга топширилади. Ўрта катталикдаги объектлар эса шу муассаса томонидан кейинчалик ҳақ тўлаб, давлатдан сотиб олинади ва ижарага берилади. Хусусийлаштириш жараёнида қайд қилганимиздек, кичик, хусусий ва оилавий ательелар, устахоналар, сартарошхоналар ташкил топади. Маҳаллий кенгаш томонидан бу тадбиркорлик қанчалик қўллаб- қувватланса хусусийлаштирилган маиший хизмат соҳаларининг фаолликлари шунчалик ортиб боради. Бунда солиқни ҳам ҳисобга олиш зарур. Маиший хизмат соҳасини ривожлантириш учун солиқ тўлаш борасида маълум бир имтиёзлар берилса ҳам яхши бўлар эди. Ўзбекистонда аҳолига маиший хизмат кўрсатиш соҳасидаги чет эл инвестициясини жалб қилиш, янги ишчи ўринларини ташкил этиш, рақобат мақсадида чет эл фирмалари билан қўшма корхоналари худудларида ташкил этилмоқда. Мулкчиликнинг шакллари бўйича аҳолига кўрсатилган пуллик хизматлар нодавлат ташкилотлари томонидан кўрсатилган хизмат Андижон вилоятида 2004 йилда 80,2 фоиз, Бухоро вилоятида 83,9 фоиз, Жизах вилоятида 78,7 ва Тошкент шаҳрида 73,0 фоизни ташкил қилган бўлса, Сирдарё вилоятида атиги 41 фоиз ва Навоий вилоятида 52,8 фоиз ташкил қилган.

Ҳудудларда маиший хизмат корхоналарни кўпайтириш ва рақобат мухитини яратиш чет эл фирмалари билан ҳамкорликда иш олиб бор илмоқда. Қисқача хулосалар: Ахолига маиший хизмат кўрсатиш миллий иқтисодиётнинг ўзига хос ижтимоий хизмат соҳаларидан бири. Бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида Ўзбекистон Республикасида аҳолига маиший хизмат кўрсатиш тармоғининг ўз анъаналари ва тарихига эга бўлган тизими шаклланган. Ўзбекистон иқтисодиётида маиший хизмат кўрсатиш тармоғи муҳим аҳамият касб этади. Маиший хизмат кўрсатиш муассасаларига иши тушмаган, эхтиёж сезмаган одам топилмаса керак. Ҳозирги кунга келиб хизмат кўрсатишнинг бу тури ривожланиб, аҳолининг хизматини ўтаб, эҳтиёжини қондириб келмоқда, аҳолига маиший хизмат кўрсатиш тармоғи ўз ичига қуйидаги бир-бири билан боғлиқ бўлган 800 дан ортиқ аҳолига пуллик хизмат соҳаларни олади Республикамиз аҳолиси маиший турмуш шароитларида юз берган туб сифат ўзгаришлари, жумладан уй-рўзғор ишларида электр ва механизациялардан тобора кенг фойдаланиш, шахсий хизматга талаб ва эҳтиёжнинг ошиб бориши, маиший хизматнинг ривожланишига замин бўлади. Тавсия этилган адабиётлар: «Микрофирмалар ва кичик корхоналарни ривожлантиришини рағбатлантириш борасидаги қўшимча чора – тадбирлар тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси Президенти Фармони. Халқ сўзи, 2003 йил, 21июнь. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг «Янгиланиш ва барқарор тараққиёт йўлидан янада изчил харакат қилиш, халқимиз учун

фаровон турмуш шароити яратиш-асосий вазифамиздир» маърузаси. – «Халқ сўзи», 2007 йил, 13 февраль. Каримов И.А. Биз танлаган демократик тараққиёт ва маърифий янги-янги ҳамкорлик йўли. Халқ сўзи. 2003 й., 25 апрел. № 88. Игнатов В.Г., Батурин Л.А., Бутов В.И. Эконимика социальной сферў. Ростов на Дону, 2004. Ишмухамедов А.Э., Каланова М.З. «Ижтимоий соҳа иқтисодиёти» Маърузалар матни Т.: ТДИУ, 2005. Новости Узбекистана – www . uzreport . com

Похожие

Аҳолига маиший хизмат кўрсатишни ривожлантириш

Тиббий хизмат кўрсатишни ривожланиши ва иқтисодиёти

Тиббий хизмат кўрсатишни ривожланиши ва иқтисодиёти

Меҳмонхона номер фондига хизмат кўрсатишни ташкил этиш

Ресторанда ишлаб чиқаришни ва истеъмолчиларга хизмат кўрсатишни, ташкил этиш менежменти