Таннархнинг меъерий калькуляцияси - Экономика - Рефераты

Таннархнинг меъерий калькуляцияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72 KB

Таннархнинг меъерий калькуляцияси Режа : 1. Таннархни меъерий калькуляция қилишнинг табиати 2. Норматив таннарх карточкаси. 3. Назорат коэффицентлари 4. Четга чиқишлар таҳлили. 3

Таннархни меъерий калькуляция қилишнинг табиати Таннархни меъерий калькуляция қилиш – бу назорат усули бўлиб, у меъерий харажатлар ва даромадларни ҳақиқий натижалар билан солиштиради ва четга чиқишларни аниқлайди. Ҳамда улар асосида қарорлар қабул қилинади. Четга чиқишлар таҳлили – фаолиятни четга чиқишлар асосида таҳлил қилиш. Раҳбариятни қўллаб куватлаш ва харакатни рагбатлантириш учун ишлатилади. Қийматли меъер – пул ҳамда маълум шароитларда илгаридан ҳисобланган миқдор. У қийматни ташкил қилувчи элементлар асосида ташкил қилинади. У асосан ҳисоботни назорат қилиш воситаси сифатида корхона фаолиятини, товар моддий заҳиралар ҳолатини баҳолаш ва баҳоларни белгилашда ишлатилади. Нормативларнинг т ур лари 1) Асосий норматив – бу узоқ муддат давомида ишлатилиши учун мўлжалланган нормативдир. Унинг асосида жорий нормативлвр ишлаб чиқиш мумкун. 2) Идеал норматив(потенциал норматив)- бу шундай нормативки, унга ишлаб чиқаришнинг энг қулай шароитида эришиш мумкун. 3) Эришиши мумкун бўлган норматив – бу меъерий иш бирлиги самарали бажарилаетган, ускуна тегишли даражада ишлаетган ва материаллардан етарли даражада фойдалинаетган ҳолатда эришиши бўлган нормативдир. 4) Жорий норматив – қисқа давр ичида фойдаланиш учун урнатилган ва жорий шароитларга тегишли бўлган нормативга айтилади. Норматив таннарх карточкаси. У махсулотбирлигининг таннархи тўғрисидаги маълумотларни ўзида акс эттиради. 4

UN – 39 ракамли махсулот таннархининг норматив карточкаси. 1 Асосий материаллар Материал – 1: 5кг*2,00 10 Материал – 2: 3 кг*1,50 4,50 14,50 2 Меҳнатга хак тўлаш Разряд А: 4 норма /соат *4,0 16 Разряд Б: 1 норма /соат *5,50 5,50 21,50 3 ЦУХ (ПНР) 21,50 * 120 % 25,80 Жами 61,80 Норма – соат 1) Ишлаб чиқариш хажми норма соатларда ўлчанади. Норма – соат гипотетик бирлик бўлиб, меъердаги унумдорлик даражаси билан 1 соатда бажарилиши мумкун бўлган иш хажмини билдиради. Шундай қилиб, агар 1 астраномик соатда 50 дона махсулот ишлаб чиқариш мумкун бўлса, 150 та буюмни ишлаб чиқариш учун демак 3соат сарфланади. Мисол. Х YZ Ltd Компанияси 3 турдаги мўзлаткичларни ишлаб чиқаради. Мўзлаткичларни ишлаб чиқариш учун сарифланиши кўтилаетган ишчи соатлар қуйидагилардан иборат: Кичиклари учун 5 соат Ўртачалари учун 7 соат Катталари учун 10 соат Ҳисобот даврида 600 соат сарфланиб қуйидаги миқдорда махсулот ишлаб чиқаришга эришади. 5

Кичиклари учун 28 дона Ўртачалари учун 32 дона Катталари учун 30 дона Ҳисобот даврида ишлаб чиқариш махсулотга тегишли норма – соатларни хиоблаб топинг. Ечим: (28*5)+(32*7)+(30*10)=664 н/соат Демак хақиқатда сарфланган иш соатлардан 64 соатга кам экан, яъни хақиқатдаги меҳнат унуми меъердан ортиқчарок бўлган. Назорат коэффицентлари 1) Бу коэффицентларни фаолият тўғрисида ҳисобот усуллари сифатида ишлатиш мумкун. Шу мақсадда фараз қилинадики, бюджет мавжуд ишлаб чиқариш кувватларидан иборат, меҳнат унумдорлиги даражаси эса 100 % га тенг. 2) Бошқарув жараёнида ** 3 та коэффицентидан фойдаланилади: А) Ишлаб чиқариш хажми коэффиценти Б) Ишлаб чиқариш кувватидан фойдаланиш коэффиценти В) Самарадорлик коэффиценти. 3) А) Ишлаб чиқариш хажми коэффиценти Бу ҳолда норма соатларда ўлчанган хақиқатдаги ишлаб чиқариш хажми бюджетда норма соатларда кўзда тўтилган ишлаб чиқариш хажми билан солиштирилади. Коэффицент фоизларда кўрсатилади. Масалан. Бюджетда кўзда тўтилган ишлаб чиқариш хажми 1000 норма – соат, хақиқатда ишлаб чиқарилган махсулот хажми эса 980 норма- соатни ташкил қилди. Бу ҳолда коэффицент қуйидагича бўлади: 6

Ҳақиқий хажм 980 * 100% = 98% Бюджет 1000 Б) Ишлаб чиқариш кувватларидан фойдаланиш коэффиценти. Бу коэффицент бюджетда кўрсатилган ишлаб чиқариш кувватларидан фойдаланиш даражасини кўрсатади. Фараз қиламиз, ишлаб чиқариш кувватларининг хақиқатдаги иш вақти 950 норма- соатни ташкил қилади, ишлаб чиқариш кувватларидан фойдаланишнинг бюджет кўрсаткичлари эса 1000 норма соатга тенг. Бу ҳолда ишлаб чиқариш кувватларидан фойдаланиш коэффиценти қуйидагича бўлади: Ҳақиқий и/ чиқ хажми (н/соат) 980 н/с *100 % = *100 = 103 % Ҳақиқий ишланган иш соатлари 950 н/с Г) Коэффицентлар ў ртасидаги боғлиқлик. Ишлаб чиқариш хажми коэффиценти ишлаб чиқариш кувватларидан фойдаланиш коэффиценти билан унумдорлик коэффицентининг умумий самарасини акс эттиради. Буни яққол кўриш учун ушбу ишлаб чиқариш коэффицентларни кўпайтириб чиқиш лозим. 95 % * 103,16 % = 98 % 1. Четга чиқишлар таҳлили. 1) Меъерларни белгилаш усуллари - аввалги йиллар тажрибаси - инжинерлик таткикотлари натижаларига асосан 7

2) Устама харажатлар бўйича меъерлар асосан аввалги йиллар асосида белгиланади. 3) Меъердаги харажатлардан четга чиқиш А) Меъердаги харажатлардан четга чиқиш – бу бюджетда кўзда тўтилган ёки меъердаги харажатлар билан хақиқатдаги харажатлар ў ртасидаги фарқдир. Б) Меъердан четга чиқишларни таҳлил қилиш таннархнинг калькуляция қилишнинг меъерий усулини муҳим хусусиятидир. 4) Материаллар бўйича четга чиқишлар. Материаллардан фойдаланиш харажатлари даражасига асосан икки омил таъсир кўрсатади: А) Материаллар баҳоси Б) Материаллар миқдори А) Материаллар баҳосидаги четга чиқишлар. Бу четга чиқиш ҳақиқий фойда даражасини кўтилган фойда суммасидан асосий материалларнинг ҳақиқий баҳосини унинг меъерий баҳосидан фарқ қилиши ҳисобига ўзгаришини ўрганиш учун ҳисобланади. Материаллар баҳосидаги четга чиқиш материаллар бирлигининг норматив ва ҳақиқий баҳолари ў ртасидаги фарқ суммасини сотиб олинган материаллар миқдорига кўпайтириб топилади. Б) Материаллардан фойдаланиш бўйича четга чиқишлар. Бу четга чиқишнинг мақсади-хақиқатда сарф қилинган материаллар хажми билан ишлаб чиқаришни амалга ошириш учун бюджетда мўлжалланган материаллар Ўртасидаги юзага келган фарқни фойдани ўзгаришига таъсирини аниқлашдан иборат. Материаллардан фойдаланишдаги четга чиқиш суммаси хақиқатдаги махсулот миқдорига сарф бўлган материалларнинг норматив қиймати билан хақиқатда сарифланган материал миқдорини уларнинг норматив баҳосига кўпайтирилган суммаси Ўртасидаги фарқка тенг. В) Сотиб олинган ва фойдаланилган материаллар миқдори. 8

Ҳамма вақт ҳам сотиб олинган материаллар миқдори ишлаб чиқаришда фойдаланилган материаллар миқдорига тўғри келмайди. Агар шендай ҳолат юз берса заҳиралар даражасидаги фарқ фойдага ўз тасирини кўрсатади. Таъсир даражаси эса заҳираларни баҳолаш усулига боғлиқ заҳиралар қуйидагича боғланиши мумкун: А) Материалларни норматив баҳолардан фойдаланган ҳолда Б) Ҳақиқий баҳолар асосида (фифо,лифо,вхк усулларни қўллаб). Материаллар бўйича четга чиқиш А) Ҳақиқий миқдор * ҳақиқий баҳо = ҳақиқий материал сарф Б) Ҳақиқий миқдор * нормал баҳо = Р1 В) Нормал миқдор * нормал баҳо = нормал сарф а-б= баҳо бўйича четга чиқиш б-в= миқдор бўйича четга чиқиш а-в= умумий четга чиқиш 5. Меҳнат харажатлари бўйича четга чиқишлар Меҳнат хаки харажатлари меҳнат баҳоси (ставкалар) ва сарф қилинган меҳнат миқдори билан аниқланади. А) Иш хаки ставквлари бўйича четга чиқишлар. Бу четга чиқишлар хақиқатдаги фойда суммасининг кўтилган суммадан хақиқатдаги ва норматив иш хаки ставкалари Ўртасида юзага келган фарқ ҳисобига ўзгаришини аниқлаш учун ҳисоблаб топилади. Иш хаки ставкасидаги четга чиқиш ҳақиқий ва норматив иш хаклари ў ртасидаги фарқни хақиқатда ишланган иш соатларига кўпайтириб топилади. Б) Меҳнат унумдорлиги бўйича четга чиқишлар. Бу четга чиқишнинг мақсади махсулот ишлаб чиқариш учун бюджетга сарфланиши кўзда тўтилган иш соатлари билан хақиқатда сарфланган иш соатлари ў ртасидаги юзага келган фарқ ҳисобига фойда суммасининг ўзгаришини ўрганишдан иборат. 9

Меҳнат унумдорлиги бўйича четга чиқиш хақиқатда ишлаб чиқаришга махсулотга кетган норматив соатлар билан, хақиқатда ишланган иш соатларини соатлик норматив иш хакки ставкасига кўпайтириб топилган сумма солиштириб топилган фарқка тенг. А) Ҳақиқий вақт * ҳақиқий ставка = ҳақиқий меҳнат сарфи б) Ҳақиқий вақт * норма ставка = Р1 в) Норма вақт * норма ставка = норма меҳнат сарфи. а-б = иш хаки ставкасининг ўзгариши таъсири б-в= самарадорликнинг ўзгариши таъсири 6. Ўзгарувчан устама харажатлардаги четга чиқиш. Ўзгарувчан устама харажатлардаги четга чиқишлар материаллар ва иш хаки бўйича четга чиқишларга ўхшаш, ҳамда улар ҳам фолият даражасидан келиб чиққан ҳолда ўзгариб туради. (1) Ўзгарувчан устама харажатлар бўйича ялпи четга чиқиш Бу махсулотга олиб борилган меъерий ўзгарувчан устама харажатлар билан хақиқатдаги ўзгарувчан устама харажатлар Ўртасидаги фарқдир. Одатда ўзгарувчан устама харажатлар асосий ишчиларнинг ишлаган иш вақтларнинг ўзгариши ҳисобига ўзгаради деб ҳисобланади ва шунинг учун ўзгарувчан устама харажатлар бўйича ялпи четга чиқиш қуйидаги икки сабабдан бири ёки иккинчиси бўйича юз беради: - Ҳақиқий харажатлар режадан фарқ қилади - Асосий ишчиларнинг хақиқатда ишлаган иш вақти ишланиши лозим бўлган вақтдан фарқ қилади Бу четга чиқишларнинг икки элементини юзага келишини олиб келади: - харажатлар бўйича четга чиқишлар - самарадорлик бўйича четга чиқишлар (2) Ўзгарарувчан устама харажатларни харажатлар бўйича четга чиқиши. Бу четга чиқиш асосий ишчиларни хақиқатда ишланган иш вақтини 10

ҳисобга олиб сметадаги ўзгарувчан устама харажатларнинг ҳақиқий даражаси билан солиштириш орқали топилган фарқка тенг. (3) Ўзгарувчан кустама харажатларни самарадорлик бўйича четга чиқиши. Бу четга чиқиш нормал соатларда ишлаб чиқарилган махсулотлар миқдори билан, кўрилаетган даврдаги меҳнат сарфи билан ўзгарувчи устама харажатларнинг меъерий ставкасига кўпайтириб топилган миқдор Ўртасидаги фарқка тенг. 7. Доимий устама харажатлар бўйича четга чиқиш. Бу четга чиқишлар хақиқатдаги ва кўтилган доимий устама харажатлар даражасидаги фарқни фойдага таъсирини кўрсатади. Таърифга кўра бу харажатлар фаолият даражасини ўзгариши натижасида ўзгармайдилар, яъни шу йўналиш билан боғлиқ четга чиқишлар бюджет асосида ҳисоблаб топиладилар. Аммо, уларнинг фойда даражасига таъсири таннархни калькуляция қилишнинг қайси усул қўлланилаетганига караб ўзгариши мумкун. А) Таннархни ўзгарувчан харажатлар бўйича калькуляция қилиш. Б) Харажатларни тўлиқ тақсимлаш усули бўйича калькуляция қилиш. 11

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. И.А.Каримов. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т., Ўзбекистон, 1995. 2. И.А.Каримов. Ўзбекистон - бозор муносабатларига ўтшнинг ўзига хос йўли. Т., Ўзбекистон, 1995. 3. И.А.Каримов. Ўзбекистоннинг сиёсий-ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг тамойиллари. Т., Ўзбекистон, 1995. 4. Ўзбекистон Республикасида Мулкчилик тўғрисидаги қонун. 1990 йил 31 октябр. - Ўзбекистон ССР Олий Советининг Ведомостлари, 1990 йил №31-33. 5. Ўзбекистон Республикасида Мулкчилик тўғрисидаги қонунга ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ҳақида Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 7 май қонуни - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси, 1993 йил, 5-сон. 6. Ўзбекистон Республикасидаги корхоналар тўғрисидаги қонун. 1991 йил 15 феврал - Ўзбекистон Республикаси қонун ва фармонлари. Т. “Ўзбекистон” - 1992. 7. Ўзбекистон Республикасининг Кооперация тўғрисидаги 1991 йил 14 июн қонуни - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1991 йил 8- сон. 8. Ўзбекистон Республикасининг ташқи иқтисодий фаолият тўғрисидаги 1991 йил 14 июн қонуни. - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. 1991 йил 8- сон. 9. Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг 1991 йил 19 ноябр қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1992 йил, 1-сон. 10. Монополистик фаолиятни чеклаш тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг 1992 йил 2 июл қонуни. - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. 1992 йил, 10-сон. 11. www.ziyonet.uz 12. www.nur.uz 12

Похожие

Ишлаб чиқариш харажатлари ва маҳсулот сотиш таҳлили

Буюртмали калькуляция қилиш усули (ордер жоб cостинг)

Кишлок хўжалигида ишлаб чикариш харажатлари ва махсулот таннархи

Товар-моддий захиралар хисоби

Ишлаб чикаришдаги нобудгарчиликлар, тугалламаган ишлаб чикариш ва махсулот таннархни калpкулация килиш