logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Экономика
  4. Talab va taklif - ishlab chiqarish faoliyatining asosi

Talab va taklif - ishlab chiqarish faoliyatining asosi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79.5 KB
Скачать
Talab va taklif - ishlab chiqarish faoliyatining asosi Reja: 1. Talab tushunchasi, unga ta’sir etuvchi omillar. Talab qonuni. 2. Taklif tushunchasi, unga ta’sir etuvchi omillar. Taklif qonuni. 3. Bozor muvozanati. Bozormuvozanatining iqtisodiyotga ta’siri. 1 Talab tushunchasi, unga ta’sir etuvchi omillar. Talab qonuni Talab — bu tovar ishlab chiqarish kategoriyasiga mansub bo&#39;lib, ijtimoiy- iqtisodiy kategoriya. Bu bozorga chiqarilgan konkret (aniq) tovarlarga bo&#39;lgan kishilarning ehtiyojini ifodalash shakli va ehtiyoj kategoriyasiga asoslangan. Ehtiyoj - kishilarning ijtimoiy talabini qondirish. Ehtiyoj talabning mohiyatini, hajmini, tarkibini va dinamikasini ifodalaydi. Shuning uchun tovarlarga bo&#39;lgan ehtiyoj talabga nisbatan ilgari paydo bo&#39;ladi. Amaliyotda talab qiymat ko&#39;rsatkichlari bilan ifodalanadi. Ehtiyoj ham, qiymat ham, natural ko&#39;rsatkichlarda ifodalanadi. Talab — aholining pui mablag&#39;lari bo&#39;lgan sharoitda tovarlarga bo&#39;lgan bozordagi ehtiyojini ifodalash shakli. Talab va ehtiyoj orasida quyidagi farqlar mavjud: • miqdoriy — bunda ehtiyoj hajmi talab hajmidan ko&#39;pdir; •faqat bozorlar tovarlar bian to&#39;lib toshganda, aholining pul daromadlari ko&#39;payib ketgan hollarda, talab va ehtiyoj bir-biriga mos keladi. Boshqacha aytganda, aholi tovarga qancha ehtiyoj sezsa, shuncha miqdorga tovar xarid qilishi mumkin; •o&#39;z tabiati bo&#39;yicha talab — bozor kategoriyasi bo&#39;lib, ijtimoiy ishlab chiqarishda tovar-pul munosabatlari bilan bog&#39;liq. Ehtiyoj esa bozorga, ijtimoiy munosabatlarga va boshqa omillarga bog&#39;liq bo&#39;lmagan holda amal qiladi; •ehtiyoj ma Turn davrlarda o&#39;zgarib turadi. Talab malum davrlarga ilmiy asoslangan holda belgilab beriladi. Ehtiyoj va talabning bog&#39;liqligini tahlil qilish asosida talabni quyidagi turlarga ajratish mumkin: • talab ehtiyojga mos keladi; • talab ehtiyojdan orqada qoladi. Xaridorlarning aniq turdagi tovarlarga munosabati belgisi bo&#39;yicha talab quyidagi turlarga ajratiladi: • salbiy talab (masalan, sabzavotlar tarkibida zaharli modda-larning bo&#39;lishi, kamyob tovarlarning sotilishi); • passiv talab (bunda turib qolgan tovarlarga talab yo&#39;qoladi); • to&#39;la qiymatli talab (non, yog 1 , sut kabi doimo talab qili-nadigan mahsulotlar); • mavsumiy talab; kamayib boruvchi talab. bGshilaming daromadi kamaygandagi talabi; • had dan tashqari oshib ketgan talab (bunday talab ishlab chiqaruvchilar ma&#39;lum xildagi tovarlar narxini oshirishsa ham talabni qondirolmaydi); • bir me&#39;yorda turmaydigan talab; • yashirin talab (bu talab xilini haqiqiy imkoniyatlar bilan amalga oshirilgan imkoniyatlar orasidagi farq tashkil etadi). Qondirilmagan talab hajmini, ayniqsa, yashirin talab hajmini hisoblab chiqish va uni o&#39;rganish muhim ahamiyatga egadir. Chunki, shunga qarab, kelajakdagi talab hajmi, tovarlarni ishlab chiqarish uchun zarur bo&#39;lgan xomashyo resurslari aniqlanadi. Talabga balm bermasdan bozomi shu kundagi tovarlar va uni sotish bo&#39;yicha xizmat ishlari bilan to&#39;ldirishni boshqarish mumkin emas. Tovarlarni xarid qilish hajmiga quyidagi omillar ta&#39;sir etadi: • fiziologik; • ijtimoiy-ro&#39;zg&#39;or; • ishlab chiqarish omillari (mahsulot navi, turi, sifati); • iqtisodiy omillar (aholi daromadining darajasi, tovarlar narxi, inflatsiya); • ob-havo sharoitlari. Turli xildagi mahsulotlarga talabning shakllanishi ularga bo&#39;lgan ehtiyojni o&#39;rganish va shakllanishiga asoslanadi. Ulami boshqarish davlat tomonidan ma&#39;lum zaruriy dastaklar va rag&#39;batlantirish usullaridan foydalanish yo&#39;li bilan ijtimoiy- iqtisodiy siyosatga muvofiq olib boriladi. Talabni boshqarish mobaynida bir qator omillarni hisobga olish zarur: • lovarlar narxi va ularning o&#39;zgarishi mumkinligi; • aholi pul daromadlarining o&#39;zgarishi, ularni ijtimoiy guaihlar o&#39;rtasidagi taqsimlanishi; • import tovarlarni yetkazish; • oziq-ovqat mahsulotlarini uy sharoitida tayyorlash, saqlash va o&#39;z-o&#39;zini ta&#39;minlash. Tovarlar va xizmat ishlariga bo&#39;lgan ehtiyoj ikki guruhga ajratiladi: 1- guruh . Eng zaruriy buyumlar — oziq-ovqat, uy-joy, kiyim- kechak kab &#39;arga bo&#39;lgan ehtiyoj. Ularga bo&#39;lgan talab biologik ehtiyojdan, ayrim xil tovarlar bo&#39;yicha esa umumiy-ijtimoiy va madaniy-maishiy, yashash shar itlarga bo&#39;lgan talabdan kelib chiqadi. 2-uruh. Uncha zarur bo&#39;lmagan buyumlar — atir-upalar, mo&#39;yna yoqali ro 5 ilar, yaxta va boshqalarga bo&#39;lgan talab. Bizning ehtiyojimizni moddiy buyumlar singari xizmat ishlari ham di. Masalan, yuristlar maslahatidan foydalanish, avtomobillarni ii rr -h, soch oldirish va boshqalar. Odatda, tovarlar va xizmat ishlariga be ehtiyojlar o&#39;rtasida unchalik katta farq yo&#39;q. Umuman olganda, moddiy ne&#39;matlarga bo&#39;lgan ehtiyoj amaliyotda cheksiz, ya&#39;ni tovarlar va xizmat ishlariga . bo&#39;lgan moddiy ehtiyojni to&#39;liq qondirish mumkin emas. Demak, ma’lum vaqtda alohida shaxslar, tashkilotlar, xo&#39;jaliklar, butun jamiyat o’zining ko&#39;pgina ehtiyojlari qondirilmay qolganini sezadi. Kishilar ehtiyoji n cheksiz, resurslar cheklanganligi tufayli jamiyatning barcha moddiy talablarini qondirish imkoniyati yo&#39;q. Kishilar qiladigan ish ehtiyojlarni yanada to&#39;liqroq qondirishga qaratilishi zarar. Talab hajmi va uni belgilovchi omiljar Talab hajmi — alohida shaxslar, guruh yoki butun aholining ma&#39;lum sharoitda vaqt birligi ichida (kun, oy, yil) ma&#39;lum miqdordagi tovarni xarid qilish uchun bo&#39;lgan ehtiyoji. Tovarni xarid qilish mumkin bo&#39;lgan sharoitga quyidagilar kiradi: a) shu tovaming narxi; b) boshqa tovarlaming narxi; d) aho-Ii pul daromadlari miqdori; e) xaridorlarning didi, xarakteri. Talab hajmining belgilovchi omillariga bog&#39;liqligi «talab funk-siyasi», deyiladi: Q = ( Р А , Р B ……P Z , I, T...), (1) bu yerda, P — har xil turdagi tovarlarning bahosi; Q D - A turdagi tovarga vaqt birligi ichidgi talab hajmi; P A — A tovarning narxi; P B , ... P z - boshqa tovarlarning narxi; / —pul daromadlari; T - xaridorlarning didi;... — talab hajmini belgilovchi boshqa omillar. Agarda talab hajmini belgilovchi barcha omillami (shu tovarning narxidan tashqari) o&#39;zgarmas deb qabul qilinsa, unda talab funksiyasidan talabni bahoga bog&#39;liqlik funksiyasiga o&#39;tish mumkin: Q M =A&#39;XPJ. Talabni bahoga bog&#39;liqligi funksiyasiga quyidagi misolni keltirish mumkin: 3-jadval Bu jadvaldan ko&#39;rinib turibdiki, tovaming (masalan, shakar) narxi 100 so&#39;m bo&#39;lganda 1000 kg sotildi, lining narxi 500 so&#39;mga chiqib ketganda esa bor yo&#39;g&#39;i 300 kg sotildi. Talab hajmini tovar bahosiga qarab, o&#39;zgarishini quyidagi talab chizig&#39;i ham ko&#39;rsatadi: 5- chizma . Talab chizig&#39;i. Та lab bahosi - xaridor shu tovarni xarid qilishga rozi bo&#39;lib to&#39;laydigan maksimal baho. Bu baho — bozor bahosi yoki muvozanat baho emas. Bozordagi muvozanat baho — bu aniq turdagi va sifatdagi tovarni xarid qilingandagi baho. Talab bahosi daromad miqdori bilan o&#39;lchanadi va : zga lay qoladi. Chunki xaridor undan ortiq haq to&#39;lay olmaydi. Shuning uchu laqiqatan ham kishilar shu xildagi tovarni uning narxi past bo&#39;lgan holda ::mn : bo&#39;lgandagiga qaraganda ko&#39;proq xarid qiladilar. E. .to Pj>P 2 bo&#39;lganda talab hajmi Qj<Q 2 ga mos keladi. Yoki baho qancha yuqi : bo&#39;lsa, talab hajmi shuncha kamayadi. Tovarga bo&#39;lgan talab hajmi uni: narxiga bog&#39;liq bo&#39;ladi. Lekin tovarni taklif qilish hajmi ham uning narx a bog&#39;liq. «’...lab hajmi o&#39;zgardi» deganda, shu tovar narxining o&#39;zgarishini ham P A (qiymat birligi Q DA (talab miqdori, 100 1000 700 150 300 500 tush..;iish lozim. Bunday holatda talab hajmini belgilovchi boshqa omillar о zg, nagan, talab chizig&#39;i D y yoki D 2 bo&#39;ladi. Talab hajmini belgilovchi omillar : zl ishi bilan talab o&#39;zgarganda, talab chizig&#39;i D/ holatidan D 2 holatiga suri, _ i i . Talab qonuni. Baho bilan talab hajmi o&#39;rtasida nisbiy va teskari bog&#39;liqlik bor. Iqti.5 с lar bu teskari bog&#39;liqlikni «talab qonuni», deb ataydilar. «Bu qonunning asosida nima yotadi?» savoliga javob topish uchun quyidagicha fikr vui i mumkin: I. Talab chizig&#39;iga (5-chizma) qaralsa, yuqoridagi fikrning tasdig&#39;i ko&#39;rinadi. ham kishilar shu xildagi tovarni uning narxi past bo&#39;lgan holda &#39;Igandagiga qaraganda ko&#39;proq xarid qiladilar. Tste&#39;molchilar uchun mi sotib olishga xalal beruvchi to&#39;siq (baryer) hisoblanadi. Yuqori iol-chilarning xarid qilish uchun bo&#39;lgan ishtiyoqini yo&#39;qotadi. Past arid qilish uchun bo&#39;lgan xohishini kuchaytiradi. Buni korxonalar 1 < ar) mahsulotining tez sotilib ketishidan va talab qonuniga ishonch idan ko&#39;rish mumkin. Savdoni arzon narxlarda tashkil etish kunlari &#39;,ib qonuniga asoslanadi. Korxonalar o&#39;zlarining ombordagi tovar 11 laming narxini oshirish yo&#39;li bilan emas, balki kamaytirish yo&#39;li bilan qisqartiradi. II. Iste’molchilar har bir qo&#39;shimcha mahsulotni uning narxi sharoitda oladilar. Chunki keyingi har bir dona mah d qilish iste&#39;molchilarni kamroq qoniqtiradi. Boshqacha ida, buyumlarning pirovard foydaliligi darajasi yoki me’yori kamayib boradi. III. Daromadning foydaliligi — tovarlar narxi nisbatan past xishilar o&#39;zicha shu tovardan ko&#39;proq xarid qilishi nda shu tovaming o&#39;rnini bosadigan boshqa xil tovarlarni olishdan voz kechmaydi. Boshqacha qilib aytganda, maxsulot narxining kamayishi iste&#39;molchining pul daromadlarini xarid qilish liradi. Shuning uchun xaridor shu mah-sulotdan ilgarigiga nisbatan ko&#39;p miqdorda xarid qilish imkoniyatiga ega bo&#39;ladi. Yuqoriroq narx esa aksincha natija beradi. Bir-birining o&#39;rnini almashtira oladigan tovarlar foydaliligi nisbatan baho past bo&#39;lganda, kishilarda qimmat bo&#39;lgan xuddi shunday tovarlar o&#39;rniga arzon tovarlarni xarid qilish ishtiyoqi paydo bo&#39;Iishidir. Iste&#39;molchilar qimmat mahsulotlarni xarid qilish-ga moyil bo&#39;lmaydi. 2 Taklif tushunchasi, unga ta’sir etuvchi omillar. Taklif qonuni «Taklif hajmi» deb, sotuvchi yoki guruh sotuvchilarni vaqt birligi ichida ma&#39;lum sharoitlarda bozorda muayyan turdagi va miqdordagi tovarni sotishga bo&#39;lgan xohishiga aytiladi. «Ma&#39;lum sharoitlar» deganda, shu tovar narxi, boshqa tovarlar narxi ishlab chiqarish texnologiyasining xususiyatlari, soliq va dotatsiyalar tushuniladi. Taklif funksiyasi: Q s A = f ( P A , P B , . . . , P z , K , J , N ) , (3) bu yerda, Q S A - A turdagi tovarga bo&#39;lgan vaqt birligi ichidagi taklif hajmi; Рд , Рв, - , P z ~ shu tovaming va boshqa tovarlarning bahosi; К - qo&#39;llaniladigan texnologiyaning xususiyati; / — soliq va dotatsiyalar; N — tabiiy sharoitlar. «Taklif funksiyasi» — taklif hajmining uni belgilovchi omillarga bog&#39;liqligi. Agar taklif hajmini belgilovchi barcha omillami shu tovar bahosidan tashqari o&#39;zgarmas, deb qabul qilinsa, unda taklif funk-siyasidan taklifning bahoga bog&#39;liq bo&#39;lgan funksiyasiga o&#39;tish mumkin: Q SA = /(P A ) taklifning bahoga bog&#39;liqlik funksiyasini talab funksiyasiga o&#39;xshash quyidagi misol yordamida ko&#39;rish mumkin: Taklif hajmini baho darajasiga bog&#39;liqligini quyidagi 6-chizma ko&#39;rsatadi: 5- taklifning bahoga bog&#39;liqlik funksiyasi; £-muvozanat nuqtasi; Z)- talabning bahoga bog&#39;liqlik funksiyasi. Pn (qivmat birligi hisobida) Q SA (taklif miqdori, birlikhisobida) 100 150 300 500 500 1000 Talab hajmi taklif hajmiga mos kelgandagi baho - P E muvozanatlashgan baho, deyiladi. Bozorda muvozanatlashgan bahoda sotiladigan Of miqdordagi tovarga muvozanatlashgan rmq-dordagi tovar, deyiladi. Demak, baho kamayishi bilan taklif hajmi pasayadi va aksincha, baho o&#39;sishi bilan ortadi. Takjif qonunining mohiyati ham shunda. Ko&#39;rinib turibdiki, baho kamayishi bilan taklif hajmi ortib bormoqda. Baho Рг > Р , bo&#39;lganda, Q 2 <Qj taklif hajmiga mos keladi. S p S 2 yoki S 2 , Sj taklif chizig&#39;i yo&#39;nalishda taklif hajmining o&#39;zgarishini ifodalaydi. Taklifning o&#39;zgarishi — taklif chizig&#39;ining St dan S 2 holatiga surilishidir. «Taklif bahosi» deganda, sotuvchilar tovar miqdorini bozorda eng past (minimal) narxda sotishga bo&#39;lgan roziligiga aytiladi. Xaridor va sotuvchilarning ta&#39;si da raja si quyidagi chizmadan ko&#39;rinadi: Bu yerda, Q s - taklif hajmi; Qd - talab hajmi. in&#39; zauat holatida bozor balanslashgan bo&#39;hb, sotuvchida ham, xaridor <J a ham uni buzish uchun harakat bo&#39;lmaydi. Bozor balanslashmagan holak! iri lorda yoki sotuvchida bozordagi holatni o&#39;zgartirish xohishi pay do bo&#39;ladi. . araz qilaylik, haqiqiy bozor bahosi muvozanat bahodan katta bo&#39;lsin, ya&#39;ni 7 (7-chizma). Bunday bahoda talab hajmi Qd ga, taklif hajmi Q s & teng. itda ishlab chiqaruvchilar tovar narxini birmuncha kamaytirishni lozim topadi. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. “O’zbekiston Respublikasi aholini ijtimoiy muhofaza qilish organlari xo’jalik xarajatlari va ularda axborot texnologiyalarini varatish xarajatlarini qoplash jamg’armasini tashkil etish va mablag’lami sarflash tartibi to’g’risida” Yo’riqnoma, 2006 yil aprel oyi. 2. O’zbekiston Respublikasining imtiyozli pensiya ta’minoti va mehnatni muhofaza qilish bo’yicha me’yoriy hujjatlari to’plami. - T “Adolat”. 2006.- 724 b. 3. Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti. Darslik-T. 2009. 4. Abdurahmonov Q.X, Xolmo’minov Sh.R., ZokirovaN.Q. Perzonalni boshqarish. Darslik-T. 2008. 5. A.A. Abdullayev, H.A. Aybeshov. “Korxona Iqtisodiyoti” . Toshkent. “11m ziyo” 2003. 6. Xudoyberdiyev Z. Xomitov K. “Tadbirkorlik va biznes asoslari’ T. 2009. 7. U.Parpiyev. I. Salomov. “Bozor iqtisodiyoti asoslari va ishlab chiqarishni tashkil etish”. T. Sharq.1966 yil. 8. E. Egamberdiyev. “Mikroiqtisodiyot” T. “Ilm ziyo” 2008. 9. Sh. Shodmonov. T. Jo’rayev. “Iqtisodiyot nazariyasi” T. 2000 yil.

Похожие

Talab va taklif elastikligi
Talab va taklif nazariyasi. bozor muvozanati
Yalpi talab va yalpi taklif 2
Yalpi talab - yalpi taklif modeli
Ishlab chiqarish, texnologiya va ishlab chiqarish funksiyasi