Talab va taklif elastikligi - Экономика - Рефераты

Talab va taklif elastikligi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

42.177734375 KB

Talab va taklif elastikligi Reja: 1. Elastiklikning mohiyati va u ning asosiy xususiyatlari. 2. Narx bo‘yicha talab elastikligi. 3. Daromad bo‘yicha talab elastikligi. 4. Taklifning elastikligi.

1. Elastiklikning mohiyati va uning asosiy xususiyatlari O‘tgan mavzulardagi talab va taklifning tahlili narxga bog‘liq va narxga bog‘liq bo‘lmagan omillar ta’sirida vujudga keladigan talab va taklifning umumiy o‘zgarishlarni yuzaga chiqarishga turtki bo‘ldi. Bu lar orqali talab va taklifning asosiy bazaviy qonuniyatlari shakllantirildi. Biroq, tadqiqotchi uchun bularning hammasi ham yetarli emas, u doimiy ravishda yanada aniqroq tahlillarga ehtiyoj sezadi. Narxlar, daromad yoki bozor kon’yunkturasining boshqa ko‘rsat kichlarini o‘zgarishiga bozorning sezuvchanlik darajasini aniqlash uchun maxsus ko‘rsatkichidan - elastiklik koeffisientidan foydalani ladi. Elas tik lik konsepsiyasi iqtisodiy nazariyada ancha kech muoma laga kiritildi, lekin, qisqa muddatda fundamental konsepsiyaga aylan di. Elastiklikning umumiy tushunchasi iqtisodiyotga tabiiy fanlardan kirib keldi. “Elastiklik” termini iqtisodiyotda ilk bor Alfred Marshall tomo nidan 1885 yilda talab va taklif elastikligida qo‘llanildi. Elastiklikning iqtisodiy tahlilga kiritilishi katta ahamiyat kasb etadi. Jumladan, - bir tomondan, elastiklik koeffisienti statistik o‘lchovlarni olishda asosiy vosita bo‘lib xizmat qiladi, ayniqsa, marketing tadqiqotlarini olib borishda keng qo‘llaniladi; - boshqa tomondan, elastiklik konsepsiyasi iqtisodiy tahlilning muhim vositasi hisoblanadi, chunki, fanda nafaqat o‘lchash, hisoblash balki, olingan natijani tushuntirish, tahlil qilishni ham bilish kerak. Hozirgi kunda iqtisodiyotning har bir bo‘limida elastiklik tushun chasidan foydalaniladi. U yoki bu darajada elastiklik koeffisienti bozor muvozanati tahlilida, bozor tarkibini tahlil qilishda u yerdagi mono po liyalarni aniqlashda, iqtisodiy sikllar nazariyasida keng foydalaniladi. Elastiklik koeffisienti E – bir omilning boshqa bir omil bir foizga o‘zgarishi natijasida son jihatidan o‘zgarishi darajasini bildiradi. (Masalan, narx,

daromad yoki harajatlarni ng bir foizga o‘zgarishi nati jasida talab va taklif hajmining o‘zgarib ketishi). Bir o‘zgaruvchining boshqa bir o‘zgaruvchi ta’siri ostida o‘zgari shini o‘lchaydigan o‘lchov; aniqroq qilib aytganda, biror A o‘zgaruv chining bir foizga o‘zgarishi natijasida boshqa bir B o‘zgaruvchining ma’lum foiz miqdorga o‘zgarishini ko‘rsatadigan sondir.E = A B ; A o‘zgaruvchining foizdagi o‘zgarishi B o‘zgaruvchining foizdagi o‘zgarishi Ko‘rib o‘tilayotgan omillar o‘rtasidagi bog‘liqlik to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki qarama-qarshi bo‘lishi mumkin. To‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqlik – (ijobiy koeffisient) bunda bir omil ni o‘sib borishi boshqa bir omilni oshib borishiga turtki bo‘ladi. Masalan, iste’molchining daromad lari oshib borsa, talab elastikligi ham ortib boradi. Qarama-qarshi bog‘liqlik – (salbiy koeffisient) bunda bir omil ning ortib borishi boshqa bir omilni yo‘q bo‘lib ketishiga olib keladi. Masalan, daromad bo‘yicha talab elastikligining ortib borishi nati ja sida birmuncha pastroq darajadagi tovarlarning yo‘q bo‘lib ketishiga olib keladi. Barcha tovarlar uchun, Giffen tovarlaridan tashqari, narx bo‘yicha talab elastikligi salbiy, chunki, narxnig o‘sishi talab qonuniga muvofiq talab hajmining qisqarishiga olib keladi. Shu bilan birga mazkur ko‘rsatkich o‘zining mutlaq hajmiga ko‘ra qancha yuqori bo‘lsa, bo zor talabining narxlar o‘zgarishiga bo‘lgan sezuvchanligi shunchalik darajada kuchli bo‘ladi. 2. Narx bo‘yicha talab elastikligi Narx bo‘yicha talab elastikligi – narxning bir foizga o‘zgarishi nati jasida talabning son jihatdan foiz bo‘yicha o‘zgarishi darajasini ko‘rsatadi.

Bunga eng muhim misollardan biri, narxga bog‘liq bo‘lgan talab elastikligidir. Bu elastiklik tovar narxining bir foizga o‘zgarishi, unga bo‘lgan talabning necha foizga o‘zgarishini ko‘rsatadi. Narxga bog‘liq talab elastikligini quyidagicha yozamiz:E dp= ΔQ % ΔP % Bu yerda ΔQ % - talabning foiz o‘zgarishi; ΔP % - narxning foiz o‘zgarishi. Shuni eslatish lozimki, foiz o‘zgarish, o‘zgaruvchining mutlaq o‘zgarishini, o‘zgaruvchining oldingi darajasiga nisbatidir. ΔQ % = ΔQ Q ∗ 100 % ; ΔP % = ΔP P ∗ 100 % ; Narxga bog‘liq talab elastikligi talab chizig‘ining alohida nuqtasida o‘lchanadi va egri chiziq bo‘yicha siljiganimizda, u o‘zgarib boradi. Shunga mos ravishda, real statistik ma’lumotlarga ko‘ra, nuqtaviy va yoysimon elastiklik koeffisientlarini aniqlash mumkin. Y oysimon elastiklik koeffisientini aniqlash formulasi: E= Q2−Q1 (Q2+Q1)/2: P2− P1 (P2+P1)/2 Misol: Limonga bo‘lgan talab 100 dona bo‘lganda, har bir limonning narxi 750 so‘mni tashkil qildi, talab 200 dona bo‘lganda, har bir dona limon 500 so‘m bo‘lsin. Talab egri chizig‘ini chizing va yoysimon elastiklik koeffisientini hisoblang. 10 0 20 0 30 04 0 05 0 07 5 0Narx P Miqdo r Q yoysim on elastikl ik

6-rasm. Narxga bog‘liq talab elastikligi va yoysimon elastiklik koeffisienti . Bu yerda Q 1 - va P 1 - talabning va tovar narxining boshlang‘ich qiymatlari, Q 2 - va P 2 - talabning va tovar narxining o‘zgargan qiymatlari. Elastiklik koeffisienti qiymatiga qarab talabni elastik, noelastik va birlik elastiklikga ega bo‘lgan talablarga ajratish mumkin. Agar talabning narx bo‘yicha elastiklik koeffisienti Ed>1 bo‘lsa, talab elastik deyiladi. Agar talabning narx bo‘yicha elastiklik koeffisienti Ed<1 bo‘lsa, talab noelastik deyiladi. Agar talabning narx bo‘yicha elastiklik koeffisienti E d=1 bo‘lsa, talab birlik elastiklikka ega deyiladi. Talabning narx elastikligiga ta’sir etadigan omil l ardan quyi da gilarini alohida ko‘rsatish mumkin: 1. Bozorda o‘rinbosar tovarlarning mavjudligi . Bozorda yaxshi o‘rinbosar tovarlarning yo‘qligi yoki ularni olishning qiyinligi iste’ molchilarni narxlarning o‘zgarishiga befarq qilib qo‘yadi. 2. Vaqt omili . Aksariyat tovarlarga bo‘lgan bozor talabi uzoq mud datli davr mobaynida elastiklikroq bo‘ladi. Bir tomondan, aksariyat insonlarga iste’molchilik ta’blarini o‘z ga rishiga ancha vaqt talab qilinadi. (masalan, qandolat mahsulotdariga bo‘lgan narx keskin oshirilsa ham mahsulotlarni sotish hajmi bir vaqtning o‘zida pasayib ketmaydi). Boshqa tomondan, bir tovaga bo‘lgan talab boshqa bir tovarning mavjudigi bilan ham izohlanishi mumkin. Masalan, neftga va shu bilan bir qatorda benzinga bo‘lgan narxning oshib borishi qisqa muddat ichida yo‘l bosishni qisqarishiga olib kelmaydi, lekin, uzoq muddatli davr mobaynida eski avtomashinalarni yangi yoqilg‘i kam harajat qiladigan modellari bilan almashtirilishiga va shu orqali kam benzin ishlatilishiga olib keladi. 10 0 20 0 30 0 Miqdo r Q

3. Tovarga bo‘lgan harajatlar darajasi . Iste’molchi byudjeti dan tovarga yuqori darajada harajatlar qilish aksariyat tovarlarga bo‘lga talabni narxlarni o‘zgarishiga o‘ta sezuvchan qilib qo‘yadi. Masalan, sanoat iste’molchisiga bir- birlik tovarga bo‘lgan narx emas, balki unga bir oy yoki bir yilda qilinadigan harajatlar muhim hisoblanadi. 4. Tovarning iste’molchi uchun zarurligi . Tovarning iste’molchi uchun yuqori darajadagi zaruriyati narxga bo‘lgan past elastikligini aniqlab beradi. 3. Daromad bo‘yicha talab elastikligi Aksariyat kategoriyadagi tovarlarning bozordagi sotuv hajmi dara jasi iste’molchilarning pul daromadlari dinamikasiga qarab o‘zgarishi mumkin. Daromad o‘zgarishiga bo‘lgan talab hajmining sezuvchanligi daromad bo‘yicha talab elastikligi koeffisienti bilan aniqlanadi. Daromad bo‘yicha talab elastikligi koeffisienti E d – iste’mol chilik daromadlarini bir foizga o‘zgarishi natijasida talab hajmining son jihatidan o‘zgarishi darajasi hisoblanadi. Bir tovarga bo‘lgan daromad bo‘yicha talab elastikligi qisqa va uzoq muddatli davr mobaynida har xil bo‘lishi mumkin. Har kuni foydalaniladigan tovarlar uchun qisqa muddatli davr mobaynida daro mad bo‘yicha talab elastikligi nisbatan past, bu tovarlarga bo‘lgan iste’molchilarning ta’blari nisbatan sekin o‘zgaradi. Bunga qarama-qarshi uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar (avtomobillar, ko‘chmas mulk, maishiy texnika) qisqa muddatli davr mobaynida elastikliligi, uzoq muddatga qaraganda yuqoriroq, iqtisodiyotning siklli o‘zgarish - lariga o‘ta sezuvchan bo‘ladi. 4.Taklifning elastikligi Ishlab chiqaruvchilarni bozor kon’yunkturasidagi ayrim omillar ning o‘zgarishlariga nisbatan sezuvchanligini tahlil qilish uchun aksa riyat hol larda narx bo‘yicha taklif elastikligi koeffisientidan foyda laniladi.

Narx bo‘yicha taklif elastikligi koeffisienti E s – narxning bir foizga o‘zgarishi natijasida taklif hajmining son jihatidan foiz bo‘yi cha o‘zgarishini bildiradi. Bunday elastiklikning qiymati ijobiy bo‘la di, chunki, ishlab chiqaruvchilar uchun yuqori narx ularni ko‘proq mahsulot ishlab chiqarishga rag‘batlantiradi. Aniq tovarga bo‘lgan bozor taklifi alohida firmalarning individual takliflarining yig‘indisidan shakllanadi. Buning natijasida bozordagi taklifning elastiklik hajmi alohida firmalarning bozordagi ulushi va ular taklifining elastiklikligiga bog‘liq. Taklif elastikligini aniqlab beruvchi asosiy omillarga quyi dagilarni kiritish mumkin: 1. Ishga tushirilmagan ishlab chiqarish kuchlarining mavjud ligi . O‘sib borayotgan talab ishlab chiqarish kuchlarini nisbatan tezroq ishga tushirish evaziga qondirilishi mumkin. 2. Sotish uchun taklif qilinayotgan tovar va xizmatlarning tur lari . Tez o‘zgarib turadigan va bu jarayonda qo‘shimcha sarmoya ta lab qilmaydigan tovar, xizmatlar, texnologiya va ishlab chiqarish hajm lari boshqalarga nisbatan taklif elastikligi yuqoriroqdir. 3. Tayyorlangan tovarni uzoq muddat saqlash imkoniyatining mavjudligi . Agar firmada bunday imkoniyat mavjud bo‘lsa, u zahirada yig‘ilgan mahsulotlar evaziga ishlab chiqarish hajmini oshirishi mum kin. Shunga muvofiq, uning taklifi ham narxlar o‘zgarishiga nisbatan yanada elastikroq bo‘ladi. 4. Ishlab chiqarishni kengaytirish uchun zarur bo‘lgan minimal hajmdagi harajat . Zarur bo‘lgan kapital qo‘yilmalarning hajmi qan cha lik ko‘p bo‘lsa, taklif elastikligi ham shunchalik past bo‘ladi. 5. Bozor kon’yunkturasi. Tovar defitsiti sharoitida ishlab chiqa ruvchilar aniq hajmdagi tovarni yuqori narxda sotsh imkoniga ega bo‘ladilar. Bunday sharoitlarda taklif noelastik bo‘ladi.

6. Vaqt oralig‘i . Vaqt oralig‘i qanchalik uzoq bo‘lsa, ishlab chi qa ruvchida shunchalik narxlarni o‘zgarishiga moslashib olish uchun imkoniyat tug‘iladi va taklifning elastikligi ham ortib boradi.

Tavsiya etiladigan umumiy adabiyotlar ro‘yhati 1. Pindayk Robert. Mikroiqtisod: Inglizchadan qisqartirib tarjima qilingan/ Pindayk Robert, Rubinfeld Daniel. – T.; 2002. 2. E.Egamberdiev. Mikroiqtisodiyot. O‘quv qo‘llanma. T.: 2005 y. 3. Экoнoмическaя теoрия: учебник / И.К. Стaнкoвскaя, И.A. Стрелец.- 5-е изд., перерaб. и дoп.–М.:Эксмo, 2010.- 480 стр.- (Пoлный курс MBA) 4. To‘xliev N., Xaqberdiev Q., Ermamatov Sh., Xolmatov N. Iqtisodiy bilim asoslari. Qo‘llanma. T. O‘zME. 2004, 96 b. 5. Abulqosimov H va boshqalar. Iqtisodiy bilim asoslari. O‘quv qo‘llanma. T.: Akademiya, 2010.-304 b. 6. Вечкaнoв Г.С. Экoнoмическaя теoрия. – спб.: Питер, 2009. – 448 с. 7. Курс микроэкономики: учебник/ Р.М.Нуреев. – 2-е изд., изм. – М.: Норма: Инфра-М, 2010. – 576 с. 8. Сбoрник зaдaч пo микрoэкoнoмике./ к “Курсу микрoэкoнoмики” Р.М. Нуреевa – М.: Нoрмa, 2008. – 432 с. 9. Микроиқтисодиёт: Олий ўқув юртлари учун дарслик / С.С.Ғуломов, Р.Х.Алимов, Б.Т.Салимов ва бошқ.- Т.: “Шарқ”, 2001.-320 б.

Похожие

Talab va taklif nazariyasi. bozor muvozanati

Yalpi talab va yalpi taklif 2

Yalpi talab - yalpi taklif modeli

Talab va taklif - ishlab chiqarish faoliyatining asosi

Bozor mexanizmi va uning elementlari - talab, taklif va narx muvozanati