Шартли ходисалар ҳисоби ва унинг хусусиятли томонлари - Экономика - Рефераты

Шартли ходисалар ҳисоби ва унинг хусусиятли томонлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75 KB

Шартли ходисалар ҳисоби ва унинг хусусиятли томонлари Режа : 1. Шартли ходисаларнинг моҳияти ва мазмуни. 2.Шартли ходисалар ҳисоби. 3. Шартли ходисаларни молиявий ҳисоботда акс эттириш.

1. Шартли ходисаларнинг моҳияти ва мазмуни. ХБХС шартли воқеаларни қандай аниқлайди: амалдаги шартлар ёки воқеалар, маълум ноаниқликларни корхона олиши мумкин болган фойда (кейинчалик “шартли фойда”) ёки мумкин болган зарар (кейинчалик “шартли зарар”) келтириб чиқаради, яъни охирги натижада бир ёки бир неча келгусидаги воқеалар содир болгандан ёки бўлмагандан кейин хал қилиниши мумкин. Бундай ноаниқликни хал қилиш, активлар олинганлиги, ёки мажбуриятлар камайганлиги, ёки зарар, ёки активлар шикастланганлиги ёки мажбуриятлар пайдо болишлигини тасдиқлаши мумкин. ХБХС ҳисоб сиёсатини аниқлайди, унга мувофиқ шартли воқеалар қуйидагича бўлиши мумкин: Эҳтимолли . Келгусидаги воқеанинг юз бериши (ёки юз бермаслиги) эҳтимолли. Эҳтимол эмаслиги . Келгусидаги воқеаларни юз бериши ёки юз бермаслиги эҳтимолдан узоқлиги. Ноаниқлиги. Келгусидаги воқеаларни юз бериши (ёки бермаслиги) эҳтимоллининг ноаниқлиги. Шартли воқеанинг содир бўлиш эҳтимоллиги Аниқланиши мумкин бўлган сумма Аниқланиши мумкин бўлмаган сумма Шартли зарар Эҳтимолли Зарар ва мажбуриятлар ҳисобланади ва ҳисоботда акс эттирилади Зарар ҳам, мажбурият ҳам ҳисобланмайди; молиявий ҳисоботда тушунтиришда акс эттирилади

Эҳтимолли эмас Ҳисоблаш ҳам, изоҳ ҳам талаб қилинмайди, лекин изоҳ тушунтириш хатида қабул қилинса бўлади Шартли фойда Эҳтимолли Ҳисобланмайди, истисно тариқасида гайри оддий шароитлардан ташқари, лекин тушунтириш хатида маъносини очиб бериш талаб қилинади Тушунтириш хатида маъносини очиш талаб қилинмайди, бу янгилиш хулоса чиқаришнинг олдини олиш учун қилинади Эҳтимолли эмаслиги Маъносини очиш тавсия қилинмайди 2.Шартли ходисалар ҳисоби. ХБХС талаб қиладики, бунда шартли зарар, агар қуйидаги 2 шартга риоя қилинса молиявий ҳисоботда фойдани камайтириш йўли билан акс эттирилади: келгуси воқеа молиявий ҳисобот даврларига активлар камаяди ёки мажбуриятлар вужудга келиш эҳтимоли мавжуд; зарур суммаси асосли равишда ҳисобланиши мумкин. Инобатга олинг, бу ходиса шундай кўплаб мажбуриятларга учун ўхшашдир, яъни тегишли принциплар асосида ҳисобланади. Шартли зарар қўлланиши мумкин бўлган маъносини очиш учун, дебитор қарзлар бўйича зарарларни ҳам кушиб ҳисобланган (шубҳали қарзлар заҳираси), кафолатли хизмат кўрсатиш бўйича ҳисобланган мажбуриятлар, суд жараёнлари, даъволар ва солиқларнинг олиниши, бизнес қисмини сотишдан кутилаётган зарарларни кўриб чиқиш керак. Агар зарар суммалари сезиларли даражада ўзгарса, каттий ишончли бўлмагунга қадар бирорта ҳам сумма ҳисобланмаслиги керак, хеч бўлмаганда бирорта минимал сумма тўланиши керак. Бундай ҳолатда минимал сумма ҳисобланиши керак. Лекин қўшимча

маъносини очиш мувофиқдир. Шартли зарар, юқорида ёзилган критеоияларга жавоб беради ва бундан ташқари счетларда акс эттирилади, балансда мажбурият шаклида акс эттирилади ва молиявий ҳўжалик фаолияти тўғрисидаги ҳисоботда харажат шаклида ёки биринчи марта бу икки критерия учраган давр зарари шаклида кўрсатилади. Шартли зарар ва мажбуриятларнинг тан олиниши акс эттиришга доир учта мисол билан изоҳланади. А ходиса: Товарларни кафолатли хизмат к ўр сатиш бўйича мажбуриятлари РРР компанияси жорий давр давомида суммаси 200.000 накд ҳисоб- китоб бўйича товар сотди. Тажриба кўрсатишича, кафолатли хизмат кўрсатиш бўйича харажатлар тахминан сотишнинг 0,5% ташкил этади. Қуйидагича проводкалар кўрсатилган: Йил бўйича сочиш хажми: Сотиш (йил охирига умумий) Пул маблағлари..................................................................………………… 200.000 Сотишдан тушум............................................................. ……………………............200.000 Йил охирига (ёки даврий): Кафолатли хизмат кўрсатиш ва ремонт харажатлари …………………………...1.000 Келгуси харажатлар ва тўловларнинг заҳиралари ............ ………………………1.000 Кейинчалик кафолатли хизмат даври давомида кафолатли хизмат

бўйича ҳақиқий харажатлар амалга оширилди 987 : Келгуси харажатлар ва тўловларнинг заҳиралари. …………………………………..987 Пул маблағлари…….. …….........................................................................................……...987 Агар ҳақиқий харажатлар 1.100 ташкил этса, қуйидагича проводка берилади: Келгуси харажатлар ва тўловларнинг заҳиралари.... ……………………………1.000 Кафолатли хизмат кўрсатиш ва ремонт харажатлари . …………………………….….100 Пул маблағлари ….................................................................... …………………….….1.100 Олдинги проводкалар кўрсатишича, РРР кафолатли хизмат кўрсатиш харажатларини сотиш хажми бўйича коэффицент асосида долларда ҳисоблайди ва харажатлар сотиш хажмидан 0,5% ташкил этади ёки ҳақиқий харажатлар кўп бўлса ҳам шундай ҳисобланади. Бошқа ёндашиш - бу ҳақиқий харажатларни улар пайдо бўлишига караб харажатлар счетига ўтказишдир. Кейинчалик йил охирида кафолатли хизмат бўйича ҳисоб- китоблар қуйидаги тартибда акс эттирилади: 1. Жорий даврда кафолатли хизмат бўйича ҳақиқий қилинган харажатлар 987 бўлган: Кафолатли хизмат кўрсатиш ва ремонт харажатлари ……………………………987

Пул маблағлари ....................................................................…….... ……………………….987 Жорий давр охирида сотилган товарлар суммаси 30.000 бўлиб, ҳали кафолатли хизмат кўрсатилиши керак, ҳисобланишича, бу товарлар кафолатли хизмат бўйича тегишли харажатлари сотиш баҳосининг 0,3% гача ташкил этади. Бу проводка мажбуриятларни аниқлайди: Кафолатли хизмат кўрсатиш ва ремонт харажатлари (30.000*0,3%) ……………90 Келгуси харажатлар ва тўловларнинг заҳиралари................................... ……………….90 Кейинги даврларда, кафолатли хизмат бўйича ҳақиқий харажатлар пайдо бўлишига караб, кафолатли хизмат бўйича харажатлар счетига ўтказиб бориш давом эттирилади. Ҳар бир жорий давр охирида кафолатли мажбуриятлар счети камайади ёки кўпаяди, тегишли исталган мажбуриятлар даражасига караб, харажатлар счети дебети ёки кредити билан алоқа қилади. Келгусидаги кафолатли даъволар учун ҳисобланган мажбуриятлар Компания истеъмолчиларни 1 йилдан 3 йилгача кафолат билан таъминлайди, бу асосан эхтиёт қисмлар харажатини қоплашдан ташкил топади. Келгусидаги кафолатли даъволар учун мажбуриятлар сотилган товарга кафолатли техник хизмат кўрсатиш смета қийматини акс эттиради. Б ходиса: Мукофот, к у пон ва савдо к у понидан келиб чиқадиган мажбуриятлар Рағбатлантириш тадбири сифатида кўпгина компаниялар ўзининг мижозларига қайтариладиган купон шаклидаги мукофотлар таклиф қилади. Ҳар бир жорий давр охирида, бу рағбатлантиришнинг бир қисми (мижозларга) копланмайди, фақат айримлари қоплаш учун қайтарилиши

мумкин. Бу муддати ўтган кўпонлар мукофот олиш учун харажат ҳисобланади ва маълум товарлар сотилиши бўлганда маълум мажбуриятлар жорий даврда тан олиниши керак. Бу суммалар унчалик катта бўлмаслиги мумкин. В ходиса: Суд жараёнларидан келиб чиқадиган мажбуриятлар Фараз қилайликки, Солон компанияси жорий йил охирги чорагида компанияга таллукли машина билан бахтсиз ходиса юз берганлиги учун судга берилди. Даъвогар етказилган зарар учун 100.000 талаб қилди. Бошқарув ва компания совети фикрига кўра баҳоланган ва ҳисобланган зарар 50.000 ташкил этади, бунга қуйидагича проводка берилади: Суд даъвоси бўйича ҳисобланган зарар.........................………………. …….50.000 Суд давоси бўйича ҳисобланган мажбуриятлар………...........................................…50.000 Агар ҳисобланган мажбуриятлар ҳақиқийсидан фарқ қилса, фарқ ХБХС бўйича ҳисоб-китоб ўзгариши шаклида ҳисобга олинади. Агар умумий сумма шу йил учун маълум бўлса, харажат кўпаяди ёки камайади. 3. Шартли ходисаларни молиявий ҳисоботда акс эттириш. Шартли зарарларни фақат тушунтириш хатида маъноси очиб берилади. Потенциал (яшрин ҳолдаги) зарарлар, масалан: тўловга кобилиятсизлиги кафолати, активлардан махрум бўлиш хавфи, аккредитив резерви (учинчи шахснинг кредит беришдаги кафолоти), таваккалчилик, ёнгин билан боғлиқ бўлган, сел ва бошқа турдаги хавфлар ХБХС асосида баҳоланиши ва ҳисобга олиниши керак. Шартли зарарлар ва у билан боғлиқ мажбуриятлар ҳисоботда фақат йўқотишлар имкониятлари ва мантикан баҳолаш суммаларида ҳисобланади ва акс эттирилади. Шартли зарарларни маъносини очишнинг зарурияти ва

мантикан рухсат олишнинг 3 та ҳолати мавжуд. Тушунтириш хатида шартли воқеалар табиати ёзилади ва мумкин бўлган йўқотиш ёки бир неча йўқотишларни баҳолаш, ёки унда мумкин бўлган зарарлар бўлмасилиги учун нима қилиш кераклиги тўғрисида ақилли тахмин қилиш айтиб ўтилади. Айрим ҳолларда суд даъвоси сабаби компанияни сотиб олиш фаолияти билан боғлиқ бўлиб,унда корпорация сотиб олиш санасини олдинги число билан кўрсатган. Айрим ҳолларда суд даъвоси бўйича сотиб олувчилар корпорацияга кўрилган зарарни (агар хақиқатда шундай бўлса) қоплаш бўйича розилик билдирдилар. Бошқа даъволар натижаси ҳозирги вақтда аниқланиши мумкин эмас. Лекин, шунга карамай, бундай ходисалар олдиндан кўра билиш мумкин эмас, раҳбарият корпорацияга карши суд даъвосини вужудга келиши молиявий ҳисобот маълумотларида муҳим ҳисобланмайди. Шартли фойда Шартли фойда пайдо бўлиши учун шартли воқеалар тавсифининг мавжуд бўлишлиги зарур. Шартли фойда келгусидаги воқеаларга боғлиқ бўлиб, активларнинг кўпайиши ёки мажбуриятларнинг камайишини кўзда тутади. Шартли фойда камдан-кам ҳисобланади. Лекин, тушунтириш хатида унинг маъноси очиб берилади, очиб берилиши хатоликни келтириб чиқармайди. Бошқа ёндашувга кўра, шартли фойда (шартли зарарга нисбатан) консерватизм принципига йўл куйади. Шартли фойда ва зарар-яна битта нуктаи назар ХБХСга кўра, шартли зарарлар молиявий ҳисоботда қуйидаги 2 шарт мавжуд бўлганда харажатларга олиб борилиб ҳисобланиши мумкин:

а) Эҳтимоллиги мавжуд, келгусидаги ходисалар активлардан кўрилган зарар ҳолатини ёки мажбуриятлар пайдо бўлишлигини молиявий ҳисобот санасида тасдиқлаш; б) Зарар суммаси оқилона баҳоланиши мумкин. Фақат бирнеча ҳолатлар 2 шартга жавоб беради, шунинг учун бир канча шартли зарарлар ҳисобда акс эттирилади. Агар зарар эҳтимоллиги ёки баҳоланиши мумкин бўлса (ёки у ҳам бошуаси ҳам бир вақтда) ёки айрим ҳолда онгли равишда эҳтимоллиги мажбуриятлар келиб чиқиши мумкин, бўлган зарарни баҳолаш билан ёки бирканча зарарларни уларни баҳолаш имкониятлари билан шартли воқеаларни тушунтириш хатида маъносини очиш бўлиши мумкин. Кўпгина компаниялар бўлиши мумкин зарарларни ҳисоб-китобини қилмайди ва бундай заруриятнинг йўқлигини шу билан асослайдики, яъни : Ҳолат талаб даражасидаги онгли эҳтимоллигини кондирмайди; 2. Зарарни баҳолаш имконияти йўқлиги. Компания алоҳида суд даъволарига кўра келиб чиқадиган зарарнинг маъносини очишни хохламайди. Бундай маъносини очиш айбни буйнига олиш деб тушунилиш мумкин. Кафолатли хизмат янада битта мажбуриятларга мисол бўлади, ҳисоботда шартли воқеа сифатида акс эттирилади. Лекин кўпгина бошқа шартли зарарлар, шу жумладан тўловга кобилиятсизликнинг кафолати, қайта сотиб олиш тўғрисидаги шартнома, бунда бир компания бошқасига активларни сотади ва кейинчалик қайта сотиб олиш бўйича келишади, шу жумладан бошқа операциялар камдан-кам ҳисоботда акс эттирилади. Маълумотни маъносини очилмаслиги истаги, компания учун ноқулай бўлиши мумкин, ҳамда “эҳтимоллик келгусидаги воқеалар исботи” формулировкаси ноаниқлиги кўпгина шартли воқеаларни акс эттириш имконини бермайди.

Шунга карамасдан, шартли фойда ва зарарлар бўлиши мумкин, лекин бухгалтер бошқа сохалардаги каби тан олмаслик консерватизими позициясини эгаллаб туриши мумкин. Шартли фойдани зарур ҳолда ва жуда юқори эҳтимоллиги мавжуд бўлганда иловада маъносини очиш мумкин. ШАРТЛИ ВОҚЕАЛАР Очиб бериш Зарарлар Шартли воқеаларнинг моҳияти; Келгусида натижага таъсир қилиши мумкин бўлган, ноаниқ омиллар; Молиявий самаранинг баҳолаш. Фойда Фақат качонки фойда олиш эҳтимолли мавжуд бўлса, шартли фойдани очиб бериш керак бўлади. Очиб бериш бўйича қўлланма ТМЗнингортиқчалигида фирманинг савдо контрактларидаги шартли зарарлар ва фирманинг сотиб олишга оид контрактларидаги шартли зарарлар; Қурилиш контрактларидан келиб чиқадиган шартли фойда ва зарарлар, яъни кафолатли хизмат кўрсатиш бўйича харажатлар, даъволар, жарималар ёки шартли зарарлар; Даромад солиғи билан боғлиқ бўлган шартли воқеалар. Масалан, тортишувли ажратмалар ёки янги солиқ ажратмаларини, жарималарини вужудга келишига ёки ўсишига олиб келиши мумкин бўлган солиқли баҳолаш; Бино, иншоотларнинг хизмат муддати охирида қилиниши мумкин бўлган демонтаж, бинони бўзиш ёки реставрация бўйича харажатлар. Бундай харажатларни ҳисоблаш активларни қолдиқ қийматини аниқлашда ёки активларни хизмат муддати давомида мажбурият сифатида тан олинади, шундай бўлса ҳам очиб берилиши керак бўлгаан бундай харажатлар табиати ва шунингдек бу суммаларни ҳисоблашдаги кийинчиликлар шартли

воқеаларда ўз аксини топиши мумкин; Ижарачининг молиявий ҳисоботларида ижарадан келиб чиқадиган йирик молиявий чекланишлар, янгиланишлар, шартли ренталар ва бошқа шартли воқеалар; Даромаддан келиб чиқадиган шартли фойда ёки зарарлар, яъни кафолатли хизмат бўйича харажатлар, даъволар, жарималар ёки эҳтимолли зарарлар; Тан олинган хукумат билан боғлиқ бўлган бажара олинмайдиган шартлар ва бошқа шартли воқеалар; Қўшма корхоналарда корхона манфаатлари учун кўрилган шартли воқеалар, яъни: Бошқа қўшма корхоналар билан бирга кўрган ҳар бир шартли воқеадаги улуши; Корхона шартли мажбур бўлган қўшма корхонанинг ўзида шартли воқеалар улуши; Шартли воқеалар қўшма корхоналардаги бошқа иштирокчиларнинг мажбуриятлари учун корхона шартли маъсул бўлганлиги учун пайдо бўлади

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. И.А.Каримов. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т., Ўзбекистон, 1995. 2. И.А.Каримов. Ўзбекистон - бозор муносабатларига ўтшнинг ўзига хос йўли. Т., Ўзбекистон, 1995. 3. И.А.Каримов. Ўзбекистоннинг сиёсий-ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг тамойиллари. Т., Ўзбекистон, 1995. 4. Ўзбекистон Республикасида Мулкчилик тўғрисидаги қонун. 1990 йил 31 октябр. - Ўзбекистон ССР Олий Советининг Ведомостлари, 1990 йил №31- 33. 5. Ўзбекистон Республикасида Мулкчилик тўғрисидаги қонунга ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ҳақида Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 7 май қонуни - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси, 1993 йил, 5-сон. 6. Ўзбекистон Республикасидаги корхоналар тўғрисидаги қонун. 1991 йил 15 феврал - Ўзбекистон Республикаси қонун ва фармонлари. Т. “Ўзбекистон” - 1992. 7. Ўзбекистон Республикасининг Кооперация тўғрисидаги 1991 йил 14 июн қонуни - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1991 йил 8-сон. 8. Ўзбекистон Республикасининг ташқи иқтисодий фаолият тўғрисидаги 1991 йил 14 июн қонуни. - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. 1991 йил 8-сон. 9. Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг 1991 йил 19 ноябр қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1992 йил, 1-сон.

10. Монополистик фаолиятни чеклаш тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг 1992 йил 2 июл қонуни. - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. 1992 йил, 10-сон. 11. www.ziyonet.uz 12. www.nur.uz

Похожие

Мҳт ва бухгалтерия ҳисоби

Техноген хусусиятли ва фавқулодда вазиятлардан аҳоли ва ҳудудларни муҳофаза қилиш

Меҳнат ва иш хақи ҳисоби

Харажатларни туркумлаш ва уларнинг ҳисоби

Қўшилган ва резерв капитали ҳисоби