Шахс бошқарувнинг объекти ва субъекти сифатида - Экономика - Рефераты

Шахс бошқарувнинг объекти ва субъекти сифатида

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66 KB

www.arxiv.uz Р ежа: 1.Бош қ арув муносабатлари тизимида шахс тушунчаси ва унинг социал роли. 2. Шахснинг профессионал ва функционал сифатининг маълум тартиб қ оидаларини белгилаш. 3. Ишлаб чиқариш жамоасида шахс интизоми.

www.arxiv.uz Бош қ арув муносабатлари тизимида шахс тушунчаси ва унинг социал роли. Ўзбекистон Республикаси инсон ҳ у қ у қ лари ва эркинликларига риоя этилишини, жамиятнинг маънавий янгиланишини, ижтимоий йўналтирилган бозор и қ тисодиётини шакллантиришни, жаҳон ҳ амжамиятига қў шилишни таъминлайдиган демократик ҳу қ у қ ий давлат ва очи қ фу қ аролик жамиятни қ ўрмо қ да. Инсон унинг ҳ ар томонлама уй ғ ун камол топиши ва фаровонлиги, шахс манфаатларини рўёбга чи қ аришнинг шароитларини ва таъсирчан механизмларини яратиш, эскирган тафаккур ва ижтимоий ҳ ул қ - атворнинг андозаларини ўзгартириш республикада амалга оширилаётган исло ҳ атларнинг асосий ма қ сади ва ҳаракатлантирувчи кучидир. Кадрлар тайёрлашнинг миллий моделида шахс - кадрлар тайёрлаш тизимининг бош субъекти ва объекти, таълим со ҳ асидаги хизматларнинг истеъмолчиси ва уларни амалга оширувчи дейилади. Кадрлар тайёрлаш со ҳ асидаги давлат сиёсати инсонни интеллектуал ва маънавий - а ҳ ло қ ий жихатдан тарбиялаш билан узвий бо ғ ли қ бўлган узлуксиз таълим тизими ор қ али ҳ ар томонлама баркамол шахс - фу қ арони шакллантиришни назарда тутади. Шу тарзда фу қ аронинг энг асосий конституциявий ҳ у қ у қ ларидан бири билим олиш, ижодий қ обилиятни намоён этиш, интеллектуал жихатдан ривожланиш, касби бўйича ме ҳ нат қ илиш ҳ у қ у қ и рўёбга чи қ арилади. Шахс таълим хизматларининг яратувчиси сифатида тегишли малака даражасини олгач, таълим, моддий ишлаб чи қ ариш, фан, маданият ва хизмат кўрсатиш со ҳ асида фаолият к ў рсатади ва ўз билими ва тажрибасини ўрганишда иштирок этади. Шахс - бошқарувнинг субъекти дейилганда, биринчидан, кадрларни тайёрлаш, қ абул қилиш, уларнинг ишга кўникиши, бир жойдан бош қ асига ўтказилиш жараёнининг бош қ арилиши, иккинчидан, бўйсинувчи бўлимлар, жамоа ва мунтазам бош қ арувчи шахсни, учинчидан, бош қ арув

www.arxiv.uz субъектлари таркибига турли хил ишчилар ва жамоани жипслаштириш, тарбиялаш, жамоа аъзоларининг ижодий фаоллигини ошириш со ҳ асидаги вазифаларни бажарувчи касаба уюшмалар ташкилоти ва бош қ а жамоат ташкилотлари (масалан, ма ҳ сулот сифатни ошириш тўгараклари) ҳ ам тушунилади. Шахсни бош қ ариш субъектига шу билан бирга бир қ анча бош қ а жихатларни ҳ ам қ айд қ илиб ў тиш керак бўлади. Бу ишни ташкил этиш учун машина ахбороти асосида қ арорлар қ абул қилиш ёки бундай қ арорлар қ абул қ илиш учун машинага махсус программаларни киритиш зарур. Қ арорларнинг самарадорлигини ошириш юзасидан назорат қ илишни амалга оширишни инсон бажаради. Бу ерда кимни бош қ арув субъекти деб ҳ исоблаш керак? деган саволга акциядор кенгашними, корхона директориними, цех ёки участка бошли ғ иними, ёки ходимлар жамоасиними? Мунтазам ёндашув қоидаларидан бирида «Элемент тизимининг асосий хусусиятини ва яшашдан ма қ садини са қ лаб қ олиши лозим», дейилган. Буни бошқарув субъектига тадби қ этиш деганда шуни билдирадики, у бошқарув вазифаларини бажариш учун барча ҳ у қ у қ ларга, имкониятлар (аппарат, техника,бош қ арув технологияси) га эга б ў лиши лозим, бу вазифалар эса муайян тарзда бош қ арув субъектидаги вазифаларни та қ симловчи қ оидалар доирасида адо этилиши керак. Бундан кадрларни бош қ арув субъекти сифатида фа қ ат одамлар жамоаси намоён бўлади, деган хулоса келиб чиқади. Кадрларга доир функционал хизматларга тадби қ этганда бу тушунарли б ў лади, чунки бу ўринда кадрлар билан ишлашни амалга оширишда барча ходимлар: бўлинма рахбаридан тортиб матн кўчирувчисигача ва хатто мазкур шахс нормал ме ҳ нат шароитини таъминлаб берадиган фаррошгача иштирок этади. Ходимларнинг бутун бир жамоаси биргаликда фаолият кўрсатгандагина ишлаб чи қ аришни бош қ ариш самарали бўлиши мумкин. Тизим субъекти энг кичик ми қ дорда б ў лганда ҳ ам ўзига хос бўлган барча вазифаларни бажаришга қ одир бўлиши керак. Табиийки, ходимларнинг жамигина бундай талабларни қ ондира олади. Айрим

www.arxiv.uz рахбарлар эса - фа қ ат бош қ арув субъектининг унсури бўлиб, у бош қ арув вазифаларининг бир қ исмини, шунда ҳ ам чекланган со ҳ ада бажаради. Субъектнинг энг катта миқдори тизимнинг ҳ ажмига бо ғ ли қ бўлади. Бу тизим доирасида унда кечаётган жараёнлар тахлил этилади ва бош қ арилади. Шундай қ илиб, бутун бош қ арув тизимининг асосий унсури шахсдир, у айни бир ва қ тда бош қ арувнинг ҳ ам объекти, ҳ ам субъекти бўлиб майдонга чи қ иши мумкин. Шахснинг профессионал ва функционал сифатининг маълум тартиб қ оидаларини белгилаш. «И қ тисодий ва сиёсий со ҳ алардаги барча исло ҳ атларимизнинг пировард ма қ сади юртимизда яшаётган барча фу қ аролар учун муносиб ҳ аёт шароитларини ташкил қ илиб беришдан иборатдир. Айнан шунинг учун ҳ ам маънавий жихатдан мукаммал ривожланган инсонни тарбиялаш, таълим ва маорифни юксалтириш, миллий уй ғ ониш ғ оясини рўёбга чи қ арадиган янги авлодни вояга етказиш давлатимизнинг энг му ҳ им вазифаларидан бири бўлиб қ олади.»  И.А.Каримов. Таълим хизматларининг истеъмолчиси сифатида шахсга давлат таълим олиш ва касб хунар тайёргарлигини кўриш кафолатланади. Таълим олиш жараёнида шахс давлат таълим стандартларида ифода этилган талабларни бажариши шарт. Шахс таълим хизматларининг яратувчиси сифатида тегишли малака даражасини олгач, таълим, моддий ишлаб чи қ ариш, фан-техника, маданият ва хизмат кўрсатиш со ҳ асида фаолият кўрсатади ва ўз билими ва тажрибасини ўргатишда иштирок этади. Давлат ва жамият кадрлар тайёрлаш тизими амал қилиши ва ривожланишининг кафиллари, ю қ ори малакали ра қ обатбардош мутахассислар тайёрлаш бўйича таълим муассасаларининг фаолиятини  И.А.Каримов. Баркамол авлод Ўзбекистон тараққиётининг пойдвори.Т.1993.13-бет.

www.arxiv.uz уй ғ унлаштирувчи сифатида фаолият кўрсатади ва шахснинг мутахассислиги ва функционал сифати тартиб қ оидаларини белгилайди:  шахснинг билим олиш, касб танлаш, ўз малакасини ошириш ҳ укукларини рўёбга чи қ ариш;  давлат грантлари ёки пуллик-шартномавий асосда олий таълим ва олий ў қ ув юртидан кейинги таълим олиш;  таълим олувчиларнинг ўқиши, турмуши ва дам олиши учун шарт-шароитлар яратиш борасидаги вазифалар хал этилишида жамоатчилик бош қ арувини ривожлантиришига;  ҳар қ андай шахс ўз мутахассислиги бўйича касб танлаши;  ўз функцияси, яъни вазифа ва бурчини яхши билган ҳ олда жамиятда фаол иштирок этиши;  шахс рахбар сифатида яхши ташкилотчи, руҳиятчи, тарбиячи ҳамда корхонани ин қ ирозли вазиятдан са қ ловчи сифатида фаолият кўрсатиши ва бошқалар. Ишлаб чиқариш жамоасида шахс интизоми Бозор иқтисодиёти шароитида рахбар шахснинг асосий вазифаси инқирозли вазиятни олдини олиши, жамоа интизомини ва бирлигини сақлаб қолишдан иборат. Мана шу шароитда лидернинг асосий роли катта бўлиб, барча жамоа олдида ўзини намунали тадбиркор, бизнесмен, маданиятли шахс сифатида намоён этишидир. Булардан ташқари рахбар жамоада келиб чиқадиган низоларни олдини олиши, фирма ривожланишини амалга ошириши, жамоа билан ягона фикрга келиша олмасликни олдини олиши, айрим ходимларни ишчилар гуруҳига, ишчи гуруҳини эса жамоага бирлаштириши, яъни «Кемага тушганни жони бир» мақолига асосланган ҳолда иш юритиши лозим. Меҳнат жомоасини интизомини яхшилаш борасида рахбар доимий равишда тарбиявий ишларни олиб бориши зарур.

www.arxiv.uz Жамоа аъзоларини тарбиялашда ҳамда корхонани руҳий иқлимини яхшилашда психолог Элтон Мейонинг хизмати каттадир. У биринчи бўлиб ўз асарларида ишлаб чиқаришда менежер ёки ишчилар умуман инсон машинани эмас, балки инсонларни яхши бошқариш орқали меҳнат унумдорлиги ҳамда ишлаб чиқариш самарадорлигига эришиш мумкинлигини исботлаб берган. Шахс интизоми деганда биз ўз вақтида ишга келиши, берилган вазифаларни ўз вақтида бажариши, махсулотларни сифатли ишлаб чиқариш, инсонлар билан ахил ва ўзаро ёрдам сифатида меҳнат қилиши, хушмуомала бўлиш, катталарга хурматда, кичикларга иззатда бўлиш, одобли ва маданиятли бўлишини тушунамиз. Интизом жамоанинг ўз олдига қўйилган вазифани уддалашида муайян тартиб бўлишини таъминлайди, умумий мақсадга эришишга тўсқинлик қилувчи тамойилларни бархам топтиришга ёрдам беради. Интизом шахсни мазкур жамоада қабул қилинган муайян хулк- атвор андозасига олиб киради, меъёрида иш юритиш учун шароит яратади. Шу билан бирга жамоанинг, гуруҳнинг шахсга ўтказадиган таъсири етарли даражада катта эканлигини ҳам айтиш лозим. Ғарб адабиётларида аллақачон комформизм тушунчаси, яъни гуруҳнинг тазйиқига ён бериш тушунчаси ишлаб чиқилган ва кенг суратда ёритиб келинади. Жамоадаги барча аъзолар мақсадларининг бирлиги, яъни булар қадриятли йўналишлар бўлиб, жамоадаги шахсларни бирлаштиради. Агар биз корхона ва ташкилотнинг ишлаб чиқариш жамоаси ҳақида гапирадиган бўлсак, у ҳолда мақсадлар ташқаридан берилади. Бунда бошқарув топшириқларидан бири мақсадни тўғри шакллантиришдан иборатдир. Борди- ю расмий тузилма хақида гап борадиган бўлса, унда мақсад айнан шу жамоанинг ўзида ҳосил бўлади, бунга дам олишни биргаликда ўтказиш, қандайдир ишларни, топшириқларни бажариш киради. Рахбарсиз жамоа бўлмайди, кимдир рахбарлик вазифасини ўз зиммасига олиши, одамларни жипслатириши, улар ўртасида топшириқларни

www.arxiv.uz тақсимлаши лозим бўлади, акс ҳолда ҳар қандай биргаликдаги фаолиятни оқилона ташкил этиш мумкин эмас. Интизом, яъни мазкур жамоа учун қабул қилинган хулқ-атвор меъёраларини бажариш лозим. Одатда, бу ёзиб қўйилмаган ахлоқий нормалар фақат мазкур гуруҳнинг, жамоанинг ўзига тааллуқли бўлади. Шахснинг тавсифи унинг характери, яъни инсоннинг хулқ- атворини, унинг ишга, нарсаларга, бошка кишилар ва ўзига муносабатини белгилаб берадиган барқарор психологик хусусиятлар йиғиндисидир. Шунингдек характерга хос хусусиятларнинг қарама- қаршилигини: принципиаллик-принципсизлик, тежамкорлик-исрофгарчилик, меҳнатсеварлик-ишёқмаслик, пухталик-пала-партишлик ва хоказоларни ҳам айтиб ўтиш керак. Характер хусусиятлари муайян шарт-шароитлардан, ҳаётнинг ижтимоий мухитидан ва шахснинг ишлари ҳусусиятидан келиб чиқади ва кўп жиҳатдан табиий белгилар, темперамент билан белгиланади. Шахснинг иккинчи омили ёки таркибий қисми унинг эҳтиёжлари, сабаблари, қизиқишлари тизимидир, яъни шахснинг ҳулқ-атвори сабабларини нималар белгиласа, қабул қилинадиган қарорларни тушунтиришга улар ёрдам беради. Инсоннинг ҳ ул қ -атворини тушунтирадиган кўпгина назариялар яратилган. Жумладан, файласуфлар қ адим замонлардан буён шахснинг фаоллиги ва харакатлантирувчи манбааларни белгилашга уриниб келганлар. Улардан айримларининг фикрича, инсон ҳ ул қ -атворининг асосий сабаби унинг қ аноатланишга интилиши (гедонизм таълимоти). ХХ аср Америка психологиясидаги йўналиш бўлган бихеворизм кенг машхур бўлиб кетди, унинг тадқиқот мажмуи шахс ҳ ул қ -атворининг турли шакллари бўлиб, улар таш қ и му ҳ итнинг рағбатлантирувчи омилларига организмнинг реакцияси мажмуи сифатида тушунилади. Инсоннинг э ҳ тиёжларидан келиб чиқиб, унинг ҳ ул қ -атворини тушунтириб берадиган назариялар кўпроқ ривож топди. Бундай

www.arxiv.uz назарияларнинг энг машхур муаллифлари А.Маслов, Э.Кат, Д.Мак Клелланд, Ф.Герцбург ва бош қ а бир қ атор олимлардир. Шахс э ҳ тиёжларининг бутун хилма-хиллиги унинг фаолиятининг манбаини, сабабини ташкил этади. Сабаб - инсоннинг нима учун харакат қилишини кўрсатувчи, фаолиятга ички ундовчи нарса бўлиб, у муайян э ҳ тиёжларни қ ондириш билан боғлиқдир. Мисол: яхши ха қ олиб ишламайдиган мутахассис ходимнинг даромадлиро қ янги иш излаши му қ аррардир. Бундай хатти-харакатнинг сабаби ишдан қониқмаслик, бажараётган вазифаларига қизиқишининг пасайганлиги, эхтимол, бошли қ билан муносабатларининг бўзилиши, жамоадаги шароитнинг ўзгарганлиги ва ҳамкасблари билан муносабатларида кескинликнинг кучайганлиги ва бошка сабаблар бўлиши мумкин. Бу барча ҳолларда мутахассис ходимлар ҳ улк-атворини ҳақиқий сабабларини урганиб бориш ўз навбатида яхши ходимдан ажралиб колишнинг олдини олиш, жамоадаги тугилган ихтилофнинг олдини олиш имконини беради.

Похожие

Ишлаб чиқариш жамоаси бошқаришнинг объекти ва субъекти сифатида

Давлат ташқи иқтисодий фаолият субъекти сифатида

Давлат ташқи иқтисодий фаолият субъекти сифатида

Корхона бозор шароитларида асосий хўжалик субъекти сифатида

Молиявий оқимлар индикатив режалаштириш ва тартибга солишнинг объекти сифатида