Сарф - харажат ва фойда - Экономика - Рефераты

Сарф - харажат ва фойда

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

78.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Ишлаб чикариш харажатлари тушунчаси ва унинг таркиби 2. Маҳсулот таннархи ва унинг структураси. 3. Рақобат кураши ва бозор нархларнинг шаклланиши. 4. Корхоналарнинг фойдаси ва рентабеллиги. 5. Самарадорликни оширишнинг асосий йўналишлари .

www.arxiv.uz Ишлаб чиқариш харажатлари тушунчаси ва унинг таркиби. Фирманинг фаолияти бозордан ресурс сотиб олишдан бошланади. Фирма моддий ресурслар, яъни асосий ва айланма фондларни , меҳнат бозоридан иш кучини сотиб олади, яъни ишчиларни ишга ёллайди. Иқтисодий ресурслар учун қилинган сарф ишлаб чиқариш харажатларга айланади. Яратилган товарлар ва хизматлар, бажарилган иш бирлиги учун сарфланган пул фирманинг ишлаб чиқариш харажатлари дейилади. Харажатсиз ҳеч қандай иқтисодий фаолият юз бермайди, бинобарин, фойда топиш мумкин эмас. Бозордаги нарх ўзгармаган шароитда фойдани максимум- лаштириш шарти харажатларни минимумлаштиришдан иборат. Харажатлар моддий ресурслар учун сарфланган пул иш ҳақи, ҳар хил мукофотлар, ижтимоий суғурта ажратмалари каби меҳнат сарфлари ва тадбиркорни қониқтирадиган пул даромадидан иборат. Харажатларни ишлаб чиқариш доираси билан чеклаб бўлмайди. Улар ҳар хил хизматларга, чунончи, савдо-сотиқ, даволаш,ўқитиш, молиявий ишни юритиш, маслаҳат бериш хизматларига ҳам тааллуқли. Товарларни олди-сотди қилиш, яъни савдо хизмати кўрсатиш билан боғлиқ бўлган харажатлар муомала харажатлари дейилади. Маҳсулот таннархи ва унинг структураси. Маҳсулот ишлаб чиқариш учун маълум миқдорда ишлаб чиқариш воситалари ва жонли меҳнат сарфлаш зарур. Бу харажатлар маҳсулот таннархини ташкил қилади ва ишлаб чиқариш харажатлари ҳисобланади. Маҳсулот таннархи - корхонага маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотиш қанчага тушишини пул шаклида белгилайдиган корхона ишининг асосий кўрсаткичларидан биридир. Таннарх меҳнат ва моддий ресурслардан фойдаланишнинг даражаси ва сифатини, ишлаб чиқариш қувватларидан фойдаланиш даражасини, янги техникани жорий қилиш натижаларини, моддий ва пул маблағларини сарфлашдаги иқтисод ва

www.arxiv.uz тежамкорликни характерлайди.Шунингдек, бу кўрсаткич фойдани ҳисоблаш ва саноат маҳсулотларига нарх қўйиш учун ҳам зарурдир. Корхона яхши ишласа - маҳсулот таннархи камаяди ва аксинча, агар корхона ёмон ишлай бошласа, ишлаб чиқариш харажати ва маҳсулотни сотиш қиймати ошиб кетиш мумкин. Хўжалик тажрибасида таннарх турли хилларга ажратилади. Цех таннархи цехнинг маҳсулот ишлаб чиқаришга қилган харажатларини ўз ичига олади. У умумлаштирилган ҳолда цех ишлаб чиқаришфаолиятининг якунларини ифодалайди. Фабрика-завод таннархи корхонанинг маҳсулот ишлаб чиқаришга боғлиқ бўлган жаражатларини кўрсатади ва унинг фаолияти якунларини ифодалайди. Тўла (сотиладиган) таннарх фабрика-завод таннархи билан махсулотни реализация қилишга кетган харажатларни ўз ичига олади ва корхона барча ишларининг умумлаштирувчи кўрсаткичи ҳисобланади. Маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотиш харажатларининг асосий моддалари қуйидагилардан иборат: 1. хом ашё ва асосий материаллар; 2. харид қилинган комплектланадиган ярим тайёр маҳсулотлар; 3. ёнилғи ва энергия; 4. иш ҳақи; 5. ижтимоий суғуртага ажратмалар; 6. асосий фондларнинг амортизацияси; 7. цех харажатлари ва умумий корхона харажатлари; 8. бошқа ишлаб чиқариш харажатлари; 9. ишлаб чиқаришдан ташқари харажатлар (маҳсулотни реализация қилишдаги харажатлар). Моддий ишлаб чиқаришнинг турли соҳаларида харажатлар структураси турлича бўлади. У ҳар бир соҳанинг специфик шароитларига боғлиқдир. Ишлаб чиқаришда эса доимий ва ўзгариб турадиган икки омил иштироқ этади. Доимий омилга бино, иншоотлар, машина ва ускуналар киради. Ишлаб

www.arxiv.uz чиқаришдаги ўзгарувчан омилларга қисқа вақтда ва тездан ўзгартириш мумкин бўлган иш кучи, хом ашё, ёқилғи, электр энергия, ҳар хил материаллар, майда- чуйда асбоблар киради, уларни тезда кўпайтириб ва озайтириб туриш, айни пайтда ишлаб чиқариш ҳажмини ҳам ўзгартириш мумкин. Омилларнинг ҳар хил бўлиши доимий ва ўзгарувчан харажатларни пайдо этади. Миқдори ишлаб чиқариш ҳажмига қараб ўзгармайдиган харажатлар доимий харажатлар дейилади. Шундай харажатлар ҳам борки, уларнинг миқдори фирманинг фаолиятига боғлиқ бўлмайди, ҳатто фирма ишламаган тақдирда ҳам уларни қоплаш лозим. Буларга ижара ҳақи,қарз фоизи, амортизация ажратмаси, реклама ҳақи,олдиндан тўланиши кўзда тутилган маошлар киради. Миқдори ишлаб чиқариш ҳажмига нисбатан тўғри мутаносибликда ўзгариб турувчи харажатлар ўзгарувчан харажатлар дейилади. Бу харажатлар иш ҳақи, хом ашё, ёқилғи, ҳар хил материаллар ва юк ташиш харажатларидан иборат. Ишлаб чиқариш ҳажми ортса, ўзгарувчан харажатлар кўпаяди, қисқарса, камаяди. Доимий ва ўзгарувчан харажатларнинг йиғиндиси умумий харажатлар дейилади. Рақобат кураши ва бозор нархларнинг шаклланиши. Нарх – бу меҳнат маҳсулининг қийматини пул шаклда товар муомаласи шароитида алмаштириш соҳасидаги ўзгаришлар, товар – пул муносабатларини белгилашдир. Бу маркетинг мажмуасининг бирдан-бир таркибий қисми бўлиб, хўжалик юритувчи субъектларининг молия ресурсларини йиғилишга имкон яратади. Ҳудди шунинг учун ҳам нарх ва нарх стратегиясини ишлаб чиқишга, бозорда ўз фаолиятини узоқ муддат ва юритилишини истаган ҳар қандай корхонанинг раҳбарияти катта эътибор қаратиши лозим. Чунки, бу борада ҳар қандай нотўғри ва ўйламай қўйилган қадам дарҳол маҳсулот сотилиши динамикасига ва рентабел- ликка салбий таъсир кўрсатади.

www.arxiv.uz Нарх соҳасида қарор қабул қилиш, кўп сонли омилларга боғлиқ. Энг асойсийлари қуйидагилар:  Товар таннархи, аниқроғи турли йўллар билан ҳисобланган, товарнинг қиймат баҳоси;  Рақобатчилар нархи ва унинг ўзгариш эҳтимоллиги;  Кутилаётган нарх ўзгартиришларига ҳаридорларнинг муносабати;  Фирманинг нарх сиёсатига давлат томонидан бевосита ва билвосита таъсир кўрсатилиши . Тадбиркор бозор нархлари қандай омиллар таъсирида шаклланиши ҳақида тўлиқ тасаввурга эга бўлиши шарт. Нарх стратегиясини танлашда, фирма, мазкур нарх ҳосил қилувчи омилларни аниқлаб олиши ва таҳлил қилиб чиқиши лозим. Бу омиллар фирмага нисбатан ташқи ва унинг томонидан назорат қилинмайдиган, ҳамда ички омиллар бўлиши мумкин. Қуйида нарх ҳосил қилувчи омиллар устида тўхталиб ўтамиз. 1. Талаб ва таклиф . Бозордаги нарх аввало талаб ва таклиф таъсирида ўзгариб туради. Чунки, талаб - бу истеъмолчининг белгиланган пайтда ва белгиланган жойда товар ёки хизматни сотиб олишга бўлган хоҳиши ва имкониятидир. 2. Нарх рақобати - товар нархларини ўзгариши орқали олиб бориладиган курашдир. C отувчи фирмалар нархни ошириш ва камайтириш орқали талабни кузатиб боради. Факат ишлаб-чиқариш ҳаражатлари миқдорини камайтириш имкониятларига эга бўлган тадбиркор, рақобат курашида ютиб чиқади, чунки унинг фирмаси ўз махсулотларига бозор нархларидан паст нарх қўяди. «Нархлар уруши » ҳ ар қандай ҳолда ҳам оғир иш ҳисобланиб, муаян даражада инқирозга олиб келади. Қучли мавқега эга бўлган фирма ғолиб чиқишга умид қилиши мумкин. 3 .Истеъмолчи - бу таклиф қилинаётган товар нархи, сифати, ассортиментига катта қизиқиш билан ёндошувчи ҳаридорлар, факат ўзлари ўрганиб қолган

www.arxiv.uz дўкондан мол ҳарид қилар экан, бошқа дўконларда айнан шу товарлар арзонроқ экани билан ишлари бўлмайди. 4 . Нархни давлат томонидан бошқарилиши - нархларни давлат ўзи белгилайди, прейскурантлари нархи , бозордаги эркин нархларни «музлатиб» қўйилиши, монополия нархларни қайд этилиши. Японияда давлат 20%га яқин истеъмол нархларни назорат қилади (гуруч,гўшт сут ва х.к.) 5 .Энг асосий таъсир кўрсатувчи омил товар ишлаб чқариш нархлари динамикаси ҳисобланади . Меҳнат унумдорлигини ўсиши, маҳсулот бирлигига тўгри келувчи хом ашё, иш қуроллари ҳаражатларининг камайиши ишлаб чиқариш нархларнинг пасайшига олиб келади. Хизмат кўрсатиш соҳасига ва товар муомаласи шаклига қараб нархлар қуйидаги турларга бўлинади: Кўтара нарх – бу кўтара-савдо базалари ҳар хил магазинларга ва бошқа истеъмолчиларга берадиган нархдир. У ўз йўлида корхона кўтара нарх ва кўтара сотувчи ташкилотларнинг савдо қўшимчаларидан иборат. Чиқариш нархи – бу маҳсулот ишлаб чиқарувчи корхоналарни ўз харидорларига аҳолидан ташқарида ҳисоб-китоб қиладиган нархдир. Бу нарх ҳар иккала томоннинг келишуви билан ёки нарх белгиловчилар томонидан тайинланади. Шартномавий нарх – бу шартнома асосида сотувчи ва сотиб олувчи маҳсулот ишлаб чиқарувчи ва истеъмол қилувчи ёки ўртада турувчи ўртасидаги ўрнатилган нархдир. Улгуржи нарх – корхонанинг маҳсулот ишлаб чиқариш ва реализация қилиш харажатларини қоплайдиган (яъни таннарх) ва фойдани таъминлайдиган нарх. Корхоналар ўз маҳсулотларини бир-бирига ана шу нархда сотадилар. Чакана нарх – бу нарх бўйича чакана савдо ташкилотлари маҳсулотни халққа сотади.У чекланган ва эркин бўлиши мумкин. Чекланган чакана

www.arxiv.uz нарх нарх белгиловчи идоралар орқали ўрнатилади. Эркин нарх ҳар хил савдо корхоналари, хўжалик юритувчи субъектлар томонидан чекланади, уни чиқариш нархи асосида ва савдо ҳамда чиқарувчи звено қўшимчасини қўшиш билан белгиланади. Эркин нархлар – бу давлат идоралари томонидан чекланмайдиган нархлардир. Тартибга солинувчи нархлар нарх савиясини белгиловчи асосий ўлчамлар давлат бошқарув идоралари томонидан берилган ҳуқуқлар асосида белгиланади. Белгиланган (расмий, мустаҳкам) нархлар – булар ҳокимият томонидан ўрнатилган ва маълум йўл қўйилган вақт бирлигида ишловчи ўзгармас нархлардир. Талаб нархи – бу истеъмолчи меҳнат маҳсулини сотиб олишга рози бўлган нархдир. Таклиф нархлари – булар шундай нархки, улар билан ишлаб чиқарувчилар ёки мулк эгалари ўз маҳсулотини сотишга тайёрдирлар. Мувозанат нархлари – талаб нархини таклиф нархига тенглигини акс эттиради. Нархларни турли-туманлиги товар муомаласини барча истеъмолчига мўлжалланган томонларини акс эттиради. Кичик шаклли хўжалик юритиш субъектлари ўзларини бозор нархидан фарқланувчи нархларни қўллашда чекланганлиги сабабли асосий диққат эътибор товар турларига ва ҳаракатига қаратилмоғи керак, чунки уни маълум бозор жойида сотилишини рағбатлантириш керак.

www.arxiv.uz Корхона фойдаси ва рентабеллиги. Ф о й д а - корхонанинг ҳамма ишлаб чиқариш хўжалик фаолияти натижаларини умумлаштирувчи кўрсаткичларидан биридир. У корхона томонидан, унинг ишлаб чиқариш фаолияти натижасида вужудга келган соф даромади миқдорини ифодалайди. Фойда кўрсаткичи корхона томонидан унинг маблағларидан фойдаланишни тўла ва ҳар томонлама акс эттиради. Фойда даромад (Д) билан харажат (Х) ўртасидаги фарқ сифатида вужудга келади. Д – Х = Ф Бинобарин, корхона фойдасининг ўсиши маҳсулот таннархининг пасайшига, унинг сифатини оширишга, ишлаб чиқариш ҳажмини кўпайтиришга боғлиқ бўлади. Корхонанинг фойда хажми: сотилган маҳсулот таннархига, сифати ва ҳажмига боғлиқ бўлади . Олий сифатли маҳсулот бирмунча юқори улгуржи нархлар билан реализация қилинади. Кичик корхоналарнинг хўжалик фаолиятини умумлаштирувчи кўрсаткичлар:  Маҳсулотни ишлаб чиқариш ва сотиш натижаси;  Маҳсулотнинг сифати (олий ва биринчи навлиги);  Маҳсулот таннархи;  Корхонанинг ялпи фойдаси (даромади);  Соф фойда кўрсаткичи;  Рентабеллик кўрсаткичлари. Корхонанинг ялпи(балансли)фойдаси маҳсулотлар сотишдан тушган тушумдан моддий харажатларни чиқариб ташлангандан кейин иш ҳақи ва фойдани ўз ичига олувчи корхона соф маҳсулотларидан иборатдир.

www.arxiv.uz Соф(қолдиқли) фойда - ялпи фойда хисобидан солиқлар, жарима ва бошқа тўловлар тўлангандан кейин, корхона ихтиёрида, қоладиган пул. Фойда корхонанинг фаолиятининг молиявий натижаси ҳисобланади. Қанча сарфлаб, қанча фойда кўрилгани корхона ишининг самарасини белгилайди. Шу боисдан иқтисодиётда ф о й д а л и л и к ёки р е н т а б е л л и к деб аталадиган кўрсаткич қўлланилади. Р е н т а б е л л и к (фойдалилик) - тадбиркорликнинг умумий молиявий кўрсаткичи, у соф фойдани жами харажатларга бўлган нисбати шаклида аникланади. Корхона олган фойданинг ишлаб чиқариш асосий фондлари ва моддий оборот маблағлари қийматига муносабати. R = соф фойда : жами харажатлар х 100 % Рентабеллик хўжалик фаолиятининг пировард натижаларини тўғри баҳолаш, ишлаб чиқариш фондлардан, пул ва меҳнат ресурслардан янада самаралироқ фойдаланишдан иқтисодий манфаатдорлик уйғотиш имконини беради. Корхона рентабеллиги меъёрини қуйидаги формула бўйича ҳисоблаш мумкин: П ( U – С ) R = ---------------------- х 100 % Фо + Фоб П - маҳсулот ҳажми; U - маҳсулот бирлигининг нархи; С - маҳсулотнинг таннархи; Фо – асосий ишлаб чиқариш фондларнинг қиймати; Фоб - айланма маблағларнинг ҳажми

www.arxiv.uz Рентабеллик даражасини кўтариш учун ҳар бир корхона сотилган маҳсулот ҳажмини оширишга, маҳсулот таннархини камайтиришга, ишлаб чиқаришда юқори сифат кўрсаткичларига эришишга қаратилган тадбирларни амалга ошириши зарур. Ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишнинг асосий йўналишлари. Бозор иқтисодиёти шароитларида корхоналар фаолияти ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш йўлларини доимо қидиришни талаб қилади. Тадбиркор ўз фаолиятининг самарадорлигига эришишнинг турли-туман йўлларидан фойдаланиши зарур. Булар қуйидагилардир:  Маҳсулот ҳар қайси бирлиги таннархини камайтириш ;  Ишлаб чиқариш ҳажмини кўпайтириш ;  Фан-техника тараққиёти асосида меҳнат унумдорлигини ўстириш ;  Тежамкорлик режимига ( хом ашё, асосий ва ёрдамчи материаллар, ёқилги, энергия сарфини қисқартириш) қаттиқ амал қилиш ;  Асосий фондлардан яхшироқ фойдаланиш;  Маҳсулот сифатини ошириш ;  Илғор технология ва замонавий ускуналардан фойдаланиш;  Бошқарув аппаратини такомиллаштириш, бошқарув харажатларни қисқартириш . Корхоналарда ортиқча сўмлар қанчалик кам сарфланса, маҳсулот шунчалик арзон бўлади.

Похожие

Сарф харажатлар, фойда ва зарар

Сарф харажатлар ва фойда назариялари

Тадбиркорлик сарф-харакатлари ва фойда

Корхоналарда фойда ва рентабеллик

Фавқулодда моддалар ва фойда солиғи ҳисоби