Корхоналарда фойда ва рентабеллик - Экономика - Рефераты

Корхоналарда фойда ва рентабеллик

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

147.5 KB

Корхоналарда фойда ва рентабеллик Режа: 1.Фойданинг мохияти ва мазмуни 2. Соф фойда ва унинг омилли тахлили 3. Рентабеллик кўрсаткичлари

1.Фойданинг мохияти ва мазмуни Корхоналар ўз махсулотларини истеъмолчиларга сотади ва бунинг учун пул маблағлари оладилар. Лекин бу хам хали фойда олишни билдирмайди. Молиявий натижага эга бўлиш учун тушумни махсулот ишлаб чиқаришга кетган харажатлар, яъни таннарх билан солиштириб кўриш керак. Агар тушум таннархдан кўп бўлса, корхона фойдага эга бўлади; агар тушум таннархга тенг бўлса, у холда корхона факатгина қилган харажатларини қоплаган бўлади ва фойда бўлмайди, агар харажатлар тушумдан кўп бўлса, у холда корхона зарар кўради, яъни салбий молиявий натижага эга бўлади, бу корхонани қийин молиявий ахволга солиб қўяди ва инқирозга учратиши хам мумкин. Фойда ялпи даромад олиш билан боғлиқ бўлган корхона молиявий ресурсларининг асосий манбасидир. Корхонанинг ял пи даромади моддий харажатлар чиқариб ташлангандан сўнг иш хақи ва фойдани ўз ичига олган махсулот сотишдан тушган тушумдир. Таннарх, ялпи даромад ва корхона фойдаси ўртасидаги ўзаро алоқа кўрсатилган. Якуний молиявий натижа (фойда ёки зарар) махсулот (иш, хизматлар) сотишдан олинган молиявий натижа, бошқа операциялардан олинган даромадлар, асосий фонд ва корхонанинг бошқа мулкларини сотишдан тушган тушумларнинг йиғиндисидан келиб чиқади. Ялпи даромад Моддий харажатлар Мехнатга хақ тўлаш Фойда Таннарх Соф фойда Даромад солиғи Махсулот сотишдан тушум

Махсулот (иш, хизматларни реализакия қилиш) сотиш орқали олинадиган фойда амалдаги нархларда (қўшимча қиймат солиғи ва акцизларсиз) сотувдан тушган тушум хамда махсулотни ишлаб чиқариш ва сотиш билан боғлиқ харажатлар ўртасидаги фарқ орқали аниқланади. Экспорт фаолиятини юритаётган корхона даромадини ҳисоблашда махсулот сотишдан тушадиган тушумдан экспорт. Асосий воситалар ва бошқа мулкни сотишдан корхона оладиган даромад корхона ялпи даромадининг иккинчи ташқил этувчисидир. Ялпи даромаднинг учинчи ташқил этувчиси нореализация операцияларидан кўриладиган даромаддан иборат бўлиб, уларга асосий фаолият билан бевосита боғлиқ бўлмаган операциялар киради. Хусусан, мулкни ижарага беришдан, корхонага тегишли қимматли қоғозларнинг сотилишидан кўриладиган фойда, хамкорликда фаолият юритишдан олинадиган фойда, йилида аниқланган ўтган йиллардаги даромад ва 6ошкалар шулар жумласидандир. Корхона ишининг самарадорлигини оширишда ишлаб чиқариш хажмлари, махсулот сотишни кўпайтириш, унинг таннархини пасайтириш захираларини аниқлаш мухим ўрин тутади. Даромад миқдорини ошириш захираларини аниқлаш йулларига таъсир кўрсатувчи омиллар турли белгиларига қараб турли тоифаларга ажратилади. Ташқи омилларга табиий шароит, нархларнинг, тарифларнинг, солиқлар ва имтиёзларнинг, жарима санкцияларининг давлат томонидан бошқарилиши ва бошқалар киради. Бу омиллар корхона фаолиятига боғлиқ эмас, лекин даромад салмоғига муайян даражада таъсир кўрсатади. Ички омиллар ишлаб чихариш билан боғлиқ ва ишлаб чиқаришдан ташқари омилларга бўлинади. Ишлаб чиқариш омиллари мехнат предметларининг мавжудлигини ва қўлланилишини, мехнат ва молиявий ресурсларни характерлаб, ўз навбатида экстенсив ва интенсив бўлиши мумкин.

Экстенсив омиллар фойда олиш жараёнига миқдорий ўзгаришлар: мехнат предметлари ва хажмлари, молиявий ресурслар, қурилмаларнинг ишлаш вақтлари, ходимлар сони, иш вақти фонди ва бошқалар орқали таъсир кўрсатади. Интенсив омиллар фойда олиш жараёнига сифат ўзгаришлари орқали: қурилмалар сифати ва иш унумдорлигининг ошиши, технологияларнинг мукаммаллашуви, айланма воситалар айланиш суръатининг жадаллаштирилиши, мехнат ва материал сиғимининг камайиши, мехнатни ташқил этишнинг такомиллашуви ва молиявий ресурслардан фойдаланиш самарадорлигининг ошиши орқали таъсир кўрсатади. Ишлаб чиқаришдан ташқари омиллар жумласига, мисол учун, таъминот ва махсулот сотиш, табиатни мухофаза қилиш, мехнатнинг ижтимоий шарт- шароитлари ва бошқалар киради. Молия-хўжалик фаолиятини юритишда юқорида кўрсатиб ўтилган омиллар ўзаро узвий боғлиқдир. Моддий ресурслар сарфининг махсулот таннархига, демак, олинадиган фойдага хам таъсири бевоситадир. Чунки таннарх таркибидаги моддий харажатлар 60 фоиздан 90 фоизгача бўлиши мумкин. 2. Соф фойда ва унинг омилли тахлили Корхона ихтиёрида қоладиган ва унинг эркин тасарруфидаги фойда соф фойда дейилади. Ушбу кўрсаткич солиқ тўловига кадар бўлган фойда суммасидан солиқлар ва тўловлар суммасини чегириш асосида аниқланади. Соф фойда тахлилида унинг утган йилларга шунингдек, корхона бизнес режаси кўрсаткичларига нисбатан ўзгаришлари ўрганилади. Молиявий натижавийликнинг ушбу якуний қатори барча ички ва ташқи ахборотдан фойдаланувчилар эътиборидаги масала ҳисобланади. Ички ахборотдан фойдаланувчилар ушбу қаторни ўрганиш ва тахлил этиш асосида корхонанинг жорий даврдаги натижавийлигига бахо берадилар.

Шунингдек, улар фойдани ўстириш ёки зарарни минималлаштириш бўйича мавжуд ички имкониятларнинг борлигига, истиқбол режаларини белгилашга, корхонанинг молиявий ахволини яхшилаш юзасидан бошқарувнинг мухим стратегик қарорлариини қабул қилишда катта эътибор берадилар. Ташқи ахборотдан фойдаланувчилар корхонанинг фойдалилик даражасита, ўз активларини мақсадли бошқаришнинг шартларини белгилашга хам жиддий ахамият беришади. Масалан, корхона мулкида хиссали катнашувчилар акция эгалари келишувига ёки хусусий капиталдаги улушига караб тақсимланадиган ҳисоб фойдасининг холатига корхона ихтиё - рида коладиган соф фойда хамда солиқ идоралари солиқ тўловига кадар бўлган фойда билан кизиксалар, инвестиция хомийлари эса корхона фаолиятининг барқарорлиги ва ўсиш даражаларига кўпроқ қизиқадилар. Соф фойданинг ўзгаришига таъсир этувчи омилларни қуйидаги гурухларга ажратиш мумкин: - махсулот, иш ва хизматларни сотиш хажмининг ўзгариши; - махсулот, иш ва хизматлар бахосининг ўзгариши; - махсулот, иш ва хизматлар ишлаб чиқариш харажатларининг ўзгариши; - давр харажатларининг ўзгариши; - молиявий фаолиятдан олинадиган фойда ва зарарларнинг ўзгариши; - фавкулодда фойда ва зарарлар ўзгариши; - фойдадан олинадиган солиқлар ва солиқли тўловларнинг ўзгариши. Тахлил этишда хар бир омилнинг соф фойда ўзгаришидаги мутлоқ қийматлари аниқланади. Уларнинг ўзгаришларига бахо бериш асосида корхонада фойдани ўстириш юзасидан ички имкониятларнинг мавжудлиги ўрганилади (1-жадвал). Соф фойда;

Таъсир этувчи омиллар Аниқлаш усули Симво л1 2 3 Махсулот (иш,хизмат) ларни сотишдан олинган соф тушум суммасининг ўзга риши Хажм ўзгариши Ҳисобот йилида сотилган махсулот хажми ўтган йил бахосида/Ўтган йилда сотилган махсулот хажми Ўтган йил махсулотини сотишдан фойда Л Бахо ўзгариши (ҳисобот йилида сотилган махсулот хажми)—ҳисобот йилида сотилган махсулот хажми Ўтган йил бахрсида А, Махсулот (иш, хизмат) ларни ишлаб чиқариш таннархининг ўзгариши Ҳисобот йилидаги махсулот хажми Ўтган йил таннархида — Хисоботи йилидаги махсулот хажми хақиқий таннархида А, Махсулот (иш, хизмат) ларни сотишдан олинган ялпи фойда суммасининг ўзгариши Ҳисобот йилида махсулот сотишдан олинган ялпи фойда- Ўтган йилда махсулот сотишдан ялпи фойда А 4 Молиявий фаолиятдан фойда/зарарлар суммасининг ўзгариши Ҳисобот йилида молиявий фаолият натижаси - Ўтган йилда молиявий фаолият натижаси М Кутилмаган холатлардан фойда/зарарлар суммасининг ўзгариши Ҳисобот йилида кутилмаган холатлардан олинган фойда - Ўтган йили кутилмаган холатлардан олинган фойда К Солиқ тўловига кадар фойда/зарар суммасининг ўзгариши Ҳисобот йилида солиққа кадар фойда - Ўтган йили солиққа қадар фойда суммаси Ф

Солиқлар суммасининг ўзгариши Ҳисобот йилида ҳисобланган солиқлар суммаси - Ўтган йили ҳисобланган солиқлар суммаси С Соф фойда суммасининг ўзгариши Ҳисобот йили соф фойдаси - Ўтган йили соф фойдаси СФ Фойда кандай тақсимланади ва у кандай тахлил қилинади? Фойданинг тақсимланиши деганда унинг истеъмол ва жамғаришга йуналтирилиши, жорий давр фойдасининг солиқлар тўлови, ишлаб чиқаришни ривожлантириш ва захиралашга хамда капитал эгалари ўртасидаги шартлар, келишувларга биноан тақсимланиши тушунилади. Фойда қуйидагича тақсимланади: - солиқ қонунчилигига мувофиқ давлат бюджетига солиқлар, йиғимлар, тўловларга; - ишлаб чиқаришни ривожлантириш ва захиралашга; - акция ва капитал эгаларига дивидендлар тўлашга. Корхона ўзининг ҳисоб фойдасидан, аввало, давлат олдида ҳисоб беради ва ўзининг ихтиёрида хамда тасарруфида бўлган фойда суммасини аниқлайди. Фойдадан олинган солиқлар катьий ставкаларда ва фоизларда ундирилади. Ҳисоб фойдасининг солиқлар тўловидан қолган қисми корхона соф фойдаси сифатида унинг эркин белгиловига (акционерлар йиғилишининг қарори ва ички низомига) мувофиқ тақсимланади. Молиянинг тақсимлаш ва қайта тақсимлаш функциясига биноан корхона даромадлари ва уларнинг тақсимот қаторлари белгиланади. Соф фойдадан ишлаб чиқаришни ривожлантириш ва кенгайтиришга оид сарфлар акционерларнинг умумий йиғилишида ҳисоб бериш хамда уларнинг розилигини олиш асосида белгиланади.

Соф фойданинг қолган қисми чиқарилган акцияларнинг турига караб ва уларнинг имтиёзли шартлари асосида тақсимланади. Дастлаб имтиёзли акция эгаларига олдиндан кафолатланган фоизларда тўловлар ҳисобга олинади, фойда оддий акция эгаларига дивиденд фоизлари ва суммалари эълон қилинади. Фойданинг тақсимланмаган қисми корхона учун тақсимланмаган фойда сифатида, агар корхона ночор ахволда бўлса, қорежамаган зарар сифатида кейинги ҳисобот йилига утказилади. Корежамаган зарар ва тақсимланмаган фойда корхона фаолиятининг биринчи йили бўйича баланснинг шу номдаги қаторига мос тушади. Кейинги йиллар бўйича уларнинг таққосланувчанлиги таъминланади. Яъни, тақсимланмаган фойда, қорежамаган зарар жорий давр учун қуйидагича аниқланади: 1. Ҳисобот даврининг бошидаги тақсимланмаган фойда, таксимланмаган зарар. 2. Жорий давр соф фойдаси. 3. Жорий даврда тақсимланмаган фойда ва соф фой данинг ишлатилиши. 4. Ҳисобот даври охиридаги тақсимланмаган фойда, қорежамаган зарар (1К2-3). 1. Рентабеллик кўрсаткичлари. Корхонанинг фаолияти ва унинг натижавийлигига бахо беришнинг ўлчов воситаси сифатида рентабеллик кўрсаткичи олинади. Уни бевосита фаолият натижавийлигини ўлчашнинг индикатори хисобланади. Ренгабеллик корхонанинг фойдалилик даражасини характерлайди. Одатда, унинг бир неча турлари ҳисоб-китоб қилинади. Бу бевосита мулк ва акгивларнинг шакли, капиталлашув, даромадларнинг юзага чиқиш ўрни ва марказлари бўйича фарқланади. Актив ва мулкнинг шакли бўйича қуйидаги рентабеллик турлари аниқланади: - асосий воситалар рентабеллиги; - айланма активлар рентабеллиги;

- жами мулк рентабеллиги; - ўзлик капитали рентабеллиги; - қарз капитали рентабеллиги. Молиявий натижага дахлдор бўлган элементларнинг юзага чиқиш ўрни ва маркалари бўйича: - сотув рентабеллиги; - алохида олинган махсулотлар ёки фаолият шакли рентабеллиги; - ишлаб чикдриш харажатларига нисбатан рентабел лиги; - асосий ишлаб чиқариш харажатларига нисбатан рентабеллиги. Рентабеликни кўрсатувчи омиллар Рентабеллик кўрсаткичлари Аниқлаш тартиби. 1 2 Асосий воситалар рентабеллиги Соф фойда (солиқ тўловига кадар фойда) Асосий воситаларнинг ўртача йиллик қиймати Айланма активлар рентабеллиги Соф фойда (солиқ тўловига кадар фойда) Айланма активлар ўртача йиллик қиймати Жами мулк рентабеллиги Соф фойда (солиқ тўловига кадар фойда) Корхона жами мулки қиймати Ўз капитали рентабеллиги Соф фойда (солиқ тўловига кадар фойда) Ўз капитали қиймати у

Рентабеллик тахлили Т/р Кўрсаткичлар Ўтган йил хисобот йили Фарқи (К,-) 1 2 3 4 5 1 Махсулотни сотишдан олинган соф тушум, минг сўм 125987 152485 К26498 2 Сотилган махсулотни ишлаб чиқариш харажатлари, минг сўм 102574 135425 К32851 3 Сотишдан олинган фойда, минг сўм 23413 17060 -6353 4 Соф фойда, минг сўм 2589 3125 К5365 5 Асосий воситаларнинг ўртача йиллик қиймати, минг сўм 5213 5632 К419 6 Айланма маблағларнинг ўртача йиллик қиймати, минг сўм 8752 9521 К769

7 Корхона мулки қиймати, минг сўм 15562 17892 К4330 8 Ўз маблағлари қиймати, минг сўм 8542 8965 К423 9 Карз маблағлари қиймати, минг сўм 2546 3212 К670 10 Махсул от рентабеллиги (3/1x100)% 18,6 11,2 -7,4 11 Асосий воситалар рентабеллиги 49,6 55,4 К5,8 12 Айланма мабларлар рентабеллиги (4/6x100)% 29,6 32,8 К3,2 13 Ишлаб чиқариш харажатлари рентабеллиги (3/2x100)% 22,8 12,6 -10,2 14 Ўз маблағлари рентабеллиги (4/8x100)% 30,3 34,8 К4,5 15 Жами мулкка нисбатан рентабеллик (4/7x100)% 16,6 17,5 К0,9 16 У мумий рентабеллик (4/5К6x100)% 18,5 20,6 К2,1 17 қарз мабларлари рентабеллиги (4/9x100)% 101,7 97,2 -4,5

Жадвал маълумотларидан шуни хулоса қилиш мумкинки корхонада рентабеллик кўрсаткичлари ўтган йилга нисбатан бирмунча ўсган. Фақат махсулот рентабеллиги, ишлаб чиқариш таннархи ва қарз мабларларига нисбатан рентабеллик кўрсаткичлари бўйича ўтган йилга нисбатан пасайиш кузатилган. Асосий воситалар рентабеллиги 5,8 % га, айланма активлар рентабеллиги (моддий) 3,2 % га, ўз МАБЛАҒЛАРИ рен табеллиги 4,5% га, жами активлар рентабеллиги 0,9% га, умумий рентабеллик эса 2,1 % га ўсган. Тахлилда рентабеллик ва унинг ўзгариши омилига ахамият берилади. Бундан ташқи шв рентабелликнинг хар бир кўрсаткичи бўйича хам омилли тахлилни белгилаш ва ўтказиш лозим. Бунда бевосита таъсир этувчи белги сифатида формулада катнашувчи бирликлар олинади. Махсулот (иш ва хизматлар)ни сотиш бўйича рентабеллик даражаси кандай 12 шқланади ва уни тахлил қилишнинг ўзига хос хусусиятлари нималардан иборат? Махсулот, иш ва хизматларни сотиш бўйича рентабел лик кўрсаткичи корхона ва давлат ахамиятига молик мухим кўрсаткич ҳисобланади. Ушбу кўрсаткич асосида корхона сотилган махсулотларнинг фойдалилик даражасига бахо беради ва ўзининг маркетинг режаларини тўзиб чиқади, мухим бошқарув қарорларини қабул қилади. Хукумат улар бўйича ўзи нинг солиқ назоратини белгилайди. Жумладан, савдо корхоналари бўйича товар оборотининг фойдалилик даражасидан келиб чиқан холда ялпи даромад миқдорини ҳисоблашнинг шкалали механизми белгиланган. Махсулот, иш ва хизматларни сотиш бўйича рентабел лик тахлилида унинг режага ва ўтган йилларга нисбатан ўзгаришига, шунингдек, динамик ўзгаришларига эътибор берилади. Рентабеллик ва унинг ўзгаришига таъсир этувчи омилларни аниқлаш хам тахлилнинг мухим шарти ҳисобланади. Махсулот ва хизматларни сотиш бўйича рентабеллик ўзгаришига таъсир этувчи омилларга қуйидагиларни киритиш мумкин: - сотишдан олинган соф тушум суммасининг ўзгариши;

- сотишдан олинган ялпи фойда суммасининг ўзгариши. Сотишдан олинган соф тушум суммасининг ўзгаришида физик хажм ўзгариши, яъни товарларнинг миқдорий ва бахо ўзгаришлари ўз ифодасини топади. Сотишдан олинган ялпи фойда суммасининг ўзгаришида, албатта, ишлаб чиқариш харажатларининг ўзгаришига хам ахамият берилади. Рентабеллик даржжасига таъсир этувчи омилларни ани қлаш тарт и б и Ижобий омил рентабеллик кўрсаткичларининг тури бўйича фарқ қилади. Масалан, сотув рентабеллигида бу кўрсаткич махсулотларни сотишдан олинган соф тушум суммаси олинса, мулк рентабеллигида корхона мулки сифатида олинади ва хоказо. Махсулот, иш ва хизматларни сотиш бўйича рентабел лик молиявий менежментда мухим ҳисобланади. Яъни, шу асосда махсулот, иш ва хизматларни сотиш, ишлаб чиқариш харажатлари ва фойда ўртасидаги алокадорлик, боғлиқлик ўрганилади ва корхонанинг асосий фаолияти ва унинг натижавийлигига бахо берилади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. «Корхоналар тўғрисида»ги қонун. 1991-2006 йиллар. 2. «Хусусий корхоналар тўғрисида»ги қонун. 2003 йил. 3. «Банкротлик тўғрисида»ги қонун. 2005 йил 16-декабрь. 4. «Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида»ги қонун. 2000 йил 25 май. 5. Вазирлар махкамасининг 2001 йил 22 июндаги «Нақд пул муомаласини мустахкамлаш ва тижорат банкларининг масулиятини оширишга доир қўшимча чора тадбирлар тўғрисида»ги қарори. 6. Вазирлар махкамасининг 2003 йил августдаги «Паст рентабелли зарар кўриб ишлаётган иқтисодий ночор давлат корхоналарини ва объектларини хусусийлаштиришни жадаллаштиришга доир қўшимча чора тадбирлари тўғрисида»ги қарори. 7. Вазирлар махкамасининг 2001 йил 10 сентябрдаги 366 сонли «Кичик корхоналар, дехқон фермер хўжаликларини маблағ билан тағминлаш моддий техник таъминлаш уларга божхона имтиёзларини бериш банк хизматларини кўрсатиш бўйича қўшимча чора тадбирлар тўғрисида»ги қарори. www . ziyonet . uz

Похожие

Сарф - харажат ва фойда

Сарф харажатлар, фойда ва зарар

Сарф харажатлар ва фойда назариялари

Тадбиркорлик сарф-харакатлари ва фойда

Корхоналарда молиявий режалаштириш ва бюджетлаштириш