Real sektorda asosiy turdagi servis xizmatlarning tasnifi va tavsifi - Экономика - Рефераты

Real sektorda asosiy turdagi servis xizmatlarning tasnifi va tavsifi

Загружено в:

06.10.2022

Скачано:

0

Размер:

60.5927734375 KB

Real sektorda asosiy turdagi servis xizmatlarning tasnifi va tavsifi Reja: 1. Uy-joy kommunal servis xizmat ko’rsatishning turlari va shakllari. 2. Qurilish tarmog’ida servis xizmat ko’rsatishning turlari va shakllari. 3.Avtotransport tarmog’ida servis xizmat ko’rsatishning turlari va shakllari 4. Savdo servis xizmat ko’rsatishning turlari va shakllari. 5. Umumiy ovqatlanish korxonalarida servis xizmat ko’rsatishning turlari va shakllari 1

- 1. Uy-joy kommunal servis xizmat ko’rsatishning turlari va shakllari O’zbekiston Respublikasi Uy-joy kommunal xizmat ko’rsatish vazirligi 2017 yil 18 apreldagi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Uy-joy kommunal xizmat ko’rsatish tizimini boshqarishni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF - 5017 - sonli Farmoniga asosan tashkil etilgan. O’zbekiston Respublikasi Uy-joy kommunal xizmat ko’rsatish vazirligining asosiy vazifalari va faoliyat yo’nalishlari: – uy-joy kommunal xizmat ko’rsatish sohasida yagona davlat siyosatini yuritish va tarmoqlararo muvofiqlashtirishni amalga oshirish; – ko’p xonadonli arzon uylar qurilishi bo’yicha davlat dasturlari amalga oshirilishini ta’minlash, ko’p xonadonli arzon uylar, suv ta’minoti, kanalizatsiya, issiqlik ta’minoti ob’ektlari qurilishi bo’yicha buyurtmachi funksiyalarini amalga oshirish, eski va avariya holatidagi uy-joylar buzilishini tashkillashtirish; – ko’p xonadonli uylarning texnik holatini monitoring qilish, shu jumladan, ko’p xonadonli uy-joy fondini mukammal va joriy ta’mirlash ishlarini tashkil qilish; – xususiy uy-joy mulkdorlari shirkatlari faoliyatini muvofiqlashtirish, ko’p xonadonli uy-joy fondini saqlash, ulardan foydalanish va ekspluatatsiya harajatlarini aniqlash bo’yicha talablarga, ko’p xonadonli uylarni texnik ekspluatatsiya qilish qoidalari va normalariga, ko’p xonadonli uylarga tutash hududlarning sanitariya normalari, qoidalari va gigiena normativlariga muvofiq holda saqlanishiga rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshirish; – suv ta’minoti va kanalizatsiya ob’ektlarini, issiqlik ta’minoti tizimlarini aholi punktlarini rivojlantirish sxemalari va bosh rejalari bilan bog’lagan holda rivojlantirish, modernizatsiya va rekonstruksiya qilish dasturlarini ishlab chiqish hamda ularning sifatli bajarilishini tashkillashtirish, mazkur soha tashkilotlari faoliyatini muvofiqlashtirish va boshqaruvini ta’minlash; 2

- – uy-joy kommunal xizmat ko’rsatish tizimiga resurs va energiya tejaydigan texnologiyalar hamda uskunalarni tadbiq etish, jumladan, uy-joy kommunal xo’jaligi ob’ektlarini zamonaviy hisoblash o’lchov asboblari bilan jihozlash, qurilish-montaj ishlari tannarxining pasayishini ta’minlaydigan mahalliy, zamonaviy va sifatli qurilish materiallari hamda buyumlarini keng qo’llash; – uy-joy kommunal xizmat ko’rsatish sohasida normativ-huquqiy bazani takomillashtirish bo’yicha takliflar tayyorlash, rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ilg’or tajribasini inobatga olgan holda uy-joy kommunal xizmat ko’rsatishning zamonaviy shakl va usullarini ishlab chiqish hamda joriy etish; – O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishilgan holda suv ta’minoti, kanalizatsiya, issiqlik ta’minoti bo’yicha ko’rsatiladigan xizmatlarga ta’rif siyosatini shakllantirish, uy-joy kommunal xizmat ko’rsatish sohasi tashkilotlarining iqtisodiy barqarorligini mustahkamlash yuzasidan kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish; – uy-joy kommunal xizmat ko’rsatish sohasi uchun kadrlar tayyorlash bo’yicha takliflar kiritish, o’quv stajirovkalarini chet ellarda o’tkazishni nazarda tutgan holda kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirishni tashkil etish, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, dasturiy mahsulotlar, idoraviy axborot tizimlari va ma’lumotlar bazasi joriy etilishini nazarda tutish. Ushbu xizmatlar bino va qurilmalar, suv oqova va suv ta’minoti tizimlari, issiqlik va energiya ta’minotining normal holatda bo’lishligini ta’minlaydi. Ushbu turdagi xizmatlarni taqdim etish, kommunal xizmatlarni taqdim etish bo’yicha qoidalar bilan tartibga solinadi. Kommunal xizmatlarning bajaruvchilari bo’lib hisoblanadilar: - o’zlarining mulki sifatida, to’liq xo’jalik ixtiyorida va operativ boshqaruvida bo’lgan turar joy va muxandislik infratuzilmalar mavjud tashkilotlar va muassasalar. Ular davlat (mahkama), ijtimoiy uylarda yashaydigan insonlarga kommunal xizmatlarni ko’rsatish bilan shug’ullanishadilar; 3

- - iste’molchiga kommunal xizmatlar taqdim etuvchi korxona (xususiy turar joy fondida yashaydigan iste’molchilar uchun); - kondominiumlar, o’rtoqliklar va mulkdorlarning boshqa birlashmalari ularga ko’p xonali uylarni boshqarish topshiriladi. Ular xizmat ko’rsatish va kommunal xizmatlar taqdim etish bo’yicha (jamoa mulkiga ega bo’lgan turar joy fondida yashovchi iste’molchi) uchun shartnomalar tuzishadilar. Kommunal xizmatlar iste’molchisi bajaruvchi bilan yollash, ijara yoki turar joy binolariga xizmat ko’rsatish bo’yicha tuzilgan shartnoma asosida xo’jalik-maishiy ehtiyojlar uchun xizmatdan foydalanuvchi va foydalanish niyatida bo’lgan fuqaro. Iste’molchilarga taqdim etilayotgan xizmatlar tarkibi, turar joy va xonadonlarning obodonlashtirish darajasiga bog’liq bo’ladi. Kommunal xizmat ko’rsatishlarning asosiy guruhlariga quyidagilar kiradi: - suv ta’minoti bo’yicha xizmatlar; - issiq suv ta’minoti bo’yicha xizmatlar; - elektr ta’minoti bo’yicha xizmatlar; - isitish bo’yicha xizmatlar; - yo’l xo’jaligi va muxandis himoyasi xizmatlari; - ko’kalamlashtirish va dekorativ gulchilik xizmatlari; - shahar va hududlar maydonlarini sanitariya-pokizalik tozalash bo’yicha xizmatlar. Kommunal xizmatlar davlat, ijtimoiy binolarda yashovchi fuqarolarga yollash yoki ijara shartnomasiga taaluqli ravishda taqdim etiladi, shuningdek davlat, va ijtimoiy turar joy binolarida, turar joy binolari mulkdorlari tomonidan xizmat ko’rsatish shartnomasiga mos ravishda amalga oshriladi. 2. Qurilish tarmog’ida servis xizmat ko’rsatishning turlari va shakllari O’zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 2 apreldagi «Qurilish sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi PF - 5392 - son Farmoniga muvofiq tashkil etilgan. 4

- O’zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: - shaharsozlik va qurilish uchun muhandislik-texnik izlanishlar sohasida yagona davlat ilmiy-texnika siyosatini olib borish, mehnat unumdorligini oshirish, qurilish-montaj ishlari qiymatini kamaytirish, resurslardan oqilona foydalanishni ta’minlaydigan energiya jihatidan samarali va energiyani tejaydigan innovatsion loyihalar va echimlarni kurilish faoliyatiga joriy etish; - respublika hududida aholini joylashtirishning bosh sxemasini, Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahar, tumanlar, shaharlar hududlarini rejalashtirish sxemalarini, aholi punktlarining bosh rejalarini va boshqa shaharsozlik xujjatlarini ishlab chiqish va tasdiqlashni tashkil qilish, ularning amalga oshirilishi ustidan monitoring olib borish; - shaharsozlik sohasida davlat siyosatining asosiy yo’nalishlari bo’yicha takliflar tayyorlash, arxitektura-kurilish faoliyatini rivojlantirishning uzoq muddatli va o’rta muddatli davlat dasturlarini ishlab chiqish, hududlarni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirishning tarmoq va hududiy dasturlarini tayyorlashda ishtirok etish; - loyiha ishi va qurilish faoliyatini muvofiqlashtirish, loyiha-qidiruv tashkilotlarining ish samaradorligini oshirish va hududiy tarmoqlarini kengaytirish, yakka tartibdagi, namunaviy, takroran qo’llaniladigan va eksperimental loyihalarni va loyiha echimlarini ishlab chiqishni tashkil etish, shaharsozlik xujjatlarini ekspertiza qilish; - shaharsozlik va shaharsozlik faoliyatining normativ-huquqiy bazasini yanada takomillashtirish va yangilash, idoraviy qurilish norma va qoidalari ishlab chiqilishini muvofiqlashtirish, loyihalash, qurilish, qurilish materiallari va buyumlarini ishlab chiqarish sohasida standartlashtirish ishlarini amalga oshirish; - arxitektura, loyihalash va qurilish sohasida malakali kadrlarni tayyorlashga, ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalarida o’quv jarayonining darajasi va sifatini tubdan yaxshilashga, qurilish sohasida, jumladan, chet eldagi etakchi 5

- ilmiy-tadqiqot muassasalarida loyihachilar va mutaxassislarni qayta tayyorlash va malakasini oshirishga ko’maklashish. Ushbu xizmatlar iste’molchilarga ta’mirlash imkoniyatini, turar joy va er uchastkalarini estetik jihatdan takomillashtirish, shuningdek iste’molchilarning yakka tartibdagi talablari asosida qurilishga bo’lgan talablarini qondirishni ta’minlaydi. Xizmatlar o’z ichiga turar joyni loyihalashtirish, qurilish ishlari iste’molchilar buyurtmasiga ko’ra bino va qurilmalarini tamirlash, ekspluatsiyaga kommunikatsiyalarni (issiqliq, elektrik, gaz, suv, suv oqova) ishga tushirish, maslahatlarini oladi. Turar joyni qurish va tamirlash bo’yicha xizmatlar iste’molchilarga o’z vaqtida va sifatli ravishda binolar, turar joylar va xo’jalik qurilmalarni qurish va ta’mirlash imkonini beradi. Iste’molchilarga turar joyni ta’mirlash, uylar va xonadonlarni modaning zamonaviy tendensiyalariga mos ravishda memoriydizaynerlik jihozlanishi bo’yicha xizmatlar zarur. Turar joyni qurish va ta’mirlash bo’yicha xizmatlarni keng assortimentdagi qurilish va pardozlash ishlarini amalga oshiruvchi qurilish-montaj va ishlab chiqarish korxonalari, firmalar va ustalar brigadalari tomonidan ko’rsatiladi. Turar joyni ta’mirlash va qurish bo’yicha xizmatlar, buyurtmachi manziliga borish natijasida amalga oshiradi, loyiha-konstruktorlik ishlari bevosita korxona ofisida bajariladi. Turar joyni ta’mirlash va qurish bo’yicha xizmatlar taklif etayotgan servis korxonalari, tashrif buyuruvchilarni qabul qilish uchun binolar, ma’muriy va ombor binolariga egadirlar. Qurilish ishlarini bajarish qurilish maydonchalarida amalga oshiriladi. Materiallar va inventarlar, qurilish ishlarini mexanizatsiyalashtirish vositalarini joylashtirish uchun ombor binolari va garajlardan foydalaniladi. 6

- Qurilish ishlari uchun turli ishlab chiqarish-texnologik asbob-uskunalar, vaqtinchalik muxandislik qurilmalari, qurilish texnikasi va jihozlardan foydalaniladi. Qurilish va ta’mirlash uchun materiallar buyurtmachi tomonidan taqdim etiladi yoki bajaruvchi tomonidan harid qilinadi. Qurilish materiallarini tayyorlash uchun duradgorlik, slesarlik, payvandlash sehlari, qurilish materiallarini ishlab chiqarish bo’yicha sehlardan foydalaniladi. Qurilish ishlarida qo’llaniladigan asosiy materiallar bo’lib, sement, tosh, qurilish g’ishti, qoplama va pardozlash materiallari, lak bo’yoq materiallari hisoblanadi. Xizmat ko’rsatish buyurtmachi bilan ishlash, loyiha-smeta hujjatlarini tuzishni ko’zda tutadi. Ushbu ishlarda me’morlar, muxandis-loyihalashtiruvchilar va boshqalar ishtirok etishadilar. Ta’mirlash-qurish ishlari, qurilish mutaxassisliklariga ega bo’lgan malakali ishchilar (qurilish brigadalari) tomonidan bajariladi. Qurilish-ta’mirlash brigadalari tarkibiga qurilish mutaxassisliklariga ega bo’lgan usta g’isht teruvchi, beton quyuvchilar, elektriklar, suvoqchilar, yordamchi ishchilar va hokazolar kiradi. Buyurtmani qabul qilish va uni aniqlashtirish bo’yicha iste’molchilar bilan ishni menejer va me’mor olib boradi. Qurilish va ta’mirlash bo’yicha xizmatlar ko’rsatish hozirgi davr talablari darajasiga javob beradigan progressiv texnologiyalar asosida amalga oshirilishi lozim. 3. Avtotransport tarmog’ida servis xizmat ko’rsatishning turlari va shakllari O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 1 fevraldagi “Transport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-5647-son Farmoni bilan O’zbekiston avtomobil transporti agentligi negizida O’zbekiston Respublikasi Transport vazirligi tashkil etildi. Vazirlik avtomobil, temir yo’l, havo, daryo transportlari, metropoliten, shuningdek, yo’l xo’jaligini rivojlantirish sohasidagi yagona davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish 7

- bo’yicha davlat boshqaruvi organi hisoblanadi. Vazirlikning vakolatlari va vazifalari yuqoridagi qayd etilgan Farmon, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 1 fevraldagi «O’zbekiston Respublikasi transport vazirligi faoliyatini tashkil etish to’g’risida»gi PQ-4143 sonli qarori hamda bilan belgilab berilgan. Vazirlik unga yuklangan vazifalar va funksiyalarni bevosita hamda uning tuzilmasiga kiruvchi hududiy bo’linmalar va idoraviy mansub tashkilotlar orqali amalga oshiradi. Quyidagilar Vazirlikning asosiy vazifalari hisoblanadi: 1.Transportning barcha turlarini O’zbekiston Respublikasi yagona transport tarmog’iga integratsiyalashtirish va yangi samarali transport-logistika tizimlaridan foydalanish asosida birgalikda rivojlantirishga yo’naltirilgan yagona davlat transport siyosatini ishlab chiqish; 2.Transport va logistika xizmatlari bozorini rivojlantirishni rag’batlantirish, ularning barcha toifadagi iste’molchilar uchun ommabopligini ta’minlash, shuningdek, sohaga investitsiyalarni jalb etishga yo’naltirilgan transport sohasidagi yagona tarif siyosatini amalga oshirish; 3.Xalqaro transport koridorlarini rivojlantirish, logistika tizimini takomillashtirish bo’yicha takliflar ishlab chiqish va chora-tadbirlarni amalga oshirish, mamlakat transport salohiyatidan samarali foydalanish, tadbirkorlik sub’ektlarining transport-logistika xizmatlaridan foydalanishdagi sarf-xarajatlarini kamaytirish; 4.Transport va yo’l xo’jaligi sohasida davlat-xususiy sheriklikni rivojlantirish va mamlakatning investitsiyaviy jozibadorligini oshirish; 5.Butun transport tizimini raqamlashtirish bo’yicha ilg’or axborot texnologiyalarini joriy etish, O’zbekiston Respublikasi transport tizimining birbiriga bog’langan yagona tizimini istiqbolli rivojlantirish strategiyalarini ishlab chiqish va amalga oshirish; 6.Avtomobil yo’llari sohasida yagona texnika siyosatini amalga oshirish, foydalanuvchilar manfaatini hisobga olgan holda, avtomobil yo’llari, aerodromlar 8

- va aeroportlar, vokzallar, temir yo’llar va transport infratuzilmasining boshqa ob’ektlarini moliyalashtirish, loyihalash, qurish, ta’mirlash va foydalanish masalalarining kompleks echimini ta’minlash; 7. Transport sohasida nazoratni amalga oshirish, fuqaro aviatsiyasi va eksperimental havo kemalaridagi halokatlar va baxtsiz hodisalarni, shuningdek, temir yo’l va daryo transportidagi avariya va halokatlar bo’yicha tekshiruvlarni tashkil etish va amalga oshirish; 8.Transport va yo’l xo’jaligi sohasidagi xalqaro va hududiy hamkorlikni rivojlantirish hisobidan jahon transport xizmatlari bozorida O’zbekiston Respublikasi milliy manfaatlarini ta’minlash; 9. Transport sohasidagi joriy va istiqbolli ehtiyojlarni inobatga olgan holda, ta’lim, kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishning ilg’or usullarini tizimli ravishda joriy etish. Vazirlik o’ziga yuklangan vazifalarga muvofiq quyidagi funksiyalarni amalga oshiradi: 1. Transportning barcha turlarini O’zbekiston Respublikasi yagona transport tarmog’iga integratsiyalashtirish va yangi samarali transport-logistika tizimlaridan foydalanish asosida birgalikda rivojlantirishga yo’naltirilgan yagona davlat transport siyosatini ishlab chiqish sohasida: transport va yo’l xo’jaligini rivojlantirish, transport sohasining samaradorligi va jozibadorligini oshirish, transport va yo’l xo’jaligi sohasida sog’lom raqobat muhitini shakllantirish bo’yicha yagona davlat siyosatini amalga oshiradi; 2. Sohalar va hududlarning kompleks, istiqbolli va ilmiy asoslangan rejasini hisobga olgan holda, transport va yo’l xo’jaligini rivojlantirishning transport va yo’l xo’jaligi sohasidagi vazifalarni izchil va tizimli hal etishni ta’minlash bilan bog’liq barcha masalalarni o’z ichiga olgan uzoq muddatli kelajakka mo’ljallangan konsepsiyalarini ishlab chiqadi; 9

- 3. Transport va logistikani rivojlantirish muammolarini o’rganishni tashkil etadi va o’rganish natijalari asosida aniqlangan muammolarni hal etish, Markaziy Osiyo va Yovropa davlatlari o’rtasida yo’lovchilar va yuk oqimini optimallashtirish yo’llarini izlash, milliy transport kommunikatsiyalari orqali xalqaro va mintaqaviy tranzitni rivojlantirish bo’yicha takliflarni ishlab chiqishni ta’minlaydi; 4. Xalqaro transport yo’laklarini rivojlantirish, logistika tizimini takomillashtirish, mamlakatning tranzit salohiyatidan samarali foydalanish, tadbirkorlik sub’ektlarining transport-logistika xizmatlari uchun xarajatlarini minimallashtirish bo’yicha takliflarni ishlab chiqadi va chora-tadbirlarni amalga oshiradi; 5. Idoraviy mansub tashkilotlar faoliyatiga umumiy rahbarlik qiladi, ular faoliyatini iqtisodiy tahlil qiladi, mazkur tashkilotlar rahbarlari bilan hamkorlikda ularning samarali ishlashini ta’minlaydi; 6. Eksport hajmlarini oshirish va importni optimallashtirish bo’yicha samarali siyosatni amalga oshirish doirasida, transport va yo’l xo’jaligi korxonalarining eksport-import tartib-taomillari monitoringini amalga oshiradi; 7. Transport va yo’l xo’jaligi sohasida yagona texnik siyosatni amalga oshirishni tashkil etadi va muvofiqlashtiradi; 8. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasi topshiriqlariga binoan hamda shaxsiy tashabbusiga ko’ra, normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini ishlab chiqadi va belgilangan tartibda ko’rib chiqish uchun kiritadi; 9. Faoliyatning belgilangan sohasiga tegishli masalalar bo’yicha normativhuquqiy hujjatlarni tasdiqlaydi; 10

- 10. Idoraviy mansub tashkilotlarning texnik tartibga solish borasida ular faoliyati sohasiga tegishli normativ-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish bo’yicha ishini tashkil etadi va muvofiqlashtiradi; 11. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati, Prezident Administratsiyasi, Vazirlar Mahkamasiga transport va yo’l xo’jaligi sohasidagi normativ-huquqiy bazani takomillashtirish, amaldagi xalqaro transport yo’laklaridan samarali foydalanish va yangilarini tashkil etish bo’yicha takliflarni ko’rib chiqish uchun kiritadi; 12. Vazirlik va idoralar, xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning transport turlari bo’yicha normativ-huquqiy hujjatlari, rivojlantirish dasturlari, tarmoqlarni rivojlantirish bo’yicha transport va yo’l xo’jaligi sohasidagi faoliyatga oid boshqa hujjatlar loyihalarini kelishadi; 13. O’z vakolati doirasida respublikani ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlari loyihalarini ishlab chiqishda ishtirok etadi; O’zbekiston Respublikasining transport va yo’l xo’jaligini rivojlantirish samaradorligi xalqaro reytinglardagi o’rnini yaxshilash tadbirlarini ishlab chiqadi; Transport va logistika xizmatlari bozorini rivojlantirishni rag’batlantirish, ularning barcha toifadagi iste’molchilar uchun ommabopligini ta’minlash, shuningdek, sohaga investitsiyalarni jalb etishga yo’naltirilgan transport sohasidagi yagona tarif siyosatini amalga oshirish sohasida: - transport va yo’l xo’jaligi sohasida transport xizmatlari bozorida sog’lom raqobatbardosh muhitni shakllantirish va milliy kompaniyalar manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan yagona tarif siyosatini amalga oshiradi; - O’zbekiston Respublikasida transport sohasida bozor munosabatlarini yanada rivojlantirish va ilg’or axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etishni hisobga olgan holda, aholi va tashkilotlarga ko’rsatilayotgan transport xizmatlariga tariflarni shakllantirishning asosiy yo’nalishlari, konseptual yondashuvlarini belgilaydi; 11

- - tariflarni shakllantirish va qo’llash bo’yicha normativ-huquqiy bazani, jumladan, xalqaro qonunchilik va standartlar talablarini hisobga olgan holda takomillashtiradi; - transport va yo’l xo’jaligi sohasida tarif siyosati, stavkalar va yig’imlar masalalarini tartibga solish, muvofiqlashtirish va kelishishda ishtirok etadi; - tashuvchi kompaniyalar bilan hamkorlikda xalqaro tariflar bo’yicha yig’ilishlar va konferensiyalar o’tkazish doirasida takliflarni ishlab chiqadi. Xalqaro transport koridorlarini rivojlantirish, logistika tizimini takomillashtirish bo’yicha takliflar ishlab chiqish va chora-tadbirlarni amalga oshirish, mamlakat transport salohiyatidan samarali foydalanish, tadbirkorlik sub’ektlarining transport-logistika xizmatlaridan foydalanishdagi sarf-xarajatlarini kamaytirish sohasida: – tranzit salohiyatini rivojlantirish, O’zbekiston Respublikasi hududi bo’ylab o’tuvchi tranzit yo’laklarining raqobatbardoshligini oshirish yuzasidan takliflarni tayyorlash yo’li bilan yagona tranzit siyosatini amalga oshiradi. Bu orqali logistika tizimi samaradorligini oshirish, logistika samaradorligining xalqaro reytinglarida O’zbekiston Rspublikasining o’rnini yaxshilash hamda tadbirkorlik sub’ektlarining transport-logistika xizmatlariga xarajatlarini minimallatirish bo’yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqadi hamda mavjud transport yo’laklarini diversifikatsiyalash va istiqbollilarini rivojlantirish yuzasidan takliflarni, multimodal tashuvlarni rivojlantirish borasida strategiyalarni ham ishlab chiqadi. Servis markazlari va stansiyalari ta’mirlash va transport vositalari ishini diagnostika qilish uchun asbob-uskunalar bilan jihozlanmoqdalar. Respublikamiz dunyoda avtomobil ishlab chiqaruvchi davlatlar qatoridan joy egallaganligi tufayli, turli rusumdagi ishlab chiqarilayotgan avtomobillar soni yil sayin ortib bormoqda va ushbu turdagi xizmatlar soni va turlari ham kengayib bormoqda. Transport 12

- vositalarini ta’mirlash va texnik xizmat ko’rsatish bo’yicha servis tizimi faoliyati naryad-buyurtma, kvitansiya va shartnomalar asosida amalga oshiriladi. Transport vositalarini ta’mirlash va texnik xizmat ko’rsatish paytida iste’molchilarga qulayliklarni ta’minlovchi qo’shimcha xizmat sifatida, ayrim servis tashkilotlari ommaviy ovqatlanish xizmatlari va dam olish xonalarini taklif etishadilar. Ehtiyot qismlar va komplekslashtiruvchi detallarga haq to’lash, tomonlarning kelishuvi holda shartnoma shartlariga mos ravishda amalga oshiriladi. Ya’ni to’liq yoki qisman (qismlarga bo’lib, to’liq yoki kredit). Xizmatlar ko’rsatishga harajatlar smetasi ham tuzilishi mumkin. Ta’mirlash va texnik xizmat ko’rsatish ob’ekti bo’lib, iste’molchining avtotransport vositasi hisoblanadi. Servis tizimi faoliyati quyidagilarni o’z ichiga oladi: 1. Iste’molchiga xizmat ko’rsatish (transport vositasini qabul qilish va rasmiylashtirish, ta’mirlangan transport vositasini iste’molchiga berish, iste’molchilar bilan hisob-kitob qilish); 2.Xizmatni bajarishning texnologik jarayoni (ta’mirlash va texnologik hisobkitob bo’yicha ishlarni bajarish yoki mahsulotni tayyorlash). Avtotransport vositalarini ta’mirlash va texnik xizmat ko’rsatish bo’yicha xizmatlarning bevosita ijrochisi bo’lib, ta’mirlash bo’yicha ustalar (avtomexaniklar, avtoslesarlar, elektriklar), bo’yoqchilar hisoblanadilar. Servis tashkilotlari tashrif buyuruvchilarni qabul qilish uchun salon, ma’muriy bo’linmalar uchun binolar va avtoservisning asosiy maydonini egallaydigan ishlab chiqarish binolariga egalik qilishadilar. Ishlab chiqarish binolari tarkibiga quyidagilar kiradi: - kuzov ishlari sexi; - bo’yash ishlari sexi; - kuzovni korroziyaga qarshi qayta ishlash sexi; - elektr ta’minotini ta’mirlash bo’yicha sexi; - dvigatellarni ta’mirlash bo’yicha sex; - avtomobillarning yurish qismini ta’mirlash sexi; 13

- - vulkanizatsiya va g’ildiraklar shinalarini o’rnatish bo’yicha sex; - nosozliklarni diagnostika qilish bo’yicha laboratoriya; - avtomobillarni yuvish joyi; - yoqilg’i quyish (kolonkalari) shahobchalari. Xizmat ko’rsatish zonasi quyidagilardan tashkil topadi: - tashrif buyuruvchilarni qabul qilish saloni; - kutish xonasi va kafe; - ehtiyot qismlari bilan savdo qiladigan savdo shahobchasi. Ushbu xizmatlar (avtotransport xizmatlari bagaj va yuklarni transportda tashish bo’yicha xizmatlar, axborot-ma’lumot xizmat ko’rsatish) yo’lovchilar, ularning bagajlari, yuklarni uzoq va yaqin masofalarga tashish bo’yicha aholining ehtiyojlarini qondiradi. Transport xizmatlari moddiy-texnika bazasi asosida ko’rsatiladi. Uning tarkibiga transport vositalari, transportga xizmat ko’rsatish vositalari, ta’mirlash bo’yicha asbob-uskuna, transport vositalarining turishi va ta’mirlanishi uchun binolar kiradi. Transport xizmatlarining bevosita bajaruvchilari bo’lib haydash, yo’lovchilar va yuklarni tashish huquqiga ega bo’lgan shaxslar, transport va asbobuskunalarga xizmat ko’rsatish va ta’mirlash bo’yicha masterlar (ustalar) hisoblanishadilar. Transport xizmatlarini ko’rsatish oldindan berilgan buyurtma (yoki u siz) bo’yicha xizmat ko’rsatishga shartnomani rasmiylashtirish orqali amalga oshiriladi. Yuklarni tashish bo’yicha xizmatlar trasport ekspeditsiyasi shartnomasi asosida rasmiylashtiriladi. Transport xizmati-belgilangan normalar va talablarga mos kelgan holda yo’lovchi, yuk jo’natuvchi va yuk qabul qiluvchilarning tashishga bo’lgan ehtiyojlarini qondirish bo’yicha transport xizmati bajaruvchisining faoliyat natijasidir. Transport xizmatlari guruhlari va turlarga tasniflashtiriladi. Transport xizmatlari uch guruhga bo’linadi: - Yo’lovchi transport xizmatlari; - Yuk transporti xizmatlari; - Transport ekspeditsiyasi xizmatlari. 14

- Transport xizmat ko’rsatishi-belgilangan norma va talablarga mos kelgan holda iste’molchilarga transport xizmatlari taqdim etish jarayonidir. Transport servisi- yuklarni va yo’lovchilarni tashishda taqdim etiladigan transport xizmatlarining to’plami. Asosiy transport xizmatlaridan tashqari hamroh xizmatlar ham taqdim etiladi. Hamroh xizmatlar – yo’lovchi, yuk jo’natuvchi yoki yuk qabul qiluvchilarga transport kompleksi tashkilotlari yoki tadbirkor fuqarolar tomonidan, tashish bilan bevosita bog’liq bo’lmagan, taqdim etilayotgan xizmat, masalan ovqatlanish va aloqa xizmatlari. Transport xizmatlari yo’lovchi va yuklarni tashishni ta’minlovchi umumiy foydalanishdagi trasportdan (temir yo’l, xavo, dengiz, avtomobil, daryo transporti) foydalanish va transport ekspeditsiyalari xizmatlaridan foydalanish yordamida amalga oshiriladi. Transport xizmatining bajaruvchisi-xizmat ko’rsatuvchi, tashish shartnomasining ishtirokchisi bo’lgan jismoniy va yuridik shaxs. Transport xizmatining iste’molchisi-xizmatni iste’mol qiluvchi tashish shartnomasi qatnashchisi bo’lgan jismoniy va yuridik shaxs. Yo’lovchi transportining xizmatlari olti turga bo’linadi; - yo’lovchi temir yo’l transporti xizmatlari; yo’lovchi daryo transporti xizmatlari; - yo’lovchi dengiz transporti xizmatlari; - yo’lovchi xavo transporti xizmatlari; - yo’lovchi avtomobil transporti xizmatlari; - yo’lovchi shahar elektr transporti xizmatlari. Yo’lovchi tashishlar yo’lovchilar tashishning xavfsizligi o’z vaqtidaligi, va qulayligi shuningdek ular bagajlarining saqlanishi bilan bog’liq bo’lgan yo’lovchilarni tashish bo’yicha transport xizmatlari. Transport vositalari yordamida harakat qiluvchi insonlar yo’lovchilar bo’lib hisoblanadilar. Yo’lovchitashish shartnomasiga (chiptaga) ega bo’lgan jismoniy shaxs. 15

- Transport xizmatlarining ikkinchi guruhi yuk transporti. Bunday xizmatlar besh guruhga bo’linadi: - temir yo’l transporti xizmatlari; - daryo transporti xizmatlari; - dengiz transporti xizmatlari; - havo transporti xizmatlari; - avtomobil transporti xizmatlari. Yuk tashishlar - bu saqlanish va o ’ z vaqtida etkazish bilan bog ’ liq bo ’ lgan moddiy boyliklarning harakati bo ’ yicha transport xizmatlari . Yuk tashishlar bo ’ yicha xizmatlarni ko ’ rsatishda yukni jo ’ natuvchi va qabul qiluvchi tomonlar mavjud bo ’ ladi . Yuk jo ’ natuvchisi - tashish shartnomasida jo ’ natuvchi sifatida ko ’ rsatilgan va tashishga yukni topshirgan transport xizmatlarining iste ’ molchisi . Yukni qabul qiluvchi - tashish shartnomasida qabul qiluvchi sifatida ko ’ rsatilgan , tashishdan so ’ ng yukni qabul qiluvchi transport xizmatlarining iste ’ molchisi . Transport xizmatlari tashish shartnomasi asosida ko’rsatiladi. Tashish shartnomasi - transport xizmatlarining bajaruvchisi va iste’molchisi o’rtasidagi hujjat (kelishuv). Unda tashish bo’yicha tomonlarning o’zaro majburiyatlari va javobgarliklari reglamentlashtiriladi. Transport xizmatlarining uchinchi guruhi-transport ekspeditsiyasidir. Transport ekspeditsiyasi-bu yukni jo’natish va qabul qilish jarayonini tashkil qilish bilan bog’liq bo’lgan transport xizmati, shuningdek shartnomaga mos ravishda tashishga bog’liq bo’lgan qolgan ishlarning ham tashkil etilishi. Transport ekspeditsiyasining asosiy turlariga quyidagilar kiradi: - yuklarni hujjatlashtirish bo’yicha xizmatlar; - yuklarni qayta ishlash xizmatlari; - transport eksplatatsiyasining qolgan xizmatlari. Yuklarni tashishda transport xizmatlarini tashkil etishga va taqdim etuvchi korxona yoki mutaxassis ekspeditor deb nomlanadi. Yo’lovchi avtomobil transporti xizmatlari quyidagilarga bo’linadi: - avtotransport vositalaridan foydalanilgan holda yo’lovchilar va ular bagajlarining bevosita harakati bo’yicha xizmatlar; 16

- - avtotransport vositalaridan foydalanilgan holda yo’lovchilar va ularning bagajlarining harakatiga bog’liq bo’lmagan, lekin tashishga bevosita aloqasi bo’lgan xizmatlar. Tashish xizmatlarni amalga oshirish muntazamligi bo’yicha muntazam va nomuntazam (bir martalik) bo’lishi mumkin. Tashish parametrlarini o’rnatishda yo’lovchining qatnashish darajasiga bog’liq holda, xizmatlar quyidagilarga bo’linishi mumkin: - yo’lovchi marshrut to’xtash joyi va jo’nash vaqtini aniqlaydi; - yo’lovchi to’xtash joyini aniqlaydi, marshrut va harakat jadvali oldindan o’rnatilgan; yo’lovchi tashish parametrlarini aniqlashda qatnashmaydi, chunki ular oldindan o’rnatilgan. Yo’l qatnovi turiga bog’liq holda tashishlar shahar ichida, shahardan tashqarida, shaharlararo va davlatlararo bo’lishi mumkin. Belgilanishiga ko’ra tashish bo’yicha xizmatlar umumiy foydalanishdagi tashishlar va maxsus tashishlarga (maxsus tashkil etilgan insonlar guruhlarini) bo’linadi. Foydalanilayotgan transport vositalarining turlariga bog’liq holda tashish bo’yicha xizmatlar quyidagilarga bo’linadi: - avtobuslar bilan tashishlar; - engil avtomobillar bilan tashishlar; - yo’lovchilarni tashishga maxsus jihozlangan yuk avtomobillari bilan tashishlar. Avtotransport vositalaridan foydalanilgan holda yo’lovchilar va ular bagajlarining harakatlari bilan bog’liq bo’lmagan, lekin tashishga bevosita aloqasi bor xizmatlar o’z ichiga quyidagilarni oladi: - transportda yurish hujjatlarini sotish bo’yicha xizmatlar (transportda yurish hujjatlarini sotish va qabul qilish, joylarni rezervlashtirish, ko’rsatilgan manzilga chiptalarni etkazish va hokazolar); 17

- - axborot xizmatlari (avtotransport vositalarining jo’nash joyi va vaqti, harakat jadvali, tariflar, tashish qoidalari va boshqalar to’g’risida ko’rinadigan va tovushli axborot taqdim etish); - tibbiy punktlar, ona va bola xonalari, yo’lovchilarning dam olish xonalarida va boshqa joylarda xizmatlar ko’rsatish; - sanitar-gigienik xizmatlar ko’rsatish; - bagajni saqlash bo’yicha harakatlar (bagajni o’rash, saqlash kameralari xizmatlari, tashuvchilar xizmatlari va hokazolar). Yo’lovchi avtotransportiga umumiy talablar quyidagilarni o’z ichiga oladi: - xizmat ko’rsatish jarayonini boshqarishga talablar; - xizmat ko’rsatish jarayoniga talablar; xizmat ko’rsatish natijasiga talablar. Transport xizmatlarini ko’rsatuvchi korxona xodimlari tarkibiga quyidagi mutaxassislar kiradi: - xizmatlarni ko’rsatishda yo’l harakati xavfsizligi bo’yicha; - tashishlarni taqdim etish bo’yicha; - avtotransport vositalarini texnik jihatdan soz holatda ushlab turish, xodimlarning kasbiy yaroqliligini ta’minlash, yo’l harakati xavfsizligini ta’minlash bo’yicha chora-tadbirlarni taqdim etish bo’yicha; xaydovchilar; - dispetcherlar, kolonna mexaniklari (masterlari), texnik nazorat bo’limlari va hokazolar. Xizmatlarni ko’rsatishda yo’l harakati xavfsizligini ta’minlash bilan bog’liq bo’lgan rahbarlar va mutaxassislar, avtomobil sohasi bo’yicha oliy va o’rta maxsus ma’lumotga ega bo’lishlari lozim yoki belgilangan tartibdagi maxsus malaka tayyorgarligini o’tkazishlari, shuningdek amalga mos kelishlik attestatsiyasidan o’tganlikni tasdiqlovchi hujjatga ega bo’lishlari lozim. Xodimlarning (haydovchilarning) tayyorgarligi maxsus o’qitish, yo’riqnomalar, malaka oshirishlar, malaka imtihonlari, attestatsiyalar, sog’liq holatini nazorat qilish asosida amalga oshiriladi. Avtotransport xizmatlarini taqdim etish bo’yicha servis faoliyati, avtotransport vositalarini saqlash, ularga texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash, davlat texnik ko’riklarini o’z vaqtida o’tkazish, reysdan oldingi va reysdan keyingi texnik ko’riklar, ehtiyot qismlar va materiallarni harid qilish, 18

- axborot ta’minoti va boshqalar uchun tashkiliytexnologik imkoniyatlarni talab qiladi. Texnik vositalar va xizmatlarning hujjatli ta’minlanishi o’z ichiga quyidagilarni oladi: - avtotransport vositalari; - yoqilg’i-moylash materiallari; - avtotransport vositalarini ta’mirlash va texnik xizmat ko’rsatish uchun vositalar; - dispetcherlik aloqa vositalari, asbob-uskunalar, jihozlanish va hujjatlar (yo’l varaqalari, haydovchilarning ish grafiklari); haydovchilarning ko’rsatma va tibbiy ko’rikdan o’tganliklari, avtotransport vositalarining texnik ko’riklari, avtotransport vositalarining liniyadan chiqishlarining hisobi va tahlili, harakatni tashkil qilishda aniqlangan kamchiliklar hisobi va yo’llar, ko’chalar holatining jurnallari; - marshrutlarni kerakli qurilmalar bilan jihozlash va ularning axborot bilan ta’minlanganligi. Servis faoliyati o’z ichiga oladi: - reysdan oldingi (reysdan keyingi) xizmat ko’rsatish; - yo’lovchilarni chiqarish (tushirish) va bagajni yuklashni (tushirish)ni; - yo’lovchilar va bagajni tashishni. Reysdan oldingi (reysdan keyingi) xizmat ko’rsatish, yo’lovchilarga (iste’molchilarga) o’z vaqtidagi axborot xizmat ko’rsatish ishlarni avtotransport vositalarini jo’nash (kelish) vaqti va joylari yurish marshrutlari va hokazolar to’g’risidagi axborotlarni, tashish shartnomalarini tuzish, yurish hujjatlarini harid qilish va joylarni rezervlashtirish qulayliklarni tashkil etishni ko’zda tutadi. Yo’lovchi avtomobil transporti xizmatlari o’z ichiga yo’lovchilarning avtovokzallar va yo’lovchi avtoto’xtash joylarida bo’lishlari uchun qulayliklarni yaratishni o’z ichiga oladi. Yo’lovchilarga kutish zali, dam olish xonalari, bagajni saqlash kameralari, tibbiy xizmat ko’rsatish punktlaridan foydalanish 19

- imkoniyatlari taqdim etiladi. Undan tashqari yo’lovchilarga ommaviy ovqatlanish xizmatlari ham taqdim etiladi. Avtotransport vositalari belgilanishi va bajarilish turiga ko’ra, tashish turlariga, yo’l va tabiiy-iqlimiy sharoitlarga mos kelishi lozim. Yo’lovchilarni tashishni amalga oshiradigan haydovchilar taaluqli kategoriyadagi avtotransport vositalarini boshqarish huquqini beruvchi haydov guvohnomasiga, belgilangan muddatlarda tibbiy ko’rikdan o’tganlikni tastiqlovchi hujjatga, reysdan oldingi tibbiy ko’rikdan o’tganligi belgisi qo’yilgan yo’l varaqasiga, avtotransport vositasining reysdan oldingi ko’rigiga, hamda alohida turdagi tashishlarni amalga oshirish uchun zarur bo’lgan qolgan hujjatlarga (harakat grafigiga, xavfli 20

- uchastkalarni ko’rsatgan holdagi marshrut sxemasi va boshqalarga) ega bo’lishlari lozim. Xizmat sifati o’z vaqtidalik va tezlik, qulaylik, etika va estetika, komplekslik, axborotlilik va ishonchlilik, hammabopligi, bagajning saqlanishi, xavfsizligi, ekologiyaligi bilan tavsiflanadi. O’z vaqtidalik va tezlik tashish shartnomasida ko’zda tutilgan jadval, avtotransport vositalarining vaqti va tezligi bo’yicha qolgan talablarga mos ravishda tashishni amalga oshirishni ta’minlaydi. Qulaylik, etika va estetika yo’lovchilarning avtotransport vositalarida, shuningdek harakatning dastlabki, o’rta va oxirgi punktlarida bo’ladigan vaqtlarida xizmat ko’rsatish sharoitlariga bo’lgan talablarga rioya qilish orqali ta’minlanadi. Ushbu talablar jumlasiga quyidagilar kiradi: - avtotransport vositasidagi yo’lovchilar soni tashish shartnomasida belgilanganiga, shuningdek avtotransport vositasining texnik tavsifida ko’zda tutilgan joylashish normalariga mos kelishi lozim; - tashish bo’yicha xizmatlar bajaruvchi xodimlar umumiy qabul qilingan o’zlarini tutish qoidalariga (xushmuomalalik, xayrihoxlik, so’z madaniyati, tashqi ko’rinish) rioya qilishlari shart; - avtotransport vositalarining salonlari, to’xtash punktlari, avtovokzallar va yo’lovchi avtostansiyalari binolari toza, estetik, yoritilgan bo’lishi lozim. Yo’lovchilar sog’lig’i va mulkiga zarar etkazishi mumkin bo’lgan nosozliklarga yo’l qo’ymasligi lozim; - avtotransport vositalarining, to’xtash punktlarining, avtovokzallar va yo’lovchi avtostansiyalarning jihozlanishi va mazmuni, xodimlarning tashqi ko’rinishi umumiy qabul qilingan normalar va bajaruvchining firmali uslubiga mos kelishi lozim; - avtotransport vositasining saloni va boshqa joylaridagi harorat, havo tarkibi va shovqin darajasi belgilangan normativlarga mos kelishi lozim. 21

- Xizmatni ko’rsatishdagi komplekslilik, xizmatning texnologik mazmunini tashkil etuvchilar barchasining bajarilishini ta’minlaydi, shuningdek tashish shartnomasida belgilangan hamroh xizmatlarni ham ko’rsatadi. Axborotlilik va ishonchlilik xizmat ko’rsatish jarayonida yo’lovchilarga avtotransport vositalarining jo’nashi (kelishi), transportda yurish va bagajni tashish qoidalari, marshrut, o’t o’chirgich va dori qutichalarining joylari, avariya holatida chiqish joylari va ularni ochish yo’llari to’g’risida kerakli va ishonchli ma’lumotlarni taqdim etish orqali ta’minlanadi. Hammaboplik (dostupnost) xizmatning tegishli ijtimoiy, iqtisodiy va texnik tavsiflari hisobiga iste’molchilarning (yo’lovchilarning) turli guruhlarining xizmatlardan uning belgilanishiga mos ravishda foydalanishga ruxsat berish orqali ta’minlanadi. Bagajning saqlanishi uning belgilangan punktga o’z vaqtida yo’qotishlarsiz va shikastlantirmasdan etkazish orqali ta’minlanadi. Xavfsizlik talablari tashkiliy-funksional strukturaga va xodimlarga, rahbarlarga va operativ boshqaruvga, resurslar holatiga, tashishga talablar kompleksiga rioya qilish hisobiga ta’minlanadi. 4. Savdo servis xizmat ko’rsatishning turlari va shakllari Savdo – bu, tovarlarning oldi-sotdisi va haridorlarga xizmat ko’rsatish bilan bog’liq bo’lgan tadbirkorlik faoliyatidir. Savdo faoliyati yuritish shakllariga ko’ra ulgurji va chakanalarga bo’linadi. Ulgurji savdo – bu, tovarlarni keyinchalik sotish yoki ulardan professional foydalanish maqsadida tashkil etilgan tovarlar savdosi. Ulgurji savdo xizmati-ulgurji sotuvchining buyurtmalar bo’yicha shakllantirilgan, iste’molchilarning tovar partiyalariga ehtiyojlarini qondirish maqsadidagi faoliyati, ulgurji va chakana sotuvchilarning o’zaro harakatlari natijasidir. Ulgurji savdo xizmatlari ulgurji savdo korxonalari tomonidan taqdim etiladi. Ulgurji savdo korxonasi – bu, keyinchalik qayta sotish maqsadida tovarlarning oldi-sotdisini amalga oshiruvchi, shuningdek tovarlarning ulgurji aylanishini tashkil etish bo’yicha xizmat ko’rsatuvchi savdo korxonasidir. 22

- Ulgurji savdoning asosiy xizmati-ulgurji haridorlarga tovarlarni sotishdir. Ulgurji savdoning qo’shimcha xizmatlari jumlasiga: tovarlarga buyurtmalar va talabnomalarni qabul qilish, tovarlarni sotishdan oldin tayyorlash (tovarlarni sifat bo’yicha sortlarga ajratish, tovar partiyalarini komplektlash, qadoqlash, yuvish, tozalash, dezinfeksiyalash, o’rash, markirovkalash), tovarlarni berish, axborot xizmatlari, iste’molchiga tovarni etkazish, qaytarilgan tovarlarni qabul qilish va saqlash, chiqitlarni qaytarish va utilizatsiya qilish, chiqitlarni qayta ishlashlar kiradi. Chakana savdo – bu, tadbirkorlik faoliyati bilan bog’liq bo’lmagan shaxsiy, oila va uyda foyalanish uchun tovarlar savdosi va haridorlarga xizmatlar ko’rsatishdir. Chakana savdo xizmati – bu, chakana sotuvchining iste’molchi bilan o’zaro harakatlarining natijasi, shuningdek chakana sotuvchining, iste’molchining yakka nusxadagi tovarlar yoki kompleks o’ralgan birliklar ehtiyojlarini qondirish bo’yicha faoliyatidir. Chakana savdo xizmatlarini chakana savdo korxonalari ko’rsatishadilar. Chakana savdo korxonasi – bu, tovarlar oldi-sotdisini amalga oshiruvchi shaxsiy, oilaviy uyda foydalanish maqsadida ishlarni bajaruvchi va xizmat ko’rsatuvchi savdo korxonasi. Chakana savdoning asosiy xizmati bo’lib, iste’molchilarga tovarlarni sotish hisoblanadi. Chakana savdo shahobchalari aholiga zarur bo’lgan tovarlar savdo assortimentlarini shakllantirishadilar va tovarlarni tanlash, harid qilish uchun sharoitlar yaratishadilar. Savdo shahobchalariga tashrif buyuruvchilarga qulaylikni tashkil etish maqsadida axborot-maslahat xizmatlari, harid qilish chog’ida yoki undan foydalanishda yordam ko’rsatish bo’yicha xizmatlar kabi qo’shimcha xizmatlar ham ko’rsatiladi. Chakana savdo shahobchasining ishi tijorat faoliyatiga va assortimentni shakllantirish, tovarlarni qabul qilish, ularning saqlanishini ta’minlash, tovarlarni sotishdan oldin tayyorlash va peshtaxtalarga qo’yish, haridorlarga tovarlarni taklif etish, haridor bilan hisob- kitob qilish, tovarlarni berish kabilarni o’z ichiga olgan savdo-texnologik jarayonga asoslanadi. Tovarlarni sotish savdo shahobchalarida yoki undan 23

- tashqarida amalga oshiriladi. Tovarlarni savdo shahobchalarida sotish quyidagilarni oladi: - tovarlarni univermagda sotish; - tovarlarni universamda (supermarketda) sotish; - tovarlarni gipermarketda sotish; - tovarlarni savdo shahobchasi-omborda sotish; - tovarlarni kundalik ehtiyoj mollari shahobchasida sotish; - tovarlarni ixtisoslashtirilgan (yoki ixtisoslashtirilmagan) oziq-ovqat shahobchasida sotish; - tovarlarni ixtisoslashtirilgan (yoki ixtisoslashtirilmagan) nooziq-ovqat shahobchasida sotish; - ommaviy ovqatlanish korxonalari mahsulotlarini turli tipdagi savdo shahobchalarida sotish. Mayda chakana statsionar shahobchalarda (kiosklar, pavilionlar) tovarlarni sotish, o’z ichiga alohida ommaviy ovqatlanish va nooziq-ovqat tovarlari turlarining cheklangan assortimentdagi sotishni oladi. Kiosk va pavilionlar orqali nooziq- ovqat tovarlari bo’lgan davriy nashriyotlar, devonxona tovarlari, suvenirlar, tamaki mahsulotlari, shuningdek ommaviy ovqatlanish mahsulotlari hisoblangan muzqaymoq, sharbatlar, gazlangan suvlar sotiladi. Mayda chakana harakatdagi shahobchalarda (palatkalar, avto savdo shahobchalari, avtolavkalar, avtodo’konlar, sisternalar va boshqalar) tovarlarni sotish, savdo shahobchalari soni cheklangan uzoq aholi puktlarida joylashgan haridorlarga, savdo xizmatlarini taqdim etishning samarali shakllaridan hisoblanadi. Undan tashqari harakatdagi chakana savdo shahobchalaridan, yarmarkalar va bozorlardan ham foydalaniladi. Savdo agentlari orqali tovarlarni sotish iste’molchilar uchun ko’lay hisoblanadi. Odatda, savdo agentlari tomonidan tovarlarni sotishda katta e’tibor axborot- maslahat ishiga, tovar xususiyatlarini iste’molchilarga namoyish qilishga qaratiladi. Tovarlarni pochta (jo’natma) savdosi orqali sotish, iste’molchilarga savdo shahobchasiga tashrif buyurmasdan tovarlarni harid qilish, ushbu shahar yoki tumanda sotilmaydigan tovarlarga buyurtma berishlariga imkon yaratadi. 24

- Jo’natma savdosi orqali asosan nooziq-ovqat mahsulotlari sotiladi. Tovarlarni sotish bo’yicha e’lonlar reklama-axborot va davriy nashriyotlarda chop qilinadi. Savdo shahobchalardan uzoqda joylashgan iste’molchilar, tovarlarni harid qilish bo’yicha talabnomalarni to’ldirishadilar va ularni pochta orqali ta’minotchiga yuborishadilar. Savdo shahobchasi tovararni pochta orqali iste’molchilarga yuboradi. Tovarlarni savdo avtomatlari orqali sotish, iste’molchilarga qo’shimcha qulayliklarni yaratadi. Chunki ushbu avtomatlarni shaharning turli joylarida joylashtirish mumkin (avto bekatlarda, vokzallarda, stansiyalarda, binolar yonida). Avtomatlarda cheklangan assortimentdagi tovarlar sotiladi. Ular jumlasiga sigaretlar, gazlashtirilgan suv, qandolatchilik mahsulotlari, davriy nashriyotlar va hokazolar. Telesavdo shahobchalari va internet tizimidagi elektron savdo shahobchalari, iste’molchilarning savdo shahobchalariga borish va tovar harid qilish uchun sarflanadigan vaqtlarini tejashadilar. Elektron savdo shahobchalari va telesavdo shahobchalari iste’molchilar uchun juda qulaydir. Iste’molchilar tomonidan tovarlarni o’rganish telvizorda maxsus reklama-axborot teleko’rsatuvi yoki internet tizimidagi elektron savdo shahobchasi sayti yordamida amalga oshiriladi. Tovarlar buyurtmasi telefon yoki internet tarmog’i savdo shahobchasining sayti yordamida amalga oshiriladi. Tovarlarni etkazish va harid qilish, iste’molchi uchun qulay bo’lgan xoxlagan joyda va u bilan kelishilgan vaqtda amalga oshiriladi. Harid qilishda va undan foydalanishda yordam ko’rsatish bo’yicha xizmatlar ko’rsatishga quyidagilar kiradi: - tovarlarga buyurtmalarni qabul qilish va bajarish (telefon bo’yicha bevosita savdo tashkilotlarida yoki undan tashqarida buyurmalarni qabul qilish va rasmiylashtirish, buyurtmalarni komplektlashtirish, ularni qadoqlash, tovarlarni bevosita savdo korxonalari orqali berish yoki uyga etkazib berish); - tovarlarni etkazishni tashkil qilish; - savdo shahobchasida harid qilingan tovarlarni o’rash; - mavjud tovarlardan sovg’a komplektlarini tuzish va o’rash. 25

- Komission savdo shahobchalari buyumlarni komissiyaga qabul qilish va baholashni kommitetning uyida amalga oshiradilar. Zargarlik va antikvar savdo shahobchalari ushbu turdagi buyumlarning baholanishini uylarda amalga oshiradilar. Oziq-ovqat mahsulotlari savdosi bilan shug’ullanuvchi savdo shahobchalari, iste’molchilardan shisha idishlari va boshqa turdagi qaytariladigan tovarlarni qabul qilishadilar. Texnik qiyin tovarlar va mebel iste’molchilari uchun muhim ahamiyatni, sotishdan keyingi iste’molchilarga xizmat ko’rsatish egallaydi. Ushbu xizmat ko’rsatish o’z ichiga mahsulotlarni terish va o’rnatishni oladi. Qurilish mahsulotlari bilan savdo qiluvchi savdo shahobchalari iste’molchilarga, savdo shahobchasidan harid qilingan tovarlardan foydalanilgan holda qurilish-ta’mirlash va montaj ishlarini bajarish bo’yicha xizmatlarni taklif etishlari va buyurtmalarni qabul qilishlari mumkin. Ixtisoslashtirilgan savdo shahobchalari, supermarketlar, gipermarketlar, iste’molchilarga audio va video tovarlarni sotishda, audio kassetalarni va kompakt disklarni eshitish, vidiokasetalarni ko’rish, shuningdek fotoapparatlarni zaryadka qilish uchun maxsus kabinalar va eshitish avtomatlarini taklif etishadilar. Axborot-maslahat xizmatlariga: – tovarlar va ularni ishlab chiqaruvchilar va savdo shahobchasi tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlar to’g’risida ma’lumot taqdim etish kiradi. Ushbu turdagi xizmatlar audio va video vositalar yordamida va tovarlar bo’yicha mutaxassislar yordamida taqdim etiladi. Bunday xizmatlar elektr maishiy tovarlar, audio va video texnika, sport tovarlari, avtomobillar va qurilish mollarini sotish bilan shug’ullanuvchi savdo shahobchalarda keng tarqala boshlandi. Savdo shahobchalari xodimlari tarkibiga maslahatchilar, sotuvchimaslahatchilar kiradi. Ular iste’molchilarning iltimosiga ko’ra ekspluatatsiya imkoniyatlari, tovarlarni harid qilish sharoitlari bo’yicha maslahat berishadilar, tovardan foydalanish bo’yicha tavsiyalar beradilar. Yangi tovarlarni sotishda, savdo shahobchalarida reklama taqdimotlari (tovarlarni ko’rsatish, oziq-ovqat mahsulotlarini degustatsiya qilish) o’tkaziladi. 26

- Ushbu faoliliyat turi ham axborot-maslahat xizmatlariga kiradi. Xizmatlar chakana savdo shahobchalari bazasida, ishlab chiqaruvchi korxonalar va distribyuterlar tomonidan taqdim etiladi. Iste’molchiga qulaylik yaratish bo’yicha xizmatlarga, dam olish joylarini taqdim etish va yaratish, ona va bola xonasi, xizmatlarni taqdim etish, harid qilingan tovarlarni kafolatlangan saqlash, haridorlar buyumlarini qabul qilish va saqlash, haridorlarga ovqatlanishni taqdim etish, savdo shahobchasi yonida haridorlarning shaxsiy avtomobillarini qo’yish bo’yicha xizmatlar kiradi. Ushbu xizmatlar katta savdo maydonlariga ega bo’lgan shahobchalar hisoblanadigan-supermarket va gipermarketlarda taqdim etiladi, chunki ularda tovarlarni ko’rish va harid qilish uchun haridorning ko’p vaqti sarflanadi. 5. Umumiy ovqatlanish korxonalarida servis xizmat ko’rsatishning turlari va shakllari Umumiy ovqatlanish korxonalari tomonidan taqdim etilayotgan asosiy xizmatlar bo’lib, pazandalik mahsulotlarini tayyorlash bo’yicha xizmatlar, ularni harid va iste’mol qilish uchun sharoitlar yaratish hisoblanadi. Umumiy ovqatlanish xizmatlarini taqdim etish bo’yicha faoliyat, Umumiy ovqatlanish xizmatlarini ko’rsatish qoidalari bilan tartibga solinadi. Umumiy ovqatlanish korxonalari tiplar va klasslarga bo’linadi. Umumiy ovqatlanish korxonasi tipi sotiladigan mahsulot assortimenti, uning turli xilligi va tayyorlanish qiyinchiligi, texnologik ta’minlanganlik (moddiy baza, muxandis-texnik jihozlanish va asbob-uskuna, binolar tarkibi, me’moriy-rejalashtirish qarorlari va hokazolar), xizmat ko’rsatish usullari va xodimlar malakasi, taqdim etilayotgan xizmatlar sifati (qulaylilik, muomala etikasi, estetika va hokazolar) va nomenklaturasi bo’yicha aniqlanadi. Umumiy ovqatlanish korxonasi tipi – bu, xizmat ko’rsatishning tavsifli xususiyatlari, sotiladigan mahsulotning assortimenti va iste’molchilarga taqdim etilayotgan xizmatlar nomenklaturasiga ega bo’lgan korxona turi. Umumiy ovqatlanish korxonasi klassi – bu, taqdim etilayotgan xizmatlar sifati, xizmat 27

- ko’rsatish darajasi va sharoitlarini tavsiflovchi ma’lum tipdagi korxonaning farqlanuvchi belgilarining majmuidir. Taklif etilayotgan xizmatlarga bog’liq holda restoran, bar, kafe, oshxona, tamaddixonalarda, choyxonalarda ovqatlanish xizmatlari bilan farqlanadi. Restoran qiyin tayyorlanadigan taomlarning (buyurtmali va firmenn ы y taomlar, aroq, tamaki, qandolat mahsulotlarini qo’shgan holda) keng assortimenti, dam olish bilan qo’shilgan holda xizmat ko’rsatishning yuqori darajali umumiy ovqatlanish korxonasi quyidagilar bilan restoranlar farqlanadi: - sotiladigan mahsulot assortimenti bo’yicha (milliy va chet el taomlari); - joylashish joyi bo’yicha (mehmonxona, vokzal, dam olish zonasi qoshidagi restoran, vagon-restoran va hokazolar). Xizmat ko’rsatish darajasi va taqdim etilayotgan xizmatlar nomenklaturasi bo’yicha restoran va barlar uch klassga bo’linadi: lyuks, oliy va birinchi. Turli klassdagi restoran va barlar quyidagi talablarga mos kelishi lozim: - «lyuks»-ichki ko’rinishining nozik didligi, qulaylilikning yuqori darajasi, xizmatlarning keng tanlovi, original, nozik didli buyurtmali va firmenn ы y taomlar, mahsulotlarning assortimenti-restoranlar uchun, buyurtmali va firmenn ы y ichimliklar va kokteyllarning keng tanlovi barlar uchun; - «oliy»-ichki ko’rinishning originalligi, xizmatlar tanlovi, qulaylilik, original, nozik didli buyurtmali va firmenn ы y taomlar mahsulotlarining assortimenti-restoranlar uchun, buyurtmali va firmenn ы y ichimliklar va kokteyllarning keng tanlovi-barlar uchun; - «birinchi»-ichki ko’rinishning monandligi, qulaylik va xizmatlar tanlovi, firmali taomlarning turli xil assortimenti, qiyin tayyorlanadigan mahsulotlar va ichimliklar-restoranlar uchun, qiyin tayyorlanmaydigan ichimliklar va kokteyllar, shu jumladan buyurtmali va firmenn ы y-barlar uchun. Restoranda ovqatlanish xizmati – bu, yuqori qulaylilik sharoitida dam olishni tashkil etish bilan bog’liq holda malakali ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish xodimlari tomonidan ko’rsatilayotgan, turli xil xom ashyo va harid qilingan 28

- tovarlardan tayyorlangan keng assortimentdagi taomlar va qiyin tayyorlanishga ega bo’lgan mahsulotlarni tayyorlash, sotish va tashkil etish bo’yicha xizmat. Bar-kuchli alkogolli, kuchsiz alkogolli va alkogolsiz ichimliklar, tamaddilar, qandolatchilik va bulochka mahsulotlari, harid qilingan tovarlarni aralash sotuvchi bar ustuniga ega bo’lgan umumiy ovqatlanish korxonasi. Barlar quyidagicha farqlanadi: - sotiladigan mahsulot assortimenti va tayyorlanish uslubi bo’yicha (sutli, pivali, vinoli, kofeli, kokteyl-bar, grill-bar); - iste’molchilarga xizmat ko’rsatish xususiyati bo’yicha (video-bar, varete-bar va boshqalar). Amerika barlarining dastlabki shakllari bir necha turlarga o’zgarib bordi. Hozirgi paytda ulardan keng tarqalganlari bo’lib quyidagilar hisoblanadi: - Amerika kokteyl bari; - otel qoshidagi bar; - restoran qoshidagi bar; - kunduzgi bar; - raqs tushish bari; - bar-ekspresso; - muzqaymoq bari, qor bari; - plyaj bari; - pul (pool) bari. Amerika kokteyl bari – bu, barlarning juda eski va keng tarqalgan shakli hisoblanadi. Amerika barlarining asosini mahsulotlarning asosiy qismi, to’plangan baroteka tashkil etadi. Eski barlardan farqli ravishda asbob-uskunalarga qulay kreslo va stolchalar qo’shiladi. Barlar assortimentidagi katta hissani kokteyllar egallaydi. Ayrim ovqatlanish xizmatlari ham taklif etiladi (oddiy taomlar, tamaddilar va kichik hamroh tovarlar). Otellar qoshidagi barlar otellarda yashaydigan insonlarga o’zaro muloqat qilish uchun imkoniyat yaratadi. Bunday barlarda ichimliklar va tamaddilarning keng assortimenti sotiladi, ayrim hollarda musiqa avtomatlari o’rnatiladi. Otellar qoshidagi barlar dizayni ko’pincha Amerika barlari dizayniga o’xshash bo’ladi. Restoranlar qoshidagi barlar ichimliklar va juda ko’p sonli kokteyllarning sotilishini ta’minlaydi. Bar ustuniga tashrif buyuruvchilariga stollardagi tashrif buyuruvchilarga qaraganda tezroq 29

- ichimliklar, menyu taqdim etiladi. Ichimliklarni iste’mol qila turib, tashrif buyuruvchilar asosiy buyurtma berishadilar. Kunduzgi barlar faqat kunduzgi vaqt davomida ishlaydilar. Bunday barlarda ishbilarmon kishilarning uchrashuvlari o’tadi. Kunduzgi barlar Angliya va Amerikada keng tarqalgan va kommunikatsiya markazlari bo’lib hisoblanadilar. Kunduzgi barlarda musiqa bo’lmaydi. Raqs tushish barlari bar xizmatlari va raqs tushish bo’yicha dam olishni o’tkazish bo’yicha xizmatlarni ta’minlaydi. Ularning zamonaviy shakli bo’lib, diskotekalar hisoblanadi. Diskotekalarda rohatbaxsh va alkogolsiz ichimliklar, shuningdek engil meva hidli alkogolli ichimliklar (alkopopslar) taqdim etiladi. Bar-espressolar Italiya va Fransiyada vujudga kelgan. Ular tashrif buyuruvchilarning tez almashinishiga mo’ljallangan. Barlarning mebel bilan ta’minlanishi ichimliklarni turgan holda iste’mol qilinishini ko’zda tutadi, o’tiradigan joylar soni chegaralangan. Assortimentdagi katta hissani kofe turlari (kofe-espresso) va operativlar egallaydi. Taomlar soni cheklangan. Muzqaymoq barlari va qor barlari qishki sport turlari bilan shug’ullanuvchi insonlar bor joylarda juda ko’p bo’ladi. U erlarda barlar uchun binolar ayrim hollarda qor va muzdan quriladi. Bunday barlarda issiq ichimliklarga buyurtma beriladi (glintveyn, grog, choy, kofe). Plyaj barlari plyajlarda bar xizmatlarini ta’minlaydilar. Juda ko’p sonli alkogolsiz va engil alkogolli ichimliklar taklif etiladi. Pul barlari suzish xavzalari yonida joylashadilar. Ichimliklar assortimenti ekzotik kokteyllardan iborat bo’ladi. Barda ovqatlanish xizmati – bu, keng assortimentidagi ichimliklar, tamaddilar, qandolat mahsulatlari harid qilingan tovarlarning tayyorlash va sotish va ularni bar ustini yoki zalda iste’mol qilish uchun sharoitlar yaratib berish bo’yicha xizmat. Kafe restoranga qaraganda cheklangan assortimentdagi mahsulotlarning taqdim etish orqali iste’molchilarga ovqatlanish va dam olishni taminlaydi. Kafeda firmenn ы y, buyurtmali taomlar, mahsulotlar va ichimliklar sotiladi. Kafelar quyidagicha farqlanadi: - sotiladigan mahsulotlar assortimenti bo’yicha (muzqaymoq-kafe, qandolat-kafe, sut-kafe); - kontengent bo’yicha (yoshlar, bolalar va hokozalar); 30

- Kafe ovqatlanish xizmati – bu, asosan qiyin bo’lmagan tayorlanishdagi, qolgan tipdagi tashkilotlarga qaraganda cheklangan assortimentdagi pazandalik mahsulotlari va harid qilingan tovarlarni tayyorlash va sotish shuningdek ularni harid qilish uchun sharoitlarni yaratish bo’yicha xizmat. Oshxona xafta kunlari bo’yicha tuzilgan turli xil menyularga mos holda taomlarni tayyorlovchi va sotuvchi hammabob yoki malum kontingentdagi iste’molchilarga xizmat ko’rsatish oshxonalar ko’yidagilar bilan farq qiladi: - sotilgan mahsulot assortimenti bo’yicha (umumiy turdagi parhezlik); - xizmat ko’rsatilayotgan kontingent bo’yicha (maktab, talabalar va hokazo); - joylashish joyi bo’yicha (o’qish, ish joyi bo’yicha umumiy hammabob). Oshxonada ovqatlanish xizmat ko’rsatishi – bu, turli xil pazzandachilik mahsulotlarini xaftaning kunlari bo’yicha yoki turli guruhlardagi xizmat ko’rsatish kontingenti (ishchilar, maktab o’quvchilari, talabalar) uchun maxsus ratsiondagi ovqatlarni tayyorlash bo’yicha xizmat, shuningdek korxonada ularni sotish va iste’mol qilishni tashkil etish uchun sharoitlar yaratish hisoblanadi. Tammaddixonada iste’molchilarga tez xizmat ko’rsatishga mo’ljallangan, ma’lum turdagi xomashyodan qiyin bo’lmaydigan tovar tayorlaydigan, cheklangan assortimentli umumiy ovqatlanish korxonasi. Tammaddixonalar umumiy tipdagi mahsulotni sotish assortimenti va maxsuslarga (sosiskaxonalar, chuchvaraxonalar, somsaxonalar, ponchik xonalar, pirojnixonalar, shashlikxonalar, pitsseriya, gamburgerxonalar va hokazolar). Tamaddixonada ovqatlanish xizmat ko’rsatishi – bu, tor assortimendagi pazandalik mahsulotlarini tayyorlash bo’yicha xizmat, shu jumladan belgilangan turdagi xomashyodan, shuningdek uni sotish va iste’mol qilish uchun sharoitlar yaratish hisoblanadi. Choyxonalar milliy taomlarni tayyorlashga mo’ljallangan umumiy ovqatlanish korxonasi hisoblanadi. Ularning vujudga kelish tarixi qadim zamonlarga borib qadaladi. Choyxonalar asosan mahallalar qoshida tashkil etilgan 31

- bo’lib, ularning qurilishi mahalliy byudjet, mahalla fuqarolari tomonidan yoki ayrim tadbirkorlarning mablag’lari hisobiga amalga oshiriladi. Choyxona xizmat ko’rsatishi – bu, nafaqat choy va milliy taomlarni iste’mol qilish joyi, balki mahalla a’zolari va boshqa fuqarolarning madaniy dam olish, turli xildagi to’y va boshqa marosimlarni o’tkazish joylariga aylanib bormoqda. Masalan, Farg’ona vodiysida mehmonlarni kutib olish asosan choyxonalarda (samovar ham deyiladi) bo’ladi. Ya’ni olib kelingan massalliqlardan yuqori malakali oshpazlar, xalqimizning sevimli taomi bo’lib hisoblangan palovni qoyilmaqom tarzda tayyorlashadilar. Kafelar, oshxonalar, tamaddixonalar va choyxonalar klasslarga bo’linmaydi. Restoranlar, kafelar, barlar, choyxonalar mahsulotlarni tayyorlash, sotish va iste’molni iste’molchilarning dam olishi va xordiq chiqarishlari bilan birgalikda tashkil etishadilar. Pazandalik va qandolat mahsulotlarini tayyorlash bo’yicha xizmatlar quyidagilarni o’z ichiga oladi: - umumiy ovqatlanish korxonalarida iste’molchilarning buyurtmalariga asosan pazandalik va qandolat mahsulotlarini tayyorlash, shu jumladan qiyin bajarilishda va qo’shimcha bezalgan holdagi; - korxonada buyurtmachining xomashyosidan taomlar tayyorlash; - oshpaz, qandolatchining uyida taomlar, pazandalik va qandolatchilik mahsulotlarini tayyorlash bo’yicha xizmatlari. Mahsulotlarni iste’mol qilishni tashkil etish va xizmat ko’rsatish bo’yicha xizmatlar o’z ichiga quyidagilarni oladi: - tantanalar, oilaviy ovqatlanish, konferensiyalar, seminarlar, majlislar, dam olish zonalarida madaniy umumiy chora-tadbirlarni tashkil etadi va xizmat ko’rsatadi; - uyga xizmat ko’rsatish bo’yicha ofitsiant (barmen) xizmati; - pazandalik va qandolatchilik mahsulotlarini iste’molchilar buyurtmalariga ko’ra etkazish; - umumiy ovqatlanish korxonasi zalida joylarni bronlashtirish; - komplektlangan ratsionlar bo’yicha xizmat ko’rsatishga talonlar va abonementlarni sotish; 32

- - ratsional kompleks ovqatlanishni tashkil etish. Pazandachilik mahsulotlarini sotish bo’yicha xizmatlar quyidagilarni o’z ichiga oladi: - pazandachilik va qandolatchilik mahsulotlarini savdo shahobchalari va tashkilotdan tashqaridagi bo’limlar orqali sotish; - pazandachilik mahsulotlarini tashkilotdan tashqarida sotish; - taomlarni uyga etkazish; - pazandachilik mahsulotlari to’plamini yo’lga komplektlash, shu jumladan sayyohlar uchun, mustaqil ravishda pazandachilik mahsulotlarini tayyorlash uchun (mayda chakana savdo shahobchalariga). Dam olishni tashkil etish bo’yicha xizmatlar o’z ichiga quyidagilarni oladi: - musiqali xizmat ko ’ rsatish , konsertlarni , varete va video dasturlarni o ’ tkazishni tashkil etish ; - gazetalar, jurnallar, o’yin avtomatlari, billiardni taqdim etish. Axborot-maslahat xizmatlari o’z ichiga quyidagilarni oladi: - pazandachilik va qandolatchilik mahsulotlarini tayyorlash va jihozlash, dasturxonni tuzash bo’yicha mutaxassislar maslahatlari, turli xil kasalliklarda pazandachilik mahsulotlaridan foydalanish bo’yicha parhez hamshiralari maslahatlari (parhez bo’limlarda va oshxonalarda); - pazandachilik mahoratiga o’rgatish. Umumiy ovqatlanish korxonalari tomonidan ko’rsatilayotgan qolgan xizmatlar turli xildir, masalan, marosimlarni o’tkazish uchun oshxona idishtovoqlarini, anjomlarini foydalanishga berish. Bunday xizmatlardan odatda aholi yoki bayram o’tkazishni mo’ljallagan korxona va tashkilotlar foydalanishadilar. Qo’shimcha xizmatlarga tashrif buyuruvchilar o’zlari bilan olib kelmoqchi bo’lgan pazandachilik mahsulotlarini o’rash xizmatlari kiradi. Ovqatlanish punktlaridagi yuqori qulaylilik telefon aloqasining mavjudligi bilan ta’minlanadi, xususan magistral yo’llar va qishloq joylarida. Agarda tashrif buyuruvchi avtomashinada kelgan bo’lsa, unga korxonaning avtoto’xtash joyiga qo’yish bo’yicha xizmatlar, agarda piyoda kelgan bo’lsa, taksi chaqirish bo’yicha xizmat taqdim etilishi mumkin. 33

- Umumiy ovqatlanish korxonalari xodimlari tarkibiga taomni tayyorlash xizmatlarini bajaruvchi mutaxassislar (oshpazlar va pazandalar) va tashrif buyuruvchilarga xizmat ko’rsatuvchi servis bo’yicha mutaxassislar (ofitsiantlar, barmenlar, boshqaruvchilar, metrodotellar) kiradi. Ushbu ishlovchilar maxsus kasbiy tayyorgarlikga egalar va normativ hujjatlarning majburiy talablariga mos ravishda tibbiy ko’rikdan o’tishadilar. Umumiy ovqatlanish korxonasi binolari tarkibiga xizmat ko’rsatish zonasi (kontakt zonasi) va boshqaruv, ishlab chiqarish zonalari kiradi. Tashrif buyuruvchilarga xizmat ko’rsatish zonasi ovqatlanish zali, vestebyul, kiyim osadigan joy, xojatxona va boshqalardan iborat. Zal ovqatni iste’mol qilish uchun mebel, taomlarni etkazish mebellari va moslamalari, ichimliklarni quyish vositalari bilan komplekslashtiriladi. Ichki qiyofa tashkilotning firmali stiliga mos kelgan holda jihozlanadi. Odatda restoran zallarida musiqa ansambli uchun joy, raqs uchun maydoncha ko’zda tutiladi. Restoran zallari qoshida banket zallari ham mavjud bo’lib, ular yoki alohida, yoki umumiy maydondan to’siqlar orqali yopilishi mumkin. Korxona ishi samaradorligini oshirish uchun, ishlab chiqarish binolarini joylashtirishda, o’z mahsulotlarini ishlab chiqarishning texnologik jarayoni bosqichlarini va tashrif buyuruvchilarga xizmat ko’rsatishni izchillik bilan amalga oshirish tamoyillariga rioya qilinadi. Ishlab chiqarish sexlariga asbob-uskunalarni tanlashda, umumiy ovqatlanish korxonalarini quvvatlar va korxona tipiga bog’liq holda texnologik, sovitish va boshqa turdagi asbob-uskuna bilan jihozlashning qabul qilingan normalari inobatga olinadi. Oshxonaning ishlab chiqarish sexlarida texnologik jarayonning tavsifiga mos ravishda turli xil asbob-uskunalar joylashadi. Ovqatlanish mahsulotlari tayyorlanadigan texnologik xonalar o’z ichiga quyidagilarni oladi: - sovuq tamaddilarni tayyorlash bo’yicha sex; 34

- - issiq taomlarni tayyorlash bo’yicha sex; - go’sht sexi; - baliq sexi; - sabzavot sexi; - qandolatchilik sexi va nonvoyxona; - gazlangan suvlar va ichimliklar ishlab chiqarish; - yuvish xonasi; - servis xonasi; - kiyim va to’shanchiq xonasi; - omborxonalari (ovqatlanish mahsulotlarini saqlash uchun muzlatkich ombori, asbob-uskuna ombori). Sovuq tamaddilar tayyorlash bo’yicha sexda go’sht, baliq va sabzavotlardan sovuq taomlar, shuningdek shirin taomlar va buterbrodlar tayyorlanadi. Sexda amalga oshirishning asosiy operatsiyalari mahsulotlarni kesish, ularni porsiyalarga bo’lish, sovuq taomlar va tamaddilarni bezash. Sex muzlatkich shkaf, past haroratli peshtaxta, tarqatish ustuni bilan jihozlanadi. Issiq taomlar tayyorlash bo’yicha sexda, ovqatni tayyorlashning yakunlovchi texnologik jarayon operatsiyalari bajariladi, mahsulotlarni issiqlik qayta ishlanishi amalga oshiriladi, yarim fabrikatlar tayyorlik holatiga etkaziladi, birinchi va ikkinchi taomlar tayyorlanadi, sovuq taomlar uchun mahsulotlar tayyorlanadi. Sex plitalar, ovqat qaynatish qozonlari, elektr tovarlar, muzlatish shkaflari, stilajlar, ishlab chiqarish stollari bilan jihozlanadi. Go’sht sexida turli xil xayvon va parranda go’shtlaridan yarim fabrikatlar ishlab chiqarish bo’yicha operatsiyalar bajariladi. Baliq sexida baliqni birinchi qayta ishlash va baliq yarim fabrikatlari tayyorlash bo’yicha operatsiyalar bajariladi. Sabzavot sexida sabzavotlarni birinchi qayta ishlash va o’zlarida ishlab chiqarish uchun sabzavot yarim fabrikatlarini tayyorlash operatsiyalari bajariladi. Sabzavot sexida kartoshka va boshqa sabzavotlarni sortlarga ajratuvchi kalibrovka mashinalari, kartoshka tozalovchilar, sabzavot kesuvchilar, universal oshxona kombaynlari joylashadi. Qandolatchilik sexining va nonvoyxonada turli xil unli qandolatchilik va pazandalik mahsulotlarini ishlab chiqarishni ta’minlovchi operatsiyalar bajariladi. Tarqatish xonasi iste’molchilarga tayyor ovqat mahsulotlarini vaqtinchalik saqlash va uzatishni ta’minlaydi. Oshxona idishlarini 35

- yuvish xonasi issiq sex yonida joylashishi mumkin. Unda yuvish uchun kelib tushgan idishlar taxlanadigan podtovarniklar, ovqat chiqitlari uchun tara, vannalar, yuvilgan idishlarni quritish uchun stilajlar joylashadi. Undan tashqari yuvish xonasi idish yuvish mashinalari bilan jihozlanadi. Servis xonasi farfor, shisha, metalldan qilingan oshxona idishlari va anjomlarni saqlash va ofitsiantlarga berish uchun xizmat qiladi. Omborxonalar tez buziladigan mahsulotlar va yarim fabrikatlar uchun sovitish kameralari va quruq mahsulotlar, sabzavotlar uchun sovutilmaydigan xonalar, inventar, oshxona kiyimlari va to’shanchiqlar va boshqa moddiy-texnika jihozlari va predmetlarini saqlash uchun xonalardan iborat bo’ladi. Tashrif buyuruvchilarga xizmat ko’rsatish texnologiyasi korxonaning tipi va klassiga bog’liq. Restoran va kafelarda xizmat ko’rsatishni ofitsiantlar amalga oshirishadilar. Oshxonalar o’z-o’ziga xizmat ko’rsatish usulida ishlashadilar. Barlarda xizmat ko’rsatishni barmen bajaradi, ayrim hollarda stollarga xizmat ko’rsatishni ofitsiantlar bajarishadilar. Restoranda iste’molchiga xizmat ko’rsatish o’z ichiga iste’molchini kutib olish, ovqatlantirish xizmatlarini taklif etish, stulga o’tqazish, buyurtmani qabul qilish, taomni berishlarni oladi. Taomlar tanlangandan so’ng buyurtmani qabul qilishda yoki xizmat ko’rsatishdan so’ng ofitsiant buyurtmaga naqt yoki naqtsiz hisob-kitob bo’yicha haq oladi, bu xizmat ko’rsatish shakliga bog’liq bo’ladi. Stollarda o’tirgan tashrif buyuruvchilarga xizmat ko’rsatishni ofitsiantlar bajarishadilar. Xizmat ko’rsatish dastlabki operatsiyalarni o’z ichiga oladi: stol va stullarni o’z joylariga joylashtirish, stollarni dasturxonlar bilan yopish, stol tuzashni amalga oshirish. Ofitsiantlar ishining asosiy bosqichlari stol atrofida o’tirgan tashrif buyuruvchilarga menyuni berish, buyurtmani qabul qilish, tayyor ichimliklarni tortiq qilish, so’ngra non, sovuq tamaddilar, salatlar, birinchi issiq va ikkinchi issiq taomlar va dissertni tortiq qilishdan iboratdir. Zaruriyatga qarab, ofitsiant bo’shagan idishlarni oladi. Tashrif buyuruvchining iltimosiga ko’ra, ofitsiant schet taqdim etadi, pulni qabul qiladi va chekni beradi. Tashrif buyuruvchi ketgandan 36

- so’ng, ofitsiant stoldagi idishlarni yig’ishtiradi, dasturxonni almashtiradi, kelgusi tashrif buyuruvchilar uchun stolni tuzatadi. Barda tashrif buyuruvchilarga xizmat ko’rsatish o’z xususiyatlariga ega. Bardagi tashrif buyuruvchilarga xizmat ko’rsatishdan oldin barmen bar uchun stolchalarning tayyorgarligini amalga oshiradi: kuldonlar, chipslar, yong’oqchalar va boshqa tamaddilarni stolchalarga qo’yish, ichimliklarni tayyorlash. Bar ustuni yonida tashrif buyuruvchilarga xizmat ko’rsatish barmen yoki barboy tomonidan bajariladi. Barmen buyurtmani qabul qiladi, ichimliklarni tayyorlaydi, ichimliklar ajralmas tarkibiy qismlarini aralashtiradi, zaruriyat tug’ilganda ularni mikserda chayqashtiradi, kassada buyurtmani rasmiylashtiradi, buyurilgan ichimlik bokallari va stakanlari ostiga qo’yiladigan tagliklarni o’rnatadi, bar ustuni yonida ist’emolchi joyini tuzaydi, iste’molchiga uning iltimosiga ko’ra schet taqdim etadi va u bilan hisob-kitob qiladi, so’ngra tashrif buyuruvchilar bilan xayrlashadi, bar ustunini yuvadi va tamaddilar (yong’oqchalar va chipslar) turadigan vazachalarni yangilaydi. Buyurtmadan so’ng iste’molchi xohlagan vaqtda o’z tomonidan buyurilgan buyurtmalardan voz kechishi mumkin, faqat shu shart bilanki, bajaruvchiga haqiqiy etkazilgan zararlarni to’lasa. Iste’molchilarga xizmat ko’rsatishda umumiy ovqatlanish korxonasi iste’molchilarga taklif etilayotgan mahsulotlarning og’irligi va hajmini tekshirib ko’rish uchun imkoniyat yaratishi lozim. Tashrif buyuruvchilarga xizmat ko’rsatishda tarkib va taomlarni tortiq qilish menyu orqali tartibga solinadi. Menyu (fransuz tilida menu, lotin tilida minuo-kichik qismlarga bo’laman) – bu, umumiy ovqatlanish korxonalarida, nonushta, kunduzgi va kechki ovqatlanishga tortiq qilingan taomlar va ichimliklar ro’yxatidir. Kundalik asosiy menyu bir necha taom turlaridan iborat bo’ladi. Bu umumiy ovqatlanish korxonasining turi va hajmiga bog’liqdir. Bosh oshpaz va dieta hamshirasi menyuga talab, milliy xususiyatlar, tashrif buyuruvchilarning yoshi va dini, ovqatlanishning zamonaviy shakllari, mahsulotlarning kalloriyaligi, hammabobligi, shuningdek ta’m sifatlariga ko’ra o’zgartirishlar kiritishadilar. 37

- Menyuni tuzishda oshxona maydoniga bog’liq holda ishlab chiqarish imkoniyatlari, ventilyasiya, asbob va mashinalar, idishlar, yordamchi va maxsus materiallarning mavjudligi inobatga olinadi. Menyuni tasdiqlashda iqtisodiy ko’rsatkichlar (kalkulyasiya, tannarx, baholar, xomashyo resurslarining mavjudligi) tahlil qilinadi. Ovqatlanish xizmatlari bilan bir qatorda tashrif buyuruvchilarga qolgan xizmatlar ham taklif etilishi mumkin. Agarda qo’shimcha xizmatlar umumiy ovqatlanish xizmatlaridan tashqari alohida ko’rsatilsa, bajaruvchi uni zo’rlab taklif qilishga haqqi yo’q. Iste’molchi bevosita umumiy ovqatlanish xizmatlari bilan bog’liq bo’lmagan, taklif etilayotgan xizmatlardan voz kechishga haqlidir. Yuqorida bajarilgan “Yulduz” restorani misolida olib borilgan tadqiqotlar va olingan natijalar tahlili shuni ko’rsatdiki, restoranlarda xizmatchi va iste’molchi tizimidagi xizmat ko’rsatishni texnologik modernizatsiyasi va uning samaradorligini oshirish uchun quyidagilarni bajarish lozim bo’ladi: – restoranda ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotlar realizatsiyasi bo’yicha xizmat ko’rsatish, ya’ni ofitsiantlar tomonidan yoki o’z o’ziga xizmat ko’rsatish usuli asosida olib borish kerak; xizmat ko’rsatishda tayyor mahsulot realizatsiyasi xizmat ko’rsatish usulidan kelib chiqgan holda ikki: tayyor mahsulotning realizatsiyasi va iste’molchi tashkillashtirish bosqichida olib borish lozim; tayyor mahsulotning realizatsiyasi (birinchi bosqichi) ofitsiantlar tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlar 5.1- rasmda agar o’z o’ziga xizmat ko’rsatish bo’yicha bo’lsa; 5.1a- rasmda keltirilgan texnologik jarayonlar tuzilmasi asosida olib borilishini taklif etamiz; ovqatlanish korxonasida ishlab chiqarilgan mahsulotlarni iste’molini tashkillashtirishda (ikkinchi bosqichda) ofitsiantlar tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlar 5.1- rasmda , agar o’z o’ziga xizmat ko’rsatish bo’yicha bo’lsa, 5.1a- rasmda keltirilgan xizmat ko’rsatish texnologik jarayonlar tuzilmasidan foydalanish lozim.Taklif etilgan ofitsiantlar bilan xizmat ko’rsatish yoki o’z o’ziga xizmat ko’rsatish tuzilmalardan xizmat ko’rsatish xodimlari servis xizmat 38

- ko’rsatish vaqtida bajarishlari shart bo’lgan ishlar, ularning malaka majburiyatlari kiritilishini taklif qilamiz. Tayyor mahsulotning realizatsiyasi (birinchi bosqich) № Asosiy xizmat jarayonla ri Xizmat ko’rsatish jarayonlarini ng guruhlari Guruhlar bajariladigan ishlar ro’yxati Bajariladigan ishlar sifati va samarasini oshirish 1 . Tarqatishg a tayyorlash Jihozlarni ishga tayyorlash Jihozlarni yokish va kurib chikish Nosoz bo’lsa sozlashga berish yoki sozlash Sinovdan o’tkazish chek urib ko’rish Kassa apparatini ishga tayyorlash Tarqatish jihozlarini mahsulotlar bilan to’ldirish Marmitlarni mahsulotlar bilan tuldirish 1 va 2 ovqatlar marmitlarini mos ravishda to’ldirish Muz generatorini ozukaviy muzlar Bufetlarni tayyorlash Tovarlarni olish Issiqlik, sovitish jihozlarini to’g’ri ishlashga ishonch hosil qilish Tovarlar bilan ta’minlash 2 . Tayyor mahsulotn i olish (tarqatish) Mahsulotlarni olish xuquqini Taomni tayyorlash uchun buyurtmani berish Buyurtma aniqligiga ishonch hosil qilish, chekga va mahsulot etiketiga mos bo’lishiga erishish Cheklarni urib berish Mahsulotlarning markalarini ko’rsatish Taom va ichimliklarni tarqatish Asosiy mahsulotlarni porsiyalash Porsiyalashda taomnomada ko ’ rsatilgan vazniga mos bo ’ lishi , bezashda zamonaviy taom dizayni bajarish Garnirlarni porsiyalash Souslarni porsiyalash Taomni bezash Taom va ichimliklarni olish Markasi to’g’riligini bufetga chek va hujjatlarni oshxonaga berish Belgilangan assortimentga olingan mahsulotlar saqlanish muddatiga rioya etishTaomlarni va ichimlikllarni olish (assortiment asosida) 39

- 3 . Tarqatish xonasida ishlarni tugatish Tarqatish xonasini tozalash Qolgan mahsulotlarni saqlashga berish Sanitariya gigiena qoidalarini, mahsulotlar saqlash rejimini bajarish Ish joyini tozalash Qilingan ishlar bo’yicha hisobot Kassa apparatidan schyotchik ko’rsatkichlarini echib olish Ko’rsatkichlarni oldingisi bilan taqqoslash, hujjatlarni sinchkovlik bilan tekshirish Berilgan mahsulot kiymati va schyotchikdagi ko’rsatkich orasidagi boglikligini hujjatashtirish Tushgan daromadni topshirish 5.1-rasm. Ofitsantlar tomonidan ko’rsatiladigan xizmat ko’rsatish jarayonining tuzilmasi Iste’molni tashkillashtirish (ikkinchi bosqich) № Asosiy xizmat jarayo nlari Xizmat ko’rsatish jarayonlari ning guruhlari Guruhlar bajariladigan ishlar ro’yxati Bajariladigan ishlar sifati va samarasini oshirish Iste’mo lchilarn i qabul qilish jarayoni ga tayyorg arlik ko’rish Iste’mol chilar uchun binolarni tayyorlash Pollarni tozalash Tozalash ishlarida zamonaviy texnik vositalardan keng ko ’ lamda foydalanish Gilam-dorojkalarni tozalash Mebellarni artib chikish Moddiy-texnik ta’minot predmetlari bilan ta’minlash Personalni xizmat ko’rsatish uchun tayyorlash Ish boshlashdan oldin instruktaj o’tkazish Instruktajda shaxsiy namuna ko’rsatish Shaxsiy tayyorgarlik kurish Stollarni servirovka qilish Stol belyosini olish Ushbu ishlarni bajarishda yuqori kasbiy etiket qoidalariga rioya etish, Uni zalga olib kelish Stollarni dasturxon billan bezash Oshxona idishlari va priborlarini olish Ularni saykallash Ziravorlarni tayyorlash iste’molchiga 40

- noqulay vaziyat yaratmasdan barcha servirovka ishlarini oldindan bajarish yoki ish davrida maksimal diqqatni oshirishStollarga servirovka narsalarini kuyish Guldonlarni gul bian tayyorlab kuyish Idishlarni, ziravorlarni, guldonlarni gul bilan olib kelish Iste’mo lchilarg a zalda xizmat ko’rsati sh Xizmatni ko’rsatish uchun buyurtmalar ni qabul qilish Iste’molchilarni kutib olish Butun ish davomida iste’molchilar bilan muloqotda, xizmat ko’rsatuvchilar o’zlarining tashqi ko’rinishlarida sanitariya gigiena talablarini bajarishlari, vaqt vaqti bilan xizmat ko’rsatishda qo’llaniladigan barcha vositalarning tozaligiga qat’iy rioya etishlari Taom va ichimliklar uchun buyurtma olish Taom va ichim- liklarni tarqatish Tayyor mahsulotni zalga olib kelish Ularni porsiyalash taom va ichimliklarni stolga qo’yish Iste’molchila r bilan hisob- kitob Hisob-kitobni rasmiylashtirish Pulli (talon buyicha) hisob-kitob Yangi buyurtmalar ni bajarishga tayyorgarlik kurish Foydalanilgan idish va salfetkalarni yig’ish Ularni yuvish xonasiga olib borib berish Toza idish va salfetkalarni olish Ularni zalga olib kelish Servirovka narsa-larini stolga kuyish 5.1a- rasm. Ofitsiantlar tomonidan ko’rsatiladigan xizmat ko’rsatish jarayonining tuzilmasi Tayyor mahsulotning realizatsiyasi (birinchi bosqich) № Asosiy xizmat jarayonla ri Xizmat ko’rsatish jarayonlar ining Guruhlar bajariladigan ishlar ro’yxati Bajariladigan ishlar sifati va samaradorligini oshirish 41

- guruhlari Tarqatishg a tayyorlash Jihozlarni ishga tayyorlash Tarqatish jihozlarini yoqilganligini ko’rish va tekshirish Jihozlarni ishga tayyorlashda barcha nosozliklarni oldindan bartaraf etish, ularning sanitar gigienik holatiga e’tibor berish, olingan mahsulotlar va taomlar sifatini tekshirish, yaxshilanganligini ta’minlash Hisob-kitob yuritadigan tarmokni ishga tayyorlash Tarqatish jihozlarini mahsulotlar bilan to’ldirish Mahsulotlarni olish (oshxonadan) Peshtaxtalarni va sovitadigan vitrinalarni, marmitlarni mahsulotlar bilanto’ldirish Tarqatish xonasida iste’molch ilarga xizmat ko’rsatish Mahsulotla rni tarqatish(as sortiment asosida) Asosiy mahsulotlarni porsiyalash Porsiyalashda assortimentda ko’rsatilgan massasiga rioya etish, taomlar tarkibini aralashtirmaslik, iste’molchilar bilan hisob kitobni to’g’ri rasmiylashtirish Garnirlarni porsiyalash Sous va boshqalarni porsiyalash Iste’molchi lar bilan hisob-kitob qilish Kassa apparatida cheklarni urib berish Pulli yoki abonementli hisob-kitob qilish Tarqatish xonasida ishlarni tugatish Tarqatish xonasini tozalash Qolgan mahsulotlarni saqlash uchun topshirish Tozalashda zamonaviy vositalardan foydlanilgan holda sanitariya gigiena qoidalariga rioya etish. Rasmiylashtirishda hujjatlar mosligini tekshirish to’g’riligini ta’minlash Ish joyini tozalash Qilingan ishlar bo’yicha hisobot Kassa apparatidan schetchikning ko’rsatkichini Realizatsiya qilinganmahsulotlar ko’rsatkichi va schyotchikning ko’rsatkichlari orasidagi mosligini hujjatlashti-rib rasmiylashti-riladi 42

- 5.2-rasm. O’z-o’ziga xizmat ko’rsatish jarayonining tuzilmasi Iste’molni tashkillashtirish (ikkinchi bosqich) № Asosiy xizmat jarayonl ari Xizmat ko’rsatish jarayonlarini ng guruhlari Guruhlar bajariladigan ishlar ro’yxati Bajariladigan ishlar sifati va samaradorligini oshirish Iste’molc hilarni qabul qilish jarayonig a tayyorgar lik kurish Iste’molchilar uchun binoni (xonalarni) tayyorlash Mebel va deraza ostilarini artish Iste’molchilar uchun xonalarni shamollatib turish, konditsirlash, uning harorati, namligi, havo tezligi komfort talabida bo’lishini ta’minlash Pollarni yuvish (artish), gilamli qoplamalarni tozalash Ko’rsatilgan moddiy-texnik ta’minot predmetlari bilanta’minlash Stollarni servirovkalas h Guli vazalarni tayyorlash Servirovkani oldindan yoki iste’molchiga noqulaylik yaratmasdan, yuqorida darajada bajarish uning to’liqligini ta’minlash Stollarda idishlarni servirovkalash Tuz, ziravorlarni tayyorlash, salfetkalarni, oshxona idishlari va boshqalarni olish Xizmat ko’rsatishga personalni tayyorlash Ish kunining boshida instruktajo’tkazish Ish kuni davomida tashqi ko’rinishda kasbiy etikasiga qoidalarini qat’iylik bilan bajarish Shaxsiy tayyorgarlik Iste’molc hilarga zalda xizmat ko’rsatish Zallarni tozalash Foydalanilgan idishlarni yig’ish Tozalashda zamonaviy vositalardan foydalanish, zalni shamolatish, konditserlash, komfort metrologik harorat, namlik va havo tezligi sharoitini yaratish Idishlarni yuvishxonasiga berish Zalda va stollarda tozalikka rioya qilish Xizmat ko’rsatish jarayonini tartibga solib turish Xizmat ko’rsatish uchun taxminiy buyurtmalarni qabul qilish Barcha ishlarda xushmuomalada bo’lish, etika etiket qoidalariga rioya etish Zalga iste’molchilarni kelish oqimini tartibgasolish 5.2a- rasm. O’z-o’ziga xizmat ko’rsatish jarayonining tuzilmasi Yuqorida qayd etilgan xizmat ko’rsatish jarayonini texnologik modernizatsiyalash, xizmat ko’rsatish va band bo’lgan kanallarning foydalanish koeffitsientini, ovqatlanish zallaridan foydalanish samaradorligini, xizmat ko’rsatishda navbat kutishni pasaytirish, xizmat ko’rsatishni xohlamagan iste’molchilar sonini 43

- kamaytirish, xizmat ko’rsatish madaniyatini tubdan o’zgartirish va h.k., samaradorligini oshirishga sabab bo’ladi. Xuddi shuningdek, umumiy ovqatlanish korxonalaridagi xizmat ko’rsatishni samaradorligini oshirishda yuqorida keltirilgan xizmat ko’rsatish texnologik jarayonlar tuzilmasi va olingan natijalarni korxonada xizmat ko’rsatish sohasidagi kadrlarni o’rgatib ularda amaliy ko’nikmalar hosil qildirish lozim bo’ladi. Kalit so’zlar: Kommunal xizmat ko’rsatish, transport xizmat ko’rsatish, qurilish xizmat ko’rsatish, savdo servisi, hamroh xizmatlar, ulgurji savdo, kafe, oshxona, restoran, bar, o’z o’ziga xizmat ko’rsatish jarayoni, amerika kokteyl bari. 44

- Nazorat va muhokama uchun savollar 1. O’zbekiston Respublikasi Uy-joy kommunal xizmat ko’rsatish vazirligining asosiy vazifalarini sanab bering 2. Kommunal xizmatlarning bajaruvchilari bo’lib kimlar hisoblanadilar? 3. Kommunal xizmatlarning asosiy guruhlarini sanab bering 4. O’zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligining asosiy vazifalari sanab bering 5. O’zbekiston Respublikasi Transport vazirligi asosiy vazifalari sanab bering 6. O’zbekiston Respublikasi Transport vazirligi o’ziga yuklangan vazifalarga muvofiq qanday funksiyalarni amalga oshiradi? 7. Transport vositalarini ta’mirlash va texnik xizmat ko’rsatish paytida iste’molchilarga qanday qulayliklar tadim etiladi. 8. Transport xizmatlari guruhlari va turlarga qanday tasniflanadi? 9. Hamroh xizmatlar deganda nimani tushunasiz? 10. Savdo faoliyati yuritish shakllariga ko’ra nechaga bo’linadi? 11. Ulgurji savdo korxonasiga ta’rif bering 12. Xizmat ko’rsatish darajasi va taqdim etilayotgan xizmatlar nomenklaturasi bo’yicha restoran va barlar qanday guruxga bo’linadi? 13. Kafe ovqatlanish xizmatiga ta’rif bering 14. Choyxona xizmat ko’rsatishiga ta’rif bering 45

- Adabiyotlar 1 Fayziev E.S. Servis tizimi faoliyati asoslari. O’quv qo’llanma. Samarqand: “Zarafshon” nashriyoti, 2010. 2 Xasanov R., Asatullaev X., Suvonqulov A., Xakimov X. Real sektor iqtisodiyoti va uni prognozlash. O’quv qo’llanma. O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi. TMI. – T.: «Iqtisod-Moliya», 2013, - 192 b. 3 Korxona iqtisodiyoti. Darslik. – T.: “Fan va texnologiya”, 2013. 4 Kurbanova R.J. Servis korxonalarini moderniza-siyalash va ularda xizmat ko’rsatish samaradorligi-ni oshirish. Monografiya. T.: “Navro’z” nashr. DUK, 2013y. 5 Muratov R.S., Djalalova I.A., Oripov S.Sh., Korxona Iqtisodiyoti: T.; Fan va texnologiya, 2014 y. 6 Shavqiev E., Normuradov U.N., Artikov Z.S., Hazratov A.P. “Korxona iqtisodiyoti” fanidan ma’ruzalar kursi. (I-II qismlar) – Samarqand, SamISI, 2016. 46

Похожие

Real sektorda servis tizimi xizmatlarinig sifati va samaradorligi

Real sektorda servis sohasini tashkil etish xususiyatlari, maqsadi va vazifalari

Real sektorda ishlab chiqarish jarayoni

Real sektorda tadbirkorlik va kichik biznes faoliyatini tashkil etish

Turistik xizmatlarning iste’molchilari