Real sektorda tadbirkorlik va kichik biznes faoliyatini tashkil etish

Загружено в:

06.10.2022

Скачано:

0

Размер:

23.791015625 KB

Скачать

Real sektorda tadbirkorlik va kichik biznes faoliyatini tashkil etish Reja: 1.Real sektorda tadbirkorlik va kichik biznes faoliyatini tashkil etishning mohiyati va ahamiyati. 2.Real sektorda tadbirkorlik va kichik biznesni rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari

1. Real sektorda tadbirkorlik va kichik biznes faoliyatini tashkil etishning mohiyati va ahamiyati Zamonaviy iqtisodiyotda mahsulotlarning diversifikatsiyasi va differensiallashuvi shunchalik tez sur’atlarda amalga oshiriladiki, u «assortiment portlashi» degan nom olishga ulgurdi. Ushbu «assortiment portlashi» ishlab chiqarilgan tovarlar nomenklaturasini keskin oshiradi. Ushbu sonning ichida o’z o’rnini, masalan, rezina saqichlari egallaydi (ularning 1000 dan ortiq sorti ishlab chiqiladi). Nimanidir chaynashni zamonaviy Evropaliklar Mayya xindularidan o’zlashtirib olganliklari aniqlangan. Hozirgi sharoitda yangi mahsulotni elektron modellashtirish va elektron «sinash» tizimlari aktiv ravishda ishlab chiqarilmoqda va joriy qilinmoqda. Kompaniya-gigantlar (monopoliyalar), muvoffaqiyatida marketing katta rol o’ynagan va o’ynaydi. Lekin uning vositalari yordamida sotishlarni rag’batlantirish sohasidagi muommolar amaliy jihatdan hal etilmaydigan bo’lib bormoqda. Vujudga kelgan holatdan chiqishning yo’li bo’lib, ixtisoslashtirilgan korxonalar distribyuterlar va dillerlarni yaratishni o’z ichiga oladigan mahsulotlarni tarqatishning qiyin tizimlarini tuzish hisoblanadi. Ammo ushbu korxonalar hamma vaqt ham asosiy firma balansida bo’lishlari va bozorga faqat uning mahsulotlarini siljitishlarining imkoni bo’lmaydi. Undan tashqari distribyuterlar va dillerlar tanlash «kengligi» nuqtai nazaridan mijozlarning xoxishlarini maksimal darajada qondirish maqsadida raqobatchi gigant kompaniyalar mahsulotlarini bir joyga to’plashadilar. Shuning uchun mahsulotlarni bozorga siljitish uchun harakat qilinayotganda, kompaniya juda ko’p sonli bug’inlarga suyanishga majbur bo’ladi. Ushbu bug’inlar ichida asosiy o’rinni tadbirkor-sotuvchi (qayta sotuvchi tadbirkor) egallay boshladi. Servis tadbirkori. Mahsulot o’zi haqida gapirishi yoki sotishni rag’batlantirishi mumkin emas. Zamonaviy iqtisodiyotning ko’pchilik mahsulotlari qiyin tarkib va harakat tamoyillariga egadirlar. Bunday mahsulotlarni sistemaga birlashtirish, sistemali yaxlitlikka erishish va qo’shimcha iqtisodiy samara olishga imkon beradi. Tadbirkor-sotuvchi dastlabki mahsulot qiymatini

qo’shimcha oshiradi va uning asosida (masalan blok modullar) konkret foydalanuvchi uchun konkret sistemani quradi. Shu bilan birga servis tadbirkori o’z malakasi orqali, buyurtmachiga noyob xizmatlar ko’rsata borib, bir firma mahsulotlariga bog’lanib qolmaydi. Uning o’z kelgusi sistema uchun, hatto bir nusxadagi alohida blok modullarini yaratishi va ishlab chiqarishga buyurtma berishi mumkin. Shu narsani ta’kidlash lozimki, marketingda har qanday tovarga joylashgan xizmat sifatida qaraladi. Iste’molchi tovarni unga egalik qilish maqsadida emas, balki undan samarali foydalanish maqsadida harid qiladi. Lekin zamonaviy qiyin mahsulotdan turlicha foydalanish mumkin. Real sektorda servis tadbirkori o’z faoliyatini ushbu kelishmovchiliklarni bartaraf etishga qaratishi lozim. Ya’ni u maqsadli yo’naltirilgan tovarlarning dastlabki to’plami asosida, aniq sharoitlarda qo’llash orqali sezilarli samara olish mumkin bo’lgan tizimni quradi. Bu erda masala ko’pchilik kompaniyalar mehnati yo’naltirilgan abstrakt iste’molchiga (mijozga, buyurtmachiga) emas, balki konkret iste’molchining (buyurtmachining, mijozning) texnik-iqtisodiy samaradorligi nuqtai nazaridan ko’rilishi lozim. Hozirgi kunda iste’molchi (mijoz, buyurtmachi) ko’pincha bor narsaga qoniqadi xolos, boshqa narsalar unga qiyin va samarasiz va shu sababli keraksiz ko’rinadi. Mustaqil vositachi-maslahatchi sifatida servis tadbirkori, o’z kasbiy tajribasi nuqtai nazaridan buyurtmachi (mijoz, iste’molchi) muammolarini ko’ra olishi va ularni samaraliroq echish yo’llarini taklif etishi lozim. Bu erda o’ta muhim bo’lib, mahsulotni faqat sotish emas, balki aynan mijozning muommolarini echish hisoblanadi. Servis iqtisodiyoti jamiyat va iqtisodiyotning rivojlanishidagi qonuniyat bosqichi sifatida. Servis iqtisodiyoti diversifikatsiyaga, undan so’ng bir turdagi mahsulotlarni ommaviy ishlab chiqarishdan voz kechilganda mahsulotning differensiallashtirishga o’tishning qonuniyat bosqichiga aylanib bormoqda. «Sahnada» standart «tugallanmagan mahsulot» paydo bo’lmoqda va keng joy egallamoqda. Yakka tartibdagi buyurtma va ijtimoiy etik marketing ishlab

chiqaruvchi, iste’molchi va jamiyat manfaatlari monandligining asosi bo’lib bormoqda. Servis iqtisodiyotidagi har qanday korxonaning mazmuni – bu, iste’molchilarni yaratishdir. Zamonaviy iqtisodiyotning iqtisodiy paradigmasi – uch guruh masalalarini echish uchun strategik marketingga o’tishdir: - ushbu biznes (korxona) mahsulotlarining (xizmatlarining) iste’molchisi kim? - iste’molchi uchun mahsulotlar (xizmatlar) qadrliligi nimada? - konkret iste’molchi tomonidan olinadigan mahsulotlar (xizmatlar) qadrliligi vaqt bo’yicha qanday o’zgaradi? Mahsulot taklifi talabni vujudga keltirishi mumkin, lekin eng asosiysi, bunday taklifni qanday amalga oshirish lozim. Shu sababli taklif shunday shaklda taqdim etilishi lozimki, inson unga munosabat bildirishni xoxlasin. Buning natijasi sifatida insonning konkret holatda o’zini tutish xususiyatlarini bilish lozim. Ehtimol teskarisi ham bo’lishi mumkin, ya’ni talab taklifni vujudga keltiradi. Real hayotda talab va taklifga ushbu ikki yondoshish bir vaqtning o’zida ishlashi lozim. Hozirgi davr iqtisodiyoti strukturasidagi yuqori «pog’onani» katta monopoliya (korporatsiyalar, moliya-sanoat guruhlari, transmilliy korporatsiyalar), pastgisini esa kichik tadbirkorlik (biznes) korxonalari egallaydilar. Birinchilarning soni ko’p emas (ma’lum reytinglarda qayd etiladigan 1000 ga yaqin kompaniyalar). Kichik tadbirkorlik (biznes) korxonalarining soni, rivojlangan davlatlarda juda katta raqamni tashkil etadi. Shu bilan birga tavsifli xususiyat ko’zda tashlanadiki, davlatning ijtimoiy-iqtisodiy darajasi xo’jalik yurituvchi sub’ektlar soni bilan to’g’ridan to’g’ri bog’liqdir. Bunday holat standart mahsulotning konkret iste’molchilarning talablariga samarali «moslashishi», iste’molchilar vazifalarini samarali echish bilan izohlanadi. Yuqorida qayd qilinganlardan shunday xulosa qilish mumkinki, mehnat taqsimoti ixtisoslashish samarasida namoyon bo’lmoqda. Servis tadbirkorlarining

firmali stili ham muhim ahamitga ega. Firmali stil tadbirkor (tadbirkorlik firmasi) jozibador imidjini (obrazini) yaratishning muhim omili bo’lib hisoblanadi. 2. Real sektorda tadbirkorlik va kichik biznesni rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik manfaatlarini ishonchli himoya qilish, ularning kelgusi rivojini munosib ta’minlash maqsadida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi farmoni butun mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotini qamrab olganligi bilan bir qatorda birgina kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishda tizimli, tanqidiy va kompleks yondashuv zarur ekanligini ko’rsatib berdi. Harakatlar strategiyasining beshta ustuvor yo’nalishida keltirilgan har bir vazifaning bajarilishida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning o’rni nihoyatda beqiyosdir. Jumladan, “Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo’nalishlari” deb nomlangan uchinchi ustuvor yo’nalishda mamlakatda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish maqsadida quyidagilar ustuvor vazifa deb belgilangan: – milliy iqtisodiyotning mutanosibligi va barqarorligini ta’minlash, uning tarkibida sanoat, xizmatlar ko’rsatish sohasi, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ulushini ko’paytirish; – fermer xo’jaliklari, eng avvalo, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarayotgan, qayta tayyorlanayotgan, tayyorlash, saqlash, sotish, qurilish ishlari va xizmatlar ko’rsatish bilan shug’ullanayotgan ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklarini rag’batlantirish va rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish; – xususiy mulkning huquq va kafolatlarini ishonchli himoya qilishni ta’minlash, barcha turdagi to’sqinliklar va cheklanishlarni bartaraf etish, xususiy tadbirkorlik va kichik biznesni rivojlantirish yo’lida to’liq erkinlik berish, amaliyotda “Agar xalq boy bo’lsa, davlat ham boy va kuchli bo’ladi” degan prinsipni amalga oshirish;

– kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni keng rivojlantirish uchun qulay ishbilarmonlik muhitini yaratish, tadbirkorlik tuzilmalarining faoliyatiga davlat, nazorat va huquqni muhofaza qiluvchi organlarning noqonuniy aralashuvini qat’iy oldini olish. Tadbirkor, ishlab chiqaruvchi oddiy yashash matiqidan kelib chiqqan holda o’z mahsulotini sodda va universal qilishga harakat qiladi. Ta’luqli shakl o’zgartirish va sozlash orqali, ushbu mahsulot katta sonli iste’molchilar uchun foydali bo’lib boradi va ko’p sonli foydalanuvchilarni «qamrab olish» imkonini beradi. Shubhasiz, haridor mahsulotni o’zining konkret vazifalarini hal etish uchun harid qiladi. Ular o’z navbatida turli xil bo’lishi mumkin. Iste’molchi odatda, o’z ishlab chiqarishi uchun vositalarni komplektlashtirish, sozlash, shakl o’zgartirish va boshqalarini mustaqil ravishda amalga oshirishni xoxlamaydi, va aksincha to’liq foydalanishga tayyor bo’lgan «jihoz» (kompleksni) olishni afzal ko’radi. Servis tadbirkorlari, aynan universal mahsulotlarni shaxsiy manfaatlarga yakka tartibdagi «moslash» ishlari bilan shug’ullanishadilar, ya’ni ular biznesning ma’lum sohasida konkret foydalanuvchining konkret vazifalarini hal etish uchun tizimlarni yaratishadilar. Undan tashqari ular odatda kelgusidagi qo’llabquvvatlash va servisni ta’minlashadilar. Qo’shilgan qiymat esa asbob-uskuna bahosining oshishi hisobiga emas, balki asosini turli xildagi xizmatlarini taqdim etish hisobiga namoyon bo’ladi. Distribyuterlar va servis tadbirkorlarining yaqin hamkorligida, ko’pincha ayrim funksiyalarning ushbu ikki strukturalar o’rtasidagi qayta taqsimlanishi vujudga keladi. Oxirgi paytlarda distribyuterlarning ko’pchiligi konkret buyurtmachi uchun sistemalarni terish bilan shug’ullanisha boshladilar. Buning uchun ular odatda omborlar maydonlarida maxsus markazlar tashkil eta boshlashdi. Bu o’z navbatida servis tadbirkorlarining ishlarini ancha engillashtirdi va asosiy e’tiborni mijozlar bilan munosabatlarga, yangi buyurtmalar va xizmat qo’rsatishlarga qaratishlariga imkon yaratdi. Shunday qilib, biznesni rivojlantirish uchun hozirgi bosqichlarda distribyuterlar avvallari o’zlariga xos bo’lmagan funksiyalarni olishmoqdalar, shu tariqa tor ixtisoslashtirish davriga barham

berilmoqda va distribyusiya shakllarining tadbirkorlik takomillashtirilishi amalga oshmoqda. Servis iqtisodiyotining axborot resurslari an’anaviy iqtisodiy tizimning barcha qirralari mulk tushunchalariga asoslanadi. Lekin mulk predmetlari o’zlarining tabiatlariga ko’ra cheklangan va kam sonli holda mavjud bo’lsa, «intellektual mulk» bo’lgan axborot bundan mustasnodir. Axborot bilim singari bitmas tuganmasdir. Faoliyatning turli sohalarida axborotni to’plash, saqlash, qidirish, qayta ishlash, o’zgartirish, tarqatish va foydalanish, raqobat kurashida muvoffaqiyat uchun hal etuvchi ahamiyatga ega bo’lib bormoqda. Hozirgi axborot davrida tadbirkorlar uchun o’ta muhim ahamiyatni nafaqat pritsipial yangi mahsulotni yaratish, balki ishlab chiqarishda yangi yo’nalishni shakillantirish uchun asos soladigan mahsulot yoki xizmatni yaratish (yangi bozor) hisoblanadi. Faqat shu holatdagina korxona (tashkilot) dastlab milliy, keyinchalik dunyo bozoriga chiqishda ishlab chiqarish harajatlarining to’g’ri keladigan darajasi va havf hatarning darajasini kamaytirishga umid qilishi mumkin. Raqobat-bozorida tadbirkorlik yo’nalishi biznesning axborot yakka tartiblashtirilishi vositalari yordamida ajralib turadi. Qonunchilikka mos ravishda axborotga xususiy mulk tushunchasi vujudga keladi, axborotning o’zi esa fuqarolik xuquqlari ob’ekti maqomini oldi. Bilim uning egasining intellektual mulkida namoyon bo’ladi. Agrar sivilizatsiyada iqtisodiyotning asosiy resursi bo’lib, er va past malakali mehnat resurslari hisoblangan. Industrial jamiyatda tabiat resurslarini qayta ishlashning ko’p kapital talab qiladigan texnologiyasi hukumronlik qiladi, mehnatga esa yuqori malakali talablar qo’yiladi. Industrial sivilizatsiyaning asosi bo’lib, gigant buyumlashtirilgan-energetik oqimlar bo’ladi, lekin ular iqtisodiyotda kerakli darajada ratsional ishlatilmagan. Jamiyatning postindustrial davrida va ko’proq fan talab texnologiyalarga o’tishi axborot resurslarini aktiv aylanishga jalb qiladi va mutaxassislar mehnat malakasiga talablarni oshiradi. Aynan axborot barcha mavjud turdagi resurslardan tejamli foydalanish imkonini yaratadi. Axborotdan intensiv foydalanish

mahsulotning material sig’imi va elektr sig’imini keskin kamaytirish imkonini beradi. «Tutayotgan trubalar va doimiy yonayotgan olovlar» davridagi industrial ishlab chiqarish o’z joyini bilim, tushinish va aniq axborot asosidagi ishlab chiqarishga bo’shatib bermoqda. U asta-sekinlik bilan postindustrial jamiyatning ekologik toza, ko’pincha chiqitsiz va iqtisodiy samarali ishlab chiqarishiga aylanib bormoqda. Har qanday iqtisodiyotning bosh muammosi-cheklangan rusurslarga bardosh berishdir. Lekin mavjud resurslardan turli yo’llar bilan foydalanish mumkin. Tadbirkor uchun eng muhim masala bo’lib, iqtisodiy resurslarni qaerda va qanday to’plash to’g’risidagi qaror hisoblanadi. Asosiy (ustuvor) yo’nalishni hal etish uchun resurslarni kerakli vaqtda va kerakli joyga to’planishi to’g’risida, tadbirkorlar tomonidan iqtisodiy qarorlar qabul qilishlariga axborot katta yordam beradi. Bilimlar «insonning qo’lini uzaytirmaydi», lekin uning intellektual imkoniyatlarini kengaytiradi, «insonni o’tmishdoshlar elkasiga ko’tarishga» yordamlashadi. Tizimga birlashtirilgan bilimlar, tadbirkorning kasbiy omilkorligini oshiradi va uning harakatlarini qo’yilgan maqsadlarga tejamli va aniq erishishga yo’naltirishga imkon yaratadi. Servis iqtisodiyotidagi axborot texnologiyalari o’rni ortib bormoqda. Bahoning o’lchovi sifatidagi jismoniy mehnat, iqtisodiyotda asta sekinlik bilan o’z ahamiyatini yo’qotib bormoqda, u ijtimoiy turmushning barcha sohalarida minimallashmoqda. Ekran madaniyati ustun bo’lmoqda. Ya’ni displey tasvirlarini kompyuter ekranida dinamik, aktiv muloqat tavsifida, ekran tekstining hamkor bilan o’zaro aloqaligida qayta ishlash uchun imkon yaratadi. Ekran madaniyati matematik hisob-kitoblarni amalga oshirish yoki grafiklarni chizish bilan tugamaydi, balki axborot bilan ijodiy ishlash uchun yangi displey axborot muhitini yaratishni vujudga keltirish uchun. «Ekran» deganda kompyuter ekranidagi axborotning «porsiyasi» tushuniladi. Ushbu madaniyat o’z ichiga ishtirokchilarning o’zlarini tutishlari va og’zaki so’zlarini, animatsion modellashtirishni, yozma tekstlarni va boshqalarni bemalol oladi. Shu bilan birga uning kitob madaniyatidan farqi

shundaki, ekran tekstining hamkor bilan o’zaro munosabatlarining dinamik, o’zgaruvchan muloqat tavsifidadir. Ekran madaniyati yangi intellektual mahsulotlar iqtisodiyotining asosi bo’lib bormoqda. Bilimlarni to’plash va uzatishning elektron shakli jamiyatni axborotlashtirishning asosi bo’ldi. Qotib qolgan emperik emas, balki dinamik bilimlar va ilmiy asoslangan ishlab chiqarish tajribasi, bevosita ishlab chiqarish kuchi bo’lib bormoqda va ishlab chiqarishga fantalab va chiqitsiz texnologiyalarning joriy etilishini ta’minlamoqda. Servis iqtisodiyotining asosini yangi axborot iqtisodiyoti tashkil etadi. Bilimlarni to’plash, uzatish va foydalanishning elektron shakli, «ekran madaniyati» asosida intensiv kompyuter o’qitilishi tarmoqli axborot texnologiyalari bazasida biznes va tadbirkorlik sohalaridagi o’zgarishlar, tadbirkorlik faoliyatidagi oldindagi o’zgarishlar uchun muhim bo’lib hisoblanadi. Axborotlashtirish sohasidagi ushbu yutuqlar jamiyatning yangi ishlab chiqaruvchi kuchlarining to’g’ilishi uchun asosni yaratdi. Zamonaviy axborot texnologiyasi tadbirkorga har qanday elektron massivlar (ma’lumot bazalariga) bir zumda va oddiy ulanish imkonini beradi va ulardan biznes yoki madaniyat maqsadida aktiv o’rganish, malaka oshirish, dam olish va ijod maqsadlarida foydalanish imkonini beradi. Yangi axborot texnologiyalarining amaliy ahamiyati shundan iboratki, u ketmaket ishlab chiqarish jarayonini paralelga aylantirish imkonini beradi. Bu shuni anglatadiki, mahsulotni yaratish va ishlab chiqarish jadallashmoqda. Servis tadbirkorining ishlab chiqarishni tashkil etishni shunday amalga oshirish mumkinki, asosiy operatsiyalarni birgalikda bajarish biznes-sheriklar va iste’molchilarga ma’lum bo’ladi. Natijada iqtisodiyot absolyut «tiniqlikka» aylanib boradi. Internetda tadbirkorlik va biznesning o’rni ortib borishi kuzatilmoqda. Umumiy holda tadbirkorlik va biznes uchun zamonaviy amaliy informatika ta’minlaydigan uchta muhim imkoniyatlarni ta’kidlash mumkin: – taqsimlangan shaxsiy ixtisoslanishlarning amalga oshirilishi (har bir ish joyida uning vujudga

$kelish joyida axborotni qayta ishlash uchun resurslarning etarliligi, masalan texnologik liniyada, o’lchov uchastkasida, omborda, buxgalteriyada, moliyaviy bo’limda va hokazolarda); rivojlangan kommunikatsiya vositalarini tashkil etish. Bunda barcha ish joylari elektron vositalari orqali bir birlari bilan bog’lanishgan va xoxlagan paytda o’zaro xabarlarni jo’natishga imkoniyat yaratiladi va korxona ma’lumotlar bazasi shaklidagi markazlashtirilgan axborotga kirish mumkin; egiluvchan global kommunikatsiyaga o’tish. Unda har qanday korxona dunyo axborot oqimiga qo’shiladi va dunyo tarmog’i «internet»dan axborot olishi va unga axborot berishi mumkin. Internet tadbirkorlik va biznes uchun yangi va juda katta imkoniyatlarni taqdim etmoqda: A. Korxona internetga uzatilgan o’z axborot massivlari orqali «barchaga» ma’lum bo’ladi yoki global axborot tizimiga qo’shilish orqali dunyo bozori uchun ochiq bo’ladi. U o’z «axborot darvozasini» ochib qo’yadi, va o’z firmasi, mahsulotlari (xizmatlari) «axborot obrazini ko’rsatish orqali hamkorlikka chaqirish imkoniga ega bo’ladi. Korxona reklama kompaniyasini amalga oshirish va internetning barcha ish muhitida «faoliyatini» amalga oshiradi. B. Mumkin bo’lgan mijozlar yoki hamkorlar «axborotni ol» tamoyili bo’yicha korxona mahsulotini topishi mumkin va hamkorlikni taklif etishi yoki mahsulotni (xizmatni) harid qilishlari mumkin. Xarid qilish (sotib olish) shuningdek internet orqali ham amalga oshiriladi: buyurtmaning elektron blanka «mahsulotning axborot obrazi» bilan birgalikda joylashtiriladi (yoziladi). Foydalanuvchiga o’z xoxishini belgilash kifoya xolos va buyurtma uchun talabnoma uni bajarish bosqichlari bo’yicha «harakatni boshlaydi». Shunday qilib, internetda axborot bozori vujudga kelishi ushbu bozor har qanday vositalardan ozod bo’ladi va yiliga 365\366 kun va sutkasida 24 soat harakat qiladi. Uning asosiy resursi-axborot va vaqt. V. Korxona dunyo axborot resurslariga operativ kirish huquqiga ega bo’lganidan so’ng, qolgan bozor mahsulotlarini (tovarlar va xizmatlar) o’rganish$

Real sektorda tadbirkorlik va kichik biznes faoliyatini tashkil etish

06.10.2022

0

23.791015625 KB

Похожие