Ҳозирги даврда меҳнатни рағбатлантиришнинг психологик жихатлари - Экономика - Рефераты

Ҳозирги даврда меҳнатни рағбатлантиришнинг психологик жихатлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

www.arxiv.uz Р ежа : 1. Меҳнатни рағбатлантиришни ташкил қилишни такомиллаштиришнинг йўллари ва мазмуни. 2. Меҳнатни рағбатлантиришнинг чет эл назарияси. 3. Меҳнатни рағбатлантиришнинг усуллари. 4. Мехнатни рагбатлантиришнинг омиллари.

www.arxiv.uz Меҳнатни рағбатлантиришни ташкил қилишни такомиллаштиришнинг йўллари ва мазмуни. Рағбатлантириш бу инсон омилини кенг демократик асосида фаоллаштириш, унинг манфаатлари йўлида ғ амхўрлик қилишни бошқаришдир. Меҳнатни пировард натижасига қ араб ходимларни рағбатлантириш кўндаланг туради. Бунда моддий рағбатлантириш усули қў лланиладики, натижада бу катта самара беради. Рағбатлантириш хар доим ҳам менежерлар учун му ҳ им ва эътиборли функция бўлиб келган. Бунинг му ҳ имлиги шундаки, менежерлар доимо ишчилар билан, одамлар билан ишлайдилар, муло қ отда бўладилар. Менежерлар ташкилотни мақсадларга эришиши учун, одамларни бирлаштириш учун одамларни хулк атворини қандайлиги тўғрисида бир қанча маълумотларни олиш учун рағбатлантиришни амалга оширадилар. Ижтимоий хизмат кўрсатиш фаолиятининг мухим томонини хилма- хил рағбатлантириш омилларидан фойдаланиш ташкил этади. Бу омиллар жамоани ижтимоий ривожлантиришнинг мақсадли дастурларини ва режаларини бажариш, биргаликда куч- ғ айрат сарфлаш натижаларини ошириш соҳасидаги фаол ишларга ундайди. Бунга ижтимоий ривожлантириш ишида ташаббус кўрсатиб, яхши намунаси билан ажралиб турадиган ходимларни моддий ва маънавий рағбатлантириш киради Ҳ ар бир корхона ва ташкилот ўз ходимларини маълум бир шаклда рағбатлантиради, яъни улар корхона ва ташкилотнинг мақсадларига эришиши учун меҳнат қилиб, сарфлаган вақтлари, куч- қ увватлари, а қ л- идроклари ўрнини тўлдирадилар. Рағбатлантиришнинг энг кўп тар қ алган ва одатдаги шакли албатта, пул билан мукофотлаш ёки иш ха қ и т ў лашдир. Лекин ходимларга компенсация тўлашнинг бош қ а турлари ҳам борки, булар корхона ва ташкилот ишлаб чи қ арган махсулот билан мукофотлаш, каттаро қ маош тўланадиган ишга ўтказиш, шунингдек хайрия ташкилотлари аъзоларининг турли фаолиятларда иштирок этишдан олган маънавий қ они қ иш хосил қилишлари ва бошқалар.

www.arxiv.uz Шундай қилиб, ташкилотни муваффакиятли ривожланиши учун кадрларни танлаш, ў қ итиш, ба ҳ о бериш ва рағбатлантириш, бошқариш, яъни мазкур жараёнларни ташкил этишнинг ало ҳ ида усуллари, тадбирларини ишлаб чиқиши, фойдаланиши ва уларни такомиллаштириш зарур. Биргаликда олинган бу усуллар, тадбирлар, дастурлар инсон ресурсларини бошқариш тизимларидан иборатдир. Анъанавий равишда бундай тизимлар тўртта бўлиб, улар инсон ресурсларини бошқаришнинг асосий вазифаларига тўғри келади - бу тизимлар кадрларни танлаш, кадрларни ўқитиш ва малакаларини ошириш, уларга бахо бериш ва рағбатлантиришдир. Баъзан бу сўнгги икки тизим бир-бирига чамбарчас боғлиқ бўлганлиги сабабли улар бирлаштирилади. 2. Меҳнатни рағбатлантиришнинг чет эл назарияси. Рағбатлантириш тўғрисида кўплаб назариялар мавжуд бўлиб, улар менежерларга одамларни самарали фаолиятини ташкил қилишда турли хил йўл йўри қ лар кўрсатади. Рағбатлантириш бу менежерларни чу қ ур ўйга солади, чунки истак ва ниятлар тўғридан-тўғри бирон-бир чора тадбир амалга ошмай туриб рағбатлантирилмайди. Улар фақатгина иш натижасидан сўнг, ходимларнинг ўзларини иш фаолиятларида кўрсатишларига караб амалга оширилади. Бундан ташқари одамларни нима учун ва қандай рағбатлантириш назариялари мавжуд бўлиб, бу назариялар менежерларнинг самарали натижага эришиш йулларини таъминлаш билан фарқ қилади. Ҳозирда янги ва эски назариялар уюшган ҳолда ўрганилиб, рағбатлантириш ва уни ишда қў ллаш тўғрисидаги фикрлар уй ғ унлашмокда. Рағбатлантириш бу фақат бир ходимнинг ишини бажара олиш даражасига таъсир қилиш эмас, балки корхонанинг барча ходимларига таъсир қилишидир. Рағбатлантиришнинг иккита омили мавжуд бўлиб, «истеъдод» ва ўзини қандай тутиш орқали юкори даражага эришиш, яъни « қ обилият»

www.arxiv.uz омилларидир. Рағбатлантириш, истеъдод ва қ обилият омиллари доимо ўзаро бо ғ ланишда амалга оширилади. Чунки қ обилиятли ва истеъдодли ишчи ходимлар рағбатлантирилади. Агар бу уччала омиллардан бирортаси суст бўлса, ишни амалга ошиши ҳам суст бўлади ва аксинча. Ало ҳ ида олинган ҳ ар бир ходимдан самарали фойдаланиш унинг талаб қилинган ишни бажара олиш қ обилиятига боғлиқдир. Қ обилият дейилганда ходимда ўзига юкланган вазифаларни бажариш учун касб малакасининг мавжудлиги, етарли даражадаги жисмоний куч- қ увват ва чидамлилик, ў қ увлилик, умумий маданият борлиги ва шу кабилар тушунилади. Масалан, олийгох ўқитувчиси учун қ обилият фанни дастурини билиш, талабалар руҳиятини тушуниш, тингловчилар олдида сўзлай олиши, конспектларни текшириш, уларга ҳ ар жихатдан ўрнак бўлиш ва уларга маслахатлар бера олиш ва мураббийлик қилиш тушунилади. 3. Меҳнатни рағбатлантиришнинг усуллари. Менежментнинг эволюцион бос қ ичларида айтилишида менежерлар рағбатлантиришнинг қ уйидаги учта усулини кўрсатадилар. Булар: 1.Анъанавий усул. 2.Инсоний муносабатлар усули. 3.Инсоний ресурслар усули. Менежерлар рағбатлантиришнинг шу учта усули орқали одамларни белгиланган тартибда бошқаришга ишонч хосил қиладилар. Анъанавий усул . Бу усул Фредрих Тейлор ва бошка илмий бошқариш мактабларининг илмий изланишлари билан бо ғ ланган бўлиб, бошлан ғ ич усул ҳисобланади. Бу усул асосан, менежерлар қандай қилиб ўз касбларини ҳамда ишчи ходимларини рағбатлантиришда иш хаки тизимини тўғри қў ллашни кўриб чиқади. Тажриба шуни кўрсатадики, ишчилар одатда дангасаро қ бўладилар ва менежерлар бу шароитни тушунган ҳолда, ишчиларни молиявий мукофот

www.arxiv.uz билан та қ дирлаб, озгина бўлса ҳам уларнинг ишларига кўмак берадилар. Кўп вазиятларда бу усул самаралидир. Анъанавий хак тўлаш тизимлари билан бир қ аторда (ишбай ва вақтбай турлари) меҳнатга хак тўлашнинг меҳнат ҳаёти қ иймати бўйича ха қ тўлаш, меҳнат рейтинги бўйича, меҳнатда иштирок этиш коэффициенти ва ҳ оказолар бўйича ха қ тулаш ҳам қў лланади. Бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида анъанавий тизимлардан ташқари хорижий тажрибани ҳам ҳисобга олган ҳолда қуйидаги тизимлар тадбиқ этилади, чунончи: фойдада иштирок этиш, ҳиссадорлар сармоясида қатнашиш, транспорт ҳаражатларига хак тўлаш ёки рахбар ходимларга транспорт воситаларини бириктириб қў йиш, тиббий хизмат кўрсатиш дастури, таълим дастури, турли хил су ғ урталар, имтиёзлар ва компенсациялар, имтиёзли қ арз олиш тизими ва шу кабилар. Бу тизимдан кўплари меҳнатнинг нуфузини, шахсни ташаббускорлигини, ижодий фаоллигини, яъни унинг асослаш ўзаги турли томонларини рағбатлантиришга қ аратилган. Масалан, фойда тизимидан фойдаланишда фойданинг улуши белгиланади, ундан рағбатлантириш фонди шаклланади. Ана шу фонддан фойдага ха қ и қ атда таъсир кўрсата оладиган ходимлар тоифаси рағбатлантирилади. Инсоний муносабатлар усули . Рағбатлантиришнинг анъанавий усули узок давом этмади. Эльтон Мейо ва илмий тадқиқот институти ходимлари «Инсоний муносабатлар усули» устида ишладилар. Мейо ва бошқалар шунга ишонч ҳ осил қилдиларки, менежерлар ишчиларнинг ижтимоий эҳтиёжларини билган ҳолда, ҳамда уларни корхона ишини мухим ва фойдали эканлигини хис қилишга даъват этиш орқали рағбатлантира оладилар. Анъанавий усулда ишчилар томонидан ишлаб чиқилган ва ишчилар томонидан амалга ошириладиган самарали тизим орқали юзага келиши мумкин бўлган катта миқдордаги иш ха қ и натижасида менежментнинг ваколатларини қ абул қилиш кутилади.

www.arxiv.uz Инсоний муносабатлар усулида эса ишчилар рахбарларни, уларга нисбатан маънавий муносабатда бўлишини ва уларнинг э ҳ тиёжига доимо ди ққ ат ва эътибор қилишлари натижасида менежментнинг ваколатларини қ абул қилишлари керак. Инсоний ресурслар усули . Кейинчалик Марк Грейгор ва Маслов каби назариётчилар ҳамда Аргрис ва Лайкрет каби илмий изланувчилар инсоний муносабатлар усулини тан қ ид қилдилар. Бу назариётчиларнинг фикрича, ишчилар ёки уларнинг эҳтиёжларини қ ондириш каби омиллар билан эмас, балки юту ққ а ҳамда мазмунли иш учун уларнинг э ҳ тиёжларини қ ондириш мумкин. Шундай қилиб , ишчиларга қарорлар қ абул қилиш учун ҳамда ўз вазифаларини амалга оширишлари учун имкониятлар берилади. Шахснинг э ҳт иёжи - инсонда харакатга интилишни вужудга келтирувчи бирор-бир нарсанинг йў қ лигини англашдир. Унинг нормал ҳаёт кечириши учун озу қ а, уй-жой, об-хаво зарур бўлса, хотин-кизлар учун уларнинг кўзга ташланиб туриши учун чиройли безаклар даркор. Инсон эҳтиёжларининг миқдори ва хилма-хиллиги нихоятда катта бўлиб, бошлан ғ ич э ҳ тиёжлар ажратиб кўрсатилади. Булар инсон физиологияси томонидан вужудга келтириладиган ози қ -ов қ атга, хаво, уй қ у ва бошқаларга бўлган э ҳ тиёжлар бўлиб, улар инсоннинг биологик тур сифатида мавжуд бўлишини таъминлайди. Иккиламчи э ҳ тиёжлар ҳаётий тажрибани ривожлантириш ва ҳ осил қилиш жараёнида пайдо бўлади. Улар бирламчи э ҳ тиёжлардан анчагина фарқли ўларок, шахснинг психологик ривожланишига, турмуш шароитига, жамиятда, гуруҳда қ абул қилинган ижтимоий нормаларга боғлиқдир. Шахс э ҳ тиёжларининг бутун хилма-хиллиги унинг фаолиятининг манбаини, сабабини ташкил этади. Сабаб - инсоннинг нима учун харакат қилишини кўрсатувчи, фаолиятга ички ундовчи нарса бўлиб, у муайян э ҳ тиёжларни қ ондириш билан боғлиқдир. Мисол: яхши ха қ олиб ишламайдиган мутахассис ходимнинг даромадлиро қ янги иш излаши му қ аррардир. Бундай хатти-харакатнинг

www.arxiv.uz сабаби ишдан қониқмаслик, бажараётган вазифаларига қизиқишнинг пасайганлиги, эхтимол, бошли қ билан муносабатларининг бузилиши, жамоадаги шароитнинг ўзгарганлиги ва ҳамкасблари билан муносабатларида кескинликнинг кучайганлиги ва бош қ а сабаблардир. Бу барча ҳолларда мутахассис ходимлар хулқ-атворнинг ҳақиқий сабабларини ўрганиб бориш, ўз навбатида яхши ходимдан ажралиб қолишнинг олдини олиш, жамоадаги эхтимол туғиладиган низони олдини олиш имконини беради. А.Маслов ижтимоий рағбатлантиришда бешта эҳтиёжлар иерархиясини тузиб чиққан; 1. Психологик э ҳ тиёжлар. Ўз ичига хаво, сув, таом э ҳ тиёжларини олади. 2. Хавфсизлик э ҳ тиёжи. Ўз ичига хар қандай таш қ и хавф-хатардан са қ ланиш э ҳ тиёжларини олади. 3. Ижтимоий э ҳ тиёжлар. Севги ва ижтимоий муносабатлар киради. 4. Ҳимоя. Ўз ўзини ҳимоя қилиш, ютуқларга эришиш ва бошқалардан ҳимоя талаб қилиш э ҳ тиёжларини олади. 5. Ўз ўзини фаоллаштириш, мансабини к ў тарилиши ҳамда ўз салохиётини оширишга бўлган э ҳ тиёжларини ўз ичига олади.

Похожие

Менежернинг инсоншунослик бўйича маълумоти

Табитдан фойдаланишнинг экологик-иктисодий жихатлари

Бозор муносабатлари тизимида меҳнатни бошқариш

Гигиена меҳнатни мухофаза қилиниши ташкил этиш

Корхонада меҳнатни ташкил қилинганлик ҳолатини таҳлил этиш