Оммавий қирғин қуроллари ва ҳозирги замон урушида фуқаро муҳофазаси - Экономика - Рефераты

Оммавий қирғин қуроллари ва ҳозирги замон урушида фуқаро муҳофазаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

122.5 KB

Оммавий қирғин қуроллари ва ҳозирги замон урушида фуқаро муҳофазаси Режа: 1. Оммавий қирғин қуроллар турлари ва уларни келтириб чиқарадиган оқибатлари. 2. Ҳозирги пайтда урушнинг бўлиши мумкин бўлган хусусиятни ва ундаги фуқаро муҳофазаси. 1

Оммавий қирғин қуроллар турлари ва уларни келтириб чиқарадиган оқибатлари Замонавий уруш қуроллари ХХ асрда яратилиб ўз ривожини топди ва XXI асрда ҳам уларни такомиллаштириш, янги-янги турларини яратиш учун катта ишлар олиб борилияпти. Ҳозирги замон талофат бериш воситалари турлари расм- 3.1 да берилган. Улар қаерда жойлашганлиги, қанақа қуроллар типии эканлиги билан ажралади. Биз булардан оммавий қуролларни кўриб чиқамиз. Ҳақиқатдлан ҳам замонавий урушнинг энг хавфли воситаси бу оммавий қирғин қуроллари ҳисобланади ва улар ўтган асрнинг иккинчи ярмида жуда кўплаб ишлаб чиқилди. 2

3Талофат берувчи воситалар Ер устки Ќаводаги Денгиздаг и Космосдаги Оддий уруш қ уроллари Артиллери я Ракета комплексл ари Авиация Космик аппаратлар Генериациял овчи қ урилмалар Оддий қ уроллар Оммавий қ ир ғ ин љуроллари Янги физиавий принципдаги қ уроллар - оддий ўқ-дорилар. - БЧ ракеталари. - касетали ўқ-дорилар. - ёндирувчи ўқ-дорилар. - ќажмдаги портловчи ўқ- дорилар - ядро қ уроли; ядро бомбаси. - кимёвий қуроллар – ўқ- дорилари. - бактериологик қуроллар. - нурли – лазерли, инфратовушли. - радиологик. - геофизикавий: - атмосферада; - литосферада; - гидросферада. қ аерда жойлашганлиги қ уроллар типи б ў йича талофат бериш усули ва љуроллар тури характери

Расм -1. Ҳозирги замон талофат бериш воситалари турлари. 4

Оммавий қирғин қуролларига, ёки жуда катта талофат берувчи қуролларга: ядровий, кимёвий ва бактериологик (биологик) қуроллар киради. Илм, фан ва техниканинг ривожланиши билан бу қуроллар ҳам ривожланиб, янги принципдаги қуроллар пайдо бўлди, бунга инфратовушли, радиологик, нурли, этник ва ҳ.к. киради. Ядровий қуроллар, ядровий бомбадан, уни элтувчи восита ва бошқарув системасидан тузилган бўлади. Бунинг таъсири, уран ва пулотонийнинг оғир ядроларининг занжирли реакция натижасида парчаланиб ички ядро энергиясининг жуда катта миқдорида чиқишига асосланган. Ёки, енгил ядро: водороднинг дийтерий, тритий изотопларининг иссиқлик, ядро синтез реакцияси натижасида келиб чиқади. Буларнинг қуввати оддий портловчи модда тротил эквиваленти билан ўлчанади. Тротил эквивалент тонна, кило, мегатонналарда ўлчанади. Ядровий қуроллар ўзининг қуввати бўйича: ўта кичик (қуввати 1 кт гача); кичик (1-10 кт); ўртача (10-100 кг), катта (100 кт-1Мтн) ва ўта юқори катта (1 Мт катта) қувватли бўлиши мумкин. Ядровий бомбанинг портлаши: юқоридаги, ҳаводаги, ер усти (сув усти) ва ер ости (сув ичидаги) турларига бўлинади. Юқорида, яъни ернинг тропосферасида 10 км дан юқорида портлашда, унинг нурланиш таъсири, ҳаво билан урувчи тўлқин, ўтиб кетувчи радиация (30-60 км масофада) рентген нурлари, газли оқим, электромагнитли импульс, атмосферанинг ионизацияланиши ва ҳ.к. да бўлади. 5

Масалан: 1 Мт қувватли бомбанинг портлаш натижасида (77 км юқорида) унинг турли таъсири 10 соатда 800-1000 км радиусдаги майдонга таркалган. Бу портлаш асосан космик, ҳаво объектлари ва радиотехник қурилмаларига таъсир этиш учун қўлланилади. Шунга ўхшаш, лекин 10 км баландликгача ҳаводаги портлаш, ҳам худди шундай таъсирга эга бўлади, ер ва сув устидаги портлашда, жуда кўп қурилишлар оловли шарнинг ва юқорида айтилган таъсирлари бўйича бузишлар бўлади. Буларга нисбатан, ер ости портлашда таъсир кучи кичик радиусга бўлсада, аммо кучли ер силкинишига олиб келади. Ядровий қурол ҳам тузилиши жиҳатидан турлича бўлади. Айниқса улардан энг замонавийси бу нейтрон бомба ҳисобланади. Унинг юқорида келтирилган бомбалардан фарқи, тирик жонни ўлдириб, материал бойликлара зарар етказмайди. Масалан, 1кт нейтрон бомбанинг портлашида 500 м радиус ташқарисида, асосий таъсир этувчи бўлиб унинг радиация нурлари ҳисобланади ва 1 км гача масофада одамларни ўлдиради (нейтрон ва гамма-нур таъсирида), 2 км гача оғир нур кассалигини олишади ва кейинроқ бу ҳам ўлимга олиб боради. Бу уруш воситаларини турли йўллар билан олиб бориш мумкин. Бунинг учун, ер устида денгиз ва ҳавода сақланадиган ракеталарда ва махсус жиҳозли самолётлар, артилерия воситалари, разведка-диверсион гуруҳлар орқали юборилади. АҚШ да ерда жойлаштирилган, асосан, континентал балистик ракеталар қўлланилади. Бунга Титан, Минитмен-3, Минитмен-2, МХ, Першинг-2, қанотли ракеталар қўлланилади. 6

Худди шундай ривожланган давлатларда ҳам турли хил ракеталар қўлланиши мумкин. Олиб бориш ёки сақлаш воситаларидан айниқса, сувости кемалар бутун дунёда кўп қўлланилади. Масалан, баллистик ракетали «Полярис-АЗ», Посейдон-3, Трайдент-1, Янгиларидан, Трайдент-Огаё (бунда 24 та ракетаси бор). Полярис А-Зт сувости кемаси 48 ядровий зарядни олиб бориш мумкин. Худди шунингдек сув усти авианосец ва крейсерлар мавжудки, улар ҳам турли катталикдаги ракеталарни олиб боришлари мумкин. Бу оммавий қирғин қуролларини авиация ёрдамида ҳам олиб бориш мумкин. Ҳозирда, Вулкан (Буюк Британия), Мираж IV (Франция) Стратофор тресс В-52, В-1, FB - III (АҚШ) самолётлари, турли хил бомбалар ва ракеталарни олиб бориши мумкин. Бундан ташқари Россия ва бошқа давлатларда ҳам, худди шундай турдаги оммавий қирғин қуроллари мавжуд. Оммавий қирғин қуролининг яна бири, бу кимёвий қурол ҳисобланади. Кимёвий хавфли моддалар (КХМ) турлари расм-2. да келтирилган. Албатта, улар турлича бўлиши билан, айниқса, кимёвий қурол сифатида қўлланилиши ўта хавфли ҳисчобланади. Уларнинг хавфсизлик даражаси эса Жадвал – 1 Кимёвий заҳарли моддаларнинг хавфсизлик даражаси Кимёвий *0кипt ** 20макс С , LC 50 , ПДК, КВИ Хавфли 7

модда мг/м 3 мг/м 3 мг/м 3 О класси Хлор -34,0 19640000 360 1,0 5456 0 Фавқулот да хавфли Аммиак -33,0 5800000 4500 20,0 1290 Фавқулот да хавфли Олтингугур т ангидрид -10,1 8390000 1580 10,0 5310 Фавқулот да хавфли Фосген 8,2 6400000 100 0,5 6400 0 Фавқулот да хавфли Этилен оксиди 10,7 11985000 1500 1,0 1320 Фавқулот да хавфли Фторли водород 19,9 1875000 400 0,5 400 Фавқулот да хавфли Олтингугур т углерод 46,0 1255000 3000 0 1,0 72 Фавқулот да хавфли Синил кислотаси 26,0 952000 50 0,3 50 Фавқулот да хавфли *0кипt - қайнаш ҳарорати; ** 20макс С - газнинг максимал концентрацияси. жадвал-3.1 да келтирилган. КХМ ўта хавфли даражада эканлигини унинг концентрациясига боғлиқлигини кўриш мумкин. Бунда, асосан тирик мавжудот, ҳаво, озиқ-овқат, сув ва бошқалар заҳарланади. Албатта, заҳарланиш даражаси унинг дозасидан ва туридан боғлиқ бўлади. Улар, турли хил таъсир кўрсатиши мумкин. Буларга: нервли-паролитик, (зарин, замон, Ви-Икс), заҳарловчи таъсири (синель кислотаси, хлорциан ва ҳ.к.), заҳарловчи- буғувчи (фосген, дидосген) заҳарловчи тери-иринглатовчи (иприт ва азотли иприт), заҳарловчи-қўзғатувчи 8

(хлорацетофенон, адамсит, Си-Эс), заҳарловчи психогеннли (Би- Зет, ЛЕД) кимёвий моддалар қўлланилади. Ҳозирги вақтда, ер юзида бўлган жонзодларни ўлдириш учун кенг кўламда бактериологик (биологик) қуроллар ҳам кенг қўлланилади. Бунда, оммавий инфекцион кассаликларнинг тарқалиши, айниқса уларнинг бир-бирига жуда тез ўтиб тарқалиши, кўп йиллар сақланиб қолиши, яширин равишда қўлланиб бориши, уларни топиш мураккаблиги ва бошқалар уларнинг қудратини оширади. Буларга, асосан ўлат , холера, сибир куйдиргиси, ботулизм ва бошқалар киради. Ўлат касалида, одам жуда кўп терлайди, йўталади, юқори ҳарорат беради ва кўкрак қисмлари оғриб, умумий кучи ва хаёли йўқолади ва тез кунда ўлимга олиб боради. Холера-касалида , холера вибриони натижасида, ич кетиши, қайт қилиши ва томирларнинг тортиши юз беради. Одам жуда тез ариқлайди, ҳарорати 35,1 0 С га пасаяди ва тез кунда ўлимга олиб боради. Сибир куйдиргиси – терида, нафас йўлларида ва ошқозонда бўлиб, унда аввало доғ пайдо бўлади, сўнг пуффакчага айланади ва унинг ичида қонли суюқлик йиғила бошлайди. Тез орада пуфакча ёрилиб яра пайдо 9

10Кимёвий хавфли моддалар Авария кимёвий хавфли моддалар Доимо таъсир этувчи КХМ Ҳ арбий ма қ садли КХМ Кимёвий хавфли объект И қ тисод объектлари Кимиёвий қ уроллар КХМни саљлаш, йњљотиш ва транспорт объекти Ишлаб чиљариш, технологик жараёнларни љњллаш, љайта ишлов, саљлаш ва КХМ - саноат; - энергетика; - љишлољ хњжалиги; - транспорт; - доривор - артиллерия ўқ - дорилари; - жангчи ракета қ исмлари; - базалар, омборхоналар, ва қ тинча са қ лаш; - й ўқ отиш тури манбаи За ҳ арлаш сфераси

Расм-3.2. Кимёвий хавфли моддалар турлари. 11Атмосфера ҳ авоси Ер Сув Ов қ ат ма ҳ сулотлари

бўлади, яра қора бўлиб атрофида қўқимтир шишлар бўлади. Бунда, характерли томони шундаки, одам ҳеч қандай оғриқ сезмайди. Ботулизм – бу токсинлар билан заҳарланганда пайдо бўладиган кассаликдан, кўп ҳолда ўлимга олиб боради. Кўп ҳолда юқорида келтирилган оммавий қирғин қуроллари комплекс равишда қўлланилиши мумкин. Биологик, террористик актларни содир этилиши эҳтимоли ҳам мавжуд. Улар томонидан ишлатиладиган биологик воситалар тавсияи жадвал-2 да келтирилган. Жадвал-2 Биотерроризмни эҳтимолли биологик воситалари тавсифи Баҳолаш мезонлари БС гуруҳи БС турлари Инкубация даври Тез таъсир этувчи Заҳарли ботулизм Секин таъсир этувчи Ўлат, сибир яраси, тулямерия, венесуэлла энцефаломислит, сариқ лихорадка, мелиоидоз Кейин таъсир этувчи Брутцеллез, тиф, натуральная оспа, ку- лихородка Талофат оғирлиги Ҳалок эттирувчи таъсир Ўлат, сибир яраси, сариқ лихорадка, натуральная оспа, ботулизм Фаолиятни вақтинчалик тўхтатадиган Венесуэлла энцефаломислит, туляремия, бруцеллез, 12

Ку-лихорадка, мелиоидоз Юқумлилиги Контагиоз Ўлат, натуральная оспа, Ноконтагиоз Сибир яраси, туляремия, Ку-лихорадка, бруцеллез, ботулизм, мелиоидоз Қўзғатувчини ташқи муҳитга чидамлилиги Чидамсиз Ўлат, венесуэлла энцефаломислит, сариқ лихорадка, ботулизм Нисбатан чидамли Мелиоидоз, бруцеллез, туляремия, тиф, натуральная оспа Юқори чидамли Сибир яраси, Ку- лихорадка 13

14Терроризм Сиёсий Давлат Диний Миллий Умумжиноий Криминал Ички Хал қ аро Якка Гуру ҳ ли Оммавий Меркантильный Апокалиптический Умумий Ядровий Кимёвий Бактериологик Электромагни тли Кибернетика ли Информация ли И қ тисодий - оддий қ уроллар - Электромагн ит нурланиш генераторла ри Компьютер вируслари ва дастурлар Оммавий ахборот воситлаари И қ тисодиёт ва молия со ҳ аларини дестабилловЯдровий, кимёвий ва бактерилогик воситалар ғ оявий асос ва ҳ удуди б ў йича к ў лами б ў йича қў лланиладиган куч ва воситалар ма қ сад ва вазифалар б ў йича террорчилик учун фойдаланиладиган воситалар тури бњйича

Расм-3. Терроризм таснифи. 15

Ҳозирги кунда юқорида қайд этилган оммавий қирғин қуроллари террористик гуруҳлар томонидан ҳам ишлатилиши мумкин. Терроризмни таснифи расм-3.3 да келтирилган. Ҳозирги пайтда урушнинг бўлиши мумкин бўлган хусусияти ва ундаги фуқаро муҳофазаси Агарда, уруш бўлиб, унда оммавий қирғин қуроллари қўлланилса, бу уруш оммавий қирғин уруш бўлиб, жуда кичик муддатда миллионлаб бегуноҳ одамлар ўлиши мумкин. Айниқса, бу урушда на фронт бўлади, на аниқ душман жойи бўлади, чунки юқорида кўрсатилганидек уруш қуроллари ҳавода ҳам, сувда ҳам ҳаттоки ер остида ҳам, ер шари ва чегара билмас осмоннинг хоҳлаган ерида бўлиши мумкин. Шунинг учун, бундай урушда нафақат қуролли кучлари, балки тинч аҳоли, улар яшаб турган ҳудудлар буткул вайронага айланиши мумкин. Агарда бу урушда тезлик билан фуқаро муҳофазаси ташкил этилмаса, жуда кўп аҳоли, айниқса аҳоли зич яшаётган ҳудудларда жуда кўп одамлар ўлиши, талофат кўриши мумкин. Худди шундай, катта талофат саноатли шаҳарларда, сиёсий- администрация ва маданий марказларда бўлиши мумкин. Қишлоқ хўжалик районларида радиоактив қолдиқлар, заҳарловчи моддалар ва бактериологик инфекция тарқатувчи турли микроблар тарқалиши мумкин. Шунинг учун, бўлажак ракета-ядровий, кимёвий, бактериологик урушида камроқ талофат кўриш мақсадида, ҳудудимизнинг барча ерларида ФМни ташкиллаштириш лозим бўлади. Шулардан келиб чиққан ҳолда, фуқаро муҳофазаси, бу умумдавлат муҳофаза ишлари бўлиб, тинчлик пайтида ҳам давлатимиз бунга катта эътибор берияпти. 16

Бунда аҳолини оммавий қирғин қуролларидан ҳимоя қилишда, махсус ишлар олиб борилиши, махсус қурилмалар қурилиши, халқ хўжалиги объектлари ишни ҳарбийҳолат вақтида мустаҳкам ишлашни таъминлаш, турли муҳандис- техникавий ташкилий ишларни бажариш керак бўлади. Чунки бу билан оммавий қирғин уруш таъсирини максимал даражада камайтириш, душманнинг ҳужумидан келиб чиққан оқибатларни бартараф этиш шароитини яратиш лозим бўлади. Умумий уруш ўчоғида ва талофат зоналарида зудлик билан қутқарув, авария-тиклаш ишларини олиб бориш, фуқаро муҳофазаси ишларининг асосийларидан ҳисобланади. Фуқаро муҳофазаси ишлаб чиқариш ҳудудлари принципи бўйича тузилади, бунда халқ хўжалигининг ҳар бир объекти бўйича ҳам, алоҳида ташкил этилса мақсадга мувофиқ бўлади. Халқ хўжалиги объектларининг турларига, характерига қараб муҳофаза: алоқа ва ахборотлаш, тиббий радиацияга қарши ва кимёвий ҳимоя, жамоа тартибини сақлаш, ёнғинга қарши, энергия таъминоти ва светомоскировка, авария-техникавий, ёшириниш жойлари, транспорт ва моддий-техникавий таъминот ва бошқаларни бажаради. Хабар бериш ва алоқа хизматлари мавжуд, алоқа ташкилотлари қошида ташкил этилади, унга замонавий хабар бериш воситалари қўллаш йўли билан доимий тайёргарликда туриш зиммаси юклатилади. Тиббиёт хизмати соғлиқни сақлаш пунктлари, поликлиникалари қошида ташкил этилиб унинг бошлиғи этиб бош врачлар тайинланади. Радиацияга ва кимёвий ҳужумига қарши хизматда, асосан одамларни, овқатланиш блокларини, омборхоналарини ва ҳ.к. радиациянинг ва кимёвий заҳарлардан сақланиш ишларини олиб 17

боришда халқ посбонлари ва турли жамоа татибини сақлаш ходимлари ёрдамда, объектларни қўриқлаш, жамоа тартибини сақлаш ишларини бажарсада ёнғинга қарши хизматда шу тизим ходимлари доимо ёнғинни бартараф этиш учун тайёр бўлишлари талаб этилади. Худди шунингдек, барча бошқа хизматлар ҳам фуқароларни муҳофазаси ишларида тайёр бўлишлари керак. Бунинг учун махсус фавқулодда вазиятда фуқаро муҳофазаси кучлари ташкил этилади. Бу кучлар, умумий ва фуқаро муҳофазаси хизматига бўлинади. Умумий хизматда қутқарув ва авария тиклаш ишларини бажарса, фуқаро муҳофазаси кучлари махсус белгиланган ишларни бажаради. 18

Фойдаланилган адабиётлар : 1. Каримов И.А. «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари» Т. «Ўзбекистон», 1997 йил. 2. Каримов И.А. «Янгига ишлаш ва фикрлаш давр талаби» Т. Ўзбекистон, 1997 йил. 3. Каримов И.А. «Хавфсизлик ва тараққиёт йўлида» Тошкент, 1995 йил. 4. Каримов И.А. «Иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида» Тошкент, 1995 йил. 5. Каримов И.А. «Адолатли жамият сари» Т. «Ўзбекистон», 1998 йил. 6. Каримов И.А. «Ўзбекистон буюк келажак сари» Т. «Ўзбекистон», 1999 йил. 7. Каримов И.А. «Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон ҳаёт пировард мақсадимиз». Т. «Ўзбекистон», 2000 йил. 8. «Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлигини ташкил этиш тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг Президентини фармони, 4 март, 1996 йил, Тошкент. 9. «Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг фаолиятини ташкил этиш масалалари тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарори, №143, 11 апрел, 1996 йил, Ташкент. 10. «Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятларда уларни олдини олиш ва ҳаракат қилиш давлат тизими тўғрисида» Ўзбекистон Республиткаси Маҳкамасининг қарори, № 558, 23 декабр 1997 йил. 11. www.ziyonet.uz 19

Похожие

Ҳозирги замон Ўзбекистон Республикаси давлат статистикаси ва халкаро статистика

Ўзбекистон Республикаси маҳаллий бюджетларининг ҳозирги замон муаммолари

Табиий фавқулодда вазиятлардан аҳолини ва ҳудудларни муҳофазаси

Оммавий овқатланиш ва уни ташкилий иқтисодий тавсифи

Оммавий овқатланиш корхоналарининг маҳсулоти ва товар айланиши