Табиий фавқулодда вазиятлардан аҳолини ва ҳудудларни муҳофазаси - Экономика - Рефераты

Табиий фавқулодда вазиятлардан аҳолини ва ҳудудларни муҳофазаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

86 KB

Табиий фавқулодда вазиятлардан аҳолини ва ҳудудларни муҳофазаси Режа : 1. Хавфли геологик ҳодиса-зилзила оқибатларини камайтириш чора тадбирлари. 2. Хавфли геологик ва гидрометерологик ҳодисалар (сурилма, сел, қор кўчкиси ва бошқалар) олдини олиш, уларга қарши кўриладиган чора- тадбирлар

Хавфли геологик ҳодиса-зилзила оқибатларини камайтириш чора тадбирлари Аҳоли ва ҳудудларни фавқулодда вазиятдан муҳофаза қилиш ҳақидаги қонунни 14-моддасида кўрсатилган «Фавқулодда вазиятлар мониторинги ва уларни олдиндан башорат қилиш» зилзила каби Фавқулотда вазиятларни оқбатларини камайтириш тадбирларини ишлаб чиқишда, бўлажак зилзилаларни содир бўлишини олдиндан айтиб бериш муаммоларини ҳал қилишда ниҳоятда муҳим роль ўйнайди. Жадвал-1 да бўладиган зилзиларнинг кучини Меркалли шкаласида тавсифлаш берилган. Шу билан бирга бу шкаланинг Рихтер шкаласи билан муносабатини жадвал-2 да кўрсатилган. Жадвал-1 Зилзила кучининг Меркалли шкаласи ( MSK ) билан таснифланиши Балл Зилзила тавсифи I II III IV V VI VII Фақат сейсмик прибор аниқлайди. Тинч ҳолатдаги одамлар сезади. Хонада бўлган одамлар худди машина ўтгандаги зириллаш каби сезади. Кўплар сезади. Осилган предметлар қимирлайди, идишлар зириллайди. Хоналар умумий қимирлаши. Ухлаганлар уйғонади. Мебеллар қимирлайди, биноларда ёриқлар пайдо бўлади. Одамлар юриши ишончсиз. Ойналар синади. Оёқда туриш қийинлашади. Карниз тушиб кетади. Сувда тўлқин пайдо бўлади.

VIII IX X XI XII Паника бошланади. Завод трубалари, ёдгорликлар бузилади. Ўрта мустаҳкамликдаги бинолар тўлиқ бузилади. Умумий паника бўлади. уйлар бузилади. Машина ҳайдаш қийинлашади. Кўпгина уйлар бузилади. Тоғ ён бағри кўчади. Сув ҳавзаларидан сув қалқиб чиқади. Рельслар бузилади. Тўлиқ бузилиш. Ерда ёриқ пайдо бўлади. Ер ости трубалар бузилади. Тоғ массаси кўчади, ер рельефи ўзгаради. Дарё ўзани ўзгаради ва ҳ.к. Жадвал-2 Рихтер ва 12 балли шкаланинг бир-бирига нисбати Магнитудалар  2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0  8,0 Баллар I-II III IV-V VI-VII VII-VIII IX-X XI-XII Ер юзида қайси ҳудудларда ер қимирлаши мумкинлиги аниқланган, улар ҳар хил масштабда сейсмик районлаштириш хариталарига туширилган, аммо қисқа муддатда ер қимирлашини қачон содир бўлшини айтиб бериш ҳозирча муаммо ҳисобланади. Лекин бу масалалар бўйича бутун дунё олимлари ва шу жумладан Ўзбекистон сейсмолог олимлари томонидан анча ишлар қилинган. Ҳозирги замонда зилзилалардан ҳимоялаш ишини ҳал қилиш йўлларидан бири бу зилзилабардош иморатларни қуриш бўлиб келмоқда. Бунга иморатларни қуриш сифатини ошириш ва бошқа тадбирларни ўтказиш улар асосида ер силкиниши таъсир кучини камайтиришга эришиш мумкин. Бэтон ва бақувват иншоотларни емирилмаслигини олдини олиб, уларни мустаҳкамлаш, таъмирлаш зарур. Иншоотларнинг элементлари бир-бири билан мустаҳкам боғланиб, яхлит бир бутун бўлиши керак.

Иншоотларни хавфсизлигини таъминлаш мақсадида янги қурилаётган ва эски иморатлар учун амалиётда қабул қилинган меъёрларга риоя қилиш ва уни амалга ошириш чораларини кўриш керак. Ҳозирги кунда зилзилани содир бўлишини башорат қилиш сейсмологик илмий-текшириш институти олимлари томнидан ва давлат сейсмологик хизмати ходимлари томонидан амалга оширилмоқда. Қурилиш майдонининг зилзила бардошлилигини аниқлаш мақсадида аҳоли яшайдиган йирик жойларда, ҳамда катта ахамиятга эга бўлган саноат, гидротехник ва мелиоратив қурилиш объектларида махсус геологик, гидротехник ва инженерлик геологик тадқиқотлар олиб борилади. Шу ҳудудлар бўйича сейсмик микрорайонлаштириш харитаси тузилади. Бундай хариталардан зилзилабардош майдонларни аниқлашда ва қурилиш ишларини олиб бориш учун қулай бўлган майдонларни танлашда фойдаланилади. Бу эса қуриладиган иморатнинг, иншоотнинг мустахкамлигини оширишда ўта муҳимдир. Биноларни қуришда уларнинг заминини ташкил қилган тоғ жинсларининг таркиб тузилиши ва инженерлик геолгик хоссаларига катта эътибор бериш керак. Тажрибалардан маълум бўлдики, ҳар хил таркибга эга бўлган жой зилзила пайтида ҳар хил тебранар экан. Шунга кўра бинолар турли даражада зарарланади. Бундан ташқари иншоотларнинг зилзилабардошлилиги уларнинг конструкциясига қўлланган анисейсмик чора- тадбирлар ва курилиш материаллари сифатига ҳам боғлиқ. Бундан ташқари қуриладиган иморатлардан қандай мақсадларда фойдаланишни ҳисобга олган ҳолда, уларнинг мустаҳкамлигини ошириш учун лойиҳаланадиган иншоотларларни 1 баллга оширилади, яъни иншоотни агар 6 балл ер қимирлаши ҳудудида қуриш режалаштирилган бўлса, уни 7 баллга ҳисоблаб қурилади. Хавфли геологик ва гидрометерологик ҳодисалар (сурилма, сел, қор кўчкиси ва бошқалар) олдини олиш, уларга қарши кўриладиган чора-тадбирлар

Сурилишга қарши курашиш муракаб вазифалардан ҳисобланади. Унинг олдини олиш ва муҳофаза тадбирларини кўриш сурилишни келтириб чиқарадиган геологик жараёнларга боғлиқ. Сурилишга қарши кўриладиган чоралар пассив ва актив бўлади Пассив чоралар профилактик аҳамиятига эга бўлиб сурилиш ён бағирлигида ва зонасида қўйидаги ишлар бажарилишини ман этади: 1) ён бағирликни қирқиш ва текислаш; 2) портлатиш ишлари; 3) иморат ва иншоотлар қуриш; 4) кон қазиш; 5) оғир юк транспорт воситаларини катта тезликда ҳаракатланиши; 6) дарахтларни режасиз кесиш; 7) ерларни суғориш; 8) оқова, булоқ сувларини оқизиш ва ҳ.к. Бу чоралар сурилиш ҳодисасини маълум бир даврга тўхтатиш учун бажарилади. Актив чораларга ёнбағирликдаги сурилишга мойил бўлган тоғ жинсларининг ҳаракатини тўхтатиш мақсадида иншоотлар қуриш, тоғ жинсларининг мустаҳкамлигини ошириш учун махсус чора-тадбирлар кўриш киради. Актив чора-тадбирлар кўриш 4 группага бўлинади: 1) Сурилишни келтириб чиқарадиган сабабларни аниқлаш ва йўқ қилиш. Бу гуруҳга таалуқли чора-тадбирларга денгиз ва дарё сувлари қирғоқларининг намланиши ва ювилишининг олдини олиш киради. Бунинг учун сурилиш эҳтимоли бор бўлган қирғоқларга бетон плиткалар ётқизилади, тўлқинларни қайтарадиган ва сўндирадиган қурилмалар ўрнатилади. Ер усти сувларининг сурилувчан жинсларга сингишининг олдини олиш учун ҳар хил қурилмалар ясаб, уларни бошқа йўналишда ётқизиш, ер юзасидаги филтрацияни камайтириш учун уни нишаблаш, гилбетон, шлак, битум, асфальт ётқизиш лозим булади. Шунингдек сурилувчан массанинг оғирлигини камайтириш, ер ости сувлари сатҳини пасайтириш ёки бутунлай йўқотиш мақсадида ёпиқ ёки очиқ

зовурлар қазилади. Улардан ер остки ва устки сувларини йиғиш ҳамда уларни рельефнинг пастки қисмларига оқизишдан фойдаланиди. 2)Сурилишга мойил бўлган жинсларни ушлаб турадиган иншоотлар қуриш. Бу чора-тадбирлар тиргович деворлар, устун қозиқлар ва контрабанкетлар қуришни назарда тутади. Тиргович деворлар қурилиш текислигига нисбатан чуқурроқ қилиб, устун қозиқлар (темир-бетон, темир ва ёғочдан тайёрланади) учи эса ёнбағирликни турғун қисмига туширилади ва суриладиган массани ушлаб туради. Контрбанкетлар ёнбағирларнинг нишаблиги кичик бўлган тақдирда суриладиган массани ушлаб туриш учун ишлатилади. Бунинг учун ёнбағирликдаги дўнгликлар текисланиб чиққан грунтлар унинг этак қисмига ётқизилади ва суриладиган массани ушлаб турадиган девор ҳосил қилинади. 3) жинсларни сурилишга қаршилигини кучайтириш учун унинг мустаҳкамлигини сунъий йўл билан ошириш. Бу чора тадбирлар суриладиган (тоғ) жинслар ёпишқоқлигини ва мустаҳкамлигини силикатлаш, цементлаш, битумлаш ва кимёвий ишлов бериш орқали оширишга қаратилган. 4) Сурилувчан массани ёнбағирликдан бутунлай олиб ташлаш. Агар суриладиган массанинг қалинлиги ва катта –кичиклиги катта бўлмаса уни ёнбағирнинг турғун қояси чиққунча қазиб олиб ташлаш мумкин ва бу ишни бажаришда булдозерлардан фойдаланилади. Сел оқимини олдини олиш, уларга қарши курашиш, сел бўлиши мумкин булган майдонларни чуқур урганиш, атроф мухитни мухофаза килишнинг асосини ташкил этишда мухим халқ хўжалик аҳмиятига эга. Шунинг учун сел ходисасини бартараф этиш мақсадида олиб бориладиган ишлар илмий, амалий хулосаларга, тадбир чораларга асосланган бўлиши керак. Бўроннинг тўлиқ тақсимотини биз жадвал-7.3 ва жадвал-7.4 даги Бофорт шкаласидан кўришимиз мумкин. Бундан ташқари, столба шаклдаги қуюн ёки сердили шамол ҳамда сув остидаги зилзиладан чиқадиган суннами бўлиши мумкин. Жадвал-3 Бофорт шкаласи бўйича бўрон, тўфон ва довул турланиши

Шамол режими Баллар Шамол тезлиги Белгиси км/соат м/с Бўрон 8 62,8-74,0 18-20 Дарахт шохлари синади Кучли бўрон 9 75,6-86,9 21-25 Томдан черепица ва трубалар узилади Тўлиқ бўрон 10 88,5-101,4 26-30 Дарахтлар илдизи билан қўпорилади Тўфон 11 103,-120,7 31-35 Ялпи талофат Довул 12 120,7 дан юқори 35 дан юқори Катта бузилиш Жадвал-.4 Бофорт шкаласига қўшимча Баллар Шамол тезлиги км/соат м/с 12-13 14-15 16-17 17 дан юқори 122-145 157-175 192-194 194 дан юқори 35-39 44-49 56-59 64 дан юқори 20 20-50 50-90 90 дан юқори Сув оқимларини олдини олиш мақсадида қўйидагилар амалга оширилади: 1) Сел бўлиши мумкин бўлган дарё сув йиғиш майдонларида доимий кузатиш ишлари олиб бориш, тоғ жинсларини йиғилиши олдини олиш сув оқимига тўсқинлик қилувчи табииий ва сунъий тўсиқларни тозалаш; 2) Сел оқими юзага келиши мумкин бўлган дарёларнинг сув йиғиш майдонларини муҳофаза қилиш, яъни бу майдонларда ўсимлик дунёсини сақлаш, дарахтлар ва буталарни кесиш, майдонларини олиб боришни чегаралаш; 3) Ўрмон хўжалигини ривожлантириш (ён бағирларда буталар ва дарахтлар экиш, чунки улар тоғ жинсларини қатламларини мустаҳкам ушлаб туради, қор эришини секинлаштиради; ер юзасини ювилишдан сақлайди.

4) Тоғли ҳудудлардаги дарёларни ўзанида сув оқимини бошқарувчи иншоотлар қуриш, табиий, сунъий тўғонларни тартибга келтириш, темир, автомобил йўллари остида сел ўтказувчи катта диаметрли қувурлар ётқизиш ишлари. Ҳозирги вақтда тоғли ҳудудларда сув омборлари, ГЕСлар, ёки болалар оромгохлари, дам олиш уйлари, даволаниш масканлари қурилиши муносабати билдан қор кўчкилари содир бўлиши мумкин бўлган ҳудудлар хариталарга туширилиб ўрганиб чиқилган.Уларнинг хавфи бор майдонларда қуриш ман этилади. Лекин бундай майдонларда қор кўчкиларини олдини оладиган инженерлик чораларини кўриб иморат ва иншоотлар қуриш мумкин бўлади. Бу чора-тадбирлар ёнбағирларни текислаб террасалар-супалар ташкил этиш, дарахтзор барпо этиш, харакатга келиши мумкин бўлган қор уюмларини оз-оздан йўқотиш, махсус инженерлик қурилмалар-дамба, қор кўчкисини харакат йўналишини ўзгартирадиган ариқлар, деворлар қуриш, ёнбағирлардаги йўлларни тош ва темир бетондан ясалган галерея билан тутиш, қор-кўчкиларини ўтқазиб юборадиган тунеллар қуришдан иборат. Албатта, буларнинг ҳаммаси экологик муҳитни ўзгартиради. Шунинг учун доимо экологик назорат бўлиб туриши керак. Экологик назоратни олиб бориш системаси расм-7.1 да келтирилган. ФВ хизматида доимо ҳам техноген ҳам табиий муҳитлар доимо назорати олиб борилади.

Мониторинг Техногенли му ҳ ит Табиий му ҳ ит Биотик компонетла Абиотик компонентл Информация йи ғ иш ва қ айта ишлов маркази Банк к ў рсаткичлари Ў згарувчан к ў рсаткичлар Ҳ олатни ҳ а қ и қ ий ба ҳ олаш ва ривожланишини ба ҳ олаш Экологик ҳ олатни нормаллаштириш ва а ҳ олини му ҳ офаза қ илиш Ҳ олатнинг мумкин б ў лган даража критерийси

Фойдаланилган адабиётлар : 1. Каримов И.А. «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари» Т. «Ўзбекистон», 1997 йил. 2. Каримов И.А. «Янгига ишлаш ва фикрлаш давр талаби» Т. Ўзбекистон, 1997 йил. 3. Каримов И.А. «Хавфсизлик ва тараққиёт йўлида» Тошкент, 1995 йил. 4. Каримов И.А. «Иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида» Тошкент, 1995 йил. 5. Каримов И.А. «Адолатли жамият сари» Т. «Ўзбекистон», 1998 йил. 6. Каримов И.А. «Ўзбекистон буюк келажак сари» Т. «Ўзбекистон», 1999 йил. 7. Каримов И.А. «Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон ҳаёт пировард мақсадимиз». Т. «Ўзбекистон», 2000 йил. 8. «Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлигини ташкил этиш тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг Президентини фармони, 4 март, 1996 йил, Тошкент. 9. «Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг фаолиятини ташкил этиш масалалари тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарори, №143, 11 апрел, 1996 йил, Ташкент. 10. «Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятларда уларни олдини олиш ва ҳаракат қилиш давлат тизими тўғрисида» Ўзбекистон Республиткаси Маҳкамасининг қарори, № 558, 23 декабр 1997 йил. 11. www.ziyonet.uz

Похожие

Фавқулодда вазиятлар, улардан аҳолини ва ҳудудларни муҳофаза қилиш

Техноген хусусиятли ва фавқулодда вазиятлардан аҳоли ва ҳудудларни муҳофаза қилиш

Ўзбекистон Республикасида фавқулодда вазиятда фуқаро ҳимоясининг ҳуқуқий асослари

Фавқулодда вазиятда фуқаро ҳимояси фанининг асосий тушунчалари

Фавқулодда вазият хавфи туғилганда ва содир бўлганда ахборот