O‘quv mashg‘ulot jarayonini rejalashtirish - Экономика - Рефераты

O‘quv mashg‘ulot jarayonini rejalashtirish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53.208984375 KB

O‘quv mashg‘ulot jarayonini rejalashtirish Reja: 1. Rejalashtirish mazmuni va uning turlari 2. Mashg‘ulotni ko‘p yillik rejalashtirish 3. Yillik reja, uning tarkibi va ishlab chiqish uslubi 4. Oylik (mezotsiklli) va haftalik (mikrotsiklli) rejalashtirish

1. Rejalashtirish mazmuni va uning turlari Rejalashtirish, nazorat va hisobot sportchini tayyorlashni boshqarishning tarkibiy elementlaridir. Sportchilarni rejalar ishlab chiqishga, bajarilgan ishlarni ma’lum vaqtda tahlil qilishga e’tiborlarini qaratishda, jalb qilishda shug‘ullanuvchilar rejalashtirish va nazoratni qay tarzda tushunishlariga, uni mazmun va texnologiyasining ahamiyati qandayligini anglashlariga alohida e’tibor berish kerak. Rejalashtirish deganda, avvalambor, turli vaqt oralig‘iga mo‘ljallangan rejalar tizimini ishlab chiqish jarayoni tushuniladi. Ushbu rejalar tizimi asosida bir-biri bilan uzviy bog‘liq maqsad va vazifalar mazmuni hamda mashg‘ulot mohiyati kiradi. Sportchini tayyorlash jarayonida mashg‘ulotning maqsad va vazifalari, vosita usullari, mashg‘ulotlar va musobaqa yuklamasi hajmi, sportchi tanasidagi ichki va tashqi o‘zgarishlar, mashg‘ulotlar samaradorligi, o‘quv-mashg‘ulot ishlari, dam olishlar soni, tiklanish jarayonlari tizimi, nazorat normativlari, tarbiyaviy ishlar, mashg‘ulot va musobaqa sharoitlarini rejalashtirish predmetlari hisoblanadi. O‘z navbatida, mashg‘ulot rejasi alohida hujjat hisoblanib, unda mashg‘ulotli va mashg‘ulotlardan tashqaridagi mashqlarning ma’lum yo‘nalishi, mazmuni, tizimi, ketma-ketligi va bajarilish muddatlari joy olgan bo‘ladi, ular murabbiy va sportchi oldiga qo‘yilgan katta va kichik, yaqin va uzoq vazifalar bilan bog‘liqdir. Ilmiy asoslangan rejalar murabbiy va sportchi harakatlarida kutilmagan qo‘polliklar salbiy oqibatlarini daf etishga yordam beradi. Suningdek ortiqcha vaqt, kuch va moddiy harakatlarning sarflanmasligiga, tanlangan sport turida yuqori natijalarga erishishda ham yordam beradi. Mashg‘ulot alohida sportchiga yoki bo‘lmasa jamoaga rejalashtirilayotganiga qarab individual hamda umumiy (guruhli) rejalashtirishga bo‘linadi. Aralash rejalar (individual guruhli) kamdan- kam hollarda ishlab chiqiladi. Rejalashtirilayotgan davr davomiyligiga qarab quyidagi turdagi rejalarni ajratish mumkin: ko‘p yillik, yillik, oylik (mezotsiklga), haftalik (mikrotsiklga), bir kunlik, bitta mashg‘ulotga atalgan. Individual rejalar qisqa davrga ham (mikrotsikl,

mezotsikl, bosqich, davr, yil), uzoq davrga ham (4 yil va undan ko‘proq) ishlab chiqilishi mumkin. Uzoq muddatli individual rejalar asosan juda tajribali sportchilarga tegishli bo‘ladi (sport ustaligiga nomzod va undan yuqori). Guruhli rejalashtirish avvalambor jamoada ishlab chiqiladi (sport o‘yinlarida). Shuni e’tiborga olish lozimki, rejalashtirish murabbiy ning o‘quv mashg‘ulot jarayonini boshqarishdagi eng yetakchi va muhim omil hisoblanadi (2-jadvalga qarang). Boshqarishning markaziy nuqtasi, yadrosi mashg‘ulot dasturi, mashg‘ulot dasturi esa sport pedagogi (murabbiyi) va uning o‘quvchilarni boshqaruvi hisoblanadi. Uning yordami bilan murabbiy sportchilar tayyorgarligining rivojlanishini, natijalarning o‘sishini boshqarib turadi. Ba’zi paytlarda murabbiy dasturga yoki rejaga majburiy yoki majburiy bo‘lmagan o‘zgarishlar kiritishi kuzatiladi. Bunday paytlarda sportchi rejalashtirilgan vazifani yoki ortig‘i bilan (oldinroq) bajaradi yoki kechroq yakunlashiga to‘g‘ri keladi. Yuqorida aytib o‘tilganidek, rejalashtirish, nazorat va hisobot (bashoratlash) uzviy bog‘liq va bir-birini to‘ldirib turadi. Sportchi larning mashg‘ulotni rejalashtirish jarayoni bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi: 1) sportchining bo‘lajak holati, modelini tuzishga qaratilgan mashg‘ulot loyihasini ishlab chiqish bosqichi; 2) tayyorgarlik rejasini ishlab chiqish bosqichi; 3) uni o‘zgartirish va unga tuzatishlar kiritish bosqichi. Mazkur bosqichlar sportchi mashg‘ulotini rejalashtirishning barcha ko‘rinishlariga tegishlidir. Biroq, bosqichlarning tuzilishi, bajarilish rejasiga qarab turlicha ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Masalan, ko‘p yillik mashg‘ulot rejasini tuzish tarkibi, bir yillik mashg‘ulot rejasidan farqlanadi. Bunda bosqichlar soni, yosh chegarasi, mashg‘ulotlarning davomiyligi asosiy farqlab turuvchi hisoblanadi. 2. Mashg‘ulotni ko‘p yillik rejalashtirish Sportchilarni tayyorlashning ko‘p yillik rejasi 2–3 va undan ko‘p yilga mo‘ljallanib, sportchilarning yoshi, tayyorgarligi, sport staji va boshqa omillariga qarab tuzib chiqiladi. Ko‘p yillik reja ishlab chiqishda quyidagilar asos bo‘ladi:

yuqori natijalarga erishish uchun tayyorgarlikning davomiyligi, sportchilarning optimal yoshi, individual xususiyatlari, moddiy-texnik ta’minoti va boshqa omillar. Har bir sport turida sport ustasi normasi (me’yori)ni bajarish muddati u qaysi sport turi ekanligiga bog‘liq. Masalan, ayollar uchun gimnastikadan sport ustaligini bajarish uchun taxminan 6 yildan ko‘proq vaqt talab etiladi (albatta bu sportchining o‘ziga ham bog‘liq), voleybolda esa 3,5 yil. Demakki, ko‘p yillik reja tuzishda har bir sportchiga yuqori natijalarga erishishda taxminiy yil o‘rnatish mumkin. O‘rtacha hisobda olganda bitta razryaddan boshqa razryadga o‘tishda 1– 1,5–2 yil mashq qilish talab etiladi. Shuningdek, sport turiga qarab sport mahoratining oshish davri ham turlicha. Masalan, suzish sportini olamiz: 2-rasm. Suzish sportida mahoratni oshirish davri. Suzishda III razryaddan II razryadga o‘tish uchun taxminan 1 yil yoki sport ustasidan XTSUni bajarish uchun 2,5 yil vaqt kerak (albatta bu sportchi mahoratiga bog‘liq). Ko‘p yillik rejani to‘g‘ri ko‘rishda qanday yosh davri yuqori natijalarga erishishda eng maqbuli hisoblanishini bilish kerak. Hozirgi sport natijalarining ko‘p yillik dinamikasida uchta yosh zonalari ajralib turadi: 1) birinchi katta yutuqlar zonasi; 2) optimal imkoniyatlar zonasi; 3) yuqori natijalarni (yutuqlarni) saqlab turish zonasi. Turli sport turlarida sport natijalari zonalarining yosh chegarasi turlicha bo‘ladi. Bunda erkak va ayollarning ko‘rsatkichlari olinadi. Ko‘p yillik rejalashtirish sportchilarning «Sport ustasi» normasini iloji boricha birinchi zonada bajarishga qaratilishi lozim. 2-jadval Turli sport turlarida yutuqlarning yosh zonalari

Sport turi Birinchi katta yutuqlar zonasi Optimal imkoniyatlar zonasi Yuqori natijalarni saqlab turish zonasi Er kaklar A yollar Er kaklar A yollar Er kaklar A yollar Suzish 11 –17 12 –15 18 –22 16 –20 23 –25 21 –23 Gimna stika 19 –21 15 –18 22 –27 19 –24 28 –32 25 –30 Qilich bozlik 19 –21 17 –19 22 –28 20 –26 29 –32 27 –30 Velosp ort 19 –21 17 –19 22 –26 14 –20 27 –30 25 –28 Yakka kurashlar 20 –23 – 24 –28 – 29 –32 – Og‘ir atletika 20 –24 – 25 –30 – 31 –34 – Boks 18 –20 – 21 –25 – 26 –28 – Eshka k eshish 17 –20 16 –18 21 –25 19 –24 26 –28 25 –28 Basket bol 20 –22 16 –18 23 –26 19 –25 27 –30 26 –28 Futbol 21 –22 – 23 –26 – 27 –30 – O‘q otish 20 –25 18 –20 26 –30 21 –30 31 –40 31 –40 Ot sporti 23 –25 20 –22 26 –30 23 –25 31 –40 26 –30 Suv polosi 20 –21 – 22 –25 – 27 –30 – Yengil 19 17 22 20 25 23

atletika: 100 m ga yugurish –21 –19 –24 –22 –26 –25 500 m ga yugurish 23 –24 – 25 –27 – 28 –29 – Marafo n 25 –26 – 27 –30 – 31 –35 – Baland likka sakrash 20 –21 17 –18 22 –24 19 –22 25 –26 23 –24 Uzunli kka sakrash 21 –22 17 –19 23 –25 20 –22 26 –27 23 –25 Disk uloqtirish 23 –24 18 –21 25 –26 22 –24 27 –28 25 –26 Beshk urash – 21 –22 – 23 –25 – 26 –28 U yoki bu sport turi spetsifikasini ko‘p jihatdan kelajak rejaning alohida bo‘limlari aniqlaydi. Natijalari obyektiv hajmlarda o‘lchanmaydigan sport turlarida sportchilarning ko‘rsatkichlari dinamikasini bir qator nazorat ko‘rsatkichlari yoritib beradi. Misol uchun yakkakurashchilarda bu: 1) harakatlar texnikasi hajmi; 2) ko‘p qirralik; 3) samaradorlik; 4) jismoniy qobilyatlarning o‘sish bosqichi; 5) ruhiy rivojlanish holatlarida ko‘rinadi. Qoidaga ko‘ra, individual perspektiv rejalashtirish quyidagi bo‘limlarni o‘z ichiga oladi: 1) sportchining qisqa tavsifnomasi; 2) ko‘p yillik mashg‘ulotlarning asosiy maqsad va vazifalari; 3) tayyorgarlik bosqichlari va ularning davomiyligi; 4) har bir bosqichdagi asosiy musobaqalar; 5) mashg‘ulot jarayonining asosiy yo‘nalishlari; 6) har bir bosqichda mashg‘ulotlar, bellashuvlar va dam olishning belgilanishi; 7) sport-texnik ko‘rsatkichlar; 8) sportchi tayyorgarligining turli

tomonlarini tavsiflovchi nazorat me’yorlar; 9) mashg‘ulotning asosiy vositalari; 10) mashg‘ulot yuklamalarining taxminiy hajmi va samaradorligi (bosqichlar bo‘yicha); 11) pedagogik va tibbiy nazorat (tekshiruv). 3. Yillik reja, uning tarkibi va ishlab chiqish uslubi Yillik reja odatda quyidagi bo‘limlardan tashkil topgan bo‘ladi: sportchining qisqacha tavsifnomasi; bir yilga mo‘ljallangan asosiy maqsad va vazifalar; yil davomida bo‘ladigan asosiy musobaqalar taqvimi; tayyorgarlik sikllari; nazorat me’yorlari; qo‘shimcha vositalarni qo‘llash; pedagogik va tibbiy tekshiruvlar va boshqalar. Yillik rejalashtirish ishlari kelayotgan joriy yil uchun mashg‘ulot tavsifnomasini tuzishdan boshlanadi. Bu esa sportchining jismoniy xususiyatlari, tayyorgarligi dinamikasi, sport formasi, mashg‘ulotlar yuklamasini o‘z ichiga oladi. Tavsifnoma albatta asosiy xato va kamchiliklar, tegishli xulosalarning tahlili bilan yakunlanishi lozim. Bu kelajakdagi ishlar yo‘nalishini aniqlab beradi. Keyin, aniq maqsadlarga qaratilgan yillarning, barcha musobaqalarning aniq taqvimi kiritilgan (asosiy, saralash, ikkinchi darajali mashg‘ulotli musobaqalar). Masalan, asosiy saralash musobaqalarida ma’lum bir natijani ko‘rsatish, ikkinchi darajali musobaqalarda yangi taktik variantni qo‘llab ko‘rish, yangiliklarni tekshirib ko‘rish. Keyingi bosqich – tayyorgarlikning siklliligini hamda sport formasi dinamikasini aniqlash. Tayyorgarlik siklini o‘rganib bo‘lgach, tayyorgarlik turlari bo‘yicha (jismoniy, texnik, taktik va boshqalar) mashg‘ulot jarayoni tarkibini, so‘ng esa yuklamalar hajmi va xususiyatini aniqlashga o‘tiladi. Yillik rejalashtirish reja-grafik, jadval yoki jadval-grafik ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Amaliyotda qo‘llanadigan mashg‘ulotni ko‘p qirrali rejalashtirish murabbiyga ancha keng imkoniyatlarni yaratib beradi. 4. Oylik (mezotsiklli) va haftalik (mikrotsiklli) rejalashtirish

Yillik rejalashtirish asosida mashg‘ulot rejasini, ancha qisqa davrdagi mashg‘ulot jarayonini tuzib chiqish mumkin (bosqich, oylik (mezotsikl), haftalik (mikrosikl) mashg‘ulot kuni va alohida mashg‘ulot). Sport amaliyotida mashg‘ulotni oylik va haftalik rejalashtirish keng qo‘llaniladi. Mashg‘ulotni mezo va mikrotsikllarda rejalashtirishda quyidagilarni inobatga olish zarur: 1. Mashg‘ulotni rivojlantirishga qaratilgan yo‘nalishi (chidamlilik, kuch, tezlik va koordiniatsion sifatlarni rivojlantirish, texnik tayyorgarlikni mustahkamlash). 2. Mashg‘ulotda qo‘llaniladigan vosita usullari xarakteri. 3. Har bir mikrotsiklda mashg‘ulotlar tarkibini aniqlashda jismoniy sifatlar xususiyatlari. 4. Mashg‘ulot yuklamalari hajmi va jadalligi parametrlari, mashg‘ulot jarayonida ularning o‘zgarishi. 5. Yuklamalarning turli yo‘nalish va hajmdagi ketma-ketligi (joylanishi). 6. Sport formasining to‘g‘ri rivojlanishiga yordam beruvchi nazorat mashqlari yoki ko‘rsatkichlari. Oylik va haftalik rejalashtirish shakllari (formalari) turlicha bo‘lishi mumkin. Bu ko‘p jihatdan sport turiga, sportchi mahoratiga, holatiga, tayyorgarlik talablari va shartlariga, murabbiyning ish tajribasiga, uning dunyoqarashi va mashg‘ulot jarayonini rejalashtirishga bo‘lgan munosabatiga bog‘liq. Bunda ancha samarali ishlatiladigani reja-jadval yoki reja-grafik sanaladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. «O‘zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasini tuzish to‘g‘risida»gi farmon – 2002-yil, 24-oktabr. 2. Barkamol avlod orzusi. O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti. – Toshkent, 2000. 3. T.S. Usmonxo‘jayev va boshqalar. «Bolalar va o‘smirlar sporti mashg‘ulotlari nazariyasi va uslubiyatlari». O‘quv qo‘llanma. – Toshkent, «ILM- ZIYO», 2006. 4. L.P. Matveyev, A.D. Novikov. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi. I tom. – Toshkent, «O‘qituvchi», 1975. 5. K.M. Mahkamjonov, X.B. Tulenova. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi. Ma’ruzalar matni. II qism. – Nizomiy nomidagi TDPU. 2002. 6. «Trenerlik metodikasi» fanidan namunali o‘quv dasturi. – Toshkent, 2011. 7. T.S. Usmonxo‘jayev, O‘. Tursunov. Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti. – Toshkent, «O‘qituvchi», 2004.

Похожие

Personalni rejalashtirish

Strategik rejalashtirish modellari

Auditorlik faoliyatini rejalashtirish

Turistik bozorni rejalashtirish

Indikativ rejalashtirish usullari