Indikativ rejalashtirish usullari - Экономика - Рефераты

Indikativ rejalashtirish usullari

Загружено в:

20.03.2024

Скачано:

0

Размер:

51 KB

Indikativ rejalashtirish usullari Reja: 1. Indikativ rejalashtirishda umumiy yondashuvlar. 2. Indikativ rejalashtirishda tizimli yondashuv. 3. Indikativ rejalashtirishda umumiy yondashuvlar

Har qanday fan metodologiyasi umumiy dunyoqarash, umumiy metodologik tamoyillar, bilishning umumiy ilmiy usullari va o‘ziga xos, xususiy metodologiya birligini o‘zida namoyon etadi. Metodologiya - bu haqiqatni bilish va o‘zgartirish maqsadida tadqiqot o‘tkazish usullarining yig‘indisidir. Rejalashtirish metodologiyasi indikativ rejalashtirishning ilmiy asosi hisoblanadi. Rejalashtirish metodologiyasi - bu amaliy faoliyatda iqtisodiyotning rivojlanishini belgilab beruvchi qonunlardan foydalanish imkoniyatlarini o‘rganish vositasidir; rejalashtirish muammolarini hal etish usullari va ularni amaliyotga joriy etish usullarini ishlab chiqish. Metodologik yondashuv - bu barcha darajadagi prognozlar, dasturlar, rejalar va vaqt gorizontlarini ishlab chiqishda strategik rejalashtirish mantig‘i, tamoyillari va usullaridan foydalanishning yaxlit yo‘nalishi. Indikativ rejalashtirish rejalashtirishga nisbatan umumiy metodologik yondashuvlardan foydalanishni inkor etmaydi, lekin bunda ularga rejalashtirishning o‘ziga xos funksiyalari bilan shartlangan tuzatishlarni kiritadi (tizimli yondashuv, rejalashtirishning o‘zini o‘zi rivojlantiruvchi interaktiv sxemasi, o‘zi o‘qib, o‘rganuvchi konsepsiya va rejalashtirishning moslashuvchan tizimi). Avvalgi tajribani hisobga olish va reja qarorlarining izchilligi reaktiv yondashuvning afzalligi hisoblanadi. Reaktiv rejalashtirishning kamchiliklari jumlasiga quyidagilarni kiritish mumkin : - - rejalashtirish tizimlarining tarkibiy unsurlari o‘rtasida o‘zaro hamkorlikning mavjud emasligi; - tashkilotlar xo‘jalik faoliyati umumiy samaradorligining pasayishi; - boshqaruvning byurokratik tizimi . Innovatsiyalarning mavjud emasligi, muhit o‘zgarishiga moslashishga qodir emaslik, xodimlar mustaqilligi va ijodiy salohiyatining cheklanganligi rejalashtirishga nisbatan inaktiv yondashuvning asosiy kamchiligi hisoblanadi. Rejalashtirish tashqi muhit va rejalashtirish subyektlari ichki faoliyatining kelgusi o‘zgarishlarini prognoz qilishdan iboart. Bunda rejalashtirish tadbirlari ―yuqoridan quyiga qarab amalga oshiriladi. Rejalashtirishga nisbatan reaktiv yondashuvning

kamchiligi - to‘plangan tajribadan to‘liq foydalanmaslik, kelajakni tadqiq etish usullaridan foydalanishga haddan ziyod kirishib ketish. Rejalashtirish metodologiyasi ko‘ngildagi kelajakni ―loyihalashtirishga va uni tuzish yo‘llarini o‘zgartirishga asoslangan. Shu munosabat bilan rejalashtirishga nisbatan ―moslashtiruvchi yoki ―vaziyatli yondashuv keng tarqaldi. Ushbu metodologik yondashuv ichki va tashqi sharoitlarning o‘zgarishini hisobga oluvchi va erishilgan samaradorlik darajasining pasayishiga yo‘l qo‘ymaydigan barqaror qarorlarni qabul qilish imkonini beradi. Atrof muhitdagi barcha o‘zgarishlarni hisobga oluvchi va ulardan foydalanuvchi rivojlanishning optimal rejasini tuzish uchun ―optimallashtiruvchi yondashuv qo‘llaniladi. Rejalashtirishga nisbatan say-harakatlarni kamaytirishga emas, balki optimal qarorlarni qidirib topishga yo‘naltirilgan optimallashtiruvchi yondashuv metodologiyasi preaktiv yondashuvga mos keluvchi yo‘nalishlarga ega. Metodologik yondashuvlardan foydalanish indikativ rejalashtirishni rejalashtirish xillarining umumiy qiyosiy sxemasiga va rejalashtirish tizimlarining tasnifiy (klassifikatsion) tuzilishiga kiritish imkonini beradi. Maqsadlar - indikativ rejalashtirishda ideal holat yoki rejalashtirish obyektining ma’lum vaqt oralig‘ida faoliyat ko‘rsatish natijalari sifatida tushunladi. Vazifa - bu rejalashtirish davri doirasida ma’lum vaqt oralig‘ida erishilishi ko‘zda tutilgan maqsadlar. Vazifalar rejalashtirilayotgan davr mobaynida amalga oshirilishi lozim. Ideal - bu erishilib bo‘lmaydigan, lekin unga cheksiz ravishda yaqinlashish mumkin bo‘lgan maqsad. Konsepsiya - bu global maqsadlar va reja davrida ijtimoiy-iqtisodiy tizimning ustuvor yo‘nalishlarini belgilashda o‘z ifodasini topuvchi prognozlar, dasturlar loyihalari va rejalarning umumiy maqsadi hamda unga erishish yo‘llari, shakllari va usullarini aniqlash. Taktik rejalashtirish - taktik vazifalarni tanlashni va ma’lum strategiya va ideal doirasida ularga erishish vositalarini tanlashni nazarda tutadi.

Tezkor rejalashtirish ko‘zlangan maqsadlarga erishish vositalarini tanlashni nazarda tutadi. Normativ rejalashtirish faoliyatni rejalashtirishda katta erkinlik bilan tavsiflanadi. Indikativ rejalashtirishda tizimli yondashuv Tizimli yondashuv mohiyati tizimlar umumiy nazariyasi talablarini amalga oshirishdan iborat bo‘lib, unga ko‘ra har bir obyekt uni tadqiq etish jarayonida katta va murakkab tizim sifatida va bir vaqtning o‘zida, umumiy tizim unsuri sifatida ko‘rib chiqilishi lozim. 1. Tizimli-majmuaviy yondashuv - turli ijtimoiy tizimlar (majmualar) - korxonalar, mintaqalar va jamiyatga nisbatan tizimli yondashuvni aniqlashtirish. Har bir majmua murakkab dinamik tizim sifatida va darajasi bo‘yicha yanada yuqori tizimning unsuri sifatida ko‘rib chiqiladi. Bunda unsuriy, tarkibiy, funksional, maqsad, resurs, kommunikativ va tarixiy jihatlardan foydalaniladi. 2. Tizimli-dasturiy (dasturiy-maqsadli) yondashuv strategik rejalashtirish obyektlarining yirik lokal ilmiy, texnik, ijtimoiy, qtisodiy va boshqa muammolarini hal etishga nisbatan tizimli yondashuvni aniqlashtirish. Tizimli-dasturiy yondashuvga xos belgilar: aniq maqsadga yo‘naltirilganlik, tadbirlarning kompleksligi, amalga oshirish uddatlarining aniqligi va resurslar manbalarining ko‘rsatilishi. Tizimli-dasturiy yondashuvni amaliyotga tatbiq etish jarayonida quyidagilarni ta’minlash zarur: 1) rejalashtirilayotgan tizimni rivojlantitrish maqsadini yoki uning uchun maqsadlar tizimini ilmiy jihatdan ta’riflash; 2) maqsadlarga erishishning muqobil variantlarini ishlab chiqish; 3) resurslar hajmi va tarkibini aniqlash; 4) rejalashtirilayotgan tizimning faoliyat ko‘rsatish modelini ishlab chiqish; 5) muqobil varintlardan biznes-qarorlarni tanlash uchun mezonni qidirib topish . 3. Tizimli-multiplikatsion yondashuv (multiplikatsiya - ko‘paytirish) - samaralari paydo bo‘lishi bilan bog‘liq jarayonlarni tadqiq etishga nisbatan tizimli yondashuvni aniqlashtirish.

4. Tizimli-me’yoriy yondashuv - rejalashtirish subyektlarining talablarini indikativ rejalashtirishga, uning obyektlariga nisbatan (mehnat, moddiy va h.k.) resurslardan optimal tarzda foydalanish bo‘yicha tizimli yondashuvni aniqlashtirish. Odatda u quyidagi uchta muhim yo‘nalishda amalga oshiriladi: a) ijtimoiy yo‘nalishlarni belgilash (dasturlar va rejalarda ijtimoiy tizim holatining muayyan darajasiga erishish uchun maqsadlarni shakllantirish, masalan, ishsizlik darajasini mamlakat iqtisodiy faol aholisining 5 foizigacha kamaytirish); b) ishlab chiqarishni boshqarishda va boshqa sohalarda me’yorlar tizimidan foydalanish. Me’yor -joriy va rejalashtirilayotgan davr sharoitida belgilangan sifatdagi mahsulot birligini tayyorlash (ishlarni bajarish) uchun resursning ijtimoiy zarur sarflarining ilmiy asoslangan o‘lchovi; v) normativlar tizimini ishlab chiqish va foydalanish. Normativ - me’yorning resursdan foydalanish darajasini yoki o‘lchov birligi uchun uning solishtirma sarfini tavsiflovchi tarkibiy qismi, masalan, amortizatsiya ajratmalari, soliq stavkalari, boshqaruv normativlari. 5. Tizimli - tejash rejimi yondashuvi - faoliyatning barcha sohalarida tejash qonuni talablarining amalga oshirilishini ta’minlovchi tadbirlarni tadqiq etish, ishlab chiqish va asoslashga nisbatan tizimli yondashuvni aniqlashtirish. Indikativ rejalashtirish amaliyotida ushbu metodologik yondashuv tejash, tadbirlarini ishlab chiqish va bir resurslarni boshqasi bilan, eskirgan texnologiyalarni ilg‘or texnologiyalar bilan samarali almashtirish bo‘yicha topshiriqlarni belgilash. Xarajatlarning unda ular foydali samara birligiga kamayadigan tarzda qisqarishi (solishtirma xarajatlar) tejash rejimiga mos keladi. Mazkur yondashuvning asosiy yo‘nalishlari - asosiy va aylanma xarajatlarni kamaytirish, jonli mehnatni, tabiiy resurslarni tejash, tovarlar va noishlab chiqarish fondlarining muomalasi va iste’mol qilinishi jarayonida tejash . 6. Tizimli-dinamik yondashuv - indikativ rejalashtirish obyektlarini rivojlantirish, sifat xususiyatlarini oshirishga yo‘naltirilgan tadbirlarni tadqiq etiish, ishlab chiqish va asoslashga nisbatan tizimli yondashuvni aniqlashtirish. Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish indikatorlari sifatida iqtisodiyotning dinamikasi, tarkibi va samaradorligini; moliya-kredit siyosatining holatini; tovarlar va qimmatli qog‘ozlar bozori, valyuta bozorining holatini; narxlar harakatini; aholining bandligi va turmush darajasini tavsiflovchi ko‘rsatkichlardan foydalaniladi.

Ko‘rsatkichlarning o‘zaro bog‘liq va muvazanatlashgan tizimi davlatning ta’siri choralari bilan to‘ldiriladi, shu jumladan budjet mablag‘lari, amortizatsiya me’yorlari, kredit uchun foiz, soliqlar, bojxona bojlari, litsenziyalar va kvotalar, davlat buyurtmalari va boshqalardan foydalaniladi .

Adabiyotlar: 1. Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараққиётини янги босқичга кўтарадиган йил бўлади. // Халқ сўзи, 2012 йил 20 январь, № 14. 2. Каримов И.А. Бош мақсадимиз - кенг кўламли ислоҳотлар ва модернизация йўлини қатъият билан давом эттириш. // Халқ сўзи. 19.01.2013 й. 3. Каримов И.А. ―2014 йил юқори ўсиш суръатлари билан ривожланиш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, ўзини оқлаган ислоҳотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили бўлади. // Халқ сўзи. №12 (5342), 18.01.2014 й. 4. А.Ўлмасов, А.Вахобов. Иқтисодиёт назарияси. Т.: 2006, 420 б. 5. Владимирова Л.П. Прогнозирование и планирование в условиях рынка: Учебное пособие. - М.: 2005. 6. Пивоваров К.В. Планирование на предприятии. Учебное пособие. -М.: 2005, 230 стр. 7. Садиков А.М. Основы региональной экономики. Монография. -Т.: Иқтисод-молия, 2005. 280 б.

Похожие

Indikativ rejalashtirish va iqtisodiy hodisalarning tamoyillari

Moliyaviy oqimlar indikativ rejalashtirish va tartibga solishning obyekti sifatida

O‘zbekistonda indikativ rejalashtirishni qo‘llash

Indikativ rejalashtirishning tashkiliy asoslari

Personalni rejalashtirish