Indikativ rejalashtirishning tashkiliy asoslari - Экономика - Рефераты

Indikativ rejalashtirishning tashkiliy asoslari

Загружено в:

20.03.2024

Скачано:

0

Размер:

60 KB

Indikativ rejalashtirishning tashkiliy asoslari Reja: 1. Indikativ rejalashtirishni tashkil etish. 2. Indikativ rejalashtirishda iqtisodchilarning funksiyalari va majburiyatlari. 3. Iqtisodiyot ko`rsatkichlarini indikativ rejalashtirishda axborot texnologiyalarining ustunliklari .

Indikativ rejalashtirishni tashkil etish Indikativ rejalashtirishni tashkil etishda uning tarkibiy unsurlari sifatida quyidagilar ishtirok etadi : • rejani ishlab chiqish tartibi va izchilligi; • axborot tizimi; • ijrochilar . Rejalashtirishni a) davlat (mamlakat, mintaqa, tarmoq) darajasida; 6) firma miqyosida tashkil etish turlari mavjud. O`zbekiston rejalashtirish davlat tizimining vujudga kelishi va rivojlanishi ko`p jihatdan rejalashtirishni korxonalar darajasida tashkil etish amaliyoti bilan belgilanadi. Korxona miqyosida rejalashtirish xo`jalik yuritish obyektini boshqarish tizimining tarkibiy qismi hisoblanadi. Korxona iqtisodiyotning boshlang`ich bo`g`ini sifatida o`z rejalarini ishlab chiqishda to`liq mustaqildir. Biz yuqorida aytib o`tgan rejalashtirishni tashkil etish unsuri - rejani ishlab chiqish tartibi va izchilligi - bir necha bosqichlarda amalga oshiriladi: 1. faoliyat maqsadini asoslash; 2. axborotni yig`ish; 3. iqtisodiy tahlilni o`tkazish; 4. prognozlarni tuzish; 5. rejalarni tuzish; 6. rejalarni tasdiqlash va ijrochilarga yetkazish: 7. ijrochilar tomonidan rejaning bajarilishi; 8. reja monitoringi. Rejani ishlab chiqishning yuqorida keltirilgan izchilligi taxminiy hisoblanadi. Rejalashtirish rivojlanishdagi ustuvor yo`nalishlarni tanlashdan boshlanadi. Tanlov to`lig`icha kelajak uchun faoliyatning asosiy maqsadlarini belgilab beruvchi yuqori rahbariyatning qaroriga bog`liq.

Rejalashtirishda axborot yig`ish ishlari ko`p jihatdan prognozlashtirishni tashkil etishdagi huddi shunday bosqichga o`xshab ketadi. Bunda uning farqi ko`proq xo`jalik yuritish ichki muhitining axborotidan foydalanishdan iborat. Iqtisodiy tahlil o`tmish va hozirgi davr to`g`risidagi axborotni baholash sifatida iqtisodiy ishning mustaqil unsuri sifatida ko`rib chiqiladi. Ushbu jarayon iqtisodiy shaxs faoliyatining bo`lajak shart-sharoitlari va natijalarini baholash maqsadida o`tmishdagi va hozirdagi iqtisodiy, tijorat, kadrlar sohasidagi va boshqa holatlar haqidagi ma’lumotlarni o`rganishga asoslangan. Tahlil rejalashtirishning majburiy boshlang`ich bosqichi hisoblanadi va quyidagilarni o`z ichiga oladi: iqtisodiy hisob-kitoblar; faoliyatdagi ijobiy jihatlarni aniqlash; faoliyatdagi salbiy jihatlarni aniqlash, shu jumladan uning paydo bo`lishi sabablarini o`rganish; faoliyatni baholash; faoliyatni yaxshilashga doir tavsiyalar ishlab chiqish. Rejalashtirishni tashkil etishning navbatdagi bosqichi - rejalarni tuzish. U ko`p sonli hisob-kitoblarni o`z ichiga oladi. Reja ko`rsatkichlarini tasdiqlash jarayoni reja loyihasining dastavval manfaatdor tuzilmaviy bo`g`inlar tomonidan, so`ngra esa yuqori rahbariyat tomonidan muhokama etilishini nazarda tutadi. Rasmiy rejalarning tasdiqlanishi bayonnoma, buyruq yoki farmoyish bilan qayd etiladi. Tasdiqlanganidan keyin rejalar ijrochilarga, ya’ni: tarkibiy bo`linmalar, bo`limlar, xizmatlar va alohida xodimlarga yetkaziladi. Rejalarni bajarish ishlari boshlanadi va bunda menejerlar katta rol o`ynaydi. Rejalarni bajarish jarayoni, birinchidan, mablag`larning sarflanshiga qarab, ikkinchidan, bajarish vaqtiga qarab, uchinchidan, iqtisodiy samara nuqtai nazaridan nazorat qilinadi. Rasmiy rejalardan tashqari ko`proq boshqaruv qarorlarini eslatuvchi ko`plab rejalar qo`llaniladi. Ko`pincha ular taktik xususiyatga ega bo`ladi. Tadbirkorlar, menejerlar va boshqa mutaxassislar har kuni belgilangan maqsadlarga erishishga yo`naltirilgan ko`plab muayyan qarorlarni qabul qilishadi. Kundalik harakatlarni rejalashtirish ham rejalashtirishning umumiy metodologiyasiga asoslanadi. Qaror qabul qilish jarayoni cheklangan imkoniyatlar va belgilangan maqsadlarni hisobga

olgan holda barcha mavjud muqobil variantlar ichidan birini tanlash zarurligiga asoslanadi. Rejaning mosligi va barqarorligi talablarini qarama-qarshi qo`yish rejalashtirish nazariyasidagi murakkab dilemma hisoblanadi. Bir tomondan, rejani ishlab chiqish uni firma faoliyatining o`zgaruvchan sharoitlarga uzluksiz moslashtirib turishga yo`naltirilishi lozim, lekin, ikkinchi tomondan, reja haqiqatdan ham ishdagi mo`ljal sifatida xizmat qilish uchun hech bo`lmaganda ma’lum muddatga barqaror bo`lishi kerak. Bunday holatni real joriy etish quyidagi yo`llar bilan murosa yo`lini topishdan iborat : 1) Rejaga tuzatishlar kiritish (unga kiritiladigan tezkor o`zgartirishlarning to`planishiga qarab doimiy ravishda yoki vaqti-vaqti bilan). Lekin dastlabki reja ham, tuzatishlar kiritilgan reja ham faoliyatning yakuniy maqsadlariga erishish darajasini baholash imkonini beruvchi o`zgarmas parametrlarga, mezonlarga ega bo`lishi kerak; 2) Faoliyatning yakuniy maqsadlariga yoki oraliq natijalarga erishganlik uchun xodimlar mehnatini rag`batlantirish tizimini yaratish . Shu munosabat bilan sobiq ittifoq davridagi ma’muriy-buyruqbozlik iqtisodiyotida qo`llanilgan reja ko`rsatkichlarini o`zgartirish amaliyotini ta’kidlash mumkin. Xodimlar rejalarni bajarish yuzasidan o`z vazifalarini anglab yetishi va zarur harakatlarni amalga oshirishni o`ylab ko`rishi uchun rejalarni ijrochilar hukmiga reja davri boshlangunga qadar kamida 10 kun oldin havola etish zarur deb hisoblanardi. Rejaga o`zgartirishlarni reja davri tugashiga kamida 20 kun qolganida va bunga yetarlicha asoslar mavjud bo`lan taqdirda kiritish mumkin edi. Rejalarning tez-tez o`zgartirilishiga yo`l qo`yilmas edi, chunki bu xodimlarni o`z ishining haqiqiy vazifalarini bajarishdan chalg`itishi mumkin edi. Rejalashtirishning hozirgi amaliyoti ham rejalarni ijrochilarga yetkazish va ularga o`zgartirishlar kiritishning o`z qoidalarini ishlab chiqishi kerak . Indikativ rejalashtirishda iqtisodchilarning funksiyalari va majburiyatlari Indikativ rejalashtirish sifati ko`p jihatdan mutaxassislarning tayyorgarlik darajasiga bog`liq, bu quyidagilar bilan belgilanadi : nazariy tayyorgarlik;

ularning intellektual rivojlanganligi; tajriba va malaka; reja - bu tegishli harakatlarni talab qiluvchi ongli ravishda qabul qilinadigan qarorlar tizimi ekanligini tushunish; qo`llaniladigan tadbirlarning oqibatlarini oldindan ko`ra bilish; asosiysini ko`ra olish qobiliyati; biznes sharoitida tashqi va ichki omillarning maqbul nisbatini topa olish. Asosiy rejaviy asoslashlarni huddi ilgaridagi kabi iqtisodchilar bajarishadi. Lekin reja xo`jalik yuritishning barcha vazifalari va muammolari majmuini aks ettirishi uchun uni ishlab chiqishga o`z vakolati masalalariga muvofiq ravishda boshqa xizmatlar va bo`limlarning xodimlari ham jalb etiladi. YA’ni reja hisob-kitoblarini amalga oshirishda iqtisodiy bo`lim xodimlari quyidagilar bilan o`zaro hakorlik qiladi: rahbariyat bilan - rivojlanish strategiyasining umumiy maqsadlari va tashkiliy masalalar yuzasidan; marketing va sotish bo`limlari bilan - sotish masalalari yuzasidan; buxgalteriya bilan - hisob yuritish va hisobotlar masalalari yuzasidan; moliyaviy bo`lim bilan - moliyalash masalalari yuzasidan; ta’minot va transport bo`limlari bilan - ta’minot va xomashyoni yetkazib berish masalalari yuzasidan; bosh muhandis bo`limi, texnologik va ishlab chiqarish bo`limlari bilan -ishlab chiqarish xususidagi masalalar yuzasidan; kadrlar, mehnat va ish haqi bo`limi bilan - xodimlar va boshqa masalalar yuzasidan. Iqtisodiy bo`lim xodimlari quyidagi asosiy funksiyalarni bajarishadi: -statistika hisobotlarini tuzish; -xo`jalik yuritish tashqi muhitining holatini o`rganish; -firmaning faoliyati iqtisodiy tahlil qilish; -prognozlar va rejalarni tuzish, ularni ijrochilar hukmiga havola etish; -alohida boshqaruv qarorlarining iqtisodiy samarasini aniqlash; -firma xodimlarining iqtisodiy ta’lim olishida ishtirok etish; -firma rahbariyatiga iqtisodiy masalalar yuzasidan maslahat berish;

-iqtisodiy masalalar bo`yicha ma’lumotlar va sharhlar tayyorlash; -tegishli shikoyatlar va takliflarni ko`rib chiqish va b. -firmalarda iqtisodchilar ishida tegishli yechimini talab etuvchi qator muammolarni (yoki kamchiliklarni) uchratish mumkin: -ishlarni ahvolini batafsil tahliliy sharhlash o`rniga iqtisodiy hayot faktlarini oddiy izohlash ; -olingan natijalarni oddiy tarzda qayd etish; -bozor nazariyasini yetarlicha bilmaslik; -o`z tovari bozorining konyunkturasini yaxshi bilmaslik; -rejalar tuzuvchilari va taqsimlovchilarining kamtarona tutgan o`rni; -iqtisodiy hisob-kitoblarda eskirib qolgan va samarasiz yondashuvlardan foydalanish; -notanqidiy tafakkur etish; -kasblararo o`zaro hamkorliking zaifligi; boshqaruv qarorlarining iqtisodiy jihatdan asoslanmasligi; -mamlakatdagi inflyatsiya va yuqori stoxastik bozor hodisalari tufayli prognozlashtirish va rejalashtirish amaliyotidan voz kechish. Shunday qilib, rejani ishlab chiqish tartibi va izchilligi, axborot tizimi va ijrochilar rejalashtirishni tashkil etishning muhim unsurlari hisoblanadi. Rejalashtirish sifati ko`p jihatdan firma xodimlarining tayyorgarlik darajasi bilan belgilanadi. Rejalashtirishda rejani amalga oshirish bilan shug`ullanuvchi xodimlarning roli ortib boradi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisod xodimiga nisbatan axborot oqimidan muayyan tendensiyalar va qonuniyatlarni ko`rish, murakkab vaziyatdan chiqib ketishning to`g`ri yo`lini asoslash zarurati bilan bog`liq yangi talablar qo`yiladi . Iqtisodiyot ko`rsatkichlarini indikativ rejalashtirishda axborot texnologiyalarining ustunliklari Hozirgi zamonda kompyuter ko`plab kasblar xodimlari mehnat vositalarining ajralmas qismiga aylandi. U prognozlashtirish va rejalashtirish masalalari bilan shug`ullanuvchi iqtisod xodimlari tomonidan ham faol qo`llaniladi. Informatikaning axborotni olish va qayta ishlash usullari va vositalari bo`yicha amaliy darajasini aks

ettiruvchi, bilimlarning muayyan sohalarida nazariyani amaliyotda qo`llash sohasini qamrab oluvchi axborot texnologiyalari iqtisodiy oldindan ko`ra bilishning ko`plab masalalarini oqilona hal etish imkonini beradi. Axborot texnologiyalari - bu boshqaruv obyektining optimal bozor parametrlariga erishish uchun boshlang`ich ma’lumotlarni apparat va dasturiy vositalar yordamida qaror qabul qilish mexanizmining ishonchli va tezkor axborotiga aylantirish usullari majmuidir. Ular kompyuterlar, lokal va global tarmoqlar, multimediya texnologiyalari va hokazolarni o`z ichiga oladi. Iqtisodiy hisob-kitoblarda axborot texnologiyalaridan foydalanishning afzalliklari nimalardan iborat? Axborot texnologiyalari jahon evolyutsiyasining o`ziga xos katalizatori sifatida ishtirok etadi. Fan-texnika taraqqiyotining rivojlanish va uning natijalaridan xo`jalik amaliyotida foydalanish jarayonini aks ettirgan holda axborot texnologiyalari jamiyatda iqtisodiy o`sishning muhim vositasiga aylanib bormoqda. Axborot texnologiyalarini iqtisodiy asoslashlarda qo`llash hisob- kitoblarni tezlashtirish va ularning aniqligini oshirishning garovi bo`lmoqda. Davlat, mintaqa yoki firma darajasini prognozlashtirish va rejalashtirish masalalari ko`plab o`zaro ta’sir etuvchi va o`zaro bog`liq omillarni aks ettiruvchi murakkab jarayonni o`zida namoyon etadi. Axborot texnologiyalari bilimlarning sifat jihatdan yangi darajasini aks ettirib, buxgalteriya ma’lumotlari hisobini yuritishning zamonaviy vositalarini, ularni qayta ishlash va tahlil qilish usullarini namoyon etgan holda samarali boshqaruv imkoniyati yanada kengaytiradi, ya’ni ular tadbirkorlikning muayyan sharoitida harakatlarning maqsadga muvofiqligi va asosliligi to`g`risida qaror qabul qilishga yordam beradi. O`z faoliyatining kelgusi natijalarini rejalashtirish bilan shug`ullanuvchi tadbirkorning barcha qarorlari xo`jalik yuritishning samaradorligiga erishishga intilish bilan shartlangan. Ushbu samaradorlik, odatda, daromadlar va xarajatlar nisbatida o`z ifodasini topadi, bunda daromadlar xarajatlardan ustunlik qiladi. Daromadlar va xarajatlarning ijobiy saldosi firmaning har bir bitimida (operatsiyada) tegishli mezonning ishtirok etishini belgilab beradi. Har bir operatsiyadan (yoki ularning aksariyatidan) foyda olish butun tashkilot xo`jalik yuritishi

samaradorligining asosini yaratadi. Mamlakatdagi ko`plab firmalar ishlashining samaradorligi esa yakuniy iste’molchining manfaatlarini hisobga olgan holda davlatning butun iqtisodiyoti samradorligi uchun zamin yaratadi. Lekin, butun ushbu zanjirning asosida iqtisodiy shaxs xo`jalik yuritishining samaradorligi yotadi. Firmadagi har bir operatsiya (bitim) va ularning butun yig`indisi o`zining umumiy samaradorligining bir qismi ko`rinishida axborot texnologiyalarini qo`llash samaradorligini o`z ichiga oladi. Axborot texnologiyalaridan foydalanishnig muayyan samaradorligi ularni qo`llashdan olinadigan umumiy daromadlarni kompyuter tizimlarini xarid qilish, o`rnatish va ulardan foydalanish bo`yicha tegishli uzoq muddatli investitsiyalar bilan taqqoslash orqali belgilanishi mumkin. Axborot texnologiyalarini qo`llashning yillik samaradorligini ham aniqlash mumkin. Buning uchun kompyuter tizimining amalda yuzaga kelgan iqtisodiy samaradorligini 0,32 ga teng bo`lgan normativ koeffitsiyent bilan taqqoslash tavsiya etiladi. To`g`ri foydalanilganda axborot texnologiyalarini qo`llash odatda sarmoyaning yuqori rentabelligiga olib keladi (ba’zan 81%ga yetadi). Axborot texnologiyalaridan foydalanish odatda xodimlar sonini kamaytiradi, mehnatga haq to`lash xarajatlari va tegishlicha vaqt birligiga tushum hajmining oshishiga ko`maklashgan holda barcha xarajatlarning tejalishiga olib keladi. Kompyuter tizimining samaradorligini baholash bir necha tarkibiy qismlarga, xususan markaziy protsessorga bog`liq. Uning samaradorligiga tezkor xotira hajmi, jihozni modernizatsiyalashni hisobga olgan holda mulk qiymati, dasturiy ta’minotni tarqatishning avtomatlashtirilganligi va boshqalar ta’sir ko`rsatadi. Axborot tizimiga nisbatan qo`yiladigan umumiy talablar investitsiyalarning barqarorligi va ishonchliligini, himoyalanganligi va saqlanishini o`z ichiga oladi. Kompyuter tizimlarini xarid qilish, o`rnatish va ulardan foydalanish xarajatlari quyidagilar qiymati bilan aniqlanadi : 1. Apparat-dasturiy vositalar (uzoq muddatli investitsiyalar, yangi tizimlarni litsenziyalash, modernizatsiyalash va navbatdagi yangilashlar); 2. Ma’muriylashtirish (tarmoq va tizimni ma’muriylashtirish, jamg`aruvchilar ma’muriylashtirish, mehnat, subpudrat haqi);

Qo`llab-quvvatlash (texnik qo`llab-quvvatlash, o`qitish, moddiy-texnika ta’minoti xizmatlari, xizmat safari xarajatlari, xizmat ko`rsatish va qo`llab-quvvatlash shartnomasi, qo`shimcha xarajatlar); Ishlanmalar (ilovalarni yaratish, testlash va hujjatlarn tayyorlash); 5. Kommunikatsiya vositalari (liniyani ajratish va serverlardan foydalanish). Egalik qilish umumiy qiymatini pasaytirish boshqaruvning turli vazifalari, shu jumladan prognozlashtirish va rejalashtirish uchun qo`llanilishi mumkin bo`lgan axborot tizimini tanlashga bog`liq. Biroq ushbu vazifalar, odatda, buxgalteriya hisobi dasturlari mavjud bo`lgan taqdirda hal etiladi. Shunday qilib, iqtisodiy hisob-kitoblarda axborot texnologiyalarini qo`llash oqilona yondashuv chog`ida firmaga jalb etiladigan axborot oqimlari maydonini keraytirish, axborot oqimlarini tezlashtirish, zararlarni kamaytirish va o`z faoliyatini xavfsizlantirish imkonini beradi .

Adabiyotlar: 1. Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараққиётини янги босқичга кўтарадиган йил бўлади. // Халқ сўзи, 2012 йил 20 январь, № 14. 2. Каримов И.А. Бош мақсадимиз - кенг кўламли ислоҳотлар ва модернизация йўлини қатъият билан давом эттириш. // Халқ сўзи. 19.01.2013 й. 3. Каримов И.А. ―2014 йил юқори ўсиш суръатлари билан ривожланиш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, ўзини оқлаган ислоҳотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили бўлади. // Халқ сўзи. №12 (5342), 18.01.2014 й. 4. А.Ўлмасов, А.Вахобов. Иқтисодиёт назарияси. Т.: 2006, 420 б. 5. Владимирова Л.П. Прогнозирование и планирование в условиях рынка: Учебное пособие. - М.: 2005. 6. Пивоваров К.В. Планирование на предприятии. Учебное пособие. -М.: 2005, 230 стр. 7. Садиков А.М. Основы региональной экономики. Монография. -Т.: Иқтисод-молия, 2005. 280 б.

Похожие

Turizmni rejalashtirishning tashkiliy mexanizmi

O'zbekiston Respublikasida ijtimoiy - qtisodiy rivojlanishni indikativ rejalashtirishning holati

Mintaqalarning ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanishida indikativ rejalashtirishning maqsadi va vazifalari

Sug‘urta kompaniyasining tashkiliy asoslari

Savdo menejmentining tashkiliy asoslari