logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Экономика
  4. Moliyaviy natijalar taxlili

Moliyaviy natijalar taxlili

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

135 KB
Скачать
Moliyaviy natijalar taxlili Режа: 1. Moliyaviy natijalar taxlili mazmuni va vazifalari xamda taxlil manbalari 2. Moliyaviy natijalarning shakllanishi, asosiy kursatkichlar va ularning turlari 3. Maxsulot (ish, xizmatlarni) sotishdan olingan moliyaviy natijalar taxlili 4. Davr xarajatlarining taxlili 5. Asosiy faoliyat va operatsion jarayonlaridan olingan daromad va xarajatlar taxlili 6. Moliyaviy faoliyatdan olingan daromad va yukotishlar taxlili 7. Favkulodda foyda va zararlar, korxona xisob foydasi (solik tuloviga kadar foyda)xamda sof foyda va uning uzgarishini omilli taxlili 1. Moliyaviy natijalar taxlili mazmuni va vazifalari xamda taxlil manbalari Foyda (daromad) iutisodiy xarakatning zaruriy sharti mausadi sifatida karaladi. Jaxon amaliyotida foyda deyilganda kupincha biznes samaradorligining tadbir vositasi sifatida karaladi. Foyda bu daromadlar va xarajatlar farklanishidagi yuuori uzgaruvchanlikdir.Ular orasidagi kuyi uzgaruvchanlik esa zararni ifodalaydi. Daromadlar va xarajatlar moliyaviy natijlarni xarakterlovchi foydani ulchashga daxldor bulgan elementlar xisoblanadi. Daromadlar va xarajatlarni, ya’ni foydani aniklash va ulchash - korxona uz moliyaviy xisobotini taiyorlashda foydalaniladigan kapital konsepsiyasi xamda kapitalning saulanishiga boglik buladi. Daromadlar va xarajatalar elementlari kuyidagicha aniklanadi. Daromadlar - bu xisobot davrida iutisodiy foydaning aktivlarning okimi yoki kupayishi shaklida usishi yoki passivlarning katnashchilarning kapitaldagi omonatlaridan fark etuvchi usishiga olib keluvchi kamayishidir. Xarajatlar – xisobot davrida iutisodiy foydaning aktivlarning chiuib ketishi yoki ulardan foydalanish shaklida kamayishi, shuningdek, katnashchilar urtasida kapitalning kamayishiga olib keluvchi majburiyatlarning yuzaga kelishidir. Daromad va xarajatlarni aniklash ularning asosiy xususiyatlarini belgilaydi, ammo ularni moliyaviy natijalar xisobotida aks ettirishda talab uilinadigan mezonlarni aniklashni mausad uilib kuymaydi. Moliyaviy natijalar taxlilida daromad va xarajatlarning uzaro farklanishidagi xolatga baxo beriladi. Moliyaviy natijalar foyda va zararlarning shakllanish katorlari buyicha uzgarishlari urganiladi. Foyda va zararlarning omilli taxlili olib boriladi. Korxonada moliyaviy natijaviylikni yaxshilash yuzasidan ichki imkoniyatlarning mavjudligi va ularni yulga kuyishning chora va tadbirlari belgilanadi. Korxonaning foydalilik darajaasini xarakterlovchi rentabellik kursatkichi va uning omilli taxlili utkaziladi. Taxlil moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotni uuish, vertikal taxlil, gorizontal taxlil, trendli taxlil va kursatkichlarni aniklash usullarida olib boriladi. Moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotni uuishda uning satrlar buyicha kursatkichlar tartiblanishiga, moliyaviy natijaviylikni xarakterlovchi umumiy katorlarning kiymat ifodasi, xisobot davri va utgan yilning shu davri buyicha ma’lumotlarga umumiy izox beriladi. Vertikal taxlilda moliyaviy natijalarning shakllanishini bir katorli va kup katorli usullarida uzaro farklanishlarga va nisbiy uzgarishlar baxo beriladi. Gorizontal taxlilida esa moliyaviy natijalarning buylamasiga tarkiblanishi va ularning uzgarishlari urganililadi. Asosli yoki trend taxlilida moliyaviy natijalar va ularning yillir buyicha uzgarishi, dinamikasi yoki asos yiliga nisbatan uzgarishlariga baxo beriladi. Moliyaviy natijalar taxlilida kullaniladigan asosiy kursatkichlar katoriga esa korxona foydaliligi yoki natijaviyligi kursatkichlari, bozor aktivligi kursatkichlari kiritiladi. Korxona foydaligini xarakterlovchi asosiy kursatkichlar sifatida rentabellik kursatkichlari olinadi. Bozor aktivligi kursatkichlariga aksiyalar, kimmatli ko\ ozlarning foydalilik darajasini xarakterlovchi kursatkichlar kiritiladi. Ular katoriga bitta aksiyaga tugri keladigan xisob foydasi (solik tuloviga kadar bulgan foyda), bitta aksiya tugri keladigan sof foyda, bitta aksiyaga tugri keladigan divided summasi, aksiyaning baxosi va foydasi orasidagi nisbat koeffitsiyentlari kiradi. Moliyaviy natijalar taxlil tashui va ichki subyektlar tomonidan olib boriladi. Ichki subyektlar tomonidan olib boriladigan taxlil ichki moliyaviy taxlil katoriga kiritilib fakat shu korxonaning xodimlari tomonidan olib boriladi. Moliyaviy xisobotning betarafligi shundaki undan xam ichki xam tashki axborot foydalanuvchilarning manfaatlari mujassamlashgan. Ichki moliyaviy taxlilda korxonada kuprou moliyaviy natijalarni yuzaga chiuish urni, shakli buyicha uzgarishlariga axamiyat beriladi. YA’ni ularning analitik katoriga kuprou axamiyat beriladi. Tashui taxlil subyektlariga esa solik organlari, bank tashkilotlari, aksionerlar, mulk egalari, investorlar, shuningdek korxona faoliyati bilan bilvosita uiziuuvchi uchinchi shaxslar, erkin soxibkorlar kirishi mumkin. Ularni kuproq korxonaning foydalilik darajasi va uning yillar buyicha uzgarishlari qiziutiradi. Agar aksiya egasi buladigan bulsa Sof foyda va dividend tuloviga tortiladigan foyda summasi, solik idorasini solik tuloviga kadar bulgan foyda va unga kayta uushiladigan xarajat moddalari, karshi tomon, xaridor va buyurtmachilar yoki sheriklarni korxonaning yil yakuni buyicha iutisodiy foydasi va x.k. Moliyaviy natijalar taxlili uchun zarur ma’lumotlar 2- shakl «Moliyaviy natijalar tugrisidagi» xisobot va unga berilgan izoxlardan olinadi. 2. Moliyaviy natijalarning shakllanishi, asosiy kursatkichlar va ularning turlari Moliyaviy natijalar tugrisidagi umumlashgan ma’lumotlar moliyaviy xisobotning muxim shakli 2- shaklda «Moliyaviy natijalar tugrisidagi» xisobot shaklida ifodalanadi. Moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobot choraklik xisobot shakliga kirib barcha xujalik yuritiuvchi subyektlar tamonidan tuziladi. Moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobot va uni tuldirish tartibi uzbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining 2002 yil 27 dekabrdagi 140- sonli yuriunomasi asosida belgilanadi. Moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobot shaklining asosiy kursatkichlariga kuyidagilar kiritiladi. Maxsulot sotishdan yalpining yalpi foydasi(zarari), davr xarajatlari jami, asosiy faoliyatning foyda (zarar)si, moliyaviy faoliyat buyicha daromad (xarajat)lari, mumxujalik faoliyatining foyda (zarar)si, favkulodda foyda (zarar)lar, daromad (foyda) soli\ini tulangunga kadar foyda (zarar), xisobot davrining sof foyda (zarar)si. Daromad va xarajatlarni bu tarkibda turkumlanishi kuyidagilarga imkon beradi; - Ishlab chikarish xarajatlarini boshka xarajatlardan farklash va korxona ishlab chikarish faoliyati samaradorligiga baxo berish, - Moliyaviy boshkaruv yuzasidan operatsion xarajatlarni boshka xarajatlardan farklash - Korxona tomonidan olinadigan daromadlarni ularning yuzaga kelishi yoki shakllanishi buyicha aloxida tarkiblash asosiy faoliyatdan, moliyaviy faoliyatdan xamda kutilmagan xolatlardan. Moliyaviy natijalar tugrisidagi yangi xisobot shakli ularning xar bir shakllanish katori buyicha tuliu axborotlarni olish imkonini beradi. Bu axborotlar ichki va tashui axborot foydalanuvchilarining manfaatlar tuunashuvini keltirib chikarmaydi. Agar shunday bulgan edi moliyaviy xisobotni tuzish uoidasi buzilgan bular edi. Negaki moliyaviy xisobotdagi ma’lumotlarda xech kachon bir turkum axborot foydalanuvchilar foydasiga boshka turkum zarari xisobiga aks ettirishlar bulmasligi talab etiladi. Ushbu uoida «Buxgalteriya xisobi tugrisidagi» Respublika uonunining 6- moddasida xam berib utiladi. YA’ni moliyaviy xisobotlarni tuzishdagi betaraflik uoidasi. - Maxsulot (ish, xizmat)larni sotishning yalpi foyda (zarar)si . Moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobot shaklining 030 satridan olinadi. Maxsulot (ish, xizmat)larni sotishning yalpi foyda (zarar)sini aniklash uchun sotilgan maxsulot (tovar,xizmat)larning tannarxini chegirish asosida aniklanadi. Sotishga soliklar, tulovlar, ajratmalarga kuyidagilar kiritiladi. uushilgan kiymat soli\i, aksiz soli\i, reklama soli\i, maxsulot xajmidan ijtimoiy sugurta bulimiga ajratma va x.k. Maxsulot (ish va xizmat)larni sotilgan katorga kiritishning odatda ikkita sharti xarakterlanadi. Bular kassali va xisobga olish usullaridir. Kassali usulning moxiyati shundaki, bunda maxsulotlar ortib junatilib xisob xujjatlari taudim etilgan va ularning xisob schetlariga puli kelib tushgandan keyingina sotilgan xisoblash va tushum katoriga uushish, sotishga soliklar summasini xam ularning amalga oshish davriga muvofik xisoblashni xarakterlaydi. «Buxgalteriya xisobi tugrisidagi» uonunning kabul uilinishiga kadar respublikamizda ushbu usul kullanib kelindi. Maxsulot (ish va xizmat) larni sotilgan katorga kiritishning yoki daromadlarni tan olishning xisobga olish usuli esa ularning ortib junatilib xisob xujjatlari taudim etilgan vauti buyicha xisobga olishni xarakterlaydi. Bunda pul tushumlar yoki tulovlarning amalga oshish vautiga axamiyat berilmaydi. Sotishga soliklarning xisob- kitobi xam bevosita ularning tushum sifatida tan olish vauti buyicha xisobga olinadi. - Maxsulot sotishdan yalpi foyda. Bu kursatkich moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotning 030-satrida kursatilgan. Maxsulot sotishdan olingan yalpi moliyaviy natija foyda yoki zarar kuyidagi boglanishlar asosida aniklanadi. YA’ni maxsulot (ish va xizmat) larni sotishdan olingan sof tushumdan shu maxsulot (ish va xizmat)larning ishlab chikarish tannarxini chegirish asosida aniklanadi. Korxona foydasining asosiy uismini bevosita maxsulot (ish va xizmat) lardan olingan foyda tashkil etadi. - Asosiy ishlab chikarish faoliyatning moliyaviy natijasi. (Foyda yoki zarar).- 110 – satr. Asosiy ishlab chikarish faoliyatining moliyaviy natijasi kuyidagi boglanishlarda aniklanadi. YA’ni, Maxsulot (ish va xizmat) larni sotishdan olingan foyda summasidan davr xarajatlari tarkibiga kiruvchi sotish xarajatlari, ma’muriy xarajatlar, va boshka umumxujalik xarajatlarini chegirish xamda, asosiy faoliyatning boshka jarayonlaridan olingan daromad va xarajatlarni tartibli farklash asosida aniklanadi. - Moliyaviy faoliyatdan olingan foyda (zarar). Moliyaviy faoliyatdan olingan foyda va zararlar katoriga moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotda kuyidagi umumlashgan kursatkichlar kiritilgan. -Shu’ba va assosiatsiyalangan korxonalardan olingan dividendlar-120-satr, Boshka olingan dividendlar-125-satr, Shu’ba va assosiatsiyalangan korxonalar berilgan va olingan karzlar buyicha foizlar-130-satr, Boshka tulangan va olingan foizlar-135-satr, Valyuta kursining uzgarishidan farklar-140-satr, Moliyaviy faoliyatdan boshka daromadlar va xarajatlar-145-satr, Asosiy ishlab chikarish faoliyatining moliyaviy natijasiga moliyaviy faoliyatdan olingan natijani uushish asosida umumxujalik faoliyatidan moliyaviy natija (foyda, zarar) aniklanadi.-150- satrlar. - Umumxujalik faoliyatidan moliyaviy natija. Umumxujalik faoliyatidan olingan moliyaviy natija solik tuloviga kadar foyda summasidan yoki xisob foydasi summasidan favkulodda foyda va zararlar summasiga fark uiladi. Umumxujalik faoliyatidan olingan foyda summasi moliyaviy natijaning shakllanish katori emas balki uni jamlovchi kator sifatida tarkiblanadi. - Favkulodda foyda (zarar)-160-satr. Favkulodda foyda (zarar) – korxona tomonidan odatiy xol xisoblangan va uch yillik oralikda bunday faoliyat bilan shugullanmagan xolatlardan oladigan daromad va yukotishlar favkulodda foyda va zararlar katoriga kiritiladi. Favkulodda foyda va zararlar moliyaviy natijalar shakllanishining uchinchi tarkibi sifatida karaladi. Kutilmagan suv toshuini, yonYoinlar, tabiiy ofatlar ta’siridagi yukotishlar xam ushbu katorga kiritiladi. Ular buyicha foyda va zararlarning boshka shakllanish katorlarida soliklanish buyicha xech kanday farklanish yuk. Agar foyda olinadigan bulsa u buyicha xam 26 foiz darajasida solik tulanadi, zarar olinadigan bulsa Umumxujalik faoliyatidan olinadigan foyda summasi zarar summasiga kamaytiriladi. Lekin amaliy kuzatishlar natijasi shuni kursatadiki ularning shakllanish extimoli nixoyatda kiska yoki kam. Bulgan taudirda xam fakat zarar shaklida bulmouda. - Solik tuloviga kadar foyda (zarar). Solik tuloviga kadar foyda (zarar) summasi umumxujalik faoliyatidan foyda (zarar) summasiga favkulodda foyda (zarar) summasini uushish asosida aniklanadi. Solik tuloviga kadar foyda summasi axborot iste’molchilari etiboridagi va kuzatuvidagi kator xisoblanadi. U bevosita asosiy faoliyatning moliyaviy natijasidan, moliyaviy faoliyatning moliyaviy natijasidan xamda favkulodda foyda va zararlar jamlangan summasidan iborot buladi. - Sof foyda (zarar)-200-satr. Sof foyda korxona ixtiyorida uoladigan foyda summasini ifodalaydi. Ushbu kator solik tuloviga kadar bulgan foyda summasidan foyda (daromaddan) tulangan soliklar va boshka solikli tulovlarni chegirish asosida aniklanadi. Sof foyda korxonaning erkin tasarruf shartidagi va foydalanishidagi foyda summasidir. Lekin sof foyda summasi xam turli tulovlar va ajratmalar bazasi sifatida olinishi mumkin ekan. Masalan korxona sof foydasidan olinadigan ijtimoiy infrastrukturani rifvojlantirishga ajratmalar, futbol federatsiyasiga ajratmalar va boshka tulovlar va ajratmalarni shular katoriga kiritish mumkin. Sotilgan maxsulotning ishlab chikarish tannarxi kursatkichi moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotning – 060 satrida joylashagan. Bu katorda sotilgan fakat sotilgan maxsulotningina ishlab chikarish tannarxi aks etadi. Maxsulotning ishlab chikarish tannarxi esa uning uchun ketgan barcha xarajatlarning kiymatini uzida ifodalaydi. Maxsulotning ishlab chikarish tannarxi xam xisobga olish usulida ushbu katorga urinlanadi. Moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotning 080-090-100 – satrlarida maxsulotlarni ishlab chikarish bilan boglik bulmagan xarajatlar uz ifodasini topadi. Davr xarajatlari katoriga sotish xarajatlari, ma’muriy xarajatlar va operatsion xarajatlar kiradi. Moliyaviy faoliyat buyicha xarajatlar katoriga foizlar buyicha xarajatlar, bank xizmat xaui xarajatlari, valyuta kursining tushib ketishidan yukotishlar va boshka sarflar kiradi. Favkulodda xarajatlar katoriga kutilmagan xolatlar ta’sirida yuzaga keladigan xarajatlar kiritiladi. Moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobot yil buyicha xar bir chorakka jamlangan xisobda tuziladi. Uni topshirish organlariga solik idoralari, bank tashkilotlari, yuuori tashkilotlar kiritiladi. £lchov kiymati ming sum xisobida xisobga olinadi. Shuningdek ushbu xisobot shakliga spravka, ma’lumotnoma shaklida budjetga tulovlari xisobi xam kiritilgan. Unda korxona tomonidan respublika va maxalliy budjetga tulaydigan soliklar tulovi buyicha xisobga olingan va tulangani tugrisidagi ma’lumotlar kursatiladi. Moliyaviy natijalarning shakllanish katorlariga kuyidagilar kiritiladi. - Asosiy faoliyatdan moliyaviy natija - Moliyaviy faoliyatdan natija - Favkulodda kutilmagan xolatlardan natija Moliyaviy natijalarning bu tarkib turkumlanishini xalkaro xisob andozalariga nisbatan berilgan deyish mumkin. Bunda asosiy faoliyat moliyaviy natijalar katoriga korxonaning maxsulot sotishdan oladigan natijasi, asosiy vositalarni sotishdan oladigan natijasi va boshka aktivlarni sotishdan oladigan moliyaviy natijasi aks etadi. Davr xarajatlari ulardan chegiriluvchi kator sifatida olinadi. Moliyaviy faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar katoriga korxonaning moliya bozoridagi faolligidan oladigan daromadlari va mulkiy munosatlardagi ishtirokidan olinadigan daromadlar, erkin almashtiriladigan valyuta resurslarini boshkarishdan oladigan daromadlari, korxonaning moliyaviy faoliyatidan kelib chikadigan turli xarajatlar kiritiladi. Ularning korxona xisob foydasidagi salmogi sunggi yillarda tobora oshib bormouda. Favkulodda kutilmagan xolatlardan daromadlar va xarajatlar katoriga korxonaning asosiy va moliyaviy faoliyatidan tashkari, tasodifiy xolatlar buyicha oladigan daromad va xarajatlari kiritiladi. Ularning tarkibiga kiritiladigan aniu kursatkichlar yangi Nizomda ifoda etilmagan. Fakat ularning farklanishiga ta’rif berilgan xolos. Bu tarif esa yuuorida bayon etilgan edi. YA’ni korxona uchun yauin uch yillik oraliuda odatiy xol yoki faoliyat turi xisoblanmagan xolatlar oladigan daromadlari yoki yukotishlar ushbu katorga kiritiladi. Shuningdek tasoddifiy xolatlar xam. Moliyaviy natijalarning shakllanish buyicha taxlilni kuyidagi ma’lumotlari asosida berish mumkin (48-jadvalga qarang). 48-жадвал Moliyaviy natijalarning shakllanishi buyicha taxlili № Moliyaviy natija utgan yil xisobot yili Farki 1 Asosiy faoliyatdan foyda (12546 (14523 (2067 2. Moliyaviy faoliyatdan natija (2534 (1425 -1109 3. Favkulodda xolatlardan natija -789 -154 -635 Jami xisob foydasi (14291 15794 (1503 Xulosa: 48-jadval ma’lumotidan shuni xulosa qilish mumkinki korxona solik tuloviga kadar bulgan foyda summasi yoki jami foyda summasi utgan yilga nisbatan 1503 ming sumga usgan. Jumladan, asosiy faoliyatdan olingan foyda summasining utgan yilga nisbatan usishi 2067 ming sumga, moliyaviy faoliyatdan olingan foyda summasi 1109 ming sumga kamaygan. Favkulodda kutilmagan xolatlardan olingan zarar summasi esa utgan yilga nisbatan 635 ming sumga kam bulgan. 3. Maxsulot (ish, xizmatlarni) sotishdan olingan moliyaviy natijalar taxlili Moliyaviy natijalarning asosiy uismi maxsulot ish va xizmatlarni sotishdan olinganligi sababli taxlilda asosiy e’tibor ushbu katorning rejaga va utgan yillarga nisbatan uzgarishi va omillar ta’siriga karatiladi. Maxsulot ish va xizmatlarni sotishdan olingan moliyaviy natija maxsulot ish va xizmatlarni sotishdan olingan sof tushumdan shu maxsulot ish va xizmatlarning ishlab chikarish tannarxini chegirish asosida aniklanadi. Savdo tashkilotlarida moliyaviy natijalarni aniklashda tovarlarni sotishdan olingan sof tushumdan shu maxsulotlarni sotib olish kiymatini chegirish asosidap aniklanadi. Taxlilda sotishning uchta katori xarakterlanadi. - maxsulot ish va xizmatlarni sotishdan moliyaviy natija. - asosiy vositalarni xisobdan chikarish va sotishdan natija. - boshka aktivlarni sotishdan olingan natija. Ularni buxgalteriya xisobida aloxida xisob obyekti yoki daromadlarning yuzaga chiuish shakli yoki urni sifatida tarkiblanishi belgilangan. Bunda asosiy vositalarning xisobdan chikarilishi va sotilishi, boshka aktivlarni sotishdan olingan natijalar asosiy ishlab chikarishning boshka jarayonlari sifatida karaladi. Ularni moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotda operatsion daromadlar va xarajatlar katori kursatilishi tartiblangan. Maxsulot ish va xizmatlarni sotishdan olingan foyda yoki zarar uzgarishida omilli taxlilga aloxida axamiyat beriladi. Maxsulot sotishdan olingan foyda uzgarishiga kuyidagi omillar ta’sir etishi mumkin. - korxonaning uziga boglik omillar yoki ichki omillar; - korxonaning uziga boglik bulmagan yoki tashui omillar. Korxonaning uziga boglik bulgan omillarga maxsulotlarning ishlab chikarish tannarxi, xajmi, assortiment va struktura omillari kiritiladi. Uning uziga boglik bulmagan yoki tashui omillarga davlatning solik siyosatining uzgarishi, baxo omili va boshka omillar kiradi. Umumiy jixatdan olganda fakat korxonaning uziga tegishli va tegishli bulmagan ta’sir omillarini tartiblash kiyin. Ularni fakat nisbiy jixatdan karash mumkin. Maxsulot ishlab chikarish xajmining kritik darajasi xam odatda ushbu kator buyicha urganiladi. Maxsulot ishlab chikarishning kritik xajm darajasi deganda korxonaning foyda yoki zarar olmasdan maxsulot ish va xizmatlar xajmini belgilash darajasi olinadi. Kritik xajm darajasida maxsulot ish va xizmatlarni sotishdan olingan tushum fakat shu maxsulot ish va xizmatlarga ketgan uzgaruvchan va doimiy uzgarmas xarajatlarni uoplashga yetishi kuzatiladi. Kritik xajm darajasi amaliy kullovimizga endigina kirib kelayotgan kursatkich xisoblanadi. Ushbu kursatkichni aniklash asosida korxonaning maxsulot ishlab chikarish rejasi yoki foyda rejasini oldindan chamalash, belgilashda asosiy kursatkich sifatida foydalanashimiz mumkin. Taxlilda kritik xajm darajasi va uni aniklashning usulubiy boglanishlari belgilanadi. Shuningdek uning uzgarishini omilli taxlil etish orkali yechimlar beriladi. Kritik xajm darajasini kuyidagi formula shaklida ifoda etish mumkin. Bunda bevosita maxsulotning kiymat ifodasidan yoki sotish baxosidan kelib chiuiladi. Maxsulotning kiymat ifodasini esa kuyidagicha belgilash mumkin. Maxsulot kiymati ( uzgaruvchan xarajat ( uzgarmas xarajatlar ( foyda. Bundan kritik xajm darajasiga yuuorida berilgan ta’rifdan kelib chiukan xolda kuyidagi boglanishni berish mumkin. Kritik xajm darajasida maxsulot xajmi ( uzgaruvchan xarajatlar ( uzgarmas xarajatlar ( 0 Bu bevosita kiymatni iutisodiy kategoriya sifatida belgilashdagi ifodalashning uzidan iboratdir. YA’ni, Maxsulot xajmi ( Doimiy kapital ( uzgaruvchi kapital ( Foyda Kritik xajm darajasida maxsulot ishlab chikarishning uzgarishiga ta’sir etuvchi omillar katoriga kuyidagilarni kiritish mumkin. Maxsulot birligiga tugri keladigan uzgaruvchan xarajatlarning uzgarish: - maxsulot birligining baxosi - maxsulotlar mikdoruzgarishlari - uzgarmas xarajtalar uzgarishi va x.k. Maxsulot ishlab chikarishning kritik xajm darajasini kuyidagicha aniklash mumkin (49-jadvalga qarang). 49-жадвал Махсулот ишлаб чикариш критик хажм даражасининг тахлили Kursatkichlar Summasi Maxsulot birligining baxosi 500 Jami uzgarmas xarajatlar 100000 Maxsulot birligiga tugri keladigan uzgaruvchan xarajatlar 300 ANIKLASH KERAK Kritik xajm darajasini -kiymat ifodasi-? -mikdorifodasi -? Jami uzgarmas xarajatlar Kritik xajm darajasi ( ---------------------- Bir birlikka uzgaruvchan xarajat bir birlik baxosi Yuqoridagi belgilashlardan kritik xajm darajasini aniklash mumkin. 100000 Kritik xajm ( --------------------- ( 250000 sum 300 ------- 500 Kritik xajm darajasining kiymat ifodasini uning birlik baxosiga bulish asosida kritik xajm darajasida maxsulot miudorini aniklash mumkin. 250000 Kritik xajm (--------- ( 500 dona 500 Uning uzgarishini bevosita yuqoridagi formula asosida uzaro boglanishlarda aniklash mumkin. 50-jadval Maxsulot sotishdan olingan foyda uning uzgarishini omilli taxlili _ № Kursatkichlar utgan yil xisobot yili utgan yil tannnarxida xisobot yili 1 Maxsulot sotishdan olingan sof tushum 145216 196540 215987 2 Sotilgan maxsulotning ishlab chikarish tannarxi 110364 152340 170629 3 Maxsulot sotishdan olingan foyda (34852 (44200 (45358 Foyda uzgarishi ( 45358 – 34364 ( (10506 Foyda va uning uzgarishiga ta’sir etuvchi omillar Maxsulot xajmining uzgarishi 196540 :145216 x 100 ( 135,3 135,3 x 34852 :100 ( 47154 – 34852 ( (12302 ming sum. 2. Maxsulotlar baxosining uzgarishi 215987-196540 ( ( 19447 3. Ishlab chikarish tannarxining uzgarishi 170629 – 152340 ( -18289 Assortiment va struktura uzgarishi xamda boshka omillar (12302 (19447 ( (- 18289 ) ( (13460 - 10506 ( - 2954 ming sum 4. Davr xarajatlarining taxlili Davr xarajatalari tarkibiga maxsulot ishlab chikarish tannarxiga kiritilmaydigan xujalik sarflari kiritiladi (51-jadvalga qarang). Ularni yuzaga chiuish shakli va urniga karab kuyidagilarga ajratish mumkin. -Sotish xarajatlari -Ma’muriy xarajatlar -Boshka umumxujalik xarajatlari Sotish xarajatlari «Maxsulot (ish bajarish, xizmat kursatish) tannarxiga kiritiladigan xarajatlar, Maxsulot (bajarilgan ish, kursatilgan xizmatlar) ishlab chikarish va sotish xarajatlari tarkibi xamda moliyaviy natijalarning shakllanish tartibi tugrisidagi Nizomga muvofik yagona tartiblashni va tugridan -tugri korxona faoliyat natijaviyligi boglanishi tartiblangan. Sotish xarajatlari maxsulotlarni xaridor va buyurtmachilarga ortib junatish va sotish bilan boglik bulgan xarajatlarni uz ichiga oladi. Sotish xarajatlarni ish xaui xarajatlari, ish xauidan ajratmalar, material xarajatlari, asosiy vositalar va nomaterial aktivlar amortizatsiyasi, reklama xarajatlari, ish va xizmatlar, boshka xarajat moddalari buyicha tarkiblash va taxlil etish mumkin. Sotish xarajatlarining uoplanishi korxonaning dastlab xisob foydasidan amalga oshiriladi. Ma’muriy xarajatlar katoriga korxona boshkaruvi bilan boglik bulgan xarajatlar kiritiladi va ularning korxona sarflari tarkibidagi salmogi sezilarli ulushni tashkil etadi. Bu bevosita raxbarlar va boshkaruv apparatini xizmati xarajatlaridir. Boshka umumxujalik xarajatlari katoriga yuuoridagi tarkibga kiritilmagan xarajatlar ishlab chikarishni takomillashtirish, uzlashtirish va yangi maxsulotlarni ishlab chikarishni yulga kuyish bilan boglik bulgan xarajatlar kiritiladi. 51-жадвал Давр харажатлари тахлили _№ Kursatkichlar utgan yil xisobot yili Farki утган йил хисобот йили Фарки Сумм а фоиз сумма фоиз сумма фоиз 1. Сотиш харажатлари 1541 72,8 1926 72,4 385 -0,4 2. Маъмурий харажатлар 452 21,4 558 21,0 106 -0,4 3. Бошка умумхужалик харажатлари 123 5,8 177 6,6 54  0,8 4. Жами давр харажатлари 2116 100 2661 100 545 х Xulosa: Korxona davr xarajatlari utgan yilning shu davriga nisbatan (545 ming sumga usgan. Jumladan Sotish xarajtalari buyicha mutlau uzgarish (385 ming sumni, ma’muriy xarajtalarning uzgarishi (106 ming sumni tashkil etgan. 5. Asosiy faoliyat va operatsion jarayonlaridan olingan daromad va xarajatlar taxlili Asosiy faoliyatning boshka jarayonlaridan daromad va xarajatlar taxlilida asosiy ishlab chikarish faoliyatining maxsulot ish va xizmatlarni sotishdan tashkari faoliyatlardan olingan daromad va yukotishlari taxlil etildi. Asosiy faoliyatning boshka jarayonlardan olingan daromad va xarajatlar kupincha operatsion daromadlar va xarajatlar deb xam aytiladi. Operatsion xarajatlar va daromadlar katoriga boshka sotishlardan olingan daromadlar yoki ular buyicha yukotishlar kiradi. Masalan asosiy vositalarni xisobdan chikarish va sotishdan olingan daromadlar, boshka aktivlarni sotishdan olingan daromadlar va x.k. Operatsion jarayonlardan olingan daromadlar korxonaning asosiy ishlab chikarish faoliyatining maxsulot ishlab chikarish va sotishdan tashkari faoliyatidan olinadigan daromadlar kiritiladi Ular buyicha xarajatlar va daromadlar katori aloxida tarkiblangan xolda umumiy summada moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotga tushiriladi. Operatsion daromadlar va xarajatlar uzining sof kiymati buyicha xam moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotga tushirilishi belgilangan. Bunda operatsion jarayonlardan olingan daromadlar ular buyicha xarajatlar kiymatiga farklangan xolda xisobotga foyda yoki zarar katoriga tushiriladi. Boshka sotishlar buyicha respublika solik kodeksiga muvofik aloxida soliklar tulovi kullaniladi. Shuningdek maxsulot ish va xizmatlarni sotishga soliklar daromad yoki tushumlarning bu katori buyicha xam amal etadi. Boshka sotishlardan sof tushum summasi xam maxsulot ish va xizmatlarni sotishdan sof tushumni aniklashdagi kabi uslubiy boglanishga ega. Operatsion jarayonlardan daromadlar katoriga kuyidagilarni kiritish mumkin (52- jadvalga qarang). Korxonada ortiucha sanalgan yoki foydalanishsiz turgan asosiy vositalarni sotishdan olingan natija, ularni xisobdan chikarishdan olingan natija, nomoddiy aktivlarni xisobdan chikarish va sotishdan olingan natija, kapital kuyilmalar buyicha natija, uzok muddatli ishlatishga olingan, lizing kullovidan daromadlar, kimmatli kogozlarni sotishdan olingan daromadlar, kam baxoli tez eskiruvchi buyumlarni sotishdan olingan daromadlar, material va xom-ashyolarni sotishdan olingan daromadlar, valyuta mablaglarini sotishdan olingan daromadlar, ular buyicha sarflar va yukotishlarni uz ichiga oladi. 52-жадвал Operatsion daromadlar va xarajatlar taxlili ma’lumotidan shuni aytish mumkinki, korxonada operatsion jarayonlardan olingan foyda summasi utgan yilning shu davriga nisbatan 19 ming sumga kamaygan. Joriy davrda operatsion jarayonlardan olingan zarar summasi bulmagan. Korxona uzida ortiucha bulgan asosiy vositalarni sotishdan 111 ming sum darajasida foyda usishiga erishgan. uolgan barcha kursatchichlar buyicha oldingi йилга нисбатан камайиш руй берган. Шунингдек кимматли когозлар ва номоддий активларни сотишдан олинган фойда суммаси хам олдинги йилга нисбатан бир кадар усишига эришилган. 6. Moliyaviy faoliyatdan olingan daromad va yukotishlar taxlili Moliyaviy faoliyatdan olingan natija korxona faoliyat natijaviyligining aloxida xisob katori sifatida tarkiblanadi va taxlil etiladi (53-jadvalga qarang). Moliyaviy faoliyatdan olingan foyda va zararlar korxonaning fond bozori, moliya bozoridagi faoliyatidan keladigan natijalarni uz ichiga oladi. Moliyaviy faoliyatdan olinadigan daromadlar katori maxsulot ish va xizmatlar tannarxiga kiritiladigan xarajatlar, maxsulot ish va xizmatlarni ishlab chikarish va sotish xarajatlari tarkibi va moliyaviy natijalarning shakllanish tartibi tugrisidagi Nizomga muvofik tarkiblanadi. Moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlarning korxonalarning jami xisob foydasi tarkibidagi salmogi sunggi yillarda bir kadar usib bormouda. Moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar katoriga kuyidagilarni kiritish mumkin. Masalan, boshka korxonalar foaoliyatida xissali katnashishdan olingan daromadlar, valyuta mablaglarining kurs uzgarishidan olingan daromadlar, boshka korxonalarga, shu’ba, assosiatsiyalangan korxonalarga berilgan karzlar buyicha olingan daromadalar, foizlar buyicha olingan va tulangan daromadlar, aksilar buyicha olingan dividendlar summasi va x.k. Taxlilda ularning rejaga va utgan yillarga nisbatan uzgarishlariga mutlou va nisbiy uzgarishlariga baxo beriladi uning uzgarishiga ta’sir etuvchi omillar urganiladi. Ta’sir etuvchi omillar xar bir tarkib kator buyicha aloxida va umumiy asosda urganiladi. Taxlil uchun zarur bulgan ma’lumotlar moliyaviy natijalar tugrisidagi moliyaviy xisobotdan va uning katorlari buyicha berilgan izoxlardan olinadi. Moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotda moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlarning kuyidagi: o shu’ba va assosiatsiyalangan korxonalardan olingan dividendlar; o boshka olingan dividendlar; o shu’ba va assosiatsiyalangan korxonalarga berilgan va olingan karzlar buyicha foizlar; o boshka olingan va berilgan karzlar buyicha foizlar; o valyuta kursining uzgarishidan farklar; o moliyaviy faoliyatdan olingan boshka daromadlar va yukotishlar. Молиявий фаолиятдан олинган даромадлар ва йукотишлар тахлили Xulosa uilib shuni aytish mumkinki, korxona moliyaviy faoliyatdan olingan foyda utgan yilning shu davriga nisbatan (53 ming sumga usgan. Zarar summasi esa 22 ming sumga ortgan. Moliyaviy faoliyatdan olingan sof natija utgan yil 84 ming sumni tashkil etgan xolda xisobot yili 115 ming sumni tashkil uilgan. 7. Favkulodda foyda va zararlar, korxona xisob foydasi (solik tuloviga kadar foyda) xamda sof foyda va uning uzgarishini omilli taxlili Favkulodda foyda va zararlar moliyaviy natijaviylikning uchinchi tarkib katori xisoblanadi. Uning katoriga bevosita tasoddifiy xolatlardan kuriladigan natijalar kiritiladi. Masalan Suv toshuini yoki yer kimirlashi, yengin ouibatida, buronlar ouibatida yoki boshka tabiat xodisalari asosida ruy beradigan yukotishlar kiritiladi. Favkulodda foyda yoki daromadalar katoriga kiritiladigan yoki zararlar katoriga kiritiladigan aloxida moddalar maxsulot ish va xizmatlar tannarxiga kiritiladigan maxsulot ish va xizmatlarni ishlab chikarish va sotish xarajatlari tarkibi va moliyaviy natijalarning shakllanishi tartibi tugrisidagi Nizomda aniu kursatilmagan. Ularning fakat bitta sharti umumiy Nizomda belgilangan, ya’ni yaqin uch yillik oraliuda korxona uchun odatiy xol xisoblanmagan xolatlardan olinadigan daromadlar yoki foyda summasi korxona uchun kutilmagan xolatlardan olingan daromadlar sirasiga kiritiladi. Kutilmagan yoki favkulodda xolatlardan olingan daromadlar va ular buyicha yukotishlar moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotning aloxida tarkib katori sifatida belgilangan. Ularni korxonada rejalashtirish amalga oshirilmaydi, ya’ni favkulodda daromad va xarajatlar rejalashtirilmaydigan katorga kiritiladi. Ularning xozirgi paytda korxonalar faoliyat natijaviyligidagi salmogi sezilarli ta’sirga ega emas. Korxona xisob foydasi va uning tarkibiga kiritiladigan katorlar tugrisida yuqorida kengroq tuxtalgan edik. Korxona xisob foydasi asosiy ishlab chikarish faoliyatidan olinadigan natija, moliyaviy faoliyatdan natija, favkulodda faoliyatdan yoki xolatlardan natijasi jamlangan xolda joriy davr buyicha korxonaning xisob foydasi aniklanadi. Korxona xisob foydasi davlatning va axborot foydalanuvchilarning e’tibor shartidagi asosiy kator xisoblanadi. Daromad va xarajatlar ularning yuzaga chiqish vaqti va urni buyicha yuritilgan xolda yakuniy natija ushbu qoida asosida tuziladi (54-jadvalga qarang). 54-жадвал Solik tuloviga kadar foyda va uning omilli taxlili Korxona xisob foydasi yoki solik tuloviga kadar bulgan foyda (zarar) summasidan foyda daromaddan soliklar va boshka foydadan soliklar, tulovlar va ajratmalarni chegirish asosida korxonaning joriy davr buyicha sof foyda (zarar) summasi aniklanadi. Respublika solik uonunchiligiga muvofik barcha xujalik xisobidagi korxonalar daromad soliYoi tulovchilari xisoblanadi va ularning ayrim guruxi buyicha doimiy va vaqtinchalik imtiyozlar belgilangan. Boshka solikli tulovlar katoriga Respublika va maxalliy budjetga tushadigan ayrim turdagi soliklar kiritiladi. Ularning turi va undirish tartibi Davlat Soliq qo‘mitasi tomonidan belgilanadi. Yagona solik tuloviga utgan korxonalarda ushbu solik turi olingan daromaddan kat’iy stavkalarda xisoblanadi va tulanadi. Xulosa; Korxona solik tuloviga kadar bulgan foyda summasi utgan yilga nisbatan 873 ming sumga kamaygan. Bu uzgarish asosan asosiy ishlab chikarish faoliyatidan olingan foyda summasining 871 ming sumga kamayishi natijasida ruy bergan Sof foyda va uning uzgarishiga ta’sir etuvchi omillar taxlili Xulosa; Jadval ma’lumotlaridan shuni xulosa uilish mumkinki korxona sof foydaning utgan yilga nisbatan uzgarishi (814 ming sumni tashkil etgan. Uning uzgarishiga xar bitta kursatkichning ta’sirini fark katoriga karab baxolash mumkin. Masalan maxsulot ish va xizmatlarni sotishdan olingan yalpi foyda summasining utgan yilga nisbatan 1287 ming sumga усиши соф фойда суммасининг шунча узгаришига олиб келган . Давр харажатлари , асосий faoliyatning boshka jarayonlaridan olingan zararlar summasining, favkulodda zararlar summasining, foydadan soliklar summasining utgan yillarga nisbatan usishi natijasida korxona sof foydasi utgan yilga nisbatan 511 ming sumga kamaygan. Barcha omillar ta’sirida sof foyda summasi utgan yilga nisbatan 814 ming sumga usishiga erishilgan. Demak korxonada foydani ustirish yuzasidan 511 ming sumlik ichki rezerv mavjud deyish mumkin. Agar korxona ushbu katorlar buyicha uzining oldingi yil kursatkichlarini saklaganda edi yana kushimcha tarzda shuncha foyda olishi mumkin edi.

Похожие

Moliyaviy natijalar auditi
Moliyaviy natijalar auditi uslubiyotining muammolari
Moliyaviy natijalar va rentabellik tahlili
Budjet tashkilotlarida moliyaviy natijalar hisobi
Korxonada moliyaviy natijalar va rentabillik tahlili