Миллий ҳисоблар тизими фанининг моҳияти ва ривожланиш тарихи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

196.5 KB

Скачать

Миллий ҳисоблар тизими фанининг моҳияти ва ривожланиш тарихи Статистика амалиётига Миллий ҳисоблар тизимини ( МҲТ ) киритиш республика статистикаси учун статистик маълумотларни таҳлил қилишни янги усулларидан фойдаланишни тақозо этади . МҲТ – барча мамлакатлар миқёсида миллий ҳисобламаларнинг янги концептуал тизими , миллий иқтисодиётнинг халқ хўжалиги баланси ( ХХБ ) тизимидан тубдан фарқ қиладиган янги макростатистик моделидир . МҲТ ҳозирги ривожланган мамлакатларда ўттизинчи йилларда шакллана бошлади . 30 - йилларнинг охирида А + Шда савдо вазирлиги қошида миллий даромад бўлими ташкил этилди . 1934 йилда етакчи инглиз иқтисодчиси С . Кузнец мамлакат бўйича 1929 -1934 йиллар учун миллий даромад ҳажмини ҳисоблаган . Дастлабки МҲТда моддий неъматлар ва хизматларни яратиш , тақсимлаш ва истеъмол қилишда қатнашувчилар бажарадиган иқтисодий функциясига кўра , маълум йирик гуруҳларга ажратилган . Ҳар бир гуруҳ ёки хўжалик бирлиги МҲТда хўжалик фаолиятини таҳлил этишга асос қилиниб , « иқтисодий агент », деб номланади . Дастлабки МҲТга 5 хил иқтисодий агент киради : номолиявий корхоналар , уй хўжаликлари , ҳукумат , молия муассасалари ва чет эллик ташқи агентлар . МҲТда иқтисодий агентларнинг фаолияти замон ( одатда йил ва чорак ) ва макон ( миллий чегаралар доирасида ) бўйича тадқиқ қилинади . Шундай қилиб , дастлабки МҲТ фақат миллий даромад ҳисоблари тизимидан иборат бўлиб қолди . Бу тизимнинг бош мақсади мамлакат

$иқтисодий фаолияти миқёсини ўлчашдан иборат эди . Кейинчалик бу мақсад анчагина кенгайтирилди ва иқтисодий ҳисоб - китобларнинг барча тизимларини қамраб олувчи ҳар томонлама ташкил қилинган халқ хўжалиги статистикаси томон такомиллаштирилди . МҲТ ихтирочилари қаторига англиялик олимлар Р . Стоун , Ж . Мида ва франциялик олимлар А . Вансен ., Р . Фроманларни киритиш мумкин . 1929 -33 йилларда капиталистик давлатлар ўз бошидан жуда мураккаб бўлган иқтисодий тур \ унлик ( кризис ) даврини кечирдилар ва уларнинг иқтисодчилари капиталистик жамият ривожланишининг " айрим назариялари " ни қайта кўриб чиқишга мажбур бўлдилар . Капиталистик давлатларнинг " тунги қоровул " ( ночного сторожа ) каби таълимоти маълум даражада ўзини оқлай олмади , унинг ўрнига « капиталистик давлатларни фаол иқтисодий роли » деган таълимоти оммабоп тус ола бошлади . Бундан халқ хўжалигида ўзаро алоқадорликни ривожлантириш зарур эканлиги тан олинди . Капиталистик мамлакатларда баланс тузилмаларининг зарурлиги объектив омиллар ва энг аввало капиталистик давлатлар иқтисодиётини тартибга солишнинг амалий эҳтиёжи билан вужудга келди . Дастлабки вақтда МҲТ миллий даромад кўрсаткичини ҳисоблашга қаратилган эди . ХХ асрнинг бошларида Англия , Австрия , Франция , Норвегия , Германия ва А + Шда миллий даромад кўрсаткичи ҳисобланган эди . Америкалик иқтисодчи В . Леонтьевнинг 1931 йилда ишлаб чиқилган « Тармоқлараро баланс модели » ҳозирги замон тармоқлараро таҳлилига асос ҳисобланади . Миллий даромад ҳисоби ва тармоқлараро баланслар фақат реал ( номолиявий ) товар ва хизматлар оқимини ифодалайди .$ $40-50 - йилларда капиталистик мамлакатларда МҲТ кенг шакллана бошлади . МҲТни жорий этишнинг зарурлиги буюк иқтисодий тур \ унликдан сўнг сезиларли бўлиб қолди . Бунга шунингдек , иккинчи жаҳон урушининг бўлиб ўтиши ҳам сабаб бўлди . Замонавий МҲТни яратиш ва такомиллаштиришга Д . Кейнс , В . Леонтьев , С . Кузнец , Р . Стоун ва бошқалар катта ҳисса қўшдилар . Саймон Кузнец нинг илмий тадқиқотлари А + Шнинг иқтисодий тадқиқотлар бюроси фаолияти билан чамбарчас бо \ лиқ . Унинг асосий асари - " Америка иқтисодиётидаги капитал . Унинг шаклланиши ва молиялаштирилиши " 1961 йили чоп этилди . С . Кузнец тадқиқотлари мароиқтисодиёт соҳаси базаси учун эмпирик асос бўлди , бу эса Ж . Кейнснинг назарий тамойиллари билан ҳамоҳангдир . Яна бир муҳим соҳа – миллий ҳисоблар бўлиб , улар 30-40- йилларда бир қанча олимлар ҳамкорлигида вужудга келди . Бу эса эконометрик моделларга асос солди , давлатнинг ҳозирги даврдаги макроиқтисодий сиёсатини белгилаб берди . Миллий маҳсулот ва миллий даромад , истеъмол ва жам \ арма ( капитал қўйилмалар ), бошқа кўрсаткичларни ҳисоблаш ва таҳлил этиш статистик ва иқтисодчиларнинг одатий ишига айланди . Ваҳоланки 60 -70 йил илгари бунинг иложи ва тамойиллари йўқ эди . У " Ялпи миллий маҳсулот " тушунчасини киритди , аммо дарҳол қабул қилинмади . Эндиликда бу йўл билан мамлакатлар иқтисодиётини ўзаро таққослаш мумкин , бусиз эса мамлакатларнинг иқтисодий интеграцияси тў \ рисида гапириш қийин эди . С . Кузнец тадқиқотлари пухталиги ва амалий аҳамияти билан бу борадаги бошқа тадқиқотлардан ажралиб туради . Шунинг учун ҳам улар ҳозирги замон миллий ҳисоблари учун асос қилиб олинган ва амалда қўлланилмоқда .$ $С . Кузнецнинг асосий асари - " Даромади бўйича юқори гуруҳларнинг даромад ва жам \ армалардаги ҳиссаси " да (1953 й .) 1919-1948 йилларда А + Ш миллий даромадининг тақсимланиш динамикаси келтирилади . Олимнинг ҳисобича , энг катта даромад олувчи (1%) аҳоли 1919-1938 йиллар давомида 13 % даромад эгаси бўлган , 1948 йилга келиб бу ҳисса 9 % гача пасайган . 5 % ни ташкил этган юқори гуруҳ аҳоли ҳиссаси эса шу давр мобайнида 25 дан 18 % гача камайган . Шунга асосан у юқоридаги хулосаларга келган . Олим иқтисодий ўсишнинг қиёсий таҳлилига катта ҳисса қўшди , ҳозирги замон иқтисодиётини белгиловчи мезонларни аниқлади . Улар қуйидагилар : - даромаднинг аҳоли жон бошига қараб ўсиш суръатлари ; - ишчи кучининг тармоқлар бўйича тақсимоти ; - аҳолининг ҳудудлар бўйича жойлашуви . Кембриж университети профессори ( Буюк Британия ) Ричард Стоун (1913 -1991) иқтисодий таҳлилнинг эмпирик асосларини янада яхшилашга олиб келган " Миллий ҳисоблар тизимини ривожлантиришга қўшган фундаментал ҳиссаси учун " 1984 йили Нобель мукофоти эгаси бўлди . Р . Стоун К . Кларк билан миллий даромадни ўлчаш муоммолари устида иш олиб борди , кейинчалик Британия ҳукумати топшири \ ига кўра , турли иқтисодий кўрсаткичларни ҳисоблаш ва улар тизимини барпо қилиш билан шу \ улланди . Р . Стоуннинг асосий хизмати шундаки , у миллий ҳисобларнинг ҳозирги тизимини яратди . Улар биринчи бор 1953 йили БМТнинг статистика бўлими томонидан чоп этилди ва ҳозир бутун дунёда тан олинган . Унинг системасидаги миллий счетлар матрица шаклида берилган , ҳар бир ҳисоб энига ( даромад ) ва бўйига ( харажат ) кўрсаткичига эга . Шуни$ $айтиб ўтиш керакки , бундай уринишлар илгари ҳам бўлган ( В . Петти , П . Буагильбер - 17 аср , С . Кузнец ва К . Кларк -20 аср ). Р . Стоун улардан фарқли равишда макродаражада бухгалтериянинг икки марта ёзиш тамойилини биринчи бўлиб қўллади . " Йи \ ма матрица " ларида стандарт кўрсаткичлар : миллий маҳсулот , истеъмол , савдо баланси ва бошқалар шундай гуруҳ - гуруҳ қилиб берилганки , улар иқтисодиёт тузилмаси ва унинг ҳаракат қилиш жараёнларини тўла изоҳлаб беради . У миллий ҳисобларга молия баланси тизимини киритиши катта янгилик бўлди ( илгари бу ҳисобга олинмаган ), ундан ташқари демографик ҳисоб - китоблар тизими ҳам жорий этилди (1975 йил БМТ нашр этди ). Бу олим янги кейнсчилик йўналиши тарафдори бўлиб , иқтисодий ўсиш назариясига ўз ҳиссасини қўшди , математик моделлар яратиш устида тадқиқотлар олиб борди . У иқтисодий ўсишнинг кўп секторлик моделини яратди , унда ўсиш модели балансли жадваллар билан , хусусан , " харажат – ишлаб чиқариш " ( В . Леонтьев ) баланси билан ҳамохангдир . " Харажат – ишлаб чиқариш " баланси иқтисодиётнинг турли тармоқлари ўртасидаги алоқаларни кўрсатишга қаратилган . Бу кўрсаткичлар шахмат баланс жадвали шаклида тузилади . Унда ҳар бир тармоқ икки марта : 1) ишлаб чиқарувчи ва 2) сотиб олувчи сифатида кузатилади . Горизантал чизиқ бўйича ҳар бир тармоқда ишлаб чиқарилган маҳсулот ва хизматлар тақсимоти кўрсатилса , вертикал чизиқда мазкур тармоқ харажатлари , яъни бошқа тармоқлар маҳсулоти келтирилади . Иқтисодий ўсишнинг кўп секторли моделининг вужудга келиши иқтисодиётдаги тузилма ўзгаришларини акс эттириш учун хизмат қилади ва иқтисодий режалаштириш учун асос бўлиб , тармоқлараро тузилма ўзгаришларига таъсир этади . Бундай моделлар реал ҳаёт билан яқинроқ$ $бўлиш имконини яратади . Дастлаб стационар ( тур \ ун ) жамият моделидан ўсиш моделига ўтилди . Амалий эконометрика соҳасида Стоуннинг 1954 йилда чиққан " Буюк Британияда истеъмол афзаллиги ва харажатларни ўлчаш 1920 -1938" китоби классик асар ҳисобланади . Жам \ армалар сиёсати ва узоқ , муддатли товарларга бўлган талабни ўрганиш масалалари , баҳо индекслари назарияси , миллий ҳисоблар назариясидаги хатоларни ўлчаш услублари ва бошқалар ҳам Стоуннинг қаламига мансубдир . Василий Леонтьев . 1973 йилдаги Нобель мукофоти асли россиялик Василий Леонтьевга иқтисодиётда " Харажат – ишлаб чиқариш " услубини ривожлантирганлиги ва уни муҳим иқтисодий муаммоларни ҳал қилишга татбиқ этганлиги учун берилди . У 1931 йилда А + Шга эммиграция қилиниб , Гарвард университетида дарс бера бошлади (1944 йил ), 1948 йилдан бошлаб Иқтисодий тадқиқотлар хизмати директори лавозимида ишлади . Шу даврда " Харажат – ишлаб чиқариш " иқтисодий таҳлил услубини ишлаб чиқди ( бу услубга 1924- 1928 йиллари собиқ шўролар иқтисодчилари томонидан асос солинган эди ). Бу услуб бозор иқтисодиёти тармоқларида ижтимоий маҳсулот айрим қисмларини ўзаро алмаштиришни конкрет жараёнларини тадқиқ қилишга йўналтирилгандир . В . Леонтьев томонидан таклиф қилинган тамойиллар иқтисодиётни башоратлаштириш ва дастурлаштириш амалиётида кенг қўлланилмоқда . МҲТнинг ҳар томонлама шаклланиши ва тараққий этишига БМТ , Европа Иқтисодий Ҳамжамияти , Иқтисодий ҳамкорлик ва ривожланиш ташкилоти муносиб ҳисса қўшдилар .$ $Иқтисодиётнинг ҳақиқий ҳолатини текшириш учун пул ва молия сармояси оқимларини ўрганиш лозим бўлади . Бунинг учун молиявий оқимлар баланслари хизмат қилади . Молиявий оқим балансини биринчи марта америкалик олим М . Копеланд « Пул оқимлари » жадвали кўринишида тузган . Унинг асосида «1939-1953 йиллар учун А + Шнинг молиявий оқимлар баланси » ишлаб чиқилди . У нақд пуллар оқими билан бирга молиявий битимларни ҳам ўз ичига олади . МҲТнинг асосий тамойиллари бухгалтериядаги иккиёқлама ёзиш тамойилига асосланган . Ҳар бир хўжалик акти иқтисодий жараёнда ўзининг табиати бўйича ҳар доим 2 нуқтаи назардан : биринчидан , қандайдир хўжалик бирликлари , муассасалар ( агент ), тармоқ ва бошқалар натижасида нимадир : пул , пул қийматликлари , товарлар ёки унинг ҳужжатлари тақдим қилинади ; иккинчидан , айнан шу акт бошқа хўжалик бирликларига узатилиб , пул ёки товар эквивалентида харажат қилинади . Шунинг учун бундай акт хўжалик бирликларининг операцияларини ёзувда иккиёқлама : биринчи марта кирим ҳисобида ва иккинчи марта чиқим сифатида ( дебет - кредит , актив - пассив ) акс эттиради . Бутун иқтисодиёт бўйича бухгалтериядаги иккиёқлама ёзиш тамойилининг қўлланилиши МҲТ асосида амалга оширилади . Бу оддий \ оянинг амалга оширилиши МҲТни тузишда муҳим роль ўйнади ҳамда макроиқтисодий таҳлил учун манбаа бўлди . 1949 йилда Кэмбрижда ( Англия ) Ричард Стоун раҳбарлигида соддалаштирилган ҳисобот тизимларини қайта ишлаш учун махсус бўлим очилди . У дастлаб соддалашган тизимда , кейинчалик 1952 йилда эса Европа иқтисодий ҳамкорлик ташкилоти мамлакатларига стандарт тизим ишлаб чиқилди . У халқаро таққослаш учун мўлжалланган . Биринчи навбатда бу бўлимда$ $ишлаб чиқилган андоза тизим Европа иқтисодий ҳамкорлик давлатлари Австрия , Швейцария , Канадада қўлланилди . 1951 йилда Парижда Европа Иқтисодий Ҳамжамиятининг миллий ҳисоблар бўйича конференцияси бўлиб , унда Европа Иқтисодий Ҳамжамиятига аъзо бўлган мамлакатлар учун миллий ҳисоблар тизими андозасининг лойиҳаси қабул қилинди . Бу лойиҳа Р . Стоун раҳбарлигида бир гуруҳ иқтисодчилар томонидан ишлаб чиқилди . 1952 йилда бир гуруҳ эксперт - статистиклар БМТни Статистика Бюроси топшири \ ига биноан " Миллий ҳисоблар ва узатувчи жадваллар " деб номланган услубиятини тайёрладилар . Бунга Англия ва А + Шнинг миллий ҳисоблар бўйича асосий ишлари негиз қилиб олинди . Шу билан бирга ҳисоблар тизимининг ўзига таъриф берилиши , ундаги энг муҳим макроиқтисодий кўрсаткичларни ҳисоблашнинг асосий қоидалари тў \ рисида маъруза қилинди . Бу маъруза 1953 - 1955 йилларда БМТ нинг Статистика комиссиясида муҳокама этилди . Бу ҳолат бошқа давлатларда янги усул қўлланилишини ра \ батлантириш ҳисобланади . Кўпгина ҳолларда кейинги тадқиқотчилар дастлабки тадқиқотчилар томонидан белгиланган чегарани кенгайтириб юборганлар . Баланс тузувчи қатор олимлар ва иқтисодчи математиклар Францияда Ф . Перру , Норвегияда Р . Фриш , Англияда Р . Стоун ва бошқалар иқтисодий таҳлилнинг янги математик усуллари билан миллий ҳисоблар тизимини бо \ лаб , миллий ҳисобламаларни тузиш ва келгусида қайта ишлаб , такомиллаштиришга муносиб ҳисса қўшдилар . Иқтисодиётнинг ҳақиқий ҳолатини текшириш учун пул ва молия капитали оқимларини ўрганиш лозим бўлади . Бунинг учун молиявий оқимлар баланслари хизмат қилади . Молиявий оқим балансини 1 - марта$ $америкалик иқтисодчи М . Копеланд " Пул оқимлари жадвали " кўринишида тузган . Унинг асосида " 1939- 1953 йиллар учун А + Шнинг молиявий оқимлар баланси " ишлаб чиқилди . У нақд пуллар оқими билан бирга бошқа битимларни ҳам ўз ичига олади . Ҳар қандай миллий иқтисодиёт халқаро иқтисодий муносабатлар тизимининг элементи ҳисобланади . Шунинг учун ташқи операцияларни ҳар томонлама реал ва молиявий томонларини қамраб олиб ифодалаш зарурияти ту \ илади . Тўлов баланси МҲТ миқёсида турли минтақалар орасидаги алоқаларни товарлар , хизматлар ва молиявий мажбуриятлар орқали ифодалайди . МҲТнинг айрим қисмларини бир бутун ҳолга келтириш бобида биринчи ишлар миллий даромад статистикасини тармоқлараро ва молиявий баланслар билан бириктиришдан бошланди . Бу соҳада норвегиялик иқтисодчи О . Аукрустнинг хизматлари катта . У қўшилган қиймат , соф мабла \ сарфлаш , соф молиявий мабла \ сарфлаш , жам \ ариш , эга бўлинган даромад ва МҲТда кенг қўлланиладиган тушунчаларга асос солди . Иккинчи жаҳон уруши тугаганидан сўнг Европа мамлакатлари давлатни бошқариш тизимида миллий ҳисоблар тизимини қўллаш зарурлигини янада чуқурроқ тушуниб етдилар . Миллий ҳисоблар тизими авваламбор давлатни бошқариш органларига хизмат кўрсатиш билан бо \ ланган . МҲТнинг асосий моҳияти иқтисодий фаолиятда даромадлар яратишни талқин қилишдир . МҲТнинг ривожланишига инглиз иқтисодчиси Ж . Кейнс катта ҳисса қўшди . Унинг ишлари асосан бозор муносабатларининг макроиқтисодий даражада ривожланиш қонуниятларини чуқурлашган ҳолда текширишга$

ҳамда миллий маҳсулотни ўсиш омиллари ва шароитларини ўрганишга хизмат қилади . Америкалик машҳур иқтисодчи олим Э Хансен таъкидлаганидек « Миллий ҳисоблар тизими – кейнсчилар иқтисодий таълимотларининг натижаси ҳисобланади ва у иқтисодий сиёсатни олиб бориш , умумлашган иқтисодий кўрсаткичларни таҳлил қилишнинг муҳим қуроли бўлиб хизмат қилади ». 1968 йили БМТнинг Статистика комиссияси томонидан МҲТни яна бир янги андозаси ишлаб чиқилди . 1968 йилда тадбиқ этилган МҲТ 25 йил ёки 1993 йилнинг февралига қадар хизмат қилди . 1993 йил февраль ойида БМТнинг Нью - Йоркдаги Статистика комиссияси навбатдаги сессиясида МҲТнинг янги андозасини қабул қилди . Бу андозада ҳам 1968 йилдаги андозанинг асосий ютуқларидан фойдаланиш кўрсатиб ўтилган . Ундаги энг асосий янгиликлардан бири макроиқтисодий статистиканинг кўрсаткичларидан кенг кўламда фойдаланиш ҳақидаги йўл - йўриқлар кўрсатилган . Улар биринчи навбатда актив ва пассив кўрсаткичлар , тўлов баланслари , давлат бюджетидаги статистика кўрсаткичларини ўз ичига олади . БМТнинг янги миллий ҳисоблар тизими бўйича халқаро андоза 1968 йилдаги халқаро андоза ўрнига майдонга келган бўлиб , бунга 25 йил ичида , яъни 1968 йилдан 1993 йилгача МҲТ да қўлга киритилган ютуқ ва тўпланган тажрибалар асос қилиб олинган . Шунинг учун у аввалги андозаларга нисбатан анча мукаммал ва такомиллашган эди . Шу ўринда , 1968 йилда қабул қилинган андоза ҳам макроиқтисодий статистика халқаро ва миллий даражада ривожланиши учун муҳим роль ўйнаганлигини таъкидлаб ўтиш зарур .

$Янги миллий ҳисоблар тизими халқаро иқтисодий ҳамкорликда муҳим макроиқтисодий кўрсаткичларни халқаро таққослаш жараёнини юксалтириш мақсадида ташкил этилди . Ривожланган мамлакатлар иқтисодчиларининг таъкидлашича , БМТнинг янги миллий ҳисоблар тизими 10 йил фойдаланиш учун мўлжалланган 700 га яқин саҳифадан ҳамда 21 бобдан иборат бўлиб , миллий ҳисоблар тизимининг у ёки бу жиҳатларини аниқ ифода этади . 1968 йилдаги миллий ҳисоблар тизими каби янги миллий ҳисоблар тизимида ҳам марказий кўрсаткич - ялпи ички маҳсулот бўлиб , у муайян даврда ( йил , чорак ) мамлакат иқтисодий ҳудудида яшовчи резидентлар ишлаб чиқарган якуний товар ва хизматларни бозор баҳосида характерлайди . Ялпи ички маҳсулотни бундай ҳисоблаш асосида иқтисодий ишлаб чиқариш соҳасини аниқлаш ётади . Янги миллий ҳисоблар тизимида иқтисодий ишлаб чиқариш ўз ичига шахсий истеъмол учун товар ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш амалиётидаги барча фаолиятни олади . Янги миллий ҳисоблар тизими иқтисодий ишлаб чиқариш соҳасида шахсий фойдаланиш учун кўрсатилган уй хизматлари ( овқат пишириш , уй тозалаш , болаларга энагалик қилиш ) бўйича уй хўжалиги фаолиятини ҳам ифодалайди . Янги МҲТда ишлаб чиқариш соҳаси ўз ичига нафақат " яширин иқтисодиёт " ни , шу билан бирга ҳуқуқий тақиқланган фаолиятни ( гиёҳвандлик моддаларини ишлаб чиқариш ва сотиш ) ҳам олади . Янги МҲТда ялпи ички маҳсулот таркибини ҳисоблашда унча катта бўлмаган ўзгаришлар юз берган бўлиб , бу ўзгаришларнинг асосийси - ялпи жам \ ариш кўрсаткичини аниқлашдадир . Янги МҲТда ялпи жам \ ариш 3 элементдан$ $ташкил топади : асосий фондларнинг ялпи жамланиши , моддий айланма воситалар захираларининг ўсиши , қимматбаҳо буюмларни сотиб олиш . 1968 йилда қабул қилинган МҲТда давлат бошқарув органларининг ҳарбий мақсадлар учун товар ва хизматлар сотиб олиш учун қилган барча харажатлари оралиқ истеъмол сифатида ҳисобга олинар эди . Янги МҲТда ҳарбий аэропортлар қуриш , верфлар ( кема ясайдиган ва таъмирланадиган жой ), йўллар , бинолар ва бошқалар учун қилинган харажатлар асосий фондларнинг ялпи жамланиши сифатида инобатга олинади . Янги МҲТда асосий эътибор алоҳида иқтисодий секторлар бўйича миллий бойлик кўрсаткичини , актив ва пассивларни таҳлил этишга қаратилган бўлиб , иқтисодиёт секторлари қуйидаги турларга гуруҳланади : товар ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш корхоналари , молия муассасалари , давлат муассасалари , уй хўжалигига хизмат кўрсатувчи нотижорат ( ижтимоий ) ташкилотлар , уй хўжалиги . Бу иқтисодий секторлар учун бир - бири билан чамбарчас бо \ ланган ҳисобламалар тизими ишлаб чиқилган бўлиб , улар ҳар бир сектор ичидаги иқтисодий жараёнларнинг асосий босқичларини ( маҳсулот ишлаб чиқариш , даромадларни тақсимлаш ва қайта тақсимлаш , якуний истеъмол ва жам \ ариш , актив ва пассив ) ҳамда бу секторлар орасидаги бо \ ланишларни ифодалайди . Янги МҲТ қуйидаги ҳисобламалар тизимидан ташкил топади : - барча иқтисодий секторлар учун андоза ҳисобламалар ; - иқтисодий тармоқлар учун ҳисобламалар ( ишлаб чиқариш , даромадларнинг ҳосил бўлиш ҳисобламаси ); - алоҳида кўринишдаги иқтисодий операциялар учун ҳисобламалар , масалан , бошқа давлатлар билан жорий операциялар ҳисобламаси , товар ва хизматлар ҳисобламаси );$ $- бутун иқтисодиётни тўлалигича таърифловчи ҳисобламалар . Янги МҲТда энг муҳим кўрсаткичлар орасидаги бо \ ланиш қуйидагича ифодаланади : а ) ялпи ички маҳсулот ; б ) мамлакат резидентларининг хорижий мамлакатлардан олган даромадлари ( мулкдан олинган даромад , меҳнат ҳақи , ишлаб чиқаришга солиқлар ); в ) хорижий давлатларга бериладиган бирламчи даромадлар ; г ) ялпи миллий даромад ( А + Б – В ); д ) мамлакат резидентларининг хорижий мамлакатлардан олган ва тақдим қилган жорий трансфертлари қолди \ и ( ижтимоий ёрдам , қариндошлардан олинган сов \ а - саломлар ); е ) ялпи миллий мавжуд даромад . Е қ Г + Д .$

Миллий ҳисоблар тизими фанининг моҳияти ва ривожланиш тарихи

20.09.2019

0

196.5 KB

Похожие