Миллий иқтисодиётнинг моҳияти ва ўлчов хусусиятлари - Экономика - Рефераты

Миллий иқтисодиётнинг моҳияти ва ўлчов хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

85.5 KB

Миллий и қ тисодиётнинг моҳияти ва ўлчов хусусиятлари Режа : 1. Миллий иқтисодиёт тушунчаси 2. Миллий иқтисодиётнинг амал қилишини таъминловчи омиллар 1

1. Миллий иқтисодиёт тушунчаси Ҳар бир мамлакат иқтисодиёти ўзига хос миллий, диний, сиёсий хусусиятларга эга. У шу мамлакат ичида миллий ҳамжамиятлар, яъни ижтимоий гуруҳлар ва кишилар ҳамжамиятлари иқтисодий алоқаларини ташкил қилишнинг ўзаро ички алоқалар билан боғлиқ ва интеграциялашган шакли сифатида намоён бўлади. Бу миллий иқтисодиётнинг таърифидир. Энди миллат ўзи нима эканлигига тўхталамиз. Миллат икки маънода тушунилади:  кишиларнинг тарихий таркиб топган шакли;  мамлакат, давлат. «Иқтисодий таълимотлар тарихи» фани миллат тушунчасига ёндашув доимо ўзгариб туришини таъкидлайди. Давид Рикардо миллатнинг табиий омилларрига унумдорлиги нотёкис бўлган тупроққа эга жўғрофий макон сифатида қарайди. У бу омиллар иқтисодий фаолият характерини белгилаб беради (Португалия вино, Буюк Британия эса газлама ишлаб чиқаради) деб ҳисоблаган. Стюарт эса миллат, бу ҳудуд, айни пайтда шундай ҳудудки, унинг ичкарисида ишлаб чиқариш омиллари ҳаракатчан ва бу ҳаракатчан давлат чегаралари билан чекланган, деб билган. Р.Бар иқтисодий жиҳатдан миллат тушунчасини янада мураккаброқ таърифлайди, яъни миллатнинг иқтисодий концепциясини беради. Унинг фикрча: а) аввало миллат – бу, ўз табиатига, келиб чиқишига, характерига ва фаолият шароитларига кўра, фарқланувчи фаолият маркази; б) миллат – бу, кучлар марказидир. Унинг таъсири географик ва қиёсий макон доирасидан келиб чиқади; в) миллат - иқтисодий, сиёсий ва маънавий сабабларга кўра, имтиёз берувчи бирдамлик марказидир. Шундай қилиб, миллат дунёнинг ундан бошқа миллатларни фарқ қилдирувчи ва улар билан ўзаро алоқада бўлиш заруриятини туғдирувчи сиёсий ва маънавий характерга, ўзига хос хусусиятга эга бўлган бир бўлагидир. Айни пайтда миллат тушунчасига унинг иқтисодий атамаси изоҳини бериб ўтиш ҳам зарур: 1.Иқтисодий муносабатлар йиғиндиси; 2.Ҳудуд, гуруҳлар; 3.Иқтисодий муносабатларнинг функционал ёки тармоқ жиҳатларини ўрганувчи фан соҳаси. Шундай қилиб, миллий иқтисодиёт – бу, мамлакат хўжалиги, унинг таркиби (структураси) алоҳида элементларининг ўзаро алоқасидир. Миллий иқтисодиёт бир мамлакатдаги индивидлар, оилалар, гуруҳлар ва давлатнинг иқтисодий фаолияти маълум интеграция ва ўзаро боғлиқлиги билан характерланади. Шу сабабли миллий иқтисодиётни фаолиятнинг турли қарор ва фактлари оддий йиғиндиси, деб 2

тушунмаслик лозим. Иқтисодиётнинг вазифаси турли иқтисодий субъектлар фаолиятини бирлаштириб турувчи алоқаларни кўрсатиб беришдан иборат. Мамлакат миллий ҳамжамият сифатида олий ҳокимиятга эга ва бу ҳокимиятга иқтисодий фаолиятнинг барча субъектлари бўйсунади. Мамлакат – бу, маънавий принципдир. Унинг аҳолиси жамиятда рўй бераётган барча ҳодиса ва жараёнларга жавоб бериш хусусиятига эга. Мамлакатнинг иқтисодий бирлигини унинг валютаси белгилайди. Ҳар бир мамлакатнинг ривожланиши учун, бу ерда унга потенциал шарт-шароитлар яратилади. 2. Миллий иқтисодиётнинг амал қилишини таъминловчи омиллар Миллий иқтисодиётга жаҳон иқтисодиёти тизимининг бир қисми сифатида қаралади. Ўз навбатида, миллий иқтисодиётнинг ўзига хос хусусиятлари нафақат ички омиллари, балки ташқи омиллари билан ҳам белгиланади. Шу туфайли миллий иқтисодиётнинг амал қилишини таъминловчи омиллар икки гуруҳга - ташқи ва ички омилларига ажратилади. Аммо бу омиллар ўзаро боғлиқ эканлигини унутмаслик керак. Ташқи омиллар умумлаштирилган ҳолда қуйидаги гуруҳларга ажратилади:  иқтисодий;  сиёсий;  демографик;  маданий. Ташқи иқтисодий омилларга:  халқаро меҳнат тақсимоти;  у ёки бу давлат жаҳон бозорида доминантлик қилиши киради. Ташқи сиёсий омиллар турли шаклларда намоён бўлади:  эмбарго эълон қилиш;  мамлакатнинг турли савдо иттифоқларига қабул қилиниши;  қулай режимлилик;  ҳарбий блокларга кириш;  уруш ҳолати. Ташқи демографик омилларга у ёки бу мамлакатда а) ишсизлик хавфини келтириб чиқарувчи ишчи кучи миграцияси оқимининг ўзгариши ёки аксинча; б) тўлов баланси структурасини яхшилаш мисол бўла олади. Ички омилларга қуйидагилар киради:  миллий иқтисодий фаолият агентлари, яъни алоҳида шахслар, гуруҳлар ва давлат;  бу фаолиятни ташкил этиш шакллари;  мамлакат миқёсида ва доирасида иқтисодий фаолиятни таҳлил қилиш имконини берувчи омиллар. Иқтисодий ривожланиш даражасини ўлчовчи макроиқтисодий кўрсаткичлар мажмуаси ва уларнинг тавсифи қуйидагича: 3

Миллий иқтисодиётда мамлакат ривожини тавсифловчи асосий макроиқтисодий кўрсаткичлар тоифасига ЯММ, СММ, МД, ШД ва ШИД киради. ЯММ - халқ хўжалигининг моддий ҳамда ноишлаб чиқариш соҳалари бўйича иқтисодий фаолиятнинг якуний натижаларини тавсифловчи кўрсаткичдир. Бу кўрсаткич мамлакатда ишлаб чиқарилган маҳсулот ва кўрсатилган хизматларнинг ҳажмини тўғри ва аниқ кўрсатиб беради. Ялпи миллий маҳсулот мамлакатда бир йил давомида ишлаб чиқарилган маҳсулотлар ва кўрсатилган хизматларнинг бозор қийматидир. ЯММ да фақат якуний неъматлар ҳисобга олинади, оралиқ маҳсулотлар ва хизматлар эса эътиборга олинмайди. ЯММ икки усул билан: 1. харажатлар усулида; 2. даромадлар усулида ҳисобланади. ЯММни харажатлар ва даромадлар усули бўйича ҳисобланганда бир хил натижа чиқади, чунки истеъмолчи маҳсулотни сотиб олиш учун қанча маблағ сарфласа, ишлаб чиқарувчига даромад сифатида шунча пул тушади. 1-усул бўйича ЯММни ҳисоблаш:nX G I C Y     Бунда: Y -товарларни сотиб олиш учун кетган харажатлар; С- шахсий истеъмол харажатлари; I -бизнеснинг инвестиция харажатлари; G -товар ва хизматларни давлат томонидан сотиб олиниши; X n -соф экспорт. (экспорт-импорт) 2-усул бўйича ҳисоблаш. P I R I W CCA Y k t       Бунда: ССА-истеъмол қилинган капитал ҳажми; W -ёлланма ишчиларнинг иш ҳақи; I t -бизнесга бевосита солиқлар; R -ижара тўлови; I k -% ставкаси-хусусий бизнес бўйича, бундан давлат мустасно; Р-режалаштирилаётган-корпорациялар даромади; Бу ерда корпорациялар даромади 2 га бўлиниб қўшилади, яъни Р 1 -корпорацияларнинг тақсимланмаган фойдаси ва Р 2 -корпорациялар фойдасига солиқ, бунда РқР 1 қ Р 2 Шахсий истеъмол харажатларига уй хўжаликларининг узоқ муддат давомида фойдаланадиган истеъмол буюмлари харажатлари киради; Товар ва хизматларнинг давлат томонидан сотиб олинишига давлат харажатлари инобатга олинади бюджет ташкилотларига ойлик маошларни бериш, армияни боқиш, мудофаани мустаҳкамлаш ва бошқалар киради. Трансфертлар бундан мустасно. Инвестициялар - станоклар, асбоб-ускуналар сотиб олиш, бино-иншоотлар қуриш билан боғлиқ харажатлар; Умумий инвестициялар ички соф хусусий инвестиция ва амортизация йиғиндисидан иборат, яъни: I ун қ I ички.соф.хус. қ Амортизация 4

Соф миллий маҳсулот ЯММдан амортизация харажатларини айириб ташлаш билан аниқланади: СММқЯММ – амортизация; МД қ СММ – бевосита солиқлар. ШДқМД-корпорациялар тақсимланмаган фойдаси - суғурта ажратмалари корпорациялар даромадидан солиқлар қ трансфертлар қ дивидендлар; ШИДқШД - солиқ турлари (индивидуал). ЯММ дефлятори% 100  РеалЯММ НоминалЯММ Номинал ЯММ - жорий йил баҳоларида ўлчанади. Реал ЯММ - базис йил баҳоларида ўлчанади. Соф экспорт эса экспорт ва импортнинг айирмаси бўлиб, у гоҳ мусбат, гоҳ манфий сальдо билан бўлиши мумкин. Рента тўловлари уй хўжаликлари томонидан олинадиган даромаддан иборат бўлиб, улар иқтисодиётни шахсий ресурслар билан таъминлайди. Бизнесга бевосита солиқларга акциз солиғи, қимматли буюмлар солиғи ва шунга ўхшаш солиқ турлари киради. Корпорациялар даромадига солиқ ва корпорациялар фойдасига, яна корпорацияларнинг тақсимланмаган фойдасига (инвестицияга мўлжалланган қисми) киради. Ялпи миллий маҳсулотнинг икки усул бўйича ҳисобланиши ёпиқ эмас, балки очиқ иқтисодиёт учун ҳам характерлидир. Ёпиқ иқтисодиёт деганда, экспорт ва импорт харажатлари, яъни соф экспорт инобатга олинмайди (УқС қ I қ G ). Очиқ иқтисодиётда эса, албатта, экспорт ва импорт, чет мамлакатлар билан алоқа инобатга олинади (УқС қ I қ G қ Х n ). 5

Похожие

Миллий иқтисодиётнинг мохияти ва улчов хусусиятлари

Миллий иқтисодиётнинг хизмат кўрсатиш соҳасида режалаштириш фаолиятининг хусусиятлари

Миллий иқтисодиётнинг глобаллашув ва валюта алмашув сиёсатидаги ўрни

Ижтимоий соҳанинг роли, моҳияти ва хусусиятлари

Миллий ҳисоблар тизими фанининг моҳияти ва ривожланиш тарихи