Меҳнат унумдорлигини таҳлил қилиш - Экономика - Рефераты

Меҳнат унумдорлигини таҳлил қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

139 KB

Меҳнат унумдорлигини таҳлил қ илиш Режа: 1. Меҳнат унумдорлиги кўрсаткичларини таҳлил қилиш йўналишлари ва вазифалари. 2. Меҳнат унумдорлигининг ўсиш суръатларини аниқлаш 3. Меҳнат унумдорлигини ўсиши бўйича режа бажарилишини таҳлили 4.Меҳнат унумдорлигининг уму м лаштирувчи, хусусий ва ёрдамчи кўрсаткичлари ва уларни ҳисоблаш.

1. Меҳнат унумдорлиги кўрсаткичларини таҳлил қилиш йўналишлари ва вазифалари. Меҳнат унумдорлиги – корхона фаолияти самарадорлигини умумлаштирувчи кўрсаткичдир. Меҳнат унумдорлигини таҳлил қилишнинг асосий мақсади – унинг ўсиш имкониятларини, яъни ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш имкониятларини аниқлашдан иборат. Таҳлил жараёнида қуйидагилар аниқланади:  Меҳнат унумдорлигининг ўсиш суръатлари;  Меҳнат унумдорлигини ўсиши бўйича ички ишлаб чиқариш режаларини бажарилиш даражасини;  Турли омилларнинг меҳнат унумдорлигига таъсир даражасини;  Меҳнат унумдорлигини ишлаб чиқарилган маҳсулот хажмига таъсири. Меҳнат унумдорлиги кўрсаткичларини таҳлил қилиш ички ишлаб чиқариш имкониятларини аниқлашга йўналтирилган. Аниқланган имкониятлардан фойдаланиш натижасида меҳнат унумдорлигини ўсиши қуйидаги йўналишларда амалга оширилади: - Ишловчилар сонининг мутлақ камайиши - Ишлаб чиқарилаётган маҳсулот сифати ва рақобатбардошлигини ошиши; - Талабга эга бўлмаган маҳсулотни ишлаб чиқаришни тўхтатиш. Меҳнат унумдорлиги ўсишининг ички ишлаб чиқариш имкониятларини аниқлаш корхонанинг базис даврдаги фаолиятини ўрганишдан бошланади. Меҳнат унумдорлигини пасайиш сабабларидан бири ишлаб чиқаришнинг ташкилий-техник ривожланиш режасини бажарилмаслигидир. Шунинг учун ташкилий-техник чора-тадбирлар режасининг бажарилишини жорий қилинган чора-тадбирлар сони, ишлаб чиқариш харажатлари хажми,

ҳар бир тадбирдан ҳақиқатдаги олинган иқтисодий самара бўйича баҳолаш муҳимдир. Бундай режа бажарилишини таҳлил қилиш учун жорий қилинганлик ҳақидаги актлардан фойдаланилиб, уларда чора-тадбирлар мазмуни, ишлаб чиқариш ҳаражатлари, жорий қилиш муддатлари, иқтисодий самара кўрсатилган бўлади. Меҳнат унумдорлиги кўрсаткичларини таҳлил қилишнинг вазифалари қуйидагилардан иборат: - меҳнат унумдорлигининг ҳақиқатдаги кўрсаткичларини режа ва базис кўрсаткичларидан фарқ қилиш сабабларини аниқлаш; - у ёки бу четланишларга сабаб бўлган ҳар бир омилни фойдани ўсиши ёки камайишига таъсир қилиш даражасини аниқлаш; - амалга оширилган ташкилий техник чора-тадбирларнинг ҳақиқатдаги самарадорлигини белгилаш; - ишловчиларни ва меҳнат сарфини қисқартиришнинг фойдаланилмаган имкониятларини аниқлаш; - умуман корхона ва унинг бўлинмалари бўйича меҳнат унумдорлиги ҳолатини баҳолаш; - корхона фойдасини ошириш учун аниқланган резервлардан фойдаланиш бўйича ташкилий техник чора-тадбирлар ишлаб чиқиш. Таҳлил учун ахборот базаси бўлиб меҳнат бўйича меҳнат бўйича йиллик ва даврий ҳисоботлар (статистик ва бухгалтерия ҳисоботлари, кадрлар бўлими маълумотлари ва бошқалар) ҳизмат қилади.

2. Меҳнат унумдорлигининг ўсиш суръатларини аниқлаш Меҳнат унумдорлигининг ҳисобот йилидаги ўсиш суръатларини аниқлаш учун уни ошириш бўйича режа бажарилишини ойлар, кварталлар ва йил бошидан ўсиб боришининг якуни бўйича баҳоланади. Корхонада бундай таҳлилни ўтқазиш меҳнат унумдорлиги кўрсаткичларини бажарилмаслиги мумкин бўлган сабабларни ўз вақтида аниқлаш ва ҳисобот йили охирига бу кўрсаткичларнинг бажарилишини таъминлаш учун ўз вақтида бошқарув қарорларини қабул қилиш заруратидан келиб чиқади. Таҳлилда ҳақиқатдаги меҳнат унумдорлиги ўсиш суръти режа ва базис кўрсаткичлари билан таққосланади. Меҳнат унумдорлигининг бир ойдан кўпроқ даврдаги ўсиш суръатлари қуйидаги формула ёрдамида аниқланади: I му; кв = I му 1 · I му 2 · I му 3 (1) I му; йил = I му 1кв · I му 2кв · I му 3кв · I му 4кв (2) Бу ерда : I му; кв – кварталда ме ҳ нат унумдорлиги ўсиши индекси; I му1,2,3 – ҳар бир ой учун меҳнат унумдорлиги ўсиши индекси; I му; йил –бир йил учун меҳнат унумдорлиги ўсиши индекси; I му 1кв- ҳар бир квартал учун меҳнат унумдорлиги ўсиши индекси; Корхонади меҳнат унумдорлигининг ўсиш суръатлари бўйича режа топшириғи бажарилишини назорат қилишдаги асосий йўналиш - йиллик режа бажарилишини ҳисобга олган холда келгуси даврда меҳнат унумдорлигини қанчага ошириш кераклигинианиқлашдир. Мисол. Корхона фаолияти фақидаги маълумотлар асосида учта кварталда меҳнат унумдорлигининг ўсиш суръатлари бўйича режанинг бажарилиш даражасини аниқланг ва тўртинчи кварталда меҳнат

унумдорлигининг йиллик режасини бажариш учун уни қанчага ошириш кераклигини ҳисобланг. 1-жадвал Кўрсаткичлар йил Ш.ж. кварталлар бўйича I II III IV Меҳнат унумдорлигининг режадаги ўсиш суръатлари, % 112,0 102,0 102,5 103,0 104,0 Меҳнат унумдорлигининг ҳақиқатдаги ўсиш суръатлари, % 100,5 101,5 102,0 Меҳнат унумдорлигини режа бўйича ўсиш суръатлари учта квартал учун 1,08 га тенг бўлади (1,02 · 1,025 · 1,03). Ҳақиқатдаги меҳнат унумдорлигини ўсиш суръатлари эса учта квартал учун 1,04 га тенг бўлади (1,005 · 1,015 · 1,02). Меҳнат унумдорлиги ўсиш суръатлари бўйича топшириқнинг бажарилиши учта квартал учун 96,3% ни ташкил қилди (1,04/1,08 · 100). Бу даврда меҳнат унумдорлиги ўсиш суръатлари бўйича топшириқ 3,7% га бажарилмаган (96,3-100). Тўртинчи кварталда меҳнат унумдорлигини қанчага ошириш кераклигини аниқлаш учун қуйидаги формуладан фойдаланамиз: I му 4кв(режа) = I му йил (режа) / I му 1кв(ҳ) I му 2кв(ҳ) I му 3кв(ҳ) (3) Бу ерда: I му 4кв(режа) - 4 кварталда меҳнат унумдорлигини режа бўйича ўсиши; I му йил (режа) - меҳнат унумдорлигини ўсиши бўйича йиллик режа топшириғи; I му 1кв(ҳ) I му 2кв(ҳ) I му 3кв(ҳ) – 1,2,3-кварталларда меҳнат унумдорлиги ўсишини ҳақиқатдаги индекслари.

I му 4кв(режа) = 1,12 / 1,005 · 1,015 · 1,02 = 1,077 Меҳнат унумдорлигини 4 кварталда 7,7 % га (107,7-100) ошириш учун, режа бўйича 4 кварталда 4% бўлганида, корхона меҳнат унумдорлигини ошириш резервларини топиши керак. 3. Меҳнат унумдорлигини ўсиши бўйича режа бажарилишини таҳлили Меҳнат унумдорлигини ўсиши режасининг бажарилиши ой, квартал, ярим йил ва йил бўйича баҳоланади. Ҳақиқатдаги меҳнат унумдорлиги (маҳсулот ишлаб чиқариш) режа ёки базис кўрсаткичлари билан таққосланади. + ΔВ=Вҳ – Вр(б) ; (4) + ΔМУ=Вҳ / Вр(б) · 100-100; (5) Бу ерда: + ΔМУ – меҳнат унумдорлигининг ўзгариши, %; Вҳ – СИПдаги битта ишловчи ёки ишчига нисбатан ҳисобга олинган ҳақиқатдаги ишлаб чиқарилган маҳсулот. Вр – таҳлил қилинаётган даврдаги СИПдаги битта ишловчи ёки ишчига нисбатан режа бўйича маҳсулот ишлаб чиқариш. Вб – базис даврда битта ишловчи ёки ишчининг ҳақиқатдаги ишлаб чиқарган маҳсулоти. Таҳлил жараёнида режага нисбатан ишлаб чиқаришнинг даражаси ва динамикасидаги ўзгаришлар аниқланади, ортиқ бажарилиш ёки орқада

қолиш сабаблари ўрганилади ва режа топшириқларининг асослилиги текширилади. Меҳнат унумдорлигининг умумлаштирувчи кўрсаткичи бўлиб битта ишловчи ёки ишчининг ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чиқариши ҳисобланади. Шунинг учун таҳлил жараёнида ушбу кўрсаткичлар бўйича маълумотлар зарур. Уларни тавсифлаш учун ишлаб чиқаришнинг даражаси ва уни фоизлардаги ўзгариши бўйича абсолют фарқлар белгиланади. Мисол. 10.2-жадвал маълумотлари асосида битта ишловчи ва битта ишчининг меҳнат унумдорлиги ўзгаришини таҳлил қилиш керак. 10.2- жадвал маълумотлари меҳнат унумдорлиги бўйича режа бажарилиши ҳақида умумий хулоса қилиш имконини беради. Режа бўйича битта ишловчига тўғри келадиган ўртача ишлаб чиқаришни 4129,6 дан 4301,9 сўмгача, яъни 4,17 % га ошириш кўзда тутилган, ҳақиқатда эса у 4369,4 сўмга ёки 5,81% га ошган. Шундай қилиб, йиллик меҳнат унумдорлиги режаси битта ишловчига нисбатан 1,6 % га ошиқча бажарилган.

жадвал Меҳнат унумдорлигини ошириш бўйича режанинг бажарилиши Кўрсаткичлар Базис йил Ҳисобот йил Режа бажари - лиши % Таққослаш бўйича абсолют ўзгаришлар +,- % даги ўзгаришлар Режа ҳақиқат Режа базисга нисбата н Ҳақиқатдаги бажарилиш Режа базисга нисбата н Ҳақиқатдаги бажарилиш Базисга нисбата н Режага нисбатан Базисга нисбатан Режага нисбатан Маҳсулот ҳажми, минг сўм 5100 5300 5405 101,98 +200 +305 +105 +3,92 +5,98 +1,98 Ишловчилар сони, киши 1235 1232 1237 100,4 -3 +2 +5 -0,24 +0,16 +0,4 Ишчилар сони, киши 914 924 950 102,8 +10 +36 +26 +1,09 +3,94 +2,80 СИП сонида ишчилар салмоғи 3қ : 2қ 0,74 0,75 0,77 102,7 +0,01 +0,03 +02 +1,35 +4,05 +2,7 Ишловчининг ўртача маҳсулот 4129,6 4301,9 4369,4 101,6 +172,3 +239,8 +67,5 +4,17 +5,81 +1,6

ишлаб чиқариши, сўм 1қ : 2қ Ишчининг ўртача маҳсулот ишлаб чиқариши, сўм 1қ : 3қ 5579,9 5735,9 5689,5 99,2 +156,0 +109,6 -46,4 +2,80 +1,96 -0,8

Битта ишчига тўғри келадиган ўртача ишлаб чиқаришни 5579,9 дан 5735,9сўмгача ёки 2,80%га ошириш режалаштирилган, ҳақиқатда эса у 5689,5 сўмга, яъни атиги 1,96%га ошди. Бу эса битта ишнинг меҳнат унумдорлиги режаси 99,2% га бажарилганлигидан далолат бериб, режа кўрсаткичи 0,8 % га бажарилмаган. Битта ишчининг ишлаб чиқаришини тайёрланаётган маҳсулот хажмига таъсирини аниқлаймиз. Ишлаб чиқарилаётган маҳсулотнинг ҳақиқатдаги хажмларига эришиш учун ишчилар қуйидагича талаб қилинган:  базис даврдаги ишлаб чиқариш бўйича – 969 киши (5405000 : 5579,8);  режадаги ишлаб чиқариш бўйича – 942 киши (5405000 : 5735,9);  ҳақиқатда ишлаган 950 киши. Ҳисоб-китоблардан кўринадики, режада меҳнат унумдорлигини ошиши резервларидан фойдаланиш ҳисобига 27 та ишчининг шартли тежалиши кўзда тутилган (969 – 942), ҳақиқатда эса у 19 тани ташкил қилган (969 -950). Шундай экан, корхонада режалаштирилган битта ишчига ишлаб чиқаришни ошириш резервлари 70 % га фойдаланилган (19 : 27·100) ёки (1,96 : 2,80·100). Битта ишчига тўғри келадиган ишлаб чиқариш режасининг бажарилмаганлик сабабларини аниқлаш учун чуқур таҳлил қилиш ва ҳар бир омил бўйича меҳнат унумдорлигини ўсиши резервларини синчиклаб ўрганиш зарур. 4.Меҳнат унумдорлигининг уму м лаштирувчи, хусусий ва ёрдамчи кўрсаткичлари ва уларни ҳисоблаш. Хўжалик юритишнинг бозор тизимига ўтилиши муносабати билан миллий ҳисоб тизими жорий қилинди. Ана шу тизим асосида ялпи ички маҳсулот ҳажмларининг кўрсаткичлари бутун иқтисодиёт бўйича ҳамда унинг барча тармоқлари, шу жумладан, номоддий соҳа бўйича ҳам ҳисоблаб чиқарилади.

Бу эса, маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмларидан ички истеъмолни ажратиб чиқариш ва кўрсаткичларни йириклаштирилган вақтда такроран ҳисоблашни камайтириш имконини беради. Меҳнат унумдорлигини таҳлил жараёнида уму м лаштирувчи, хусусий ва ёрдамчи кўрсаткичлар тизими қўлланилади. Умумлаштирувчи кўрсаткичларга бир ишчининг ишлаб чиқарган ў ртача йиллик, ў ртача кунлик ва ўртача соатлик маҳсулоти, шунингдек, бир ишловчига т ўғ ри келадиган ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чи қ аришнинг қ иймат ифодасидаги кўрсаткичлари киради. Меҳнат унумдорлигини қўйидаги усуллар орқали ҳисоблаш мумкин. Булар норматив, Дельфий методи, кўп омилли ва кўп мезонли услублар. Дельфий методида норматив методдан ташқари стратегик режалаштириш муаммоларининг истиқболини ҳал қилишда ишлатилади. Кўп факторли методда эса ҳисобот маълумотларига асосланади унда коэффициентлар, индекслардан фойдаланилади. Кўп омилли услубни ишлатишдан мақсад, фирмадаги меҳнат унумдорлигининг умумий ўлчовини аниқлаш, маҳсулдорлик кўрсаткичларининг ўсиш динамикасини таъминлашдан иборат. Бундан ташқари бу усул молиявий ҳисобот тайёрлаш, фойда миқдорива меҳнат унумдорлиги ўсишидаги силжишларга баҳо бериш, уни ўлчашдаги фарқларни аниқлаш учун фойдаланилади. Меҳнат унумдорлигини аниқлаш орқали биз стратегик режалаштириш, ишлаб чиқариш қувватларидан фойдаланиш, маҳсулотни сотиш, харажатларни тартибга солиш, нархни шакллантириш, ходимлар сонини ва маҳсулот сифатини бошқаришни амалга оширган бўламиз. Кўп мезонли усул одатда юқоридаги икки усул биргаликда қўлланилган бўлади, унда мезонларни аниқлаш, уларни нисбатан баҳолаш, натижаларни бирлашган ҳолда таққослаш амалга оширилади. Хусусий кўрсаткичлар бу муайян турдаги маҳсулот бирлигини ишлаб чи қ ариш учун вақт сарфи (маҳсулотнинг меҳнат сиғими) ёки бир киши бир кунда ёхуд бир киши – бир соатда муайян турдаги натурал маҳсулот ишлаб чи қ аришга сарфлаган ва қ т кўрсаткичларини ифодалайди. Ёрдамчи

кўрсаткичлар муайян иш турининг бирлигига ёки вақт бирлиги ичида бажарилган ишлар ҳажмига сарфланган ва қ тни тавсифлаб беради. Меҳнат унумдорлигининг анча умумлашган кўрсаткичи бир ходимнинг ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чикаришидир. Унинг ҳажми фақат ишчиларнинг маҳсулот ишлаб чиқаришигагина эмас, балки уларнинг саноат ишлаб чиқариш персонали умумий сонидаги салмоғига, шунингдек, уларнинг ишлаган кунлари ва иш кунининг қанча давом этишига ҳ ам боғлиқ бўлади. Бунда ходимнинг ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чиқариши қуйидаги омиллар кўпайтмасига тенглиги келиб чиқади: ЙМ = ХС х К х Д х СМ Мазкур омилларнинг санот ишлаб чиқариш персоналининг ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чиқариш даражаси ўзгаришига таъсирини мутлоқ фар қ лар усули билан ҳисоблаб чиқамиз. 10.3 ва 10.4- жадвал маълумотларига қараганда, корхона ходимининг ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чиқариши режадагидан 19 млн.сўмлик (499- 480) к ў пдир. Ў ртача йиллик саноат маҳсулоти ишлаб чиқариш персонали умумий сонида ишчилар улуши ортганлиги муносабати билан 10 миллион сўмлик ва ишчиларнинг ўртача соатлик ишлаб чиқариши ортганлиги сабабли 40 миллион сўмлик кўпайган. Унинг даражасига иш вақтининг режадан ташқари бутун кун бўйи ва смена ичида бекор сарф б ў лиши салбий таъсир кўрсатган, натижада у тегишли равишда 22,27 ва 8,83 миллион с ў млик камайган. Шу сабабли та ҳ лилни ана шу йўналишда чуқурлаштириш лозим.

жадвал Ишлаб чиқариш корхонасида меҳнат унумдорлигини омиллар асосида таҳлил қилиш. Кўрсаткичлар Режа Ҳақиқат Фар қ, + - Маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми(млн.сўм) 960 1008 +48 Ўртача рўйхатдаги лар сони: Саноат ишлаб чиқариш персонали (СИП) Асосий ишчилар (АИ) 200 160 202 165 +2 +5 Саноат ишлаб чиқариш персонали умумий сонида ишчилар салмоғи (ХУ),% 80 81,68 +1,68 Бир йилда бир ишчи ишлаган кунлар (ИК) 220 210 -10 Иш кунининг ўртача давомийлиги (Д),соат 7,95 7,8 -0,15 Ишланган вақтнинг умумий миқдори: Барча ишчилар бир йилда (Т); киши-соат Шу жумладан, бир ишчи; киши-соат 279840 1749 270270 1638 -9570 -111 Ўртача йиллик ишлаб чиқариш(млн.сўм) Бир ишловчи(ЙМ) Бир ишчи(ЙМ) 4,8 6,0 4,99 6,10 0,19, 0,10 Ишчининг ўртача кунлик маҳсу л от ишлаб чиқариши (КМ) минг сўм 3,43 3,72 0,29 Ишчининг ўртача бир соатда маҳсулот ишлаб

чиқараши (СМ) сўм 273 291 18 Унумсиз вақт сарфи(ТУ)минг сўм - 1367 - ФТТ тадбирларни жорий қилиш ҳисобига режадан ташқари тежалган вақт(Тт)минг киши -соат - 8500 - Таркибий силжишлар натижасида товар- маҳсулот қийматининг ўзгариши, млн.сўм - 2300 - жадвал Ходимларнинг ўртача маҳсулот ишлаб чиқариш даражасига омилларнинг таъсир кўрсатишини мутлақ фарқлар усули билан ҳисоблаш. Омиллар Ҳисоблаш алгоритми  ЙМ,млн.с ў м СИТ умумий сонида ишчилар улушининг ўзгариши  ЙМу =  Уд ∙ ЙМреж = 0,0168 ∙ 600 = +10,08 Йилига битта ишчи ишлаган кунлар сонининг ўзгариши  Йм у = УД ҳ ∙  К ∙ КМреж= 0,8168 ∙ (-10) ∙2,73 = -22,27 Иш куни давом этишининг ўзгариши  Йм у =УД ҳ ∙ Кф ∙  Д ∙ Смреж= 0,8168 ∙ 210 ∙ (-0,5) ∙ 0,34305=-8,83 Ўртача соатлик маҳсулот ишлаб чиқаришининг Ўзгариши  Йм у =УД ҳ ∙ К ҳ ∙ Д ҳ ∙  СМ= 0,8168 ∙ 210 ∙ 7,8 ∙ 0,02991=+40.03 Жами 19,01 Ишчининг ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чиқаришининг ўзгариши ҳам худди шундай та ҳ лил қилинади, у битта ишчининг йил давомида ишлаган кунлари сонига, иш кунининг ў ртача давом этиши ва ў ртача соатлик ма ҳ сулот ишлаб чи қ аришига бо ғ лиқ б ў лади:

ЙМ = К х Д х СМ. Мазкур омилларнинг таъсирини мутла қ фар қ лар усули билан ҳ исоблаб чи қ амиз:  ЙМк=  К*Дреж*Смреж=-10*7,9580,34305=-27,27 млн.сўм  ЙМк=К ҳ *  Д*Смреж=210*(-0,15)*0,34305=-10,81 млн.с ў м  Ймсм=К ҳ *Дф*  СМ=210*7,8*0,02991=48,99 млн.с ў м Жами: +10,91 млн.с ў м Ме ҳ нат уну м дорлигининг асосий к ў рсаткичларидан бири ў ртача соатлик, ў ртача кунлик, ў ртача йиллик ма ҳ сулот ишлаб чи қ ариши ў згариши албатта та ҳ лил этилади. Ў ртача соатлик ма ҳ сулот ишлаб чи қ аришни та ҳ лил қ илиш учун профессор Н.А Русак томонидан ишлаб чи қ илган усулдан фойдаланамиз. Унга к ў ра, бу к ў рсаткичнинг ҳажми ма ҳ сулот серме ҳ натлилигининг ў згариши ва унга қ иймат ба ҳ оси бериш билан бо ғ лиқ омилларга ало қ адордир. Омилларнинг биринчи гуру ҳ ига ишлаб чи қ аришнинг техникавий даражаси, ишлаб чи қ аришни ташкил этиш, яро қ сиз ма ҳ сулот ва тузатиш билан бо ғ лиқ ва қ тнинг унумсиз сарф б ў лиши каби омиллар киради. Иккинчи гуру ҳ га ма ҳ сулот ишлаб чи қ ариш ҳ ажмининг қ иймат ба ҳ осида ў згариши билан бо ғ лиқ б ў лган омиллар киради. Мазкур омилларнинг ў ртача соатлик ма ҳ сулот ишлаб чи қ аришга таъсирини ҳ исоблаш учун занжирли қ ўйиб чи қ иш усулидан фойдаланилади. Ў ртача соатлик ма ҳ сулот ишлаб чи қ ариш биринчи шартли к ў рсаткич режа билан қ иёсланадиган шароитда ҳ исоблаб чи қ илиши лозим. Бунинг учун товар-ма ҳ сулот ишлаб чи қ аришнинг ҳ а қ и қ ий ҳ ажми таркибий силжишлар (^Мчтар) ва кооператив ма ҳ сулот етказиб бериш (^МЧкм) натижасида унинг ў згаришига тузатишлар киритиш, ишланган ва қ т ми қ дорини эса унумсиз сарфланган ва қ тга (Т у ) ва ФТТ тадбирларини жорий қ илишда тежаб қ олинган режадан таш қ ари ва қ тга (Т т ) т ўғ рилаш ва уни олдиндан ани қ лаш керак б ў лади.

Ҳ исоблаш алгоритми: См шарт = (100800-2300)/(270270)=355,08 Агар олинган натижани режадаги натижа билан та ққ осланса, ме ҳ натни ташкил этиш я х шиланиши муносабати билан ме ҳ нат интесивлиги ҳ исобига ў ртача соатлик ма ҳ сулот ишлаб чи қ ариш ў згарганлиги ни билиб оламиз, чунки қ олган шартлар режадаги шартларга я қ инлаштирилган: См шарт = 355,08 - 343,05=+12,03 минг с ў м Иккинчи шартли к ў рсаткич биринчисидан шу билан фар қ қ иладики, уни ҳ исоблаш ва қ тида ме ҳ нат х аражатлари (Т Т ) га қ араб тузатиш киритилмайди: См шарт II =(МЧ ҳ +МЧтар):(Тф-Ту)=(100800-2300) : (270270-1367) =366,3 минг с ў м Олинган натижа билан аввалги натижа ў ртасидаг и фар қ ФТТ тадбирларини жорий этиш муносабати билан режадан таш қ ари фар қ тежалиши ҳ исобига ў ртача соатлик ма ҳ сулот ишлаб чи қ аришининг ў згарганлигини к ў рсатади: Смшарт = 366,3 - 355,08 = + 11,22 минг сўм Учинчи шартли к ў рсаткич иккинчи шартли к ў рсаткичдан шу билан фар қ қ иладики, махражга унумсиз ва қ т сарфи билан тузатиш киритилмайди: СМ шартIII = (МЧ ҳ +Мчтар) : Тф = (100800-2300) : 270270 =364,45 минг с ў м Учинчи ва иккинчи шартли к ў рсаткич ў ртасидаги фар қ унумси з ва қ т таъсирининг ў ртача соатлик ма ҳ сулот ишлаб чи қ ариш даражасига таъсир к ў рсатишини акс эттиради: СМ ту = 364,45 - 366,3 = -1,85 минг сўм. Агар учинчи шартли кўрсаткични ҳа қ и қ ий к ў рсаткич билан таққосласак, ма ҳ сулот иш л аб ч и қаришдаги таркибий силжишлар ҳ исобига ўртача соатлик маҳсулот ишлаб чиқариш қанчалик ўз гарганлигини к ў рамиз:

СМ тар = 372,96 –364,45 = 8,51 минг сўм Шундай қилиб, учинчи омилдан ташқари барча омиллар корхона ишчилари меҳнат унумдорлигига ижобий таъсир кўрсатади. Омиллар баланси:12,03+11,22-1,85+8,51=29,91 минг с ў м Омилл а рнинг ў ртача ма ҳ сулот ишлаб чиқариш даражасига таъсирини ў рганишда ў заро боғланган регрессив таҳлил усуллари катта роль ўйнайди. Ўртача соатлик м а ҳсулот ишлаб чи қариш ўзг арш и нинг к ў п омилли ўз аро боғланган усулига қуйидаги омилларни киритиш мумкин:меҳнат жамғарма билан ёки энергия билан таъмин этилганлиги, асМАВЗУ-ускуналарнинг ў ртача ҳизмат муддати, кўпгина регрессияли тенгламалар коэффициентлари ҳар омил к ў рсаткичи мутлақ ифодадаги бирликка ў згарганда ў ртача соатлик маҳсулот ишлаб чиқариш неча с ў мга ў з гарганлигини к ў рсатади. Ишчиларнинг ў ртача йиллик ма ҳс улот ишлаб чиқариши ана шу омиллар таъсирида қандай ўзгарганлигини билиш учун олинган ўртача соатлик маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ўсишини битта ҳақиқатда ишланган киши-соат миқдорига кўпайтириш зарур: ЙМ ХИ = СМ ХИ х УД ҳ Улар ходим ишлаб чиқарган ўртача соатлик маҳсулотга таъсирини аниқлаш учун ишларнинг ў ртача йиллик ма ҳ сулот ишлаб чиқаришининг ўсишини саноат ишлаб чи қ ариш персонали умумий сонидаги ишчилари ҳақиқий салмоғига к ў пайтириш керак: ЙМ ХИ =СМ ХИ х УД ҳ Ана шу омиллар таъсирини ҳисоблаш учун ходимнинг вақт омили ҳисобига ўртача соатлик маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ўсишини саноат ишлаб чи қ ариш персонали ҳа қ и қ ий ў ртача р ў йхат сонига к ў пайтириш керак: МЧ хи = ЙМ ХИ х СИП ҳ ёки вақт омили ҳ исобига ўртача соатлик маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ўзгариши иш кунининг ҳ а қ и қ ий давом этишига, битта ишчининг бир йил

мобайнида ишлаган кунлар сонига, ишчиларнинг умумий ходимлар сонидаги ва корхона ходимларининг ўр та ч а р ў йхат сонидаги салмо ғ ига кўпайтириш лозим: МЧ ХИ = СМ хи х Д ҳ х К ҳ х УД ҳ х СИП

Хулоса Меҳнат унумдорлигининг ўсиши – Ялпи ички маҳсулот ўсишида ҳал қилувчи омил ҳисобланади. Меҳнат унумдорлигининг нафақат ижтимоий балки иқтисодий моҳиятга ҳам эга. Меҳнат унумдорлиги маҳсулот ҳажмининг сарфланган иш вақтига нисбати билан ва, аксинча иш вақтининг маҳсулот ҳажмига нисбати меҳнат сиғими билан аниқланади. Умумлаштирувчи кўрсаткичлар - бу битта ишчининг ишлаб чиқарган ўртача йиллик, ўртача кунлик ва ўртача соатлик маҳсулоти, шунингдек, битта ишловчига тўғри келадиган ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чиқаришнинг қиймат ифодасидир. Хусусий кўрсаткичлар - бу муайян турдаги маҳсулот бирлигининг ишлаб чиқариш учун вақт сарфи ёки бир киши- кунида ёхуд бир киши- соатда муайян турдаги натурал ифодада маҳсулот ишлаб чиқаришга сарфланган вақт. Меҳнат унумдорлигининг анча умумлашган кўрсаткичи бир ходимнинг ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чикаришидир. Ёрдамчи кўрсаткичлар - муайян иш турининг бирлигига ёки вақт бирлиги ичида бажарилган ишлар ҳажмига сарфланган вақтини тавсифлаб беради.

Адабиётлар рўйхати 1. Абдураҳмонов К.Х., Шарифулина Т.А. «Экономика и социология труда» Учебная пособие. М.: - 2002. 2. Абдураҳмонов Қ .Х. «Меҳнат иқтисодиёти (назария ва амалиёт)» Дарслик. – Т.: «Меҳнат» 2004. 3. Басовский Л.Е. Теория экономического анализа. Учебная пособие. – М.: «Инфра-М.» 2001 4. Зайцев Н.Л. Экономика организации. Учебник – М.: «Экзамен», 2004 5. Макконнелл К.Р., Брю С.Л. Экономикс. 14-е издание – М.: «Инфра-М», 2002 6. Под общей ред. Волгина Н.А., Одегова Ю.Г. Экономика труда (социально- трудовые отношения) –М.: «Экзамен», 2002 7. Холмўминов Ш.Р. ва бошқалар «Меҳнат кўрсаткичлари таҳлили. Ўқув қўлланма. –Т.: Адабиёт жамғармаси нашриёти. 2004. 8. Ҳасанов Н.Х. ва бошқалар Корхоналарда иш ҳақи. «Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси» Тошкент 2003. 9. Ерохина Р.И. Самраилова Е.К. Анализ и моделирование трудовых показателей на предприятии М., «МИК» 2000.

Похожие

Меҳнат унумдорлигини ошириш омиллари ва манбаларини таҳлил этиш

Корхоналарнинг меҳнат ресурслари ва меҳнатга ҳақ тўлашни таҳлил қилиш

Меҳнат кўрсаткичларини таҳлил этиш методлари

Меҳнат жамоаси аъзоларининг ижтимоий ҳимоя қилинишини таҳлил этиш

Иқтисодий таҳлил тизимида меҳнат кўрсаткичларининг ўрни ва роли