Меҳнат бозори инфратузилмаси фанининг моҳияти, предмети ва мазмуни - Экономика - Рефераты

Меҳнат бозори инфратузилмаси фанининг моҳияти, предмети ва мазмуни

Загружено в:

16.03.2024

Скачано:

0

Размер:

119.5 KB

Меҳнат бозори инфратузилмаси фанининг моҳияти, предмети ва мазмуни Режа: 1. Меҳнат бозори инфратузилмаси категориясининг мазмуни ва моҳияти 2. «Меҳнат бозори инфратузилмаси» фанининг мақсади, вазифалари, предмети ва тамойиллари 3. Меҳнат бозори инфратузилмасининг даражавий бўлимлари 4. Меҳнат бозори инфратузилмаси категориясининг мазмуни ва моҳияти

Бозор муносабатлари тизимида меҳнат бозори муҳим ўринни эгаллайди. Мана шу бозорда меҳнатга қобилиятли кишилар ва давлат бирор бир жамоа ва хусусий ташкилотларнинг номидан иш кўрувчилар ва иш берувчиларнинг манфаати тўқнаш келади. Меҳнат бозорида вужудга келадиган муносабатлар яққол ифодаланган ижтимоий-иқтисодий хусусиятга эга бўлиб, улар мамлакат аҳолиси кўпчилигининг муҳим эҳтиёжларига дахлдор бўлади. Меҳнат бозори механизми орқали аҳолининг иш билан бандлиги ва меҳнатга ҳақ тўлаш даражалари белгиланади. Меҳнат бозорида рўй бераётган жараёнларнинг жиддий оқибати ишсизлик бўлиб, у умуман олганда салбий ҳодиса ҳисобланса ҳам, лекин амалда жамият ҳаётининг муқаррар натижасидир. Аҳолининг иш билан бандлиги унинг такрор ишлаб чиқарилиши учун зарур шартдир, чунки кишиларнинг турмуш даражаси, кадрларни танлаш, тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини оширишга, уларни ишга жойлаштиришга, ишдан маҳрум бўлиб қолган кишиларни моддий жиҳатдан қўллаб-қувватлаб туришга сарфланадиган харажатларнинг барчаси ана шу аҳолининг иш билан бандлигига боғлиқдир. Шунинг учун ҳам аҳолининг иш билан бандлиги, ишсизлиги, меҳнат фаолияти учун зарур ресурслар ва умуман меҳнат бозори сингари муаммолар мамлакат иқтисодиёти учун долзарб бўлиб, улар тармоқлараро функционал тизим ҳисобланади. Республикамизда бозор ислоҳотлари жараёнларини авж олдириш ҳозирги кунда меҳнат бозори субъектларининг янги меҳнат тузилмаларига бўлган қизиқишларини ва янги мақсадлари шаклланиши жараёнлари фаол авж олишига олиб келмоқда ҳамда ишчи кучига бўлган талаб ва таклиф шаклланишини юзага келтирмоқда. Бир вақтнинг ўзида меҳнат бозори субъектларининг ўзаро алоқаларини жамоа-шартномавий ва норматив- ҳуқуқий базаларини доимий ривожлантириш, меҳнат бозори инфратузилмаларини келгусида ривожлантиришни талаб қилади. Бозор муносабатлари шароитида ҳар қандай иқтисодий муносабатнинг ташкилий- иқтисодий базасиз амалга ошириш самарасиздир. Шунинг учун ҳам меҳнат бозори инфратузилмасидаги иш фаолиятини ташкил қилиш асосларини илмий асосда ёритиш самарали меҳнат

бозори шаклланиши ва ривожланишининг ижтимоий-иқтисодий аҳамиятини оширади. Меҳнат бозорини тўлиқ ишлаши учун ривожланган инфратузилмани шакллантириш лозим. Меҳнат бозори фаолият кўрсатишининг сифат кўрсаткичларини энг муҳим мезони унинг инфратузилмасининг ривожланиш даражасидир. Инфратузилма иқтисодиётда турли хўжалик тизимлари ва бу тизимлардаги асосий субъектлар ўртасида фаол ўзаро алоқадорликни таъминлаш учун шарт-шароит яратиши зарур. Меҳнат бозори инфратузилмасининг моҳиятини ёритиб беришда кўпгина илмий адабиётларда меҳнат бозори инфратузилмаси иш билан бандликка кўмаклашувчи давлат ва нодавлат муассасалар тизимини, корхона ва фирмаларнинг кадрларга хизмат кўрсатиш бўлимларини, жамоат ташкилотлари ва жамғармаларини, меҳнат бозоридаги талаб ва таклиф ўртасидаги самарали ўзаро алоқадорликни таъминлашни ўз ичига олувчи меҳнат бозори таркибий қисми сифатида ифодаланади. Баъзи иқтисодчи олимларнинг қарашларида меҳнат бозори инфратузилмаси моҳиятини ифодалашда қуйидаги таърифларни учратиш мумкин: «касбга тайёрлаш ва қайта тайёрлаш, бандлик жамғармалари, реклама билан шуғулланувчи фирмалар ва бошқалар» 1 . Д.С.Чернейконинг фикрича: «меҳнат бозоридаги жами иқтисодий, ҳуқуқий ва бошқарув институтлари, ташкилотлар ва фаолият турлари унинг функцияларини амалга оширилишида кўмаклашиши зарур» 2 . Шунингдек, Варфоломеева О.А. таъкидлайдики: «Меҳнат бозори инфратузилмаси - бандликка кўмаклашувчи институтлар тизими ва бошқариш механизмлари сифатида меҳнат бозорида ишчи кучига талаб ва таклиф ўртасидаги иқтисодий жиҳатдан фойдали ўзаро ҳамкорликни таъминловчи тизимдир». Меҳнат бозори инфратузилмасининг ижтимоий-иқтисодий моҳиятини ёритиб беришда Абдураҳмонов Қ.Х. аниқ таърифни берган. Унга мувофиқ меҳнат бозори инфратузилмаси - давлат муассасаларини, иш билан бандликка

кўмаклашувчи нодавлат тузилмаларини, корхона ва фирмаларнинг кадрлар хизматини, жамоат ташкилотлари ва жамғармаларини, иш кучини талаб ва таклиф қилиш ўртасидаги энг самарали ўзаро ҳамкорликни таъминловчи норматив-ҳуқуқий муҳитни ўз ичига олади, улар ишчи кучига эҳтиёж билан таклиф ўртасидаги энг самарали ўзаро ҳамкорликни таъминлайди. Меҳнат бозори инфратузилмасининг моҳиятини ёритиб беришда унинг қўйидаги ўзига хос хусусиятларини кўрсатиб ўтиш зарур : 1. Меҳнат бозори инфратузилмаси - бу кўп функцияли тизим бўлиб, аҳолининг иш билан бандлигини таъминлаш ва ижтимоий ҳимоялашнинг турли хил ташкилий шакл ва усулларидан фойдаланишни ўз ичига олади; 2. Меҳнат бозори инфратузилмасидаги институтлар ва ташкилотлар меҳнат бозорини бошқаришда ҳуқуқий, молиявий - иқтисодий ва ахборот механизмларини юзага келтиради; 3. Инфратузилма таркибидаги (аҳолининг иш билан бандлигига кўмаклашувчи) объектлар ва механизмлар меҳнат бозорининг самарали шаклланиши ва ривожланиши учун қўлай шарт-шароитларни яратилишига қаратилмоғи зарур. Меҳнат бозори инфратузилмасининг моҳиятини қуйидагича талқин этилади: меҳнат бозори инфратузилмаси - бу иш билан бандликка кўмаклашувчи давлат ва нодавлат муассасаларини, корхона ва фирмалардаги кадрлар бўлимларини, жамоат ташкилотлари ва жамғармаларини, ишчи кучини талаб ва таклиф қилиш ўртасидаги нисбатларни бевосита тартибга солувчи ва ўзаро ҳамкорликни таъминловчи норматив-ҳуқуқий, молиявий-иқтисодий ва ахборот механизмлари муҳитини ўз ичига олувчи меҳнат бозорининг таркибий қисмидир. Меҳнат бозори инфратузилмаси институтлар тизими сифатида, давлат ва нодавлат иш билан бандликка кўмаклашувчи тузилмалар ва механизмлар, меҳнат бозори шаклланиши ва ривожланиши учун ҳуқуқий, молиявий ва иқтисодий жиҳатдан тартибга солишда қўлай шарт-шароитларни таъминлайди.

«Меҳнат бозори инфратузилмаси» фанининг мақсади, вазифалари, предмети ва тамойиллари Бозор муносабатлари ривожланиши шароитида ҳар қандай иқтисодий муносабатнинг ташкилий-иқтисодий базасиз амалга ошиши мушкул. Меҳнат муносабатлари амалга ошишининг шундай асослари биринчи навбатда қандай даражадаги инфратузилманинг мавжудлиги, инфратузилманинг меҳнат муносабатларининг барқарор ривожланишига ижобий таъсири, меҳнат соҳасидаги ҳуқуқ ва кафолатларнинг амалга ошишида кўмак ва имкон бериши билан белгиланади. Шунинг учун ҳам меҳнат бозорининг тўлақонли фаолият кўрсатиши учун унинг инфратузилмасини ривожлантириш керак. Меҳнат бозори инфратузилмаси - иш берувчи ва ёлланувчи ўртасидаги энг самарали ўзаро ҳамкорликни таъминлайдиган давлат, нодавлат, жамоат ташкилотлари ва жамғармалари кабилардир. Инфратузилма иш кучининг баҳоси, меҳнат шароити, ходимларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш хусусида иш берувчи билан ходим ўртасидаги муносабатларни тартибга солиш, шунингдек, меҳнат бозорида иш берувчилар билан ёлланма ходимлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш жараёнларини ташкил этиши ва тартибга солиши лозим. Иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш жараёнини бошдан кечираётган мамлакатлар сингари Ўзбекистонда ҳам меҳнат бозорини самарали бошқариш ва унинг инфратузилмасини ривожлантириш билан боғлиқ ечимини топиш лозим булган бир қатор муаммолар мавжуд. Уларнинг асосийлари сифатида меҳнат бозори инфратузилмаси ривожланишининг мезонлари ва кўрсаткичларини аниқлаш, давлат иш билан бандлик хизмати фаолиятининг самарадорлигини таъминлаш, нодавлат иш билан бандлик хизматларини яратиш, меҳнат бозорида ҳудудий ахборот тизимларини такомиллаштириш, меҳнат бозори инфратузилмасининг ривожланиш истиқболларини белгилаш каби муаммоларни алоҳида қайд этиб ўтиш лозим. Фаннинг мақсади - бозор муносабатлари ривожланиши шароитида республикамизда меҳнат бозори инфратузилмаси ривожланиши бўйича илмий асосланган таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.

Фаннинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: - меҳнат бозори инфратузилмасининг ижтимоий-иқтисодий моҳиятини ёритиб бериш ҳамда унинг элементлари ва функцияларини аниқлаш; - меҳнат бозори инфратузилмаси ривожланишининг ижтимоий- иқтисодий тамойилларини ишлаб чиқиш; - меҳнат бозори инфратузилмаси таркибий қисмлари ва уларнинг ўзаро алоқадорлигини аниқлаш; - меҳнат бозори инфратузилмаси ривожланиш мезонлари ва кўрсатгичларини таклиф этиш; - меҳнат бозори инфратузилмаси ривожланиш ҳолатини таҳлил этиш ва унга таъсир этувчи омилларни аниқлаш; - нодавлат иш билан бандлик хизматлари фаолиятларининг асосий йўналишларини аниқлаш; - давлат иш билан бандлик хизмати фаолиятининг самарадорлигини баҳолаш усулларини ишлаб чиқиш; - меҳнат бозорида ҳудудий ахборот тизимини такомиллаштиришнинг асосий йўлларини аниқлаш; - меҳнат бозори инфратузилмаси ривожланишининг истиқболлари бўйича хулоса ва тавсиялар ишлаб чиқиш. Фаннинг предмети - меҳнат бозори инфратузилмаси субъектларининг фаолиятида амалга ошадиган ижтимоий-иқтисодий муносабатлар мажмуаси. Меҳнат бозорини тартибга солиш билан боғлиқ бўлган ташкилий- ҳуқуқий ва тузилмавий шарт-шароитлар меҳнат бозори инфратузилмаси ривожланишининг қуйидаги асосий тамойилларини тўлиқ амалга тадбиқ этган ҳолда, мазкур бозорни шаклланишига самарали таъсир кўрсатади: • меҳнат ва иш билан бандликда эркинликни таъминлаш. Инсонга ижтимоий меҳнатда қатнашиши ёки қатнашмасликни танлаш устувор ҳуқуқи берилиши; • иш кучини талаб ва таклиф қилиш ўртасидаги энг самарали ўзаро ҳамкорликни таъминловчи норматив-ҳуқуқий механизмни яратиш; • иш билан бандлик бўйича ягона давлат сиёсатини амалга ошириш. Иш

билан бандлик бўйича давлат сиёсатининг атрофида ҳамма даражадаги маъмурий ҳудудларнинг аҳолини иш билан таъминлаш фаолиятидаги мустақиллигини ҳисобга олиб ягона умумдавлат иш билан бандлик сиёсатини юритиш; • иш билан бандликни таъминлаш бўйича назорат. Иш билан бандликни таъминлаш бўйича чора-тадбирларни амалга оширишда касаба уюшмаси, тадбиркорлар ассоциациясининг бошқарув органлари билан ҳамкорликда назоратни амалга ошириш; • ижтимоий меҳнат муносабатларини тартибга солишда уч томонлама ижтимоий ҳамкорлик (ҳукумат, касаба уюшмалари вакиллари ва тадбиркорлар вакиллари); • иш ҳақи ва бошқа қо нуний даромадлар чегарасини Ўзбекистон Республикаси Конституциясида белгиланган “кун кечириш учун зарур миқдордан кам бўлмаслик” ка риоя қилган ҳолда эркин белгилаш. Меҳнат бозори инфратузилмасининг даражавий бўлимлари Меҳнат бозори инфратузилмаси иқтисодиёт ва бошқарув соҳасида турли даражалардаги субъектлар сифатида қўйидагилардан иборат: 1. Халқаро ташкилотлар, масалан, Халқаро Меҳнат Ташкилоти, турли мамлакатлар меҳнат бозорларидаги фаолиятлари бўйича координацияни амалга оширади. Бозор иқтисодиёти шароитида ижтимоий-меҳнат муносбатларини бошқариш ва тартибга солиш ижтимоий жараёнлар билан боғлиқ туб ўзгаришларни юзага келтиради. Халқаро Меҳнат Ташкилотининг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: ижтимоий меҳнат муаммоларини ҳал қилишга қаратилган халқаро сиёсат ва дастурларни ишлаб чиқиш; мазкур сиёсатни амалга ошириш мақсадида Конвенциялар ва Тавсиялар тарзида меҳнат нормаларини яратиш ва қабул қилиш;

иштирок этувчи мамлакатларга ижтимоий-меҳнат муаммоларини ҳал қилишда (техникавий ва бошқа ҳамкорлик) ёрдам бериш; инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш (меҳнат қилиш ҳуқуқи, бирлашиш ҳуқуқи, мажбурловчи меҳнатдан, камситишдан ҳимоя қилиш ва бошқалар); меҳнаткашларнинг турмуш даражасини яхшилаш учун камбағалликка қарши кураш олиб бориш, ижтимоий таъминотни ривожлантириш; меҳнат шароитларини ва ишлаб чиқариш муҳитини яхшилаш, хавфсизлик техникаси ва меҳнат гигиенаси дастурларини ишлаб чиқиш, атроф муҳитни муҳофаза қилиш ва тиклаш; меҳнаткашлар ва тадбиркорлар ташкилотларига уларнинг ижтимоий меҳнат муносабатларини тартибга солиш соҳасида ҳукумат билан биргаликда олиб борадиган ишларида ёрдам бериш; меҳнаткашларнинг энг ночор гуруҳларини: хотин-қизлар, ёшлар, ногиронлар, кекса кишилар, келгинди (меҳнат) кишиларини муҳофаза қилиш чора- тадбирларини ишлаб чиқиш. Юқорида келтирилган вазифалар Халқаро Меҳнат Ташкилотининг асосий вазифалари ҳисобланади. Халқаро Меҳнат Ташкилотининг барча халқаро ташкилотлардан фақат ўз ишининг мазмуни билан эмас, шу билан бирга унинг уч томонлама тузилиши билан ҳам фарқ қилади. Бу ташкилотнинг барча даражаларида мамлакатлар номидан ҳукуматлар, меҳнаткашлар ва тадбиркорлар ташкилотлари, хусусан, Ўзбекистон вакиллари ҳам иштирок этадилар, улар баравар ҳуқуқларга эгадирлар. Уларнинг мулоқотлари, мунозаралари, ва қарорлар қабул қилиши ижтимоий битимлар тузиш жараёнида манфаатларни ўзаро ҳисобга олишни ва битимларга эришишни назарда тутади. Турли- туман кўпинча эса бутунлай қарама-қарши манфаатларни келишиб олиш жуда мураккаб ва қийин иш ҳисобланади, бу эса ташкилотнинг тузилиши хусусиятларини белгилаб беради. 2. Меҳнат бозори инфратузилмаси субъекти сифатида давлатнинг роли. Давлат иқтисодиётнинг давлат секторида тадбиркор сифатида ҳам, кўпгина инвестицион дастурларни амалга ошириш субъекти сифатида ҳам намоён бўлади.

Давлатнинг қонун чиқарувчи органлари қонунларни ишлаб чиқади ва қабул қилади, бозор муносабатларининг ҳуқуқлари ва умумий тамойилларини ўрнатади. Давлатнинг субъекти сифатида меҳнат бозоридаги сиёсатни Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш органлари амалга оширади. Бу умумдавлат, ҳудудий ва жойлардаги бошқарув даражалари асосида амалга оширилади. Ҳудудий даражада Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш Бош бошқармаси меҳнат, бандлик, ижтимоий муҳофаза, пенсия ва аҳолининг ижтимоий таъминот йўналиши бўйича ҳудудий давлат бошқарув органи ҳисобланади. Бош бошқарма ўз фаолиятида Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларига, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг қарорларига, Ўзбекистон Республикаси Президенти фармонлари, қарорлари ва фармойишлари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари ва фармойишларига, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлигининг буйруқлари, қарорларига амал қилади. Бош бошқарма ўзининг функциялари ва вазифаларини аиалга оширишда бошқа ҳудудий давлат бошқаруви органлари, маҳаллий хокимликлар ва жамоат ташкилотлари билан ҳамкорлик қилади. Бош бошқарма юридик шахс ҳисобланади, мустақил балансга, банк муассаларида депозит ва бошқа ҳисоб рақамларига, Ўзбекистон Республикаси Давлат герби тасвири туширилган ва ўз номи ёзилган мухрга, шунингдек, тегишли мухр ва штампларга эга бўлади Бош бошқарма тизимига қуйидагилар киради: туман (шаҳар) бандликка кўмаклашувчи марказлар; туман (шаҳар) ижтимоий таъминот бўлимлари; ногиронлар ва қариялар учун “ Мурувват” ва “ Саҳоват уйлари”; ҳудудий реабилитация марказлари. Бош бошқарма ва унинг туман (шаҳар) бўлимларининг моддий техник таъминоти, шунингдек ходимларнинг меҳнатига хақ тўлаш ажратиладиган маблағлар доирасида давлат бюджети маблағлари хис о бига ҳамда Иш билан таъминлашга кўмаклашувчи давлат жамғармаси, меҳнат ва аҳолини

ижтимоий муҳофаза қилиш органлари ходимларининг меҳнатини рағбатлантириш ва моддий-техника базасини мустаҳкамлаш жамғармаси маблағлари, шунингдек қонун ҳужжатларида таъқиқланмаган бошқа манбалар хисобига амалга оширилади. Бош бошқармаларнинг асосий вазифалари ва функциялари. Бош бошқарманинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат : - минтақалар бўйича меҳнат бозорини шакллантиришда самарали сиёсатни амалга ошириш, демаграфик омилларни, иқтисодиёт тармоқларини ривожлантириш ва таркибий қайта ташкил этишни истиқболли йўналишларни эьтиборга олган ҳолда бандликнинг янги шаклларини кенг татбиқ этиш ҳисобига аҳоли бандлигининг ўсишини таъминлаш; демографик ўзгаришлар ва кадрларни касбий тайёргарлиги билан боғлиқ ўзгариб бораётган талабларни ҳисобга олган ҳолда меҳнат , иш билан бандлик ва аҳолини ижтимоий қўллаб қувватлаш соҳасидаги қонун ҳужжатларини ишлаб чиқиш ва янада такомиллаштириш бўйича таклифлар киритиш; - ишга жойлашишга муҳтож, иш билан банд бўлмаган аҳолига касбий қайта тайёрлаш ва ишга жойлаштириш бўйича сифатли ҳизматлар кўрсатиш; - аҳолининг эхтиёжманд тоифаларини ижтимоий ҳимоя қилиш бўйича амалий чора тадбирларнинг амалга оширилишини таминлаш, камхарж оилалар, ногиронлар ва ёлғиз кексаларга ёрдам кўрсатишдан табақалаштирилган тарзда ва аниқ ёндашувни кўчайтириш: - меҳнат, бандлик ва аҳолини ижтимоий мухофаза қилиш соҳасидаги қонун ҳужжатлари талабларига риоя этилиш устидан қаттиқ назоратни амалга ошириш, меҳнат муносабатлрини, моддий рағбатлантириш ва меҳнатни муҳофаза қилиш механизмлари такомиллаштириш чора- тадбирларини ишлаб чиқиш. Бош бошқарма ўзига юкланган вазифаларига мувофиқ қуйидаги функцияларни амалга оширади: А). Меҳнат бозорини шакллантириш ва аҳолини иш билан таъминлаш соҳасида:

- аҳолини иш билан бандлик даражаси ва таркибини энг тўлиқ ва ҳолисона баҳолашни таъминлаш, ишга жойлаштиришга мухтож шахсларни аниқлаш мақсадида меҳнат бозоридаги аҳволни мониторингини ташкил этади: - ҳудудларнинг демографик ривожланиш прогнозлари асосида аҳолини иш билан таъминлаш юзасидан таклифлар ишлаб чиқади: - ишсизларни ҳисобга олишни ташкил қилади: - ўрта маҳсус, касб хунар таълими бошқармаси билан биргаликда ўрта маҳсус, касб хунар таълими муассасаларини битирувчиларнинг иш билан таъминланишини тадқиқ этади, ҳамда улар натижалари асосида ишчи кадрлар ва мутахассисларнинг тайёрлов йўналишларини такомиллаштириш юзасидан таклифлар ишлаб чиқади: - аҳолини иш билан таъминлаш, ёшларни, ишдан бўшаб қолган ходимларни ва аҳолининг бошқа тоифаларини ишга жойлаштириш , шунингдек, бўш иш жойлари бўйича ахборатларни шакллантиришини ва таҳлил этилишини ташкил қилади; - шахсий ёрдамчи ва дехқон хўжаликларида қорамол ўстириш билан банд бўлган шахслар хисобини амалга оширади; - ёшларнинг ва иш билан банд бўлмаган аҳолининг касб - хунарга хохишини ва меҳнат йўналишларини аниқлаш учун социологик тадқиқотлар ўтказилишини ташкил этади; - иш ўринларини ташкил этиш дастурларини ишлаб чиқиш, мувофиқлаштириш ва амалга оширишда қатнашади; - иқтисодиётни ислоҳ қилиш ва таркибий қайта ташкил этиш давомида, шунингдек хўжалик юритувчи субъектларни инкирозга учраши ва тугатилиши натижасида ишдан бўшаб қолган ходимларни иш билан таъминлаш ва ижтимоий муҳофаза қилишга доир мақсадли дастурлар ишлаб чиқилишини мувофиқлаштиради; - аҳолини ўзини ўзи иш билан таъминлашини рағбатлантириш ва қўллаб қувватлаш юзасидан таклифлар тайёрлайди;

- давлат ва хўжалик бошқаруви органларига, маҳаллий хокимликларга ва ташкилотларга, корхоналар билан кооперацияда касаначиликни кенгайтириш масалаларида кўмаклашади; - ишсизлар учун хақ тўланиладиган жамоат ишлари ташкил этилишини таъминлайди, ўрта махс, касб - хунар бошқармаси билан хамкорликда ишсизларни касбга тайёрлашни, қайта тайёрлашни ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этади. Б). Аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш ва ижтимоий таъминлаш соҳасида: - манфаатдор идоралар ташкилотлар ва муассасалар билан биргааликда пенсионерлар, ногиронлар ва ёлғиз кекса фуқароларга қонун ҳужжатларида белгиланган имтиёзлар, санатория ва курортда даволанишга йўлланмалар ва махсус харакатланиш воситалари берилишида қатнашади; - маҳаллий давлат хокимияти органлари учун пенсионерлар, ногиронлар, кўп болали ва кам таъминланган оилаларни, аҳолининг давлат томонидан қўллаб- қувватлашга мухтож бўлган бошқа ижтимоий ночор гурухларини ижтимоий мухофаза қилиш бўйича таклифлар ишлаб чиқади; - иш билан таъминлашга кўмаклашувчи Давлат жамғармаси маблағларини белгиланган тартибда тасарруф этади: - иш билан таъминлашга кўмаклашувчи Давлат жамғармаси маблағларидан мақсадли фойдаланиш устидан назоратни таъминлаш ишларини ташкил этади; - ишсизлар ва уларнинг оила аъзоларини Иш билан таъминлашга кўмаклашувчи Давлат жамғармаси маблағлари хисобига ижтимоий қўллаб- қувватлашни таъминланишини ташкил этади; - энг кам иш ўринларини ажратилиши ва уларнинг ижтимоий мухофазага мухтож шахслар билан бутланиши масалаларини ўрганади ва тахлил этади; дехқон ва фермер хўжаликларида ишлаётган фуқаролар, шунингдек тадбиркорлар учун белгиланган ижтимоий кафолатлар ва ижтимоий мухофаза чора-тадбирларини рўёбга чиқарилишини ташкил этади.

В). Меҳнат муносабатларини тартибга солиш меҳнатни ташкил этиш унга хақ тўлаш шартларини ва уни муҳофаза қилишни такомиллаштириш соҳасида: - меҳнатни моддий рағатлантириш механизмларини ва меҳнатга хақ тўлашни тартибга солиш методларини такомиллаштиришга доир чора - тадбирларини ишлаб чиқишда қатнашади; - меҳнат, аҳолини иш билан таъминлаш ва ижтимоий мухофаза қилиш бўйича норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга риоя қилиниши устидан белгиланган тартибда давлат назоратини амалга оширади; - ёши бўйича имтиёзли шартларда пенсияга чиқиш хуқуқини берувчи ишлаб чиқаришлар, муассасалар, ишлар, касблар, лавозимлар ва кўрсаткичлар рўйхатларини татбиқ қилиш тартиби тўғрисида тушинтиришлар беради; - меҳнат шароитларига кўра ишчи жойларини атестациядан ўтказишда методик ёрдам кўрсатад . Г). Пенсия хизмати кўрсатиш ва давлат ижтимоий суғуртаси бўйича нафақалар билан таъминлаш соҳасида: - пенсиялар, нафақалар ва компенсация тўловларини (компенсация тўловлари бўйича-бюджет ташкилотларидан ташқари) ўз вақтида тайинлаш ва тўлашни амалга оширади: - юридик шахс бўлмасдан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланаётган шахсларга , шунингдек, дехқон хўжаликлирининг ижтимоий суғурта бадалларини тўлаётган аъзоларига хомиладорлик ва туғруқ, чақалоқ туғилганлиги бўйича нафақаларни хисоблаш ва тўлашни, ҳамда дафн маросими учун тўловни амалга оширади; - “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида“ги Ўзбекистон юеспубликаси Қонунининг 15-моддасига мувофиқ меҳнатда майиб бўлганлиги ёки касб касаллигидан ногиронлик бўйича тайинланган ва тўланган маблағларни айбдор юридик ва жисмоний шахслардан регресс талаб ва даъволар асосида белгиланган тартибда ундириб олишни амалга оширади; - юридик шахс бўлмасдан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланаётган,

шунингдек, дехқон хўжалик аъзоларидан тушаётган бадалларини хисобини олиб боради; - юридик шахс бўлмасдан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланаётган шахсларнинг, шунингдек шахсий ёрдамчи ва дехқон хўжаликларининг қорамол ўстириш, ҳамда қишлоқ хўжалиги фаолиятининг бошқа турлари билан шуғулланаётган аъзоларининг меҳнат дафтарчаларини юритиш ва сақлашни амалга оширади; - бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси маблағларининг мақсадли сарфланишини назорат қилиш мониторингини олиб боради; - маҳаллий давлат хокимияти органлари билан пенсиялар, нафақалар ва компенсацияларни ўз вақтида тўланиши бўйича ўзаро яқин алоқани амалга оширади: - юридик шахс бўлмасдан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланаётган ва дехқон хўжаликлари аъзоларига ижтимоий суғурта бўйича нафақаларни олиш хуқуқини берувчи ҳужжатларнинг хаққонийлигини текширади: - пенсиялар, нафақалар ҳамда компенсация тўловлариниг тўғри тайинланиши ва тўланишини назорат қилади; - ижтимоий таъминот бўлимлари томонидан пенсиялар, ҳамда ижтимоий суғурта бўйича нафақаларнинг тўғри тайинланиши ва тўланишини текширишга доир назорат -тафтиш ишларини амалга оширади ва ташкил қилади; - ишламаётган ва ишлаётган фуқароларга пенсиялар, нафақалар ҳамда компенсация тўловларини тўлаш учун маблағларга бўлган эхтиёж хажмини аниқлайди ва ҳар ойда, белгиланган муддатларда меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлигига буюртмаларини тақдим этади: - пенсиялар, нафақалар ҳамда бошқа ижтимоий тўловларни тайинлаш ва тўлаш ишларини ташкил этади ва уларга методик рахбарлик қилади: - имтиёзли пенсия таъминоти учун хуқуқ берувчи ишлаб чиқаришлар, ишлар, касблар, лавозимлар ва кўрсаткичлар Р ўйхатларини қўллаш масалалари юзасидан давлат ва хўжалик бошқаруви органлари билан ўзаро хамкорлик

қилади. Д). Ижтимоий хизмат кўрсатиш соҳасида: - ижро этувчи вилоят , туман , шаҳар хокимият органлари иштирокида ёлғиз кекса фуқаролар, ногиронлар ва давлатнинг қўллаб қувватлашга мухтож бўлган бошқа аҳоли гуруҳларига ижтимоий-маиший хизмат кўрсатишни ташкил этади: - ижтимоий таъминот муассасаларида (“Мурувват” ва “Саҳоват” уйларида, пансионатларда, санаторияларда) яшаётган кекса фуқаролар ва ногиронларга маиший , тиббий ва маданий хизмат кўрсатишни ташкил қилади, ушбу муассасаларнинг моддий - техника базаси мустахкамлашни таъминлайди; - ёлғиз кекса фуқароларга ижтимоий ёрдам кўрсатиш хизматларининг комплекс тармоқларини ташкил этади ва уларни ишини назорат қилади; - аҳолига ижтимоий ёрдам бериш дастурларини молиялаштириш учун маблағлар жалб этиш ишларида нодавлат, нотижорат ташкилотларининг ва бошқа ташкилотларнинг ўзаро хамкорлик қилишни таъминлайди: - ёлғиз кекса фуқаролар, пенсионерлар ва ногиронларга ижтимоий ёрдам кўрсатувчи нодавлат хизматлар ташкил этишга кўмаклашади, ҳамда уларнинг иши устида назоратни таъминлайди; - ўзига қарашли ташкилотларнинг аҳолига ижтимоий ёрдам кўрсатиш дастурларини молиялаштириш эхтиёжлардан келиб чиққан ҳолда амалга ошириладиган ишларини, шу жумладан уларнинг тижорат фаолиятини мувофиқлаштиради. 3. Меҳнат бозори инфратузилмаси субъектлари сифатида, турли ижро этувчи ҳокимият органлари давлат иш билан бандлик хизмати билан ўзаро алоқадорликда фаолият юритадилар, масалан, ёшлар иши бўйича Қўмита, таълим бўйича Қўмита ва ҳоказо. 4. Меҳнат соҳасидаги ёлланма ишчиларнинг бирлашмалари - касба уюшмалари. 5. Меҳнат бозори инфратузилмаси таркибига: нодавлат иш билан бандлик

хизматлари, тижорат меҳнат биржалари ва кадрлар агентликлари; ишчи кучини тайёрлаш ва қайта тайёрлаш бўйича ўқув марказлари; тижорат иш билан бандлик хизмати бирлашмалари; иш берувчилар ассоциацияси, кадрларга маслаҳат марказлари; меҳнат бозори ҳақида ахборот тизими ва бошқалар киради. 6. Янги минг йилликда меҳнат бозори инфратузилмаси субъекти бўлиб, интернет тармоғидаги меҳнат биржалари ҳисобланади. Интернет тармоғидаги меҳнат биржаларидан аҳолининг кенг қатлами иш билан бандликка оид маълумотлардан кенг миқёсда фойдаланишлари мумкин.

Хулоса: Меҳнат бозори инфратузилмаси иш билан бандликка кўмаклашувчи ташкилий тузилмаларни, норматив-ҳуқуқий муҳитни ўз ичига олади, улар ишчи кучига талаб ва таклиф ўртасидаги энг самарали ҳамкорликни таъминловчи иқтисодий-молиявий ҳамда ахборот механизмларни вужудга келтиради ҳамда аҳолининг самарали иш билан бандлигини шаклланиши ва ишсизликни камайишига бевосита таъсир этади. Бозор муносабатлари ривожланиши шароитида ҳар қандай иқтисодий муносабатнинг ташкилий-иқтисодий базасиз амалга ошиши мушкул. Меҳнат муносабатлари амалга ошишининг шундай асослари биринчи навбатда қандай даражадаги инфратузилманинг мавжудлиги, инфратузилманинг меҳнат муносабатларининг барқарор ривожланишига ижобий таъсири, меҳнат соҳасидаги ҳуқуқ ва кафолатларнинг амалга ошишида кўмак ва имкон бериши билан белгиланади. Шунинг учун ҳам меҳнат бозорининг тўлақонли фаолият кўрсатиши учун унинг инфратузилмасини ривожлантириш керак. Меҳнат бозори инфратузилмаси - иш берувчи ва ёлланувчи ўртасидаги энг самарали ўзаро ҳамкорликни таъминлайдиган давлат, нодавлат, жамоат ташкилотлари ва жамғармалари кабилардир. Инфратузилма иш кучининг баҳоси, меҳнат шароити, ходимларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш хусусида иш берувчи билан ходим ўртасидаги муносабатларни тартибга солиш, шунингдек, меҳнат бозорида иш берувчилар билан ёлланма ходимлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш жараёнларини ташкил этиши ва тартибга солиши лозим.

Адабиётлар : 1. Абдураҳмонов Қ.Х. Холмўминов Ш.Р. Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси (ўқув қўлланма). -Т.: “Ўзбекистон ёзувчилар уюшмаси Адабиёт жамғармаси нашриёти”, 2004. 2. Абдураҳмонов Қ.Х. Меҳнат иқтисодиёти (дарслик). -Т.: “Меҳнат”, 2009. 3. Абдураҳмонов Қ.Х., Мамарасулов Ф.У Аҳолининг иш билан бандлигини инфраструктураси.Т.: “ТДИУ”, 2000. 4. Абдураҳмонов Қ.Х. ва бошқалар. Мехнат иктисодиёти ва социологияси. - Т.: “Ўқитувчи”, 2001. 5. Абдураҳмонов Қ.Х. ва бошқалар. Ходимларни бошқариш (дарслик). -Т.: Ўзбекистон ёзувчилар уюшмаси Адабиёт жамғармаси нашриёти. 2004. 6. Барр Н. Рынок труда и социальная политика в Центральной и Восточной Европе. -М.: 1997. 7. Варфоломеева О.А. Становление инфраструктурў рўнка труда в переходной экономике. - СПб., Издательство СПбУЭФ. 2001.

Похожие

Меҳнат ресурслари сафарбарлиги фанининг предмети ва мазмуни

Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси фанининг предмети ва мазмуни

Меҳнат бозори инфратузилмаси ташкилий таркиблари фаолиятларининг истиқболлари

«Персонални бошқариш» фанининг мазмуни, моҳияти, предмети ва асосий вазифалари

Меҳнат бозори инфратузилмаси таркибий қисмлари ва уларнинг ўзаро алоқадорлиги