Меҳмонхона ва ресторанларда меҳнатга хақ тўлаш - Экономика - Рефераты

Меҳмонхона ва ресторанларда меҳнатга хақ тўлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53 KB

Меҳмонхона ва ресторанларда меҳнатга хақ тўлаш Режа: 1. Мехнатга ҳ а қ тўлаш тў ғ рисидаги низом. 2. Мехнатга ҳақ тўлаш тизими ва шакли. 3. Мехнатга ҳақ тўлашнинг тарифсиз тури. 4. Мехнатни мотивлаштириш.

1. Мехнатга ҳақ тўлаш тў ғ рисидаги низом. Республикамизда иш ҳақи тўлашнинг ҳуқуқий асослари Ўзбекистон Конституцияси, Мехнат Кодекси, Фукаролик кодекси кабиларда белгилаб берилган. Конституцияга биноан ҳар бир инсон ўзининг қобилиятларидан тадбиркорлик ва бошқа қонун билан таъқиқланмаган фаолиятлардан фойдаланиш ҳуқуқига эга. Ҳар ким ишлаш, касб ва соҳа танлаш ҳуқуқига эга. Мажбурий мехнат қилиш таъқиқланган. Ишлаш учун хавфсиз ва зарарсиз шароитлар яратиб берилган бўлиши, иш ҳақи тўлашда камситилишга йўл қўйилмаслиги, иш ҳақи белгиланган миқдордан кам бўлмаслиги, иш кунининг давомийлиги белгиланган чегарада ошмаслиги, дам олиш олиш кунларида, байрамларда ва таътил давомида дам олиш шароитлари яратиб берилган бўлиши керак. Инсон ёши етиши билан, касалланиши, ногиронлиги, бокувчисини йўқотиши, болаларини тарбиялаши кабилар учун қонунда белгиланган тартибда ижтимоий ҳимояга олинади. Ишчиларнинг мехнат муносабатларини ҳимоялаш, уларнинг мехнат қилиш ҳуқуқларини тартибга солувчи ва ҳимояловчи Мехнат кодекси 1996 йил 1 апрелидан ишга туширилган бўлиб, у 16 боб ва 294 моддадан иборат. [13] 1 боб. Асосий ҳолатлар (1-13 банди). 2 боб. Мехнат муносабатлари субъектлари (14-20 банди). 3 боб. Иш берувчи ва ишчилар вақолатхонаси (21-28 банди). 4 боб. Жамоа шартнома битимлари (21-28 банди) 5 боб. Ишга жойлаштириш (29-56 банди). 6 боб. Мехнат шартномаси (72-113 банди). 7 боб. Иш вақти (114-125 банди). 8 боб. Дам олиш вақти (126-152 банди). 9 боб. Мехнатга ҳақ тўлаш (153-164 банди). 2. Мехнатга ҳақ тўлаш тизими ва шакли.

Мехнат сотилади ва унинг натижасида қ ўшилган қиймат хосил бўлади. Шу сабабли, у баҳоланиши ва унинг учун ҳақ тўланиши зарур. Мехнатга ҳақ тўлаш тизими деганда ходимларга уларнинг сарфлашган мехнатлари ёки мехнатларининг натижалари учун мукофот бериш усулллари тушунилади. [33] Тадбиркорларниг ўзлари тариф сеткаларини тузиб чиқишлари ва уларни тасдиқлашлари мумкин. Давлат тариф сеткаси касб, малака, бажариладиган ишларнинг мураккаблиги кабиларга қараб ҳақ тўлаш учун мўлжал сифатида ишлатилади. Тариф тизими ҳар бир ходимнинг бажараётган иши тури, унинг сифатига бо ғ лиқ ме ҳ нат ҳақ қ и ҳажми ҳақида маълумотни ўз ичига олади ва қуйидагилардан иборат: - таъриф малакавий луҒ ат ( справочник ) ; - иш меъёри; - ишчилар тариф сеткаси ва вақт таъриф ставкаси (соатбай, кундузги, ойлик); - ходимларни лавозим маошлари схемаси (штат жадвали). Тариф малакавий луғ ат ўз ичига ходимлар малакасига талаб этиладиган талаблар бўйича ишларнинг асосий турларини кенг таснифини олади. Талаб этиладиган малака бирор иш бажарилаётганда ишчининг разряди билан аниқланади. Бугунги кунда мехнатга ҳақ тўлашни дифференциялаштиришда тариф ставкаларини ва маошларини асоси бўлиб республика Вазирлар Ма ҳ камаси томонидан белгиланган минимал иш ҳақи ҳисобланади (7835 сўм, 2005 йил). Қонуний тартибда ўрнатилган иш ҳақининг минимал миқдори ва иш кунининг ойлик ўртача узунлиги асосида 0-инчи ва биринчи разряд соатбай тариф ставкалари минимал размери аниқланади. Бу ҳолат шу билан боглиқки, ишчи ходим республика қонунчилиги бўйича бир ойда минимал маошдан кам ойлик олиши мумкин эмас. Минимал иш ҳақкини бир ой мобайнида ишлаган соатини сонига бўлиб минимал соатбай тариф ставкаси аниқланади. Масалан бир корхонанинг

минимал иш ҳақининг даражаси жамоа шартномасида қайд этилади (аммо давлат томондан белгиланган энг кам иш ҳақидан паст бўлмаслиги керак, ошириш мумкин) ва ходимлар малакаси иш турлари мехнат о ғ ирлиги ҳисобга олган ҳолда тариф ставкаларини ишлаб чиқишда асос бўлади. Тариф ставка энг кичик нулевой разряддан бошлаб соатбай ва кун тариф ставкалари бўйича кўрсатилган жадвал: - ҳар бир сеткада вақтбай ва ишбай асосида тўлаш учун тариф ставкалар кўзда тутилган. Тариф ставкалар бир вақт мобайнида турли ишлар бўйича ишчи-ходимларнинг мехнат ҳақи миқдорини пул шаклида кўрсатади (соат, кун, ой – бажарилдиган ишнинг аниқ турига бо Ғ лиқ). Тариф сеткаси бўйича тўланадиган маош ишчининг малака разряди, ишнинг мураккаблиги ва мехнат натижаларининг сифати ошиб бориши билан ошиб боради. Ҳар бир разрядга эга бўлиш учун алоҳида талабларга жавоб бериш (билим ва малакага эга бўлиш) талаб этилади. Штат рўйхатидан корхона рахбарлари, мутахассисларининг иш ҳақини тўлашда фойдаланилади. Бундай ҳақ тўлашда инсоннинг эгаллаб турган лавозимида бажарадиган ишлари ва малакасидан келиб чиқилади. Корхона умумий айланмаси ёки фойдасидан фоиз тўлаш амалиёти ҳам қўлланилиши мумкин. Бундай усулдан фойдаланиш корхона рахбарияти томондан унинг иқтисодий мақсадга мувофиқлигидан келиб чиқиб қарор қабул қилингандан сўнг амалга оширилади. 3. Мехнатга ҳақ тўлашнинг тарифсиз тури. Иш ҳақи тўлашнинг тарифсиз тизимида иш ҳақи ходим тааллукли бўлган коллектив ишининг умумий натижасидан келиб чиқади. Бу тизимни ҳар бир ходим ва жамоанинг ишлашга бўлган қизиқиши ва масъулиятини аниқлаш имконияти бўлган корхоналарда қўллаш тавсия этилади. Тарифсиз ҳақ тўлаш тизимининг тамойили шунингдек, ҳар бир ишчига аниқ малакавий даража белгиланади, ойлик маош ёки тариф ставка ўрнатилмайди. Мехнатга таърифсиз ҳақ тўлаш тизимининг қуйидаги вариантларини қўллаш мумкин:

- ҳар ой охирида ой давомидаги мехнатининг натижаларидан келиб чиққан ҳолда келгуси ой учун иш ҳақи белгилаб берилади; - бўлинмадаги мехнат унумдорлиги ҳар фоиз ўзгариши билан иш ҳақининг миқдори ўзгариб боради; - корхона даромадидан аниқ белгиланган фоизда маош тўланади. Бу тизимни йўлга қўйганда молиявий натижалар аниқ ҳисоб китоб қилиниб, улар ходимларнинг диққатига ҳавола этилиши талаб этилади. 4. Мехнатни мотивлаштириш. Бизнес муваффақиятининг муҳим қисмларидан бири – мехнатни мотивлаштиришдир. Тадбиркорнинг мақсади – мехнат унумдорлигининг ошиши, маҳсулот сифатининг ошиши, мехнат самарадорлигининг ошиши ва ишчи ходим мақсадлари шахс сифатида унинг эҳтиёжлари билан бир хил бўлиши мумкин. Тадбиркор бу икки хил мақсадларни бирлаштириб ечиши лозим. Ходимлар ўзларини шахс сифатида тушунишса, корхонанинг ҳақконий ишлаши, келажакда ҳам барқарор ишлаши кабиларга ишонса, ўз ишларидан маънавий қониқиш хис қила бошлайдилар. Хорижда инсонларга иш ҳақини уч қисмга бўлиб тўлашади: 1 – аниқ бир вазифалар учун бошқа корхоналарда тўланадигандек, ҳамма учун бир хил ҳақ. 2 – иш тажрибаси ва инфляция каби вазиятларни инобатга олган қўшимча, бу ҳам кўпчилик учун бир хил. 3 – аввалги кун, ойларда ишлашининг натижаларидан келиб чиқадиган қўшимча. Бозор шароитида мотивация механизми қуйидаги тамойилларга жавоб бериш лозим: - мехнат ҳақи иш кучини ишлаб чиқаришини таъминлаш керак. Иш ҳақи ишчини ўзини ва оиласини яшаш даражасини таъминлаши керак; - иш ҳақи ишчининг иш мехнати миқдори, сифати ва малакасидан келиб чиқиш керак;

- иш ҳақи ишчи мехнатининг мазмуни, характери, мураккаблиги, техник бажарувчилар, бошқарувчилар ва мутахассисларни ҳисобга олган ҳолда дифференцияланиши керак; - айрим хўжаликларга мос мехнатни ихтисослик хусусиятлари ва умумий талабларни ҳисобга олиш; - мехнатга ҳақ тўлаш тизими реал минимал яшаш даражасига таяниш лозим; - бюджет тармо ғ и ва хўжалик ҳисобидаги корхоналар, давлат ва хусусий сектор ишчи ходимларини иш ҳақларини тенглаштириш; - турли даражаларда иш ҳақларини тартибга солиш; - маънавий ва моддий ра ғ батлантиришни мувофи қ лаштириш; - корхона фаолиятининг натижаси яхшиланиши ҳисобига иш ҳақини даражасини ошириш. Корхонанинг асосий вазифаси – мехнат жамоасини юқори натижаларга эришишни мақсад қилиб олувчи механизмни ишлаб чиқиши лозим. Бу муаммо ҳозирги кунда ўта долзарб ҳисобланади. Бугунги кундаги мехнатга ҳақ тўлаш тизими қатор камчиликларга эга. Асосийлари қуйидагилар: ялпи ички маҳсулотда иш ҳақининг салмо ғ и пасайиши; маҳсулотлар нархи иш ҳақини ошишидан олдинроқ кетяпти; минимал истеъмол бюджети ва минимал иш ҳақи ўртасидаги тафовут ошиб бормоқда; иш ҳақи дастури тариф қисмининг салмо ғ и пасаймоқда; мукофот ўз мазмунини йўқотиб бормоқда ва ра Ғ бат функция йўқолмо қ да. Мукофот тизимини кўпчилик корхоналар қ ўлламай қўйган. Хулоса Конституцияга биноан ҳар бир инсон ўзининг қ обилиятларидан тадбиркорлик ва бошқа қонун билан таъ қ и қ ланмаган фаолиятларда фойдаланиш ху қ у қ ига эга. Бугунги кунда мехнатга ҳақ тўлашни дифференциялаштиришда тариф ставкаларини ва маошларини асоси бўлиб республика Вазирлар Махкамаси томонидан белгиланган минимал иш ҳақи ҳисобланади (7835 сум, 2005 йил).

Қонуний тартибда ўрнатилган иш ҳаққининг минимал миқдори ва иш кунининг ойлик ўртача узунлиги асосида 0-инчи ва биринчи разряд соатбай тариф ставкалари минимал размери аниқланади. Бу ҳолат шу билан бо Ғ ликки, ишчи ходим республика қонунчилиги бўйича бир ойда минимал маошдан кам ойлик олиши мумкин эмас. Шуни таъкидлаш лозимки, корхонанинг асосий вазифаси – мехнат жамоасининг юқори натижаларга эришишни мақсад қилиб олувчи механизмни ишлаб чиқиши лозим. Бу муаммо ҳозирги кунда ўта долзарб ҳисобланади. Бугунги кундаги мехнатга ҳ а қ тўлаш тизими қ атор камчиликларга эга. ялпи ички маҳсулотда иш ҳ а қ ининг салмо ғ и пасайиши; маҳсулотлар нархи иш хакини ошишидан олдирок кетяпти; минимал истеъмол бюджети ва минимал иш ҳ а қ и ўртасидаги тафовут ошиб бормо қ да; иш ҳ а қ и дастури тариф қ исмининг салмо ғ и пасаймоқда; мукофот ўз мазмунини йў қ отиб бормо қ да ва ра ғ бат функция йў қ олмо қ да.

Фойдаланилган адабиётлар. 1.«Ўзбекистонда туризмни ривожлантиришнинг 2005 йилгача бўлган давлат дастури», Ўзбекистон Республикаси Президенти И. А. Каримовнинг 15.04.1999 йилдаги УП-№2286 фармони. 2. Ў збекистон Республикасининг «Туризм тў ғ рисидаги қонуни». Халқ сўзи газетаси 14.09.1999. 3. « Ў збекистонда туризм соҳаси учун малакали кадрлар тайёрлаш тў ғ рисида», Ў збекистон Республикаси Президенти И. Каримовнинг 30 июн 1999 йилда ПФ-№2332 фармони. 4. Постановление Кабинета Министров Республики Узбекистан №346 от 8 августа 1998 года «О совершенствовании организации деятельности туристических организаций». 5 . Постановление Кабинета Министров Республики Узбекистан от 3.06. 1995 г. за №210 «О мерах по созданию современной инфраструктуры международного туризма в Республике Узбекистан». 6. Ўзбекистон Республикаси Президентининг ”Буюк Ипак йўли” ини қайта тиклашда Ўзбекистон Республикасининг иштирокини авж олдириш ва республикада халқаро туризмни ривожлантириш борасидаги чора – тадбирлар тўҒрисидаги” Фармони. 7. Указ Президента Республики Узбекистан “Об образовании Национальной компании Узбектуризм”” за № УП-447 от 27 июля 1992года. 8. Закон Республики Узбекистан “О туризме”. 1999г. 9. Нарчаев. “Испанияда халқаро туризмнинг ривожланиши” номзодлик диссертацияси. 2004. 1 0. Александров А.Ю. Международный туризм. Уч.пособие для вузов.- М.: Аспект Пресс, 2004. 1 1. Большой Глосарий терминов международного туризма - Биржаков М.Б., Никифров В.И 2002 год. 1 2. Биржаков.Б. Никифроф В.И. Индустрия туризма: 2003 г 1 3. Биржаков М.Б. Введение в туризм. С.Пб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2004 14. Введиние в гостипремство Учеб пособе - Уокер Д.Р 2002. 15. География международного туризма: Страну СНГ и Балтики. Учеб пособе Гайдукевич Л.М Хомич С.А., Аношко Я.И. 2004. 16. География туризм. Романов А.А. Саакянц Р.Г. Романов А.А. 2003 г. 17. Гостинечное и ресторанное дело туризм: Сборник нормативных документов 2004 г. 18. Интернет сайтлари. www . peugeotufa . ru – цены услуг www.bashexpo.ru – выставки, конференции www.interunion.ru – туристские ассоциации www . world - tourism . org – Всемирная туристская организация

www . wttc . org – Всемирный Совет по путешествиям и туризму www . tag - group . com – Консультативная группа по вопросам туризма ( TAG )

Похожие

Меҳмонхона ва ресторанларда хизмат кўрсатиш тизими

Меҳнатга ҳақ тўлаш жамғармасини таҳлил этиш

Қишлоқ хўжалик корхоналарида меҳнатни меъёрлаш ва меҳнатга ҳақ тўлаш

Меҳмонхона ва ресторанларда хавфсизликни сақлаш ва уларга қўйиладиган санитар талаблар

Овқатланиш корхоналарида ходимлар меҳнатини ташкил этишнинг меъёрлари