Mavsumiy xarakterga ega bo’lgan turli mulkka asoslangan tarmoqlarni kreditlash

Mavsumiy xarakterga ega bo’lgan turli mulkka asoslangan tarmoqlarni kreditlash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74 KB

Mavsumiy xarakterga ega bo’lgan turli mulkka asoslangan tarmoqlarni kreditlash Reja: 1. Mavsumiy xarakterga ega ishlab chiqarish tarmoqlari kapitalining aylanish xususiyatiari 2. Qishloq xo‘jaligiga kredit berish tartibi 3. O‘zbekistonda kichik tadbirkorlikni rivojlantirish muammolari va bunda banklarning o'rni

Mavsumiy xarakterga ega ishlab chiqarish tarmoqlari kapitalining aylanish xususiyatiari Qishloq xo'jalik korxonalarini kcngaytirilgan takror ishlab chiqarish zaminida rivojlantirish uchun sarflanayotgan barcha mablag'lar ularning moliyaviy mablag'lari hisoblanadi. Qishloq xo'jalik korxonalaridagi moliyaviy mab lag 'lamin g mohiyati va shakllanish manbalarini mantiqan quyidagicha turkumlash mumkin. Korxona lamin g moliyaviy mablag'larga bo'lgan talabi Qishloq xo'jalik ishlab chiqaiishining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda shakllanishi maqsadga muvofiqdir. Lekin o'tish davrining hozirgi bosqichida korxonalar o’rtasidagi o'zaro iqtisodiy munosabatlar buzilishi oqibatida ularning moliyaviy mablag'larga bo'lgan yuqori darajadagi talabi o'z va unga tenglashtirilgan hamda qayta taqsimlash natijasida shakllantirilayotgan moliyaviy mablag'lar hisobidan to'liq qondirilayotgani yo'q. Shuning uchun aksariyat qishloq xo'jalik korxonalri vaqtincha bo'sh bo'lgan mablag'lami chetdan jalb etishiga. ulardan okilona. samarali foydalanishga katta e'tibor bcrmoqdalar. Hozirgi davrda moliyaviy mablag'la r tarkibida bank kreditlari eng mu h im va ahamiyatli o'rin tutadi. Ular faoliyat k o'rsa tayotgan xo'jaliklar uchun samarali natijalarga erishish vositasi hisoblanadi. Korxonalaming o'z mablag'lari hamda che tdan jalb etilgan moliyaviy mablag'lag'larning aksariyat qismi ularnin gaylanma kapitalini to'ldirishga va kengaytirilgan takrorishlab chiqarishni moliyalashtir ishga yo'naltirilmoqda. Aylanma mablag'laming tarkibi va tuzilmasi turli omillar ta'sirida vujudga keladi. Ular xo'jalikning ishlab chiqarish yo'nalishi. ixtisoslashuvi, iqlim sharoitlari iqtisodiy rivojlanganlik darajasi, ishlab chiqarish hajmi, yetishtirgan mahsuloti va ko'rsatilgan xizmatlarini realizatsiya qilish jarayonlari hamda shu kabi faoliyat natijalariga bog'liq bo'ladi. Korxonaning qo'shimcha aylanma mablag'larga ehtiyojini o'z manbalari hisobidan moliyalashtirihshi mumkin, biroq joriy moliyalashtirishning eng qulay va tez moslasha olishi qisqa muddatli kreditdan foydalanish hisobiga ta'minlashnishi mumkin. Joriy moliyalashtirish manbalariga chtiyojni aniqlash uchun aylanma mablag'lar ikki kismga bo'linadi:

doimiy aylanma mablag'lar (aylanma aktivlaming muntazam qismi). unga ehtiyoj butun operatsion davr niaboynida nisbatan o'zgannasdir: o'zgaruvchan aylanma kapital (joriy aktivlrning o'zgarib turuvchi qismi), unga ehtiyoj u to'liq yo'q bo'lishiga qadar sezilarli bo'lmag an darajada o'zgaradi. Bu bo'linish joriv aktivlami moliyalashtirishning to'r tta taniqli modellari asoslariga qurilgan bo’lib. ular korxonaning joriy moliyalashtirishda qisqa muddatli inajburiyailaming roli nuqtai nazaridan o'zaro farq qiladi. Qarz berish shartnomalari asosida qarz pullar va mablag'lar jalb etiladigan moliyaviy veksellar pul, kreditbozorining mustaqil sementini o'zida ifodalaydi. Odatda iqtisodiy jihatdan o'zaro ta'minot, texnologik zanjir bilan o'zaro bog'lik bo'lgan korxonalar kreditlar bilan ta'niinlanadi. Bunda aynan xo'jalik vazifalari, masalan ta'minot yoki sotishning kafolatlanganligi hal etiladi, shuning uchun kredit yuzasidan to'lov turli kredit bitimlarida sezilarli darajada o'zgartirilishi mumkin, shunga qaramay pul bozorida umumiy vaziyat, qayta moliyalash Stavka darajasi ham hisobga olinadi. Xo'jalik kreditining o'ziga xos turi qarz berish shartnomasi asosida jismoniy shaxslaming mablag'larini jalb etishdan iborat. Qishloq xo‘jaligiga kredit berish tartibi Agrar s ektorni isloh qilish yoki ta rmo q n i rivojlantirish strategiyasini belgilashda dehqon o'zining ijtimoiy va ishlab chiqarish ehtiyojlari bilan eng asosiy o'rinda turishi lozim. Prezidentimizning 2003 yil 24 martdagi "Qishloq xo'jaligida islohotlami chuqurlashtirishning eng muhim yo'nalishlari to'g'risida'gi Farmonida dehqonning barcha muammolari bosh mezon qilib olingan. Yuqor idagi 1 - chizmada ko'rinib turibdiki, respublikaning yctakchi muassasalari, idoralari va tashkilotlari agrar soha bilan bog'liqdir. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan izchil islohotlarning ustivor yo'nalishlaridan biri -bu kichik dehon va fermer xo'ialiklarini rivoilantirishdir. xo'jaliklariga qulayliklar yaratilmoqda va imtiyozlar berilmoqda. Xususan yangi tashkil etilgan fermer xo'jaliklari ikki yilgacha barcha turdagi soliqlardan ozod etilganini ularga boshlang'ich sarmoyani shakllantirish uchun kreditlar ajratilayotgani soharivojida muhim omil bo'lmoqda.

Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 19 maydagi 195-sonli "Tijorat banklarining kichik va o'rta tadbirkorlikni rivojlantirishda qatnashishini rag'batlantirishga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to‘g'risida"gi 195-sonli qarorida banklar foydasining 25 foizigacha mikdorini ajratish hisobiga imtiyozli kredit berish maxsus jamg'armasi tashkil etilishi qayd qilingan. Shu bilan birga, qarorda tijorat banklarining mazkur jamg'a rma hisobidan kreditlash evaziga olgan daromadlar i imtiyozli kreditlash jamlannasini ko'paytirishga yo'naltirilgan takqirda 5 yilgacha soliqdan ozod qilishdck rag'batlantirish mexanizmi ko'zda tutilgan. O'zbekiston Respublikasida quyidagi kredit turiari mavjud1: Dastlabki (boshlang'ich) kapital (sarmoyani) shakllantirish krediti. (366.10.09.2001) Manbasi- I) Biznes fond mablag'i - 50 % 2) DFX qo'llab-quvvatlash jamg'armasi 50 % gacha Sharti - davlat ro'yxatidan o'tgandan so'ng 6 oygacha - Mikrofirma va dehqon xo'jaliklariga (yuridik shaxs maqomiga ega) - 150 minng ish haqi. Kichik korxona va fermerlarga - 300 baravar miqdorida. Muddati - 3 yilgacha. Foizi - MB qayta moliyalashtirish stavkasining oltidan bir qismi. Foizlami 12 oyga kechiktirish va asosiy qarzni 18-24 oy o'tgach qaytarish. Tijorat banklari foydasining 25 % mikrofirmalar, kichik va DFX – imtiyozli kreditlash. Ushbu kreditlardan olinadigan daromadlar 5 yilga daromad solig'idan ozod qilinadi va yana maxsus jamg'armaga yo'naltiriladi (2000.04). Depozit stavkasi ( 50 % MB Qayta Moliyalash stavkasi ( 75 % bo'lishi kerak. Tijorat banklari tomonidan aholidan, DFX qishloq xo'jalik mahsulotlari Узбекистон Республикаси Марказий банки мсъёрнй хужжатллри туплами . -1:2 xarid qiluvchi tayyorlov tashkilotlarga hisob-kitob uchun mahsulot hajmini 100 % miqdorida naqd pul berishi mumkin. Agarda tayyorlov tashkilotlarida xarid qilish bo'yicha shartnomalar tuzilgan bo'lsagina banklar pul mablag'larini beradilar. II. (902. 29.02.2000) Tijorat banklari tomonidan yuridik shaxs maqominiolmagan yakka tartibdagi tadbirkorlar va dehqon xo'jaliklarini (milliy va

chet el va lyutasida mikrokreditlash) Kredit miqdori - 5000 $ - bozor ko'rsida. Muddati - 3 yil. 50 % 1,5 yil ichida. Berish tartibi - naqd pulsiz va naqd pul. Foizi - kelishuv asosida, biroq Markaziy bank qayta moliyalashtirish stavkasi miqdoridan oshmasligi kerak. Ta'minoti – 1) Mulk yoki qimmatli qog'ozlar garovi 2) Bank yoki sug'urta tashkiloti kafolati 3) Uchinchi shaxsning kafilligi 4) Sug'urta kompaniyasining qarz oluvchining kreditni qaytaraolmaslik xatarinisug'urta qilinganligi to'g'risida sug'urta polisi 5) Fuqarolar yig'inlarining mahalla, qishloq, ovul kengashlari kafUligi.Tijorat banklari tomonidan chet el valutasidagi mikrokreditlar o 'z kredit resurslari va chetdan jalb qilingan kredit mablag'lari, jumladan, xorijiy banklarning kredit liniyalari hisobidan amalga oshiriladi. (903. 29.02.2000) Tijorat banklari tomonidan yuridik shaxs maqomini olib faoliyat ko'rsatayotgan fermerlik xo'jaliklari va kichik biznesning boshqa subyektlarini milliy va chet el valutasida mikrokreditlash. Miqdori - 10000 $ AQSh (bozor kursi bo'yicha) milliy valutadir. Muddati - 3 yil. Berilishi - naqd pulsiz va 18 oyda qaytarish sharti bilan naqd pulda. Mikrokreditlar - bankning maxsus imtiyozli jamg'armasidan berilsa foizi imtiyozli bo'lishi mumkin. Hujjatlari: 1) Kredit olish buyurtmasi; 2) pul oqimi tahlili majburiy tarzda ko'rsatilgan biznes reja; 3) oxirgi hisobot Davlat soliq xizmatining mahalliy idorasi tomonidan tasdiqlanganbuxgalterlik balansi; 4) debitorlik va kreditorlik qarzi haqidagi ma'lumotnoma, shuningdek 90 kundanortiq muddatdagi qarzdorlikni solishtirish dalolatnomaldari, moliyaviy natijalari haqida hisobot. Chet el valutasidagi mikrokreditlar banklar bilan qarz oluvchilar o'rtasida tuziladigan kredit shartnomalarida belgilanadigan tijorat shartlari asosida naqdsiz

shaklda beriladi. Chet el valutasida berilgan kreditlar bo'yicha foizlaming to'lovi, to'lov sanasidagi biijadan tashqari valuta bozori kursi bo'yicha milliy valutada amalga oshiriladi. Asosiy qarzni to'lash chet el valutasida amalga oshiriladi, qarzdoming chet’el valutasidagi hisob raqamida mablag' mavjud bo'lmagan taqdirda - to'lov sanasidagi biijadan tashqari valuta bozori kursi bo'yicha milliy valutada to'lanishi mumkin. V. (907. 07.03.2000) Tijorat banklar tomonidan fermer xo'jaliklari va kichik milliy valutada kreditlash tartibi. Kredit muddati - 1) KO‘B subyektlari oborot mablag'larini to'ldirishga - 1 yil. 2) Qishloq xo'jaligi ishlab chiqarish tashkil etuvchi fermer xo'jaliklariga (yuridik shaxs maqomiga ega) oborot mablag'larini to'ldirishga kamida 2 yilga. 3) investitsion loyihalarni moliyalashtirishga barcha subyektlariga 5 yilgacha beriladi. Berilgan kreditlarni qaytarish 12 oydan oshmasligi kerak. qishloq xo'jaligiga berilgan kreditlar esa 30 oydan oshmasligi kerak. VI. AT’Tadbirkorbankning" kredit liniyalari hisobidan tijorat banklari tomonidan kichik biznes subyektlariga dastlabki (boshlang'ich) sarmoyani shakllantirishga kredit berish hamda lizing kompaniyalari tomonidan lizingni amalga oshirish tartibi. VII. Tijorat banklari tomonidan fermer xo'jaliklarini yer uchastkasini ijaraga olish huquqini garovga olgan holda kreditlash tartibi to'g'risida NIZOM (2004.01) VIII. Fermer xo'jaliklarining davlat ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan paxta va g'alla yyyetishtirish xarajatlarini tijorat banklari tomonidan kreditlash tartibi to'g'risida. Bugungi kundagi yana bir dolzaib masalalardan biri bo'lgan "Davlat ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan paxta xom ashyod va g'alla yetishtirish bo'yicha fermer xo'jaliklarining xarajatlarini tijorat banklari tomonidan kreditlashning vaqtinchalik Tartibi" ishlab chiqildi.1 Qishloq xo'jaligi korxonalarini (jamoa xo'jaliklari, shirkat xo'jaliklari, dehqon va fermer xo'jaliklari) kreditlash alohida "kredit liniyasi ochmasdan" ssuda hisob-raqamidan ishlab chiqarish xarajatlari "Baznes-reja’si asosida berilayotgan kredit va foizlami 50 foizni so'ndirmaslik xataridan va qolgan 50 foizi notarial tasdiqlangan va Davlat kadastiri yoki BTIning

tuman ko'chmas mulk xizmatlarida ro'yxatga olingan yuqori likvidli mulk garov shartnomasini sug'urta qilishga qaratilgan sug'urta polisi mavjudligi sharoitida amalga oshiriladi. Kredit so'ndirilishi bank tomonidan kredit shartnomasida ko'zda tutilgan muddatlarda amalga oshiriladi. Kredit shartnomasida kredit so'ndirilishi quyidagi tartibi ko'zda tutilishi mumkin: ■ so'ndirilish muddati yctgan majburiyatlar bo'yicha ssuda qarzlami qarzdordan qaytarib olgunga qadar asosiy depozit hisob-raqamidan undirish orqali; ■ muddatidan oldin, qarzdor to'lov topshiriqnomasi bilan uning qaytarib olguncha depozit hisob-raqamidan ssuda hisob-raqamiga pul mablag'larini qoldig'ini o'tkazish orqali; ■ bank tomonidan kafillik bo'yicha olingan majburiyatlarni, sug'urta polisi bo'yicha sug'urta qoplamasini, bank va boshqa kredit tashkilotlari kafolatlarini hamda garov huquqini sotishdan olingan mablag'lami ishlatilishi orqali. O‘zbekistonda kichik tadbirkorlikni rivojlantirish muammolari va bunda banklarning o'rni Banklar professional kredit beruvchi sifatida mijozlarga joriy faoliyatni moliyalashitrish uchun g'oyat turli-tuman kreditlarni taklif etadilar, ulaming ichida eng tez moslanuvchanlari overdraf va kredit liniyalaridir. Tashqilot joriy faoliyatini moliyalashtirish uchun muddatli byudjet yordamidan ham foydalanishi mumkin, u turli darajadagi byudjetlar tomonidan азирлар а камаси уэуридаги исоб - китоблар механизмини бюджетга туловлар интизомини муста камлаш комиссиясининг 2002 йил 17 декабрдаги 70- сонли мажлиси карори ва мамлакатларин иктисодий мутахассисликлари буйича бакалавриат битирув - малакавий ишлари , магистрлик , номэодлик ва докторлик диссертацияларининг намунавий мавзулари . 2005. quyidagi shakllarda taqdim etiladi: ■ pul mablag'larining qarz oluvchiga haqiqatda berilishi; ■ kreditlashning imtiyozli shartlarini ta'minlash uchun bank kreditlari bo'yicha foiz stavkalaridagi farqni qoplanishi;

■ bank kreditlari yuzasidan byudjet kafolatlarining taqdim etilishi; ■ byudjet oldidagi majburiyatlarni vaqtincha kamaytirish vositasida kreditlash. Byudjet krediti faqat qaytarilishi asosida avval taqdim etilgan byudjet mablag'lari yuzasidan muddati o'tgan qarzlari mavjud bo'lmagan yuridik shaxslarga berilishi mumkin. Vakolatli organlar kreditning amal qilish paytida har qanday vaqtda byudjet krediti oluvchisining tekshirish huquqiga egadirlar, shuningdek byudjet kreditidan maqsadli foydalanilishini tekshiradilar. Yuridik shaxslarga taqdim etilgan byudjet mablag'laming qaytarilishi, shuningdek ulardan foydalanganlik yuzasidan to'lov byudjetga to'lovga tenglashtiriladi. Korxona aylanma mablag'ni saqlab turilishi uchun soliqlami to'lash bo'yicha muddatini uzaytirish, bo'lib-bo'lib to'lash va soliq kreditlaridan foydalanishi mumkin. Ushbu kreditlash shakllarida umumiy jihat shundan iboratki, ular byudjetga soliqlar va yig'imlar to'lash muddatlarining o'zgartirilishi bilan bog'liq. Soliq krediti bir yoki bir necha soliqlar bo'yicha uch oydan bir yilgacha muddat bilan taqdim etilishi mumkin. Agar soliq krediti manfaatdor shaxsga tabiiy ofatlar, texnik halokatlardan zararlar va boshqa yengib bo'lmas kuch holatlari yuzasidan taqdim etilayotgan, shuningdek agar uning tegishli byudjetdan kamroqmoliyalashtirish holati mavjud bo'lsa to'lov undirilmaydi. Agar soliq krediti bir vaqtning o'zida soliq to'lanishi holatida ushbu shaxsga bankrotlik tahdid qilishi munosabati bilan taqdim etilsa, foizlar soliq krediti to'g'risida shartnoma davrida bo'lgan, Markaziy Bankning qayta moliyalash stavkasi mikdorida belgilanadi. Soliq krediti summalari to'lovning har bir muddatdati bo'yicha teng ulushlarda yoki bir yo'la foizlami to'lash bilan mablag'lami tegishli byudjetga daromadga o'tkazish yo'li orkali kamaytirilishi lozim. Shunday qilib, korxonaning aylanma mablag'larga bo'lgan qo'shimcha ehtiyoji kredit xarakteridagi turii tuman manbalar hisobidan qoplanishi mumkin. Har qanday holatda ham qisqa muddatli kredit va korxonaning aylanma mablag'lari quyidagi ko'rinishlarga ega: ■ qisqa muddatli kreditlash muddati aylanma mablag'ning aylanish muddatli bilan bog'liq bir yilga qadar;

■ qisqa muddatli kredit korxona joriy faoliyatidan tushumlar, tovariar (ishlar, xizmatlar)dan tushumlar hisobiga s  ndiriladi, aylanma mablag'lar elementlari tannarxning aksariyat qismini tashkil etishi bois aylanma kapital davriy aylanishining uzluksizligi qisqa muddatli kreditni so'ndirishning sharti hisoblanadi; ■ qisqa muddatli kreditni jalb etish uchun xarajatlar buxgalteriya (moliya) hisobida xarajatlar (tannarx) tarkibiga, soliq hisobida esa o'matilgan cheklashlar doirasida kiritiladi. Ushbu tartib Paxta bank tomonidan yuritilayotgan kredit siyosatining ajralmas qismi bo'lib, xo'jalik subyektlari va ularga xizmat ko'rsatayotgan bank filiallarini o'zaro kredit munosabatlarini tartibga soladi. Kreditlar, xo'jalik yurituvchi subyektni qaytarib olunguncha asosiy deposit hisob raqami joylashgan joyiga qarab beriladi. Boshqa banklar mijozlariga, shuningdek zarar ko'rib ishlayotgan, nolikvid balansga ega xo'jalik subyektlari faoliyatini kreditlash man etiladi. moliyaviy keskin o'zgarishlar, xo'jasizlik va zararlarni qoplashga ishlatilishiga yo'l qo'yilmaydi. Kreditlar, berilish muddatiga ko‘ra, qisqa, o‘rta va uzoq muddatli turlarga bo'linib, kredit shartnomasida qayd etilgan muddatda, maqsadga muvofiq ishlatilishi va ta'minlanganlik hamda foizlilik tamoyili, qaytarishlik shartlari asosida beriladi. Qaytarilish muddatlari kechiktirilgan kreditlar - bu, so‘ndirilish muddati yetib kelgunga qadar qarzdor tomonidan yozma ravishdagi asoslangan iltimosnomasiga ko‘ra, bank Kredit qo'mitasi qarori asosida qayta rasmiylashtirilgan kredit hisoblanadi. Bunda kreditni so'ndirilish sanasi kechiktiriladi. Kredit so'ndirilmaslik xataridan xoli bo'lish maqsadida qarz oluvchi ishonch kreditidan farqli o'laroq, tez sotiluvchanlik talabiga javob beradigan ta'minotga ega boiishi lozim. Garov turiari va shakllari Ta'minotning asosiy shakllari quyidagilar hisoblanadi: mulkgarovi, uchinchi shaxs kafilligi, banklar va boshqa kredit tashkilotlari kafolatlari, qarz oluvchi

tomonidan kreditni va u bo'yicha qarzlami so'ndirmaslik xatarini sug'urta qilinganligi to'g'risida sug'urta kompaniyalarining sug'urta polisi. Berilayotgan kredit summasi, sug'urta bahosida, garovga olinayotgan mulk qiymatini 80 foizidan oshmasligi kerak.

Adabiyotlar ro`yxati : 1. O’zbekiston Respublikasi moliyaviy qonunlari. - T.: 1998, 1999. 2. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Šarori. Bank tizimini islohqilish chora tadbirlari tug`risida. T.: 1999 yil 15 yanvar. 3. O’zbekiston Respublikasining Markaziy banki tug`risidagi Qonuni. - T.: Sharq,1997. - 47 b. 4. Banklar va bank faoliyati tug`risida. Uzbekiston Respublikasining Qonuni. T. Sharq, 1997. 48b. 5. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining Bank tizimini erkinlashtirishbuyicha 21 mart 2000 yil karori. 6. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining “Tijorat banklari faoliyatini tartibgasolish qoidalari” yuriqnomasi. № 10. 1997 yil 22 fevral.

Похожие

Investitsiya faoliyatini kreditlash

Kredit va kredit tizimi

Kredit munosabatlari va ularning ahamiyati

Tashqi savdo operatsiyalarini kreditlash

Tijоrat banklarining kreditlash usullari