Мамлакатнинг иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш - Экономика - Рефераты

Мамлакатнинг иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш

Загружено в:

12.02.2024

Скачано:

0

Размер:

78 KB

Мамлакатнинг иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш Режа: 1. Жаҳон иқтисодий тизимида миллий иқтисодиётнинг тутган ўрни ва унинг манфаатларига таҳдидлар 2. Мамлакат иқтисодий манфаатларини ҳимоя қилиш ва хавфсизлигини таъминлаш 3. Мамлакат ички иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш

Жаҳон иқтисодий тизимида миллий иқтисодиётнинг тутган ўрни ва унинг манфаатларига таҳдидлар Миллий иқтисодиёт, халқаро меҳнат тақсимотига кўра, ихтисослашуви, ўзининг фойдали қазилма бойликлари, географик жойлашуви, фан-техника тараққиёти, ижтимоий- иқтисодий ривожланиш даражаси, халқаро савдо, халқаро иқтисодий фаолиятининг фаоллигига мувофиқ жаҳон иқтисодий тизимида ўзига хос ўринни эгаллайди. Жаҳон иқтисодиётига интеграциялашиш учун миллий иқтисодиёт халқаро ҳамкорлик учун очиқ бўлиши, яъни очиқ иқтисодиёт тавсифига эга бўлиши лозим. Очиқ иқтисодиётнинг хусусиятлари ва потенциал имкониятларини қуйидагича тавсифлаш мумкин: - ўтиш даврини ўз бошидан кечираётган мамлакатда бозор механизми ва унсурлари рақобат муҳити шаклланишининг жадаллашуви; - жаҳон хўжалиги билан ўзаро алоқада миллий иқтисодиёт анъанавий товар айирбошлашдан ташқари, капитални четга чиқариш ва четдан киритиш, илмий-техниканинг кооперациялашуви, ишлаб чиқариш интеграцияси каби шаклларда интеграллашади; - халқаро ресурслар айланмаси ва унинг самарадорлигини оширишга асосланган ҳолда ички ишлаб чиқариш ҳажмларига нисбатан миллий даромаднинг ўсиши; - халқаро айирбошлаш мутаносиб иқтисодий ўсиш омили сифатидаги ролининг кўпайиши; - халқаро ресурслар айланмаси ва унинг самарадорлигини ошириш ҳисобига ички ишлаб чиқариш кўламига нисбатан миллий даромаднинг кўпроқ ўсиши. Ўзбекистон мустақилликка эришганидан сўнг, халқаро меҳнат тақсимотида фаол иштирок этиш йўли билан очиқ турдаги бозор иқтисодиётини вужудга келтирмоқда. Мамлакатимизда очиқ иқтисодиётни шакллантириш ва уни ривожлантириш истиқболлари устун даражада жаҳон хўжалиги тизимига кириб боришига боғлиқдир. Ушбу мақсадни амалга

ошириш учун республикамиз ташқи иқтисодий сиёсатининг қуйидаги тамойилларга асосланиши белгилаб берилган: - мафкуравий курашлардан қатъи назар ташқи муносабатларда ошкоралик; - тенг ҳуқуқли ва ўзаро манфаатли ҳамкорлик, бошқа мамлакатларнинг ички ишларига аралашмаслик; - ўзининг миллий давлат манфаатлари устуворлигида ўзаро манфаатларни ҳар томонлама ҳисобга олиш; - тўла ишонч, халқаро иқтисодий ва молиявий ташкилотлар доирасидаги ҳамкорликни чуқурлаштириш асосида икки томонлама ва кўп томонлама ташқи алоқалар ўрнатиш ҳамда уларни ривожлантириш; - умумэътироф этилган халқаро ҳуқуқ нормаларига риоя қилиш ва халқаро тартибларга изчиллик билан ўтиш. Иқтисодиётнинг очиқлигини таъминлаш ва ташқи иқтисодий фаолиятни эркинлаштиришга қаратилган чора-тадбирларнинг амалга оширилиши оқибатида мамлакатга хорижий инвестициялар кириб кела бошлади, қўшма корхоналар кўпая борди, ички бозор товарлар билан тўла бошлади. Аммо, шу билан бирга, бунинг мамлакат манфаатларига зид томони ҳам кўзга ташлана борилади. Мамлакат иқтисодий хавфсизлиги, манфаатларига таҳдидлардан ҳимояланиш учун қуйидагиларни амалга ошириш лозим: - таклиф этилаётган инвестицион лойиҳа ва хорижий ҳамкорлар билан тузилган йирик битимлар, иқтисодий хавфсизлик талабларини ҳисобга олган ҳолда, дастлабки мустақил экспертизадан ўтказиш; - хорижий капитал учун устувор соҳа ва тармоқлар билан бир қаторда, уларнинг киритилиши ман қилинадиган соҳа ва тармоқлар ҳам қонуний асосда белгилаб қўйилиши керак; - хорижий инвесторлар томонидан айрим соҳаларда акцияларни харид қилиш жараёнларини қатъийлаштириш; - хорижий инвесторларнинг стратегик тармоқларда миллий,

бойликларимизнинг катта қисмини қўлга киритишларига йўл қўймаслик; - мамлакат банк тизимининг ишончини ҳимоялаш; - ташқи фаолият билан шуғулланувчи хўжалик субъектларидаги раҳбар кадрларнинг малакасини ошириш, уларни ўқитиш ва қайта тайёрлаш; - ички бозорни, миллий ишлаб чиқарувчиларни ташқи рақобатчилар тажовузидан ҳимоя қилиш; - ташқи иқтисодий алоқалар инфратузилмасини ривожлантириш; - ташқи бозорларда миллий экспортчилар ва ишлаб чиқарувчиларимизнинг дискреминация қилинмаслиги, камситилишидан ҳимоя қилиш; - ташқи иқтисодий фаолият соҳасидаги низо ва келишмовчиликларни к ҳ п томонлама тартибга солиш механизмлари тенг ҳуқуқли шартномалар тузиш орқали ал қилинишига интилиш лозим бўлади. Бунда асосий эътибор мамлакат товар ишлаб чиқарувчилари ва фуқароларимизнинг манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилади; - чет эллардаги республика мулкини ҳимоя қилиш; - ташқи иқтисодий фаолият ташқи савдодан юқори фойда, иқтисодий самара олишга интилиш билан бир вақтда, мамлакатнинг жаҳон иқтисодиёти тизимида ўзига мос нуфузли ўринни эгаллашига интилиши кабиларни амалга ошириш мақсадга мувофиқдир. Мамлакат иқтисодий манфаатларини ҳимоя қилиш ва хавфсизлигини таъминлаш Мамлакат иқтисодий манфаатларини ҳимоя қилиш ва унинг хавфсизлигини таъминлашда давлат марказий ролни ўйнайди. Бу борадаги давлатнинг вазифалари қуйидагиларда ўз ифодасини топади: - давлатни микро ва макро даражада иқтисодий тартиблаш кўламларини ўз ичига оладиган тик ҳамда стратегик қарорларни асослаш, қабул қилиш учун дастаклар билан таъминлаш; - иқтисодий ва маъмурий дастак, восита ҳамда усуллар ёрдамида

иқтисодий стратегия ва жорий дастурларни амалга ошириш, эришилган натижаларни таҳлил қилиш ва баҳолаш, мавжуд шароитларга мос равишда кўрилаётган чора-тадбирларга тузатишлар киритиш; - бошқа мамлакатлар билан ўзаро алоқалар тизимида ҳимояланишни рағбатлантириш режимларини кўзда тутадиган қонунлар ва меъёрий ҳужжатларни ҳаётга татбиқ этиш орқали мамлакатнинг иқтисодий суверенитетини ҳуқуқий ва сиёсий ҳимоялашни таъминлаш; - иқтисодиётда юзага келадиган муаммоли вазиятларни тезликда ҳал қилиш учун давлат бошқаруви органлари ҳамда мансабдор шахсларнинг ҳуқуқлари, вазифалари масъулиятини оқилона тақсимлаш ва уларнинг ўзаро бир ўлчамдаги фаолиятини уйғунлаштириш. Мамлакат хавфсизлигини таъминлашни бошқариш тизими ўз ичига қуйидагиларни олади: - ташкилий тузилмалар; - коммуникация ва ўзаро алоқалар тизими; - ахборотлар; - ҳар томонлама тайёрланган кадрлар. Мамлакат иқтисодий хавфсизлигини таъминлашга қаратилган бошқарув ишлари икки, ўзаро боғлиқ йўналишда олиб борилади: - иқтисодий ҳуқуқбузарликларнинг манбалари ва уларнинг субъектларига қарши курашиш; - барча қонун, меъёрий ҳужжатлар ҳамда бошқарув қарорларини иқтисодий хавфсизликни мустаҳкамлаш талабларига мослигини аниқлаш учун экспертизадан ўтказиш. Иқтисодий хавфсизликни таъминлашнинг муҳим шарти ижтимоий- иқтисодий жараёнларни бошқаришнинг бозор иқтисодиётини давлат томонидан тартибга солишнинг самарадорлигини ошириш ҳисобланади. Зеро мамлакат иқтисодий хавфсизлиги даражаси унинг иқтисодий салоҳияти билан белгиланади. Бу салоҳият миллий иқтисодиёт ресурслари, захиралари, амалга оширилаётган иқтисодий сиёсатнинг самарадорлиги, бозор

структураси, бошқариш тизими, саноатни ташкил этиш ҳамда ташқи бозор коньюнктурасининг ўзгаришларга мослашувчанлиги бошқа мамлакатларнинг қўллаб-қувватлаши, халқаро уюшма ва ташкилотларда иштирок эта олиши билан ифодаланади. Мамлакат иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш учун асосий маҳсулотлар бўйича импортга боғлиқликка барҳам бериш, тайёр маҳсулотларни экспорт қилишни кучайтириш лозим б қ лади. Шунингдек, миллий товар ишлаб чиқарувчиларнинг манфаатларини ички ва таши бозорда ҳимоя қилишга қаратилган оқилона протекционизм сиёсатини амалга ошириш лозим. Бу сиёсат қуйидагиларни кўзда тутиши керак: - монополистик фаолиятни чеклаш; - тайёр ишлаб берувчи саноат маҳсулотларини, асосан, машина ва асбоб- ускуналарни экспорт қилишни рағбатлантириш учун солиқ имтиёзларини, имтиёзли кредитлаш усулларини қўллаш; - турли ишлаб чиқариш тармоқларида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни, янги ташкил топган хўжалик субъектларини қўллаб- қувватлаш, улар учун қулай шароитлар яратиш; - ички бозорга ноқонуний йўллар билан арзон, истеъмолчилар саломатлигига салбий таъсир кўрсатувчи товарларни кириб келишининг олдини олиш; - ички бозорда миллий товар ишлаб чиқарувчилар манфаатини кўзлаш, уларни ташқи бозорга чиқишларини қўллаб-қувватлаш; - йирик ишлаб чиқариш бирлашмаларини қўллаб қувватлашнинг оқилона тизимини яратиш. Мамлакат иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш учун иқтисодиётнинг криминаллашувига қарши курашиш керак. Жиноий гуруҳларнинг иқтисодиётга кириб келишининг олдини олиш учун қуйидагиларни амалга ошириш лозим бўлади: - даромадларни декларация қилиш тизимини такомиллаштириш; - нодавлат хўжалик субъектларининг айрим фаолият турларини қонун

йўли билан чеклаш; - рўйхатга олинмасдан туриб тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланишни ман қилиш; - истеъмолчилар саломатлигига зарар етказувчи маҳсулотларни ва лицензиясиз, сифат сертификатисиз товар сотишни ман қилиш; - банкротлик қонуни талабларини ҳаётга қатъий татбиқ этиш; - ҳуқуқ-тартибот органларида иқтисодий қонунбузарликларга қарши курашиш бўлимлари фаолиятини кучайтириш; - иқтисодиётни эркинлаштириш шароитида турли назорат ва давлат органларининг тадбиркорлар хўжалик фаолиятига ноқонуний аралашишларини чеклаш ва бунга қарши курашиш; - иқтисодиётни тартибга солишнинг бозор механизмлари эркин амал қилишини таъминлаш билан бир қаторда, давлат органларининг иқтисодиётни тартибга солиш фаолияти самарадорлиги ва таъсирчанлигини ошириш кабилар мақсадга мувофиқдир. Мамлакат ички иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш Мамлакат ички иқтисодий хавфсизлигини таъминлашнинг муҳим йўли барқарор иқтисодий ўсишни таъминлаш, аҳоли турмуш даражасини ошириш ва турмуш шароитларини яхшилаш ҳисобланади. Чунки ижтимоий соҳада, ҳаётда кескинликнинг вужудга келиши мамлакат иқтисодий хавфсизлиги учун хавф-хатар туғдириши шубҳасиздир. Бу ҳолни келтириб чиқарувчи сабабларнинг энг муҳимларини қуйидагилардан иборат: 1. Ижтимоий зиддиятлар ўз моҳиятига кўра ҳамиша сиёсий, ижтимоий ва иқтисодий ўзгаришларни ҳаракатлантирувчи куч бўлиб хизмат қилади. Ўзгаришларнинг қай тарзда бориши ёки бўлмаса, кескин шаклларга кириши: ижтимоий норозиликлар, стихияли портлашлар, фуқаролар урушлари ва инқирозлар тусини олиши тўпланиб қолган ижтимоий муаммоларнинг қай даражада кескинлигига, ҳукмрон тузилмаларнинг бу муаммоларни ҳал қила

олиши ёки ҳал қила олмаслигига боғлиқ. 2. Ислоҳотларнинг моҳиятига тўраларча путур етказиш, ижтимоий адолатни бузиш, ҳокимиятнинг турли поғоналаридаги коррупция аҳолининг танг аҳволини янада ёмонлаштиради ва оқибатда жиддий, ижтимоий зиддиятларга олиб келиши ҳам мумкин. 3. Кенг кўламдаги узоқ муддатли ислоҳ қилиш жараёнининг дастлабки босқичини И.А.Каримов энг қийин, ижтимоий портлаш хавфи бўлган босқич деб атаган. Чунки ўтиш даври кўп ҳолларда бир қанча ҳал этилмаган ижтимоий муаммоларни келтириб чиқаради ва улар замиридаги ларзага соладиган кучни ўзида сақлаб туради. 4. Бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида кишиларнинг эскича ва янгича фикрлашлари ўртасидаги, ўтмиш ва ҳозирги замондаги қадриятлар тизими ўртасидаги зиддиятлар янада кескинлашади. Аҳоли даромадлари ўртасидаги фарқларга қуйидаги ҳолатлар таъсир кўрсатмоқда: - иқтисодиётнинг турли соҳаларида, мамлакатнинг турли минтақаларида даромад олиш имкониятларининг баробар эмаслиги; - мамлакатнинг 60 %дан ортиқ аҳолиси яшаётган қишлоқ жойлардаги яширин ишсизлик ҳамда кичик ва ўрта бизнеснинг етарли даражада ривожланмаётганлиги салбий таъсир кўрсатмоқда. Оилаларнинг пул даромадлари таркибида 47%га яқини турли шаклдаги тадбиркорлик ва хусусий меҳнат фаолиятига тўғри келмоқда. Аҳоли турмуш даражаси барқарор ўсмоқда. Шу боисдан Ўзбекистонда аҳоли турмуш даражасига ва ҳаёт шароитлари билан боғлиқ ижтимоий таҳдидлар бирмунча камайди. Яна бир муҳим ижтимоий таҳдид реал ишсизлик ҳисобланади. Иқтисодий фаол аҳоли ичида ишсизлик даражаси 10%дан ошиб кетса, у иқтисодий таҳдидни вужудга келтиради. Ишсизликнинг вужудга келиши бозор иқтисодиёти қонуниятларидан биридир. Аммо ишсизлик туфайли камбағаллик, ҳатто қашшоқлик, жиноятчилик, наркомания ва шунга ўхшаш ижтимоий офатлар, ижтимоий норозиликнинг келиб чиқиши табиийдир.

Ушбу иқтисодий таҳдиднинг яна бир хусусияти республика қишлоқ хўжалигида ортиқча бандликнинг мавжудлиги ҳисобланади. Чунки бу меҳнат ресурсларидан экстенсив, унумсиз фойдаланишга охир-оқибатда ишлаб чиқариш самарадорлигининг пасайишига олиб келади. Ҳозирги даврда қишлоқ хўжалигида ортиқча ишлаб чиқариш натижаларига зиён етказмаган ҳолда бўшатиб бошқа соҳаларга ўтказиш лозим бўлади. Мамлакат ички хавфсизлигига таҳдидлар жумласига қуйидагиларни киритиш мумкин: - аҳоли, шу жумладан, меҳнатга лаёқатли аҳоли, меҳнат ресурслари сонининг ўсиш суръатларининг асосий фондлар яратаётган янги ўринларнинг ўсиш суръатларига нисбатан орқада қолиши, келгусида ишсизлар даромад олиш имкониятига эга бўлмаган кишилар сонининг ўсишига олиб келиши мумкин; - иш ҳақининг аҳоли, шу жумладан, ёлланма ишчи ва ишчи хизматчиларнинг оила даромадларидаги улушининг камайиши, иш ҳақининг рағбатлантирувчанлигининг пасайиши; - аҳоли таркибида кекса нафақа ёшидаги кишилар улушининг кўпайиши келгусида уларнинг ижтимоий таъминоти масалаларида муаммоларни туғдиради; - кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари фаолиятига тўсқинлик қилувчи омилларнинг кўпайиши; - солиқ юкининг оғирлиги тадбиркорлик фаолиятининг ривожланишига тўсқинлик қилувчи омил ҳисобланади. Бу омиллар ижтимоий-иқтисодий ривожланишга, тадбиркорлик фаолиятига тўсқинлик қилиб, ижтимоий зиддиятлар ва таҳдидларни вужудга келтиришга имконият яратади. Хуфёна иқтисодиётга қарши курашиш учун корхоналар хўжалик молиявий фаолияти, жисмоний шахсларнинг даромад олиши ва харажатлари тўғрисидаги ҳаққоний ахборотларни тўплаш, таҳлил қилиш асосида иқтисодий-ижтимоий жараёнларни кенг қамровли назорат қилиш тизимини

шакллантириш лозим. Бунда давлат бошқа органлар, нодавлат ташкилотлар, уюшмалар билан ўзаро боғлиқликда алоқадорлик, ҳамкорликни йўлга қўйиши керак бўлади.

Адабиётлар: 1. Мирзиёев Ш.М.Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик -ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак: Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2017йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маъруза. -Т.:” Ўзбекистон”, 2017. 2. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз: Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига бағишланган Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқи. // Халқ сўзи, 2016 йил 15 декабрь. 3. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси// Халқ сўзи, 2017йил 23 декабрь 4. Абулкасимов Х.П. Давлатнинг иқтисодий хавфсизлиги. Ўқув қўлланма. - Т.: Akademiya, 2012. 5. Aбулқосимов Ҳ. П., Фармонов Қ. З., Содиқов А.Х. Божхона ва иқтисодий хавфсизлик.Т.:” Iqtisod - Moliya “, 2009. 6. Абулқосимов Ҳ. П., Расулов Т.С. Ўзбекистонда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш йўллари. Рисола. - Т., ” Fan va texnologia”, 2015. 7. Абулкасимов Х.П., Саидахмедова Н.И., Абулкасимов М.Х.Экономическая безопасность предпринимательской деятельности. Учебное пособие. -Т.: Ilmiy- TexnikaAxboroti-Press, 2016. - 168 с.

Похожие

Минтақа иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш

Минтақа иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш

Ташқи иқтисодий хавфсизлик ва мамлакатнинг рақобатбардошлилиги таъминлаш

Шахснинг иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш муаммолари

Корхона (фирма) нинг иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш